Thơ Nguyên Bỉnh Khiêm Bạch Vân Gia Huấn

Trần Minh Khôi, CĐSP Nghệ An
Trạng trình :
Ngời làng Trung Am, nay là Cổ Am, huyện Vĩnh Bảo, Hải Phòng.
Cụ sinh ngày 07 tháng 08 năm 1491, mất ngày 08 tháng 12 năm 1585.
Cụ sinh ra trong một gia đình có truyền thống hiếu học, lớn lên trong lúc
nhà Lê suy, loạn lạc khắp nơi, nhà Mạc lên ngôi, tình hình tạm ổn cụ mới đi thi,
lúc đó cụ đã 43 tuổi, kì thi nào cụ cũng đỗ đầu. Nhà Mạc rất kính phục tài đức
của cụ nên đã phong chức Trình Quốc Công. Thấy thế sự khó lờng, dân tình
khốn khổ, cụ từ quan về viết sách.
Cụ về với dân làm đợc nhiều việc tình nghĩa, viết để lại cho đời nhiều thơ
văn kiệt tác, nh: Trình Quốc Công thi tập, Bạch vân gia huấn, Sấm kí tiên đoán
sự việc rất đúng sau 500 năm.
Trần Minh Khôi su tầm!

đạo lí
Thiên thứ nhất bàn về đạo lí
Sống ở đời phải nghĩ trớc sau
Trăm hoa lấy hiếu làm đầu
Vạn điều ác cũng khơi màu từ tham
Dành sách cho cháu con là quý
Nhng dễ gì chúng đã đọc cho
Dành vàng cho chúng đầy kho
Chắc đâu chúng đã giữ cho lâu bền
Chi bằng tích đức thờng xuyên
Mới là cái kế lâu bền về sau
Hoạ hay phúc biết đâu mà giả
Do con ngời định cả đấy thôi
Ngẫm xem quy luật đất trời
Trồng đậu đợc đậu, da thời ra da
S tầm, năm 2007
1

Cho xin
hỏi các bài
viết của
các tác giả
đợc cọng
điểm thởng
có ý nghĩa
gì?
Trần Minh Khôi, CĐSP Nghệ An
Lới trời rỗng, tha mà không lọt
Không bao giờ bỏ sót chính tà
Biết xấu thì tránh cho xa
Biết lỗi sữa lỗi, ấy là điều hay
Trớc khoan nhợng sau dày quả phúc
Trớc mở mang sau đợc phúc lành
Chớ chơi với kẻ bất minh
Của phi nghĩa chớ biến thành của ta
Lòng chớ nghĩ gian tà, hiểm độc
Chân đi không bớc bậy, dậm quàng
Nghe lời nói thẳng rõ ràng
Thấy nơi chính nghĩa đàng hoàng thì theo
Ngời siêng năng thêm nhiều tuổi thọ
Kẻ chơi bời đa số chết non
Sự đời chậm chắc thì hơn
Tình ngời thoang thoảng mà hơn quá nồng
Sự giàu sang nếu không đáng hởng
Có hởng rồi cũng chẳng ra sao
Cha già đã hởng lộc cao
Hẳn rằng rồi cũng mau mau hết đời
Kẻ mu mô hại ngời, ngời hại

Nuôi hận thù mãi mãi không thôi
Ngời quân tử chẳng hoài chơi
Chẳng cần lí sự tranh lời hơn thua
Có bệnh biết phòng ngừa bệnh tật
Thì con ngời chắc chắn sống lâu
Có việc biết bảo ban nhau
Cửa nhà êm ấm bền lâu tình ngời
Lấy vợ đâu kén đẹp ngời
Đợc ngời hiền đức thì đời mới vui
Mối quan hệ với ngời thân quyến
Dù xa gần nên đến thăm nhau
Qua lại không cứ thấp cao
Thanh liêm, cần mẫn, dân nào chẳng yêu
Tình bầu bạn giúp nhau mới đẹp
Chớ nên vì nhậu nhẹt mà chơi
Ngọc là vật quý ở đời
Cháu con hiếu thảo sáng ngời gia phong.
S tầm, năm 2007
2
Trần Minh Khôi, CĐSP Nghệ An
Thiên thứ hai, chức phận làm con
Phận làm con phải thông đạo hiếu
Phận làm dân phải hiểu chữ trung
Trên ra lệnh, dới phục tùng
Cha làm việc tốt con cùng học theo
Của cải nhiều dùng lâu cũng hết
Chữ hiếu trung hởng mãi vô cùng
Bàn mu t lợi thì đừng
Biết điều chân chính nên cùng tham gia
Làm tốt chớ ba hoa, kể lể

Hoa sớm nở thì cũng sớm tàn
Cẩn thận đáng giá ngàn vàng
Hãy suy nghĩ kĩ hãy làm mới nên
Ngời tốt hay xăn tay làm giúp
Giúp ai không lợi dụng ngời ta
Ngời biết lỗi sửa thì tha
Trị ngời có lỗi chớ mà quá nghiêm
Dạy điều thiện không nên cao quá
Để học trò có khả năng theo
Khoan hoà sẽ đợc tin yêu
Siêng năng cần mẫn ắt nhiều thành công
Nói thận trọng thì không có lỗi
Làm chu toàn đỡ hối về sau
Thế lực dù mạnh đến đâu
Nếu đem dùng hết ắt sau hại mình
Hoặc cậy thế tạo thành lợi lộc
Hẳn rằng sau cũng chẳng ra chi
Cứ đờng chính đạo mà đi
Hiếu trung nhân nghĩa cứ suy mà làm
S tầm, năm 2007
3
Trần Minh Khôi, CĐSP Nghệ An
Chơng thứ 3 bàn về phú quý
Chữ giàu sang ai chả ớc mong
Nhng giàu chẳng phải mất công
Là phi đạo đức hẳn không lâu bền
No cơm hẫm thiết gì thịt cá
Vui cảnh nghèo quên cả giàu sang
Ngời quyền quý lắm bạc vàng
Lấy gơng xử với bạc vàng mà soi

ở có đạo nhiều ngời giúp đỡ
Sống bất lơng ít kẻ thân tình
Thà nghèo giữ đợc thơm danh
Hơn giàu lắm chuyện, phẩm bình cời chê
Bọ ngựa rình con ve định bắt
Sẻ lại rình bọ ngựa phía sau
Tiếng tăm lừng lẫy càng nhiều
Tránh đâu kẻ xấu sinh điều ghét ghen
Nhiều tài cũng lắm phen khốn khổ
Nhiều công là cái hố suy bì
Nhớ rằng đừng cậy chẳng khoe
Phải luôn thận trọng chớ hề phô trơng
Nói với bạn việc hay ý thẳng
Phải ngời thâm họ chẳng nghe đâu
Nói với quan những chuyện thanh tao
Phải quan tham nhũng hẳn sau nó thù
S tầm, năm 2007
4
Trần Minh Khôi, CĐSP Nghệ An
Thiên thứ t nói về đại nghĩa
Lúc thi hành phải nghĩ cho sâu
Trung với nớc đặt lên đầu
Đạo cha con đợc xếp vào đạo luân
Trai tài biết thơng dân tuấn kiệt
Gái kiên trinh phải biết giữ mình
Ngời tài nớc đợc thơm danh
Vợ giỏi nh đợc ngọc lành trời cho
Gái bất chính thì cho chẳng lấy
Trai có tài mắc bẩy là ngu
Bất trung dễ mắc mu thù

Vua chúa nh mù mới lấy làm quan
Con dân thờng chăm ngoan học giỏi
Cũng có ngày tiến tới làm quan
Con quan chẳng chịu học hành
Suốt đời cũng chỉ là anh dân thờng
Làm quan mới thấm ơn chế độ
Có nuôi con mới nhớ mẹ cha
Muốn lòng ngay thẳng thật thà
Luyện rèn ý chí mới là đầu tiên
Việc gia thất muốn yên mọi sự
Mọi ngời nên biết xử phận mình
Đừng mu lấy của bất minh
Chớ ghen ghét với ngời mình còn thua
Vợ ngời ta chớ đùa cợt nhả
Đừng dèm pha quấy phá hôn nhân
Một năn có một mùa xuân
Một ngày có một giờ dần mà thôi
Cháy nhà có nớc liền dễ chữa
Xóm giềng gần giúp đỡ lẫn nhau
Trò đời lắm chuyện thơng đau
Anh em để mất lòng nhau thật buồn
Ngời xa bảo thói thờng vẫn vậy
Đàn bà thì khó dạy khó chiều
Quân tử phép tắc tuân theo
Tiểu nhân chẳng biết những điều lễ nghi
Thấy ai có vật gì quý giá
S tầm, năm 2007
5
Trần Minh Khôi, CĐSP Nghệ An
Chớ lân la tán gạ cầu xin

Công việc nào quá khó khăn
Đừng bắt ngời khác phải lăn vào làm
Muốn thành ngời phải xem mình trớc
Nếu tha mình tha đợc ngời ta
Phờng bất chính kẻ gian tà
Kết thân với chúng dễ mà tàn thân
Không minh bạch miếng ăn, lời nói
Nguyên nhân là tội lỗi hại mình
Tuổi trẻ lao động nhiệt tình
Khi già cuộc sống gia đình thảnh thơi
Trẻ mà lêu lổng chơi bời
Về già nhất định cuộc đời gian truân
Của cho con đâu cần vàng bạc
Mà cho con đợc học đợc hành
Cho muôn khoảnh ruộng tốt xanh
Chẳng bằng cho chúng nghề lành trong tay
Mu làm giàu thờng hay thất đức
Làm điều nhân khó đợc giàu sang
Thuốc hay khó chữa bệnh oan
Của nhặt đợc khó mở mang giàu bền
Bất nghĩa mà trở nên phú quý
Nh mây bay giọt nớc nổi trôi
Phúc sinh trong sạch lòng ngời
Đức sinh kiên nhẫn sống đời yêu thơng
Tham lam lắm ắt vơng tai hoạ
Sống bất nhân tội chẳng thoát đâu
Tiểu nhân chẳng giúp ai đâu
Bởi chừng lòng chúng nh đầu mũi kim
Chỗ gai gốc toàn tìm mu kế
Cốt hại ngời mong để lợi mình

Ngời quân tử có bất bình
Khéo mà xa lánh kẻo mang hận thù
Tình ngời vốn nh tờ giấy trắng
Nh cuộc cờ vốn chẳng giống nhau
Khéo mà ứng xử với nhau
Đừng làm ai đó phải cau đôi mày
Chớ mạt sát day tay mắm miệng
Để ngời ta phải nghiến hàm răng
Ngựa gầy nên kéo chẳng hăng
Ngời không hồ hởi phải chăng do nghèo
Sẵn tiền rợu thì nhiều bạn đấy
Lúc lâm nguy nào thấy một ai
Luật trời báo ứng chẳng sai
S tầm, năm 2007
6
Trần Minh Khôi, CĐSP Nghệ An
Không trớc mắt cũng lâu dài chứng minh
Thiên thứ năm tâm linh chí thiện
Phải giữ mình cho sáng tâm t
Vui nhất là bạn thi th
Việc đời khó nhất cũng là dạy con
Cha nghiêm nghị sinh con hiếu thảo
Mẹ nhân từ dạy bảo gái ngoan
Nhà lành hơng toả chí lan
ở đâu cũng thấy mùi hơng ngọt ngào
Gần nhà uế nh vào chợ cá
Buộc con ngời quen cảnh mùi tanh
Có nết tốt chẳng kiêu căng
Đức tốt làm mãi cho thành thói quen
Giàu chớ kiêu, chớ nên ích kỷ

Sang cũng đừng xa xỉ hơn ngời
Việc làm muốn tốt tuyệt vời
Ba lần cân nhắc hẳn hoi hãy làm
Suy tính kĩ bao hàm hai ý
Việc chung riêng thấu lý đạt tình
Từ xa vẫn sợ vẫn kinh
Lòng ngời nham hiểm nảy sinh khó lờng
Kẻ tiểu nhân vốn thờng xảo quyệt
Tìm mu mô tiêu diệt ngời ngay
Cho dù nham hiểm quắt quay
Không qua lẽ phải, chẳng xoay đạo trời
Bất nhân mà nhất thời nổi tiếng
Không ngời, thì trời diệt chẳng tha
Tự nhiên đợc của đầy nhà
Một là lộc lớn hai là hoạ to
Có lúc bại trời cho thắng cuộc
Hoặc đang nghèo lại đợc sang giàu
Thế gian yêu lắm ghét nhiều
Khen nhiều chê lắm bao điều bất an
Mừng nhiều lo lắm chẳng oan
Vinh nhiều nhục lắm thế gian thờng tình
Đừng cậy thế mà sinh kiêu ngạo
S tầm, năm 2007
7
Trần Minh Khôi, CĐSP Nghệ An
Chớ cậy quyền mà tạo lợi riêng
Làm một việc thiện cũng nên
Trừ một việc ác quả nhiên rất cần
Sinh sự thì bận tâm mệt sức
Nên nhún nhờng đạo đức thì hơn

Việc có chuẩn bị hãy làm
Việc không chuẩn bị chớ tham làm nhiều
Bao kinh nghiệm từ xa đã thấy
Sai một li đi mấy dặm đờng
Quả quyết đợc việc lẽ thờng
Do dự hỏng việc ấy gơng ở đời
Sắc chẳng mê ngời, ngời mê sắc
Rợu chẳng say ngời, ngời tự say
Đừng nên vui quá nói chày
Chớ vì sớng quá vung tay làm bừa
Quý chim phợng bởi yêu lông cánh
Trọng hiền tài ở cách nói năng
Gặp khi hoạn nạn khó khăn
Hành vi tế nhị nói năng lựa lối
Mời mắt trông và mời ngón trỏ
Thật thông minh sáng tỏ sâu xa
Quả đào ngời quý tặng ta
Ta lấy quả mận đem ra tặng ngời
Cung lạ chớ cầm chơi mà khốn
Ngựa không quên chớ cỡi mà gay
Qua ruộng da chớ sửa dày
Du qua gốc mận chớ dơ tay sửa đầu
Coi chừng chốn nhà cao cửa rộng
Đừng cậy rằng tông tộc mình to
Họ to lắm chuyện tò mò
Cửa cao thờng dở lắm trò kiêu căng
Ngời tốt chơi, nói năng chân thật
Kẻ xấu chơi nh mật chết ruồi
Ngời tốt thiện chí thức thời
Khó khăn thuận lợi vẫn nuôi chí bền

Kẻ xấu thờng van xin lúc khó
Đợc việc rồi thì nó quên luôn
Mới hay muôn sự vui buồn
Những điều chí thiện phải nuôi chí bền

S tầm, năm 2007
8
Trần Minh Khôi, CĐSP Nghệ An
Thiên thứ sáu hai dòng thiện ác
Đừng theo phờng bạc ác tinh ma
Trăm năm trong cõi ngời ta
Dở hay báo ứng thật là công minh
Báo ứng có khi nhanh khi chậm
Nhà đói nghèo nào giám coi khinh
Việc làm phúc: nếu vô tình
Nh phờng lánh nạn đáng khinh khỏi bàn
Kẻ bạo ngợc mu toan việc xấu
Bịp ngòi đời sao dấu đợc trời
Vầng dơng mọc lặn luân hồi
Mặt trăng tròn khuyết đầy rồi lại không
Tình ngời cũng tụ xong lại tán
Sự buồn vui, vui chán lại buồn
Cỏ hoa sớm nở tối tàn
Cây tùng cây bách muôn vàn sức xuân
Mỗi ngày xét bản thân ba lợt
Hẳn nhiều ngời sẽ biết cho ta
Số trời vốn sẵn định ra
Giàu sang có mệnh vinh hoa có ngày
Hoa nở muộn bởi cây cằn cỗi
Đời cha vui bởi nỗi khó nghèo

Giàu sang khách đến thăm nhiều
Nghèo hèn thân thích ra chiều cách li
Lúc d tiền phòng khi túng thiếu
Khi sớng vui phải liệu khi buồn
Một nhà nền nếp cơng thờng
Kính tôn cha mẹ đẹp gơng vợ chồng
Tình anh em thuận lònh nhân ái
Nghĩa bạn bè đi lại giúp nhau
Nuôi con phòng ốm đau
Chứa thóc phòng đói là câu chí tình
Giúp ngời khi tình hình nguy cấp
Hoặc cứu ngời trong lúc gian nguy
Có mới đừng nới cũ đi
Miệm nói một lối, bụng suy một đờng
S tầm, năm 2007
9
Trần Minh Khôi, CĐSP Nghệ An
Chớ có bóp tròn thành ra méo
Đừng có bé xé ra to
Một chút tà tất quanh co
Ngời ta sẽ biết cái trò không hay
Lời không cánh mà bay khắp ngã
Đạo cao thì gốc cả rễ sâu
Mài viết ngọc chẳng dễ đâu
Nói sai biết sửa bao lâu mới thành
Lời đã nói bay nhanh nh gió
Bốn ngựa phi cũng khó mà theo
Khinh ngời là thói tự kiêu
Ngời ta khinh lại đời nào chịu thua
Tự khen mình mà chê ngời hỏng

Thì ngời ta có trọng gì mình
Hãy suy thiện ác nhục vinh
ở sao có nghĩa có tình thì hơn
Thiên thứ bảy hãy luôn tích thiện
Chứa điều lành nh mặt trời lên
Rất vô t, rất tự nhiên
Sáng soi muôn nẻo chẳng phiền đến ai
Chứa điều ác là tai hoạ đấy
Lửa trên đầu nào thấy mà lo
Chuyện ác dù nó chẳng to
Trên trời rung động tựa hồ sấm vang
Việc mờ ám chẳng ai rõ biết
Nhng mắt thần nhật nguyệt sáng soi
Giàu sang đúng phận thì thôi
Nghèo hèn yên phận sống môi trờng nghèo
Suy từ ta ra nhiều ngời khác
Khoe điều lành điều ác dấu đi
Thấy ai làm trái điều gì
Thì can ngăn hoặc tránh đi chớ nhìn
Chuyện ngời khác không nên đàm tiếu
Mặc ngời ta mạnh yếu dở hay
S tầm, năm 2007
10
Trần Minh Khôi, CĐSP Nghệ An
Nói nhiều nghe cũng nhàm tai
Dạy nhiều sinh oán bấy nay lẽ thờng
Khi yêu cũng nên lờng lúc ghét
Lúc ghét nên nhớ đến khi yêu
Việc làm lời nói ít nhiều
Phải luôn hớng thiện phải theo phận mình

Thứ yên phận là thiên thứ tám
Đừng để ngời đụng chạm đến ta
Biết lo trớc biết phòng xa
Khoan dung ngay thẳng hẳn là đông vui
Nớc chân chính, lòng thời cũng thuận
Quan thanh liêm dân hẳn yên lòng
Vợ hiền là phúc nhà chồng
Các con hiếu thảo thì lòng cha yên
Tài giỏi cũng chớ nên khoác lác
Nhiều việc cao bằng việc an nhàn
Bốn mùa ám lạnh xuyềnh xoàng
Nói năng thận trọng rõ ràng đợc yêu
Dễ đợc thì tất nhiên dễ mất
Đợc vất vả thì mất khó khăn
Làm thong thả việc chắc ăn
Việc đời muôn sự khó khăn ban đầu
Ngời xa nói những câu triết lí
Vào rừng bắt hổ dễ nh chơi
Còn khi mở miệng dạy ngời
Khó khăn lắm đấy liệu lời đắn đo
Quân tử cần ăn no vừa đủ
Không cầu kì cốt giữ bình yên
Trò tìm thầy học dễ tìm
Thầy tìm trò tựa tìm kim đáy hồ
Việc chia chác không lo ít ỏi
Chỉ đáng lo cái tội không đều
Không lo hoàn cảnh túng nghèo
Chỉ lo xã hội lắm điều bất công
S tầm, năm 2007
11