TIỂU LUẬN vận DỤNG SÁNG tạo NGUYÊN lý CHỦ NGHĨA mác lê NIN vào CÔNG CUỘC đổi mới ở nước TA từ sự KHỦNG HOẢNG, sụp đổ của CHẾ độ XHCN ở LIÊN xô và ĐÔNG âu

VẬN DỤNG SÁNG TẠO CÁC NGUYÊN LÝ CHỦ NGHĨA
MÁC - LÊNIN VÀO CÔNG CUỘC ĐỔI MỚI Ở NƯỚC TA TỪ SỰ
KHỦNG HOẢNG, SỤP ĐỔ CỦA CHẾ ĐỘ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA
Ở LIÊN XÔ VÀ ĐÔNG ÂU.
ĐẶT VẤN ĐỀ

Trật tự thế giới mới đã và đang hình thành thay thế cho trật tự cũ mà
nguyên nhân quan trọng nhất dẫn đến những biến đổi an ninh - chính trị hiện
nay là sự mất đi của trật tự cũ hai cực Xô Mỹ và đồi đầu Đông-Tây với ý thức
hệ là giới tuyến. Tính chất hòa hoãn, hòa dịu và hợp tác ngày càng chiếm ưu
thế trong quan hệ quốc tế. Trật tự cũ mất đi đẻ ra yêu cầu phải lập lại trật tự
mới. Do đó, đang diễn ra cuộc cạnh tranh giành vị trí trên bàn cờ quyền lực
quốc tế mới. Nguy cơ hủy diệt của vũ khí hạt nhân, kinh nghiệm đau xót của
hai cuộc thế chiến và những trả giá trong những tháng năm đối đầu đã khiến
chúng ta ngày càng tiến đến nhận thức hòa bình chính là an ninh trong một
thế giới đầy rẫy cạnh tranh. Có lẽ trong lịch sử loài người, chưa có khoảng
thời gian nào mà lại tập trung nhiều biến đổi to lớn, đa dạng, phức tạp và có
ảnh hưởng sáu sắc tới đời sống nhân loại như mấy năm gần đây. Chúng ta
đang sống ờ một thời điểm dồn dập các sự kiện, cái cũ chưa kịp mất đi trong
khi cái mới chưa kịp định hình. Có thể nói nhiều biến đổi đã diễn ra mà khi
sinh thời Mác không thể nào hình dung nổi. Chúng ta là những người được
chứng kiến và sống trong những sự kiện đó, vì thế chính các Đảng Cộng sản
phải nghiên cứu và rút ra những kết luận cho mình và trong sự nghiệp đổi mới
hiện nay, vấn đề vận dụng và phát triển sáng tạo lý luận của chủ nghĩa MácLênin, tư tưởng Hồ Chí Minh ngày càng được đặt ra một cách cấp thiết và với
tầm mức ngày càng lớn. Từ sự thất bại của công cuộc cải tổ ở Liên Xô và các
nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu trước đây đến sự thắng lợi ngày càng to lớn
của sự nghiệp đổi mới chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam hiện nay cho thấy vấn đề
nhận thức đúng đắn và vận dụng sáng tạo lý luận của chủ nghĩa Mác-Lênin có
một ý nghĩa quyết định đối với thành, bại của công cuộc xây dựng xã hội mới.

2

1. Xây dựng xã chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và Đông Âu.
* Thành tựu trong xây dựng chủ nghĩa xã hội.
Thực tiễn hơn 70 năm hình thành và phát triển, chủ nghĩa xã hội hiện
thực ở Liên Xô và Đông Âu đã đạt được những thành quả to lớn. Những
thành tựu ấy xét về mặt lô gíc, nó là kết quả của sự vận động tất yếu của nhân
loại; xét về mặt quy mô, tính chất của sự ảnh hưởng, nó vạch ra một xu thế
phát triển mới, sâu sắc và rộng lớn trên thế giới; xét về mặt lịch sử đã đánh
dấu một giai đoạn mới về chất trong sự phát triển của xã hội.
Chủ nghĩa xã hội từ chỗ chỉ là khát vọng, ước mơ tốt đẹp của loài
người, một lý luận khoa học, đã trở thành hiện thực trong xã hội và phát triển
thành một hệ thống thế giới từ sau chiến tranh thế giới thứ hai, đạt được
những thành tựu to lớn về kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội trong xây dựng và
bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa cũng như là thành trì vững chắc của hoà bình
và an ninh thế giới.
Mặc dù, quá độ lên chủ nghĩa xã hội từ một nước tư bản trung bình, điểm
xuất phát thấp và trong vòng vây thù địch của hệ thống đế quốc thế giới, nhưng
Liên Xô và các nước Đông Âu đã nhanh chóng, tập trung, ưu tiên phát triển lực
lượng sản xuất, đào tạo con người trở thành lực lượng lao động mới có trình độ
văn hoá, tay nghề cao, phẩm chất đạo đức nghề nghiệp trong sáng, đáp ứng yêu
cầu của sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội, tạo sự khác biệt về chất so với
người lao động trong chế độ cũ Nga Hoàng; không ngừng cách mạng hoá công
cụ lao động, đưa máy móc hiện đại vào quá trình sản xuất, phát triển nền kinh tế
theo hướng cơ khí hoá, tự động hoá …cùng với phát triển lực lượng sản xuất,
từng bước xây dựng và hoàn thiện quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa tạo ra sự
phù hợp thúc đẩy sản xuất phát triển, xoá bỏ chế độ chiếm hữu tư nhân, xây
dựng chế độ công hữu về tư liệu sản xuất. Tổ chức, điều hành nền kinh tế một
cách hợp lý có kế hoạch chặt chẽ từ trung ương đến địa phương; thực hiện
nguyên tắc phân phối công bằng, bình đẳng và dân chủ theo lao động. Nhờ đó,

năng xuất lao động không ngừng được nâng lên, đời sống của nhân dân lao động
từng bước được cải thiện, tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân hàng năm từ 7%


3

– 9%, từ những nước có nền kinh tế lạc hậu, Liên Xô và các nước Đông âu đã
nhanh chóng trở thành những nước phát triển. Đặc biệt, là Liên Xô, chỉ sau 20
năm, tức là đến năm 1937 tổng sản lượng công nghiệp đã vươn lên đứng đầu
châu âu và đứng thứ hai trên thế giới.
Sức mạnh ưu việt của chế độ xã hội chủ nghĩa còn được chứng minh đậm
nét trên lĩnh vực chính trị – xã hội, vai trò lãnh đạo của đảng cộng sản không
ngừng được củng cố và nâng cao, lòng tin của nhân dân đới với đảng, với chế độ
được tăng cường, tạo ra mối quan hệ máu thịt keo sơn giữa đảng và nhân dân lao
động, dân tin đảng và nguyện đi theo đảng. Hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa
được thiết lập vững chắc từ trung ương đến cơ sở, đảm bảo cho quyền làm chủ
của nhân dân lao động được mở rộng, quyền con người được phát huy trên mọi
lĩnh vực, làm thay đổi về chất địa vị của người lao động. Chủ nghĩa xã hội trả lại
quyền thiêng liêng đúng nghĩa cho họ, đưa họ lên địa vị làm chủ của xã hội. Xây
dựng mối quan hệ tốt đẹp giữa người với người, bình đẳng giữa nam và nữ; giải
quyết đúng đắn lợi ích quốc gia dân tộc, nên cao quyền bình đẳng, tự quyết của
các dân tộc, đấu tranh không khoan nhượng với mọi âm mưu, thủ đoạn gây thù
hận dân tộc, chia rẽ dân tộc… của các thế lực đế quốc phản động. Tôn trọng
quyền tự do tín ngưỡng và không tín ngưỡng của nhân dân, xây dựng mối quan
hệ bình đẳng hợp tác, hữu nghị giữa các quốc gia dân tộc trong cộng đồng xã hội
chủ nghĩa với các quốc gia dân tộc yêu chuộng hoà bình trên thế giới, chống mọi
biểu hiện lợi dụng tôn giáo chống phá cách mạng, nô dịch quần chúng nhân dân.
Trên lĩnh vực văn hoá - xã hội, chủ nghĩa xã hội hiện thực luôn hướng
tới mục tiêu xây dựng và hoàn thiện con người mới xã hội chủ nghĩa. Vì vậy,
giáo dục nâng cao trình độ dân trí là việc làm thiết thực nhằm xoá bỏ nạn mù

chữ cho người lao động, khắc phục hậu quả của chế độ xã hội cũ để lại, làm
cho con người phát triển toàn diện, có đời sống tinh thần lành mạnh, có nền
văn hoá mang đậm bản sắc dân tộc, hoà quện với tinh hoa văn hoá nhân loại
nhằm phục vụ chính bản thân quần chúng nhân dân lao động. Đây cũng là sự
khác biệt căn bản giữa chế độ xã hội chủ nghĩa với chế độ xã hội cũ – xã hội
tư bản chủ nghĩa. Trong xã hội tư bản chủ nghĩa quần chúng nhân dân lao


4

động không có gì khác ngoài sức lao động để bán cho nhà tư bản, họ không
có điều kiện để phát triển toàn diện cá nhân. trái lại dưới chủ nghĩa xã hội con
người luôn được giáo dục phát triển toàn diện, có lối sống trong sạch lành
mạnh “mình vì mọi người, mọi người vì mình”. Dựa trên cơ sở cùng chung
lợi ích – hài hòa về lợi ích cá nhân, tập thể và xã hội để hình thành các mối
quan hệ lành mạnh bền vững, khác xa với xã hội cũ là quan hệ giữa con người
với con người là quan hệ sòng phẳng, không tình nghĩa, quan hệ lấy đồng tiền
làm tiêu chí, không phải vì tình người….nhờ những giá trị đích thực này mà
quá trình hình thành và phát triển, chủ nghĩa xã hội hiện thực đã bảo vệ vững
chắc được thành quả cách mạng, cuộc sống bình yêu của nhân dân lao động,
đặc biệt là tạo ra được thế cân bằng về so sánh lực lượng đối trọng với chủ
nghĩa đế quốc, giữ vững hoà bình và an ninh thế giới, ngăn chặn được sự răn
đe xâm lược không cho chủ nghĩa đế quốc làm mưa, làm gió, bá chủ toàn cầu,
hình thành một thế giới hai cực. Đánh bại chủ nghĩa phát xít cứu loài người ra
khỏi thảm hoạ diệt vong, tạo điều kiện cho phong trào cách mạng thế giới nổ
ra và giành thắng lợi ở nhiều nước, làm cho hệ thống thuộc địa của chủ nghĩa
đế quốc bị sụp đổ, thu hẹp đáng kể phạm vi ảnh hưởng và sinh tồn của chủ
nghĩa tư bản, buộc nó phải tự điều chỉnh, thích nghi để kéo dài thêm sự tồn
tại; giúp đỡ sự nghiệp chính nghĩa của giai cấp công nhân và nhân dân lao
động của nhiều quốc gia, dân tộc trên cả hành tinh; không những thế, còn có

tác dụng tích cực và mạnh mẽ tới xã hội của thế giới tư bản.
* Liên Xô lâm vào tình trạng “trì trệ” và công cuộc cải tổ
Năm 1973, cuộc khủng hoảng dầu mỏ nghiêm trọng chưa từng có bùng
nổ rồi nhiều cuộc khủng hoảng chính trị, kinh tế, tài chính, tiền tệ… tiếp diễn
theo sau đó, mở đầu cuộc khủng hoảng chung của toàn thế giới, đặt ra cho
toàn thể nhân loại những vấn đề bức thiết phải giải quyết như: sự bùng nổ dân
số và hiểm hoạ vơi cạn dần những tài nguyên thiên nhiên cung cấp cho sự
sống của con người; yêu cầu đổi mới, thích nghi về kinh tế, chính trị, xã hội
trước sự phát triển vượt bậc của cách mạng khoa học – kỹ thuật và sự giao
lưu, hợp tác quốc tế ngày càng phát triển mạnh mẽ theo xu thế quốc tế hoá


5

cao… Chính trong bối cảnh lịch sử đó, những người lãnh đạo Đảng, nhà nước
Liên Xô chủ quan cho rằng quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa không chịu sự
tác động của cuộc khủng hoảng chung toàn thế giới, do đó chậm thích ứng,
chậm sửa đổi. Trong những điều kiện mới, mô hình và cơ chế cũ của chủ
nghĩa xã hội về kinh tế, chính trị, xã hội được hình thành trong những hoàn
cảnh lịch sử đặc biệt trước kia, vốn đã tồn tại những thiếu sót và sai lầm, nay
càng trở nên không còn phù hợp và cản trở sự phát triển về mọi mặt của xã
hội Xô Viết. Mặt khác, những hiện tượng thiếu dân chủ, thiếu công bằng xã
hội, vi phạm nghiêm trọng pháp chế xã hội chủ nghĩa và những tệ nạn quan
liêu, độc đoán dần dần hình thành cơ chế quan liêu độc đoán với những tầng
lớp đặc quyền, đặc lợi đã gây nên sự bất mãn của nhân dân, làm cho đất nước
dần dần lâm vào tình trạng “trì trệ”, “tiền khủng hoảng”.
Từ giữa những năm 70 đến giữa những năm 80, mặc dù một số ngành
công nghiệp của Liên Xô vẫn sản xuất ổn định, như dầu mỏ, than, quặng, kim
loại, máy móc thiết bị công nghiệp, ô tô… nhưng kỹ thuật, chiến lược sản
phẩm ngày càng sút kém so với các nước phương Tây. Liên Xô vẫn luôn luôn

phải nhập lương thực, thực phẩm, hàng tiêu dùng và các máy tinh vi, chính
xác của phương Tây. Bước sang nửa sau những năm 80, tình hình kinh tế
càng trở nên khó khăn, sản xuất công nông nghiệp trì trệ, lương thực, thực
phẩm thiếu thốn, hàng tiêu dùng không đáp ứng được nhu cầu của nhân dân,
mức sống của nhân dân ngày càng giảm sút, càng xa cách so với đời sống
nhân dân của các nước tư bản phương Tây.
Trong bối cảnh đó, năm 1985, M.Goocbachôp lên nắm quyền lãnh đạo
Đảng và Nhà nước Liên Xô, tiến hành công cuộc cải tổ nhằm sửa chữa những
thiếu sót và sai lầm trước đây, đưa đất nước thoát khỏi cuộc khủng hoảng và
xây dựng một chủ nghĩa xã hội dân chủ, nhân văn đúng như bản chất của nó.
Trong gần 6 năm, cuộc cải tổ chủ yếu được tiến hành về mặt chính trị, xã hội
như: thực hiện đa nguyên về chính trị (tức nhiều đảng - tức Đảng Cộng sản,
giữ vai trò lãnh đạo Nhà nước Liên Xô), thực hiện dân chủ và công khai… Về
kinh tế, chính phủ Liên Xô cũng đưa ra nhiều phương án nhằm chuyển biến


6

nền kinh tế Liên Xô sang cơ chế thị trường nhưng trong thực tế, chưa thực
hiện được gì, trong khi đó các quan hệ kinh tế cũ bị phá vỡ mà các quan hệ
kinh tế mới thì chưa hình thành. Công cuộc cải tổ đã vấp phải rất nhiều khó
khăn trở ngại: sự suy sụp về kinh tế kéo theo những khó khăn về chính trị và
những tệ nạn xã hội; sự xung đột giữa các dân tộc và sắc tộc dẫn đến hiện
tượng li khai của một số nước cộng hoà ra khỏi Liên bang Xô viết (ba nước
Ban Tích, Grudia, Mônđôva…), sự chia rẽ và tách thành nhiều phe phái trong
nội bộ Đảng Cộng sản Liên Xô, sự ngóc đầu dậy của các thế lực chống lại chủ
nghĩa xã hội với những hoạt động chống phá của nó v.v… Đất nước Liên Xô
đứng trước những khó khăn và thử thách nghiêm trọng chưa từng có.
Ngày 19 – 8 – 1991, một số người lãnh đạo Đảng, Nhà nước Xô viết đã
tiến hành cuộc đảo chính lật đổ Tổng thống Goocbachốp. Cuộc đảo chính bị

thất bại ngày 21 – 8 và đã gây ra những hậu quả cực kỳ nghiêm trọng đối với
đất nước Xô viết: Đảng Cộng sản Liên Xô bị đình chỉ hoạt động trong toàn
liên bang; chính phủ Xô viết bị giải thể; 11 nước cộng hoà tuyên bố độc lập,
tách khỏi liên bang; một làn sóng chống Đảng Cộng sản, chống chủ nghĩa xã
hội dâng lên khắp mọi nơi.
Ngày 21 – 12 – 1991, những người lãnh đạo 11 nước cộng hoà trong
Liên bang Xô viết đã kí hiệp định thành lập Cộng đồng các quốc gia độc lập
(tiếng Nga viết tắt là SNG), bao gồm: Nga, Ucraina, Bêlarut, Cadăcxtan,
Udơbêkixtan, Tatgikixtan, Cưrơgưxtan, Tuôcmênixtan, Adecbaigian, Ác
mênia, Mônđôva. Sự ra đời của SNG buộc Tổng thống Liên Xô M.
Goocbachốp phải từ chức ngày 25 – 12 – 1991, và cùng ngày này, lá cờ đỏ
búa liềm trên nóc điện Kremli bị hạ xuống.
Như thế, chế độ xã hội chủ nghĩa đã bị sụp đổ ở Liên Xô và Liên bang
cộng hoà xã hội chủ nghĩa Xô viết, ra đời năm 1922, đã bị tan vỡ.
* Cuộc khủng hoảng của chủ nghĩa xã hội ở các nước Đông Âu từ
cuối năm 1988 đến 1991
Năm 1985, Liên Xô đã bước vào cải tổ, tuy rằng quá muộn, nhưng các
nước Đông Âu vẫn chưa hề chuyển động: Anbani vẫn bảo thủ giữ nguyên


7

những cơ chế cũ của 30 năm trước đây và “khép kín cửa” đối với bên ngoài;
các nhà lãnh đạo Rumani, Cộng hoà dân chủ Đức, Bungari thì cho rằng nước
mình chẳng có gì sai sót để cải tổ hoặc cải cách; ở Ba Lan, ngay từ đầu những
năm 80, tình hình kinh tế, chính trị, xã hội đã trở nên căng thẳng, phức tạp; ở
Hunggari, Tiệp Khắc, các thế lực chống chủ nghĩa xã hội ráo riết tập hợp lực
lượng, chờ đợi cơ hội. Ở một số nước Đông Âu, hiện tượng tách rời quần
chúng và tha hoá của một số nhà lãnh đạo Đảng, Nhà nước đã làm biến dạng
chế độ xã hội chủ nghĩa ở các nước này và làm nhân dân rất bất bình.

Ở Rumani, vợ chồng Xêauxexcu đã biến nhà nước xã hội chủ nghĩa
thành một chế độ độc tài “gia đình trị” với cuộc sống vương giả, sa đoạ. Ở
cộng hoà dân chủ Đức, Bungari, một số uỷ viên Bộ chính trị Đảng đã lạm
dụng quyền lực, hưởng thụ những đặc quyền đặt lợi để đến nỗi bị khai trừ
khỏi Đảng và truy tố trước pháp luật.
Cuộc khủng hoảng nổ ra sớm nhất ở Ba Lan, từ cuối năm 1988, sau đó
lan sang Hunggari, Tiệp Khắc, Cộng hoà dân chủ Đức, Rumani, Bungari,
Nam Tư, Anbani. Các thế lực chống chủ nghĩa xã hội, với sự tiếp sức của các
nước phương Tây, ra sức hoạt động, kích động công nhân bãi công, quần chúng
biểu tình, đấu tranh đòi Đảng và Nhà nước các nước Đông Âu phải cải cách kinh
tế, chính trị, thực hiện chế độ đa nguyên về chính trị, xoá bỏ độc quyền lãnh đạo
của một Đảng Cộng sạn, tiến hành tổng tuyển cử tự do… Những hoạt động trên
đây làm tê liệt mọi sinh hoạt của đất nước, đẩy chế độ xã hội chủ nghĩa lâm vào
cuộc khủng hoảng toàn diện và trầm trọng. Đảng và Nhà nước các nước Đông
Âu lần lượt buộc phải chấp nhận xoá bỏ độc quyền lãnh đạo của Đảng Cộng sản,
thực hiện chế độ đa nguyên và tiến hành tổng tuyển cử tự do.
Kết quả, qua tổng tuyển cử tự do, ở hầu hết các nước Đông Âu (Ba Lan,
Hunggari, Tiệp Khắc, Cộng hoà dân chủ Đức), các thế lực chống chủ nghĩa
xã hội đều đã thắng cử, nắm được chính quyền Nhà nước, còn Đảng Cộng
sản bị thất bại, để rơi mất chính quyền khỏi tay mình. Ở Rumani, ngày 16 –
12 – 1989, quần chúng nhân dân thành phố Timisoara tiến hành biểu tình
hoà bình phản đối nhà cầm quyền bắt giam một mục sư Tin lành và đưa ra


8

những khẩu hiệu chống lại chính phủ Xêauxexcu. Cảnh sát đến đàn áp, quần
chúng càng thêm phẫn nộ. Ngày 22 – 12 – 1989, quần chúng đã nổi dậy, làm
chủ được tình hình ở Bucaret. Hội đồng Mặt trận cứu nước Rumani tuyên bố
xoá bỏ chế độ độc tài Xêauxexcu; ngày 25 – 12 – 1989, vợ chồng Xêauxexcu

bị xử tử, toàn thể Bộ chính trị Đảng Cộng sản Rumani và các thành viên nội
các (60 người) bị bắt giữ. Toàn bộ hệ thống Đảng, chính quyền của chế độ
Xêauxexcu đã bị sụp đổ. Ở Bungari, Nam Tư, Anbani, lúc này chính quyền
tuy còn ở trong tay Đảng của giai cấp công nhân, nhưng khủng hoảng vẫn
tiếp diễn ngày càng thêm trầm trọng: nội chiến đã diễn ra trọng nội bộ Liên
bang Nam Tư giữa các nước cộng hoà Crôatia, Xecbia; chính quyền ở
Bungari, Anbani đang lầm vào khủng hoảng sâu sắc trước những cuộc bãi
công của công nhân, biểu tình của quần chúng và tình hình kinh tế trở nên
ngày càng khó khăn, căng thẳng.
Như thế, trong những năm 1989 - 1991, cuộc khủng hoảng của chủ nghĩa
xã hội ở các nước Đông Âu đã dẫn tới những biến đổi lớn: Ba Lan, Hunggari,
Tiệp Khắc… quay trở lại đi theo con đường tư bản chủ nghĩa; Cộng hoà dân
chủ Đức sáp nhập vào Cộng hoà liên bang Đức để trở thành một quốc gia
thống nhất với tên Cộng hoà liên bang Đức; hầu hết các đảng của giai cấp
công nhân ở các nước Đông Âu đều đổi tên đảng và chia rẽ thành nhiều phe
phái, nhiều tổ chức với tên gọi khác nhau; tên nước, quốc kì, quốc huy và
ngày quốc khánh đều phải thay đổi lại.
Đây là một bước thụt lùi và một thất bại nặng nề của chủ nghĩa xã hội trên
phạm vi toàn thế giới, dẫn đến hệ thống thế giới của chủ nghĩa xã hội trên thực tế
không còn tồn tại nữa. Sự sụp đổ của chế độ xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô và các
nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu vào cuối những năm 80 - đầu những năm 90
của thế kỷ XX không phải là tất yếu. Đây là sự kiện bi kịch lịch sử mà những
người cộng sản và nhân dân lao động toàn thế giới còn phải tiếp tục suy ngẫm
nhiều để từ đó rút ra những bài học cần thiết, sâu sắc về lý luận và thực tiễn.
Sau khi chế độ xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô và các nước Đông Âu bị sụp
đổ, nhiều nhà chính trị phản động và cơ hội đã coi Cách mạng Tháng Mười là


9

"một sai lầm của lịch sử", là "một cuộc cách mạng đẻ non". Hoàn toàn không
phải như vậy ! Bất kỳ sự kiện lịch sử nào cũng đều có nguyên nhân của nó.
Cách mạng Tháng Mười đã nổ ra trong điều kiện khác với điều kiện mà Mác
dự đoán, nhưng lại nổ ra ở nơi mà giai cấp công nhân và chính đảng của nó đã
chuẩn bị đầy đủ và là nơi tình thế cách mạng đã chín muồi. Chủ nghĩa xã hội
ở Liên Xô đã phát triển với những thành tựu căn bản và rực rỡ mà đỉnh cao
của nó đã đạt được vào những năm 70 của thế kỷ XX. Vào thời kỳ đó, chủ
nghĩa xã hội đã biết đặt ra và giải quyết những vấn đề cốt lõi nhất của mình ở
một quy mô rộng lớn. Nhưng để củng cố những thành tựu đó, chủ nghĩa xã
hội cần phải phát triển theo chiều sâu, điều mà về mặt nhận thức lúc đó đã quá
rõ ràng. Chính sự chậm trễ trong việc phát hiện và khắc phục những thiếu sót,
khuyết tật của mô hình cũ về chủ nghĩa xã hội đã làm cho chủ nghĩa xã hội bắt
đầu lâm vào khủng hoảng cũng từ đỉnh cao những năm 70 ấy, khi xã hội Xô Viết
đã mất động lực đổi mới về cả lý luận lẫn thực tiễn trên nhiều vấn đề cơ bản.
Kế hoạch hóa kinh tế là phát minh của chủ nghĩa xã hội và ngày nay nó trở
thành giá trị của nhân loại. Chủ nghĩa xã hội đã đưa ra và thực thi một mô hình phát
triển kinh tế có kế hoạch khi thế giới còn bị thống trị bởi sự hỗn loạn của kinh tế thị
trường tư bản chủ nghĩa tự do cạnh tranh, của khủng hoảng định kỳ và đại khủng
hoảng, của tình trạng tất cả phó thác cho "bàn tay vô hình" của thị trường. Nền kinh
tế kế hoạch hóa đã chứng minh ưu thế của nó ở tính tổ chức, sự cân đối, khả năng
huy động cao nhân tài vật lực cho những nhu cầu lớn của nhà nước và xã hội.
Nhưng mặt khác, cơ chế kế hoạch hóa tập trung không có khả năng giải quyết tất cả
mọi vấn đề, đặc biệt là các vấn đề kinh tế liên quan đến đời sống văn hóa tinh thần
đa dạng và tinh tế của toàn xã hội. Vì vậy việc duy trì quá lâu cơ chế kế hoạch hóa
tập trung, bao cấp đã cản trở tính năng động, sáng tạo của người lao động. Họ trở
nên thờ ơ với sở hữu công cộng, thờ ơ với các phong trào thi đua hình thức mà
quyền lợi mang lại nặng tính chất bình quân chủ nghĩa. Người lao động trở nên kém
sáng kiến, thụ động. Nền chính trị Xô-viết mang lại cho nhân dân các quyền rộng
lớn. Nhưng các quyền này không được thực hiện đầy đủ trong thực tiễn. Nền dân

10

chủ xã hội chủ nghĩa dành cho đại đa số nhân dân lao động đã bị biến dạng, quyền
lực chính trị bị tách xa nhân dân, nhân dân trở nên bàng quan với chính trị.
Cho đến ngày Liên Xô sụp đổ, Đảng Cộng sản Liên Xô có gần 18 triệu
đảng viên. Cùng với Đảng Cộng sản Liên Xô còn có các tổ chức cộng sản
khác như Đoàn thanh niên Côm-xô-môn, Công đoàn Liên Xô, cùng với lực
lượng vũ trang, an ninh là những tổ chức chiến đấu của Đảng. Đảng Cộng sản
Liên Xô là đảng mác-xít - lê-nin-nít kiểu mới - đảng tiền phong chiến đấu.
Đảng viên của Đảng thực sự là những tấm gương hy sinh phấn đấu quên mình
trong đấu tranh giành chính quyền và bảo vệ Tổ quốc, xây dựng đất nước.
Nhưng khi chủ nghĩa xã hội đã phát triển lên một giai đoạn mới - giai đoạn
phát triển theo chiều sâu, khi tình hình đang thay đổi về chất, thì bộ máy của
Đảng trở nên cồng kềnh, quan liêu, kém nhạy bén, trong Đảng xuất hiện tầng
lớp đặc quyền đặc lợi đối lập với số đông đảng viên bình thường. Đến lượt
mình, những công lao của các thời kỳ trước làm cho nhiều đảng viên trở nên
"kiêu ngạo cộng sản" với quần chúng. Đúng như V.I. Lê-nin từng viết : "Tất
cả những đảng cách mạng đã bị tiêu vong cho tới nay, đều bị tiêu vong vì tự
cao tự đại, vì không biết nhìn rõ cái gì tạo nên sức mạnh của mình, và vì sợ
sệt không dám nói lên những nhược điểm của mình" (1). Các mối quan hệ đẳng
cấp trong Đảng làm cho trong Đảng cũng mất dần tinh thần dân chủ của các
thời kỳ cách mạng. Từ đó Đảng mất khả năng tự đổi mới, mất chỗ dựa to lớn
của mình là quần chúng công - nông. Đảng Cộng sản - bộ tham mưu chiến
đấu của giai cấp công nhân - đã bị mất sức chiến đấu, bị tê liệt ý chí ; còn
đảng viên bị mất hết bản lĩnh chính trị, thậm chí một số người trở nên cơ hội.
Kết quả là, một đảng mặc dù lớn như vậy đã bị tan rã bởi một lời tuyên bố và
bị đặt ra "ngoài vòng pháp luật" trong một trò chơi chính trị.
Điểm yếu của công cuộc cải tổ ở Liên Xô và Đông Âu là ở chỗ nó không
được chuẩn bị đầy đủ và có hệ thống về mặt lý luận ; bệnh giáo điều về lý

luận đã làm cho tư duy chính trị bị xơ cứng. Nó còn bị tâm lý phản kháng bất
bình, với những động cơ cả tiêu cực lẫn tích cực vốn bị dồn nén qua hàng
chục năm, chi phối. Những tâm lý này lại được sự kích thích bởi kẻ thù của


11

Liên Xô cả bên trong lẫn bên ngoài với phương châm "càng xấu càng tốt",
cộng thêm sự phản bội của những người đứng đầu trong ban lãnh đạo của
Đảng đã làm cho việc sửa chữa những khuyết tật của mô hình chủ nghĩa xã
hội Xô-viết biến thành việc phá bỏ toàn bộ mô hình đó. Mà phá bỏ mô hình
đó cũng đồng nghĩa với phá bỏ chủ nghĩa xã hội hiện thực ở Liên Xô. Phá bỏ
Nhà nước Xô-viết đối với kẻ thù của nó vừa là phá bỏ chủ nghĩa xã hội vừa là
tiêu diệt một đối thủ chính trị chiến lược, một đối trọng quyền lực trên trường
chính trị và quân sự quốc tế, tạo ra thế đơn cực dưới sự thống trị của Mỹ.
Sự sụp đổ của Liên Xô và hệ thống các nước xã hội chủ nghĩa làm cho
chủ nghĩa xã hội tạm thời lâm vào thoái trào. Song đó chỉ là sự sụp đổ một mô
hình của chủ nghĩa xã hội, nó không đồng nhất với chủ nghĩa xã hội nói
chung. Nó buộc những người xã hội chủ nghĩa và các đảng của họ phải tìm
kiếm hình thức mới, nội dung mới cho chủ nghĩa xã hội. Bởi vì chủ nghĩa xã
hội phát triển trong lòng nhân loại, hấp thụ tinh hoa nhân loại và nở hoa kết
trái cho nhân loại. Sự thất bại hay sự biến dạng của chủ nghĩa xã hội nơi này
hoặc nơi khác không phải do bản chất của chủ nghĩa Mác-Lênin. Cách mạng
Tháng Mười không chịu trách nhiệm về những sai lầm chủ quan của các nhà
lãnh đạo sau đó. Chủ nghĩa xã hội thế giới từ Cách mạng Tháng Mười Nga
đang theo xu hướng tiến lên phía trước tuy phải trải qua con đường quanh co
phức tạp, thậm chí có bước thụt lùi tạm thời. Bất chấp những chẩn đoán và dự
báo khác nhau về thời cuộc và tương lai, chủ nghĩa xã hội vẫn tiếp tục cuộc
hành trình táo bạo, đầy thử thách. Lý tưởng xã hội chủ nghĩa vẫn là bất diệt,
vẫn là lý tưởng mà nhân loại tiến bộ đang hướng tới.

2. Những sai lầm trong nhận thức và vận dụng các nguyên lý chủ nghĩa
Mác-Lênin trong xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và các nước Đông Âu.
Có thể nói rằng trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội đã xảy ra
nghịch lý: một mặt các Đảng cộng sản nói rất hay về chủ nghĩa duy vật, về
phép biện chứng của Mác, nhưng mặt khác trong tư tưởng và trong hành động
lại biếu hiện rất rõ chủ nghĩa duy tâm và phép siêu hình.


12

Mác viết: "Không phải ý thức của con người quyết định sự tồn tại của
họ, trái lại, chính sự tồn tại xã hội của họ quyết định ý thức của họ" (2). Ấy thế
nhưng có lúc các Đảng cộng sản đã cho rằng có thể xây dựng sớm con người
mới không phải chờ đến sau khi đã có sự phát triển cao của nền sản xuất lớn
xã hội chủ nghĩa, rằng trong chặng đường đầu tiên này vẫn có thể bước đầu
tạo ra một xã hội đẹp đẽ về lối sống, về quan hệ giữa người và người, một xã
hội trong đó nhân dân lao động cảm thấy sống hạnh phúc, tuy mức sống vật
chất vẫn chưa cao.
Mác viết: "Tôi coi sự phát triển của những hình thái kinh tế - xã hội là
một quá trình lịch sử tự nhiên" và ông nhấn mạnh rằng không thể dùng sắc
lệnh để xoá bỏ các giai đoạn phát triển tự nhiên của nó. Trong thực tế, những
người mácxít có "trung thành tuyệt đối" với những lời căn dặn đó không?
Không, ngược lại họ đã phạm rất nhiều sai lầm từ việc đánh giá tình hình đến
việc xác định mục tiêu và bước đi trong xây dựng chủ nghĩa xã hội. Họ đã
cường điệu tính tự giác và vai trò của nhân tố chủ quan, của kiến trúc thượng
tầng và của ý thức xã hội đến mức xa rời các nguyên tắc của chủ nghĩa duy
vật. Trong quá trình cải tổ, cải cách và đổi mới, hầu hết các đảng cộng sản
đều đã phải thừa nhận mắc sai lầm chủ quan, duy ý chí.
Mác nói rằng con người làm ra lịch sử của mình, nhưng không thể hành
động tùy tiện, bất chấp quy luật. Ở các nước xã hội chủ nghĩa người ta thường

nói rất nhiều đến đủ các loại quy luật, phát hiện ra rất nhiều quy luật hoặc
những vấn đề có tính quy luật, những sai lầm nghiêm trọng và phổ biến lại là
không tôn trọng và hành động không theo quy luật khách quan. Cái gọi là
những tính quy luật phổ biển của cách mạng xã hội chủ nghĩa và xây dựng
chủ nghĩa xã hội ngày nay ít được nhắc đến. Cái gọi là những quy luật kinh tế
của chủ nghĩa xã hội chẳng qua chỉ là sản phẩm của ý muốn chủ quan.
Mác nói tư tưởng mà không gắn với lợi ích thì tư tưởng đó tự bôi nhọ
mình. Thế nhưng ở các nước xã hội chủ nghĩa, tư tưởng thường được quan
tâm nhiều hơn so với lợi ích nhất là lợi ích cá nhân. Ai nói đến lợi ích cá nhân
có thể bị coi là mắc bệnh chủ nghĩa cá nhân xấu xa. Chính vì thế mà trước đây


13

chúng ta bàn nhiều vê động lực của sự phát triển xã hội, nhưng xã hội tiến rất
chậm vì bỏ quên mất động lực mạnh nhất là lợi ích và cũng do đó không phát
huy được tính tích cực cá nhân. Thật là sai lầm nếu tưởng rằng chủ nghĩa xã
hội có thể được xây dựng chỉ cần dựa trên nhiệt tình của quần chúng, mà
không cần quan tâm đến lợi ích của họ.
Mác đã có công phát hiện ra vai trò quyết định của quần chúng nhân dân
trong lịch sử, nhưng một số nước xã hội chủ nghĩa đã lâm vào tình trạng sùng
bái cá nhân, thần thánh hóa cá nhân người lãnh đạo, coi nhẹ vai trò của quần
chúng nhân dân. Một điều gần như nghịch lý là có nhà lãnh đạo hay nói
những điều cao siêu về đạo đức, ba hoa về lối sống xã hội chủ nghĩa cao đẹp
nhưng trong thực tế lại vi phạm thô bạo những tiêu chuẩn tối thiểu của đạo
đức và do đó bị mất uy tín đối với quần chúng nhân dân.
Mác viết: "Vấn đề tìm hiểu xem tư tưởng con người có thể đạt tới chân
lý khách quan hay không, không phải là một vấn đề lý luận, mà là một vấn đề
thực tiễn. Chính trong thực tiễn mà con người phải chứng minh chân lý " (3).
Nhưng có điều lạ lùng là có những người đem tuyệt đối hóa một lý thuyết nào

đó, rồi lấy nó làm thước đo để đánh giá đúng sai của các lý thuyết khác.
Chính do sự tuyệt đối hóa như vậy nên mới có hiện tượng "tiếp tục bám lấy
cái lý luận ngày hôm qua", ít chú trọng đến cuộc sống sinh động. Cũng chính
do không lấy thực tiễn làm tiêu chuẩn của chân lý, thêm vào đó là do sự sùng
bái cá nhân lãnh tụ nên mới nảy sinh hiện tượng "phàm là".
Ănghen viết: "Phép biện chứng là khoa học về sự liên hệ phổ biến" (4).
Người ta thường nói về phép biện chứng nhưng lại không thừa nhận mối liên hệ
biện chứng giữa chủ nghĩa tư bản và chủ nghĩa xã hội, đặt hàng rào ngăn cách
giữa hai hình thái kinh tế-xã hội đó, phủ định sạch trơn những thành tựu của chủ
nghĩa tư bản và phê pháp những người có ý định học tập chủ nghĩa tư bản.
Theo chủ nghĩa Mác thì mâu thuẫn là hiện tượng khách quan và phổ
biến, không có sự vật, hiện tượng nào không có mâu thuẫn, không có lúc nào
không có mâu thuẫn nhưng nhiều năm chúng ta lại chỉ phân tích những mâu


14

thuẫn của chủ nghĩa tư bản, còn hầu như không đề cập đến những mâu thuẫn
của chủ nghĩa xã hội, hoặc nếu có cập đến thì lại cường điệu mặt thống nhất.
Ngày nay, chúng ta nói đến đổi mới thì trước hết là phải tôn trọng các
nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin mà trong nhiều năm chúng ta đã
nhận thức không đúng, không thật sự tôn trọng và do đó không suy nghĩ và
hành động theo các nguyên lý đó. Đồng thời, chúng ta kiên quyết chống lại
việc biến học thuyết của Mác thành giáo điều, thành một thứ tôn giáo. Để tránh
tuyệt đối hóa và giáo điều hoà chúng ta luôn luôn phải đặt những luận điểm của
Mác trong những điều kiện lịch sử - cụ thể khi ông nêu ra các luận điểm đó.
Cũng phải nói rằng trong hệ thống lý luận của Mác có nhiều vần đề còn để ngỏ,
vì lúc đó chưa có đủ điều kiện để Mác có thể nghiên cứu đầy đủ và đi đến
những kết luận cuối cùng. Có những vấn đề Mác mới chỉ nêu ra những suy
nghĩ ban đầu, những gợi ý, những dự đoán đòi hỏi các thế hệ sau phải tiếp tục

nghiên cứu, giải quyết. Chủ nghĩa Mác phải được bổ sung và có khi phải tự
phủ định điểm này hay điểm khác, và chỉ có như thế nó mới có sức sống. Ngay
từ khi Mác và Ănghen còn sống, các ông đã luôn luôn tự phê phán, vạch rõ
những sai lầm đưa ra trước đó và nhấn mạnh sự cần thiết phải thay thế bằng
những luận điểm mới cho phù hợp với sự biến đổi của tình hình.
Có lúc Mác và Ănghen đã dự đoán rằng cách mạng vô sản ở Châu Âu
nhất định sẽ nổ ra nhanh chóng. Nhưng thực tế lại không diễn ra như vậy. Vì
thế Ănghen đã thừa nhận: "Lịch sử đã chứng minh rằng chúng tôi và tất cả
những ai nghĩ giống như chúng tôi đều sai lầm. Lịch sử đã chỉ rõ rằng trạng
thái phát triển kinh tế trên lục địa lúc bấy giờ còn rất lâu mới chín muồi để
xoá bỏ phương thức sản xuất Tư bản chủ nghĩa"(5). Lê nin cũng nhận xét:
"Đúng, Mác và Ănghen đã lầm nhiều và thường lầm khi phán đoán cách
mạng sắp nổ ra trong khi hai ông hy vọng cách mạng sẽ thắng lợi (chẳng hạn
năm 1848 ở Đức)"(6).
Sự cần thiết phải bổ sung các nguyên lý của Chủ nghĩa Mác - Lênin
không chỉ vì trong hệ thống lý luận của Mác - Lênin có nhiều vấn đề còn để
ngỏ, mà còn vì thế giới ngày nay đang có những biến đổi to lớn và sâu sắc đặt


15

ra những thách thức mới đối với triết học Mác. Cuộc khủng hoảng toàn diện ở
hàng loạt nước xã hội chủ nghĩa dẫn đến sự sụp đổ của chế độ xã hội chủ nghĩa
ở Liên xô và Đông Âu đặt ra yêu cầu phải nhận thức lại cơ sở lý luận của chủ
nghĩa xã hội. Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại đặt ra nhiều vấn
đề mới đòi hỏi triết học phải lý giải. Cuộc cách mạng đó đã dẫn đến sự phát
triển to lớn của lực lượng sản xuất, làm thay đổi phương hướng phát triển kinh
tế và cơ cấu tiêu dùng đồng thời thúc đẩy mọi nền kinh tế cơ cấu lại. Việc giải
quyết những vấn đề toàn cầu của thời đại như vấn đề chiến tranh và hòa bình,
vấn đề sinh thái và sử dụng tài nguyên thiên nhiên, vấn đề dân số và bệnh tật,

cũng đòi hỏi sự tham gia của triết học. Những hiện tượng mới trong lĩnh vực
kinh tế và xã hội như: xu thế hợp tác giữa các nước ngày càng tăng, sự hình
thành các công ty xuyên quốc gia, sự xung đột về tôn giáo và dân tộc cùng với
nhiều vấn đề quan trọng khác nữa đang đòi hỏi phải được lý giải về mặt triết
học. Sự phát triển mạnh mẽ của các môn khoa học cụ thể cùng những thành tựu
mới mẻ và to lớn của chúng cũng đòi hỏi triết học phải tiếp thu, làm phong phú
thêm cho bản thân mình, mật khác cũng phải xác định ranh giới và mối quan hệ
giữa các môn khoa học ấy với triết học. Sự nghiệp đổi mới ờ nước ta đang đặt
ra nhiều vấn đề lý luận và thực tiễn cần có sự lý giải về mặt triết học.
Đứng trước những thách thức nói trên, nhiệm vụ của các đảng cộng sản
không phải là đi tìm câu trả lời có sẵn trong các tác phẩm kinh điển, mà chính
là vận dụng thế giới quan và phương pháp luận của học thuyết Mác-Lênin để
trả lời những vấn đề mới mà thời đại hiện nay đặt ra, nêu những giá trị cần
bảo vệ và phát triển sáng tạo, những khiếm khuyết cần được sửa đổi hoặc bổ
sung, những điều sai lầm cần loại bỏ.
3. Công cuộc đổi mới, sự trung thành và vận dụng sáng tạo chủ
nghĩa Mác-Lênin vào điều kiện cụ thể ở Việt Nam.
* Đặc điểm, nguyên tắc chỉ đạo công cuộc đổi mới ở việt Nam.
Từ năm 1986, Việt Nam thực hiện công cuộc đổi mới toàn diện đất
nước. So với công cuộc cải tổ, cải cách và chuyển đổi từ kinh tế kế hoạch tập
trung sang kinh tế thị trường ở các quốc gia khác, đổi mới ở nước ta có những


16

nét đặc thù riêng. Đổi mới ở nước ta diễn ra từ hai chiều: "từ dưới lên", tức là
ở các hợp tác xã, doanh nghiệp và "từ trên xuống", tức là các quyết định của
Đảng và Nhà nước. Mối liên hệ hai chiều ấy đã làm cho công cuộc đổi mới ở
nước ta diễn ra không có sự xung đột giữa "phía trên" và "phía dưới", cũng như
không có các "cú sốc" được tạo ra bởi các chính sách và biện pháp điều chỉnh

vĩ mô quá cứng rắn và duy ý chí của bộ máy lãnh đạo "phía trên" như ở một số
nước khác. Đó là đặc điểm nổi bật của quá trình đổi mới ở Việt Nam. Nói một
cách khái quát, đặc điểm nổi bật của quá trình đổi mới ở Việt Nam là, vừa có
sự sáng tạo của nhân dân ở cơ sở, vừa có sự lãnh đạo từ trên xuống. Do vậy,
đổi mới ở nước ta đã dẫn đến những thành công to lớn, có ý nghĩa lịch sử.
Khác với các nước Đông Âu và Liên Xô, ở Việt Nam, nhu cầu đổi mới
các chính sách trước hết xuất phát từ chính lĩnh vực kinh tế, chứ không phải là
hệ quả của những biến động chính trị. Đổi mới ở Việt Nam do Đảng Cộng sản
Việt Nam đề xướng và lãnh đạo, tổ chức thực hiện. Ngay từ đầu, Đảng ta đã
xác định, đổi mới không phải là xóa bỏ chủ nghĩa xã hội mà chính là để có
chủ nghĩa xã hội nhiều hơn, từng bước xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội
phù hợp với điều kiện lịch sử, xã hội nước ta trên cơ sở đổi mới tư duy lý luận
về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội của nước ta.
Đổi mới ở nước ta không phải là chuyển từ mô hình cũ sang một mô
hình đã có sẵn lấy từ một nước nào đó, mà là quá trình xóa bỏ các yếu tố của
mô hình cũ và thay thế bằng những yếu tố mới thích hợp hơn với điều kiện cụ
thể của nước ta.
Quá trình đổi mới ở Việt Nam không phân chia thành các giai đoạn - giai
đoạn chuẩn bị lý luận về đổi mới và giai đoạn áp dụng lý luận đó vào thực tế,
mà là quá trình vừa khái quát lý luận từ thực tiễn đổi mới, vừa áp dụng lý luận
ấy vào cuộc sống.
Đổi mới ở Việt Nam diễn ra trong bối cảnh quốc tế có nhiều biến đổi lớn
lao, hầu như tất cả các nước đều có sự điều chỉnh chính sách của mình.
Những kinh nghiệm cải tổ, cải cách của các nước cũng là sự gợi mở cho Việt
Nam trong sự tìm tòi con đường đổi mới. Vì vậy, tư duy lý luận đổi mới của


17

nước ta được hình thành không chỉ từ việc đúc kết kinh nghiệm của bản thân

nước ta, mà còn được đúc kết từ những kinh nghiệm thành công và không
thành công của các nước xã hội chủ nghĩa khác.
Đổi mới ở Việt Nam là một quá trình kết hợp biện chứng giữa đổi mới tư
duy lý luận và chỉ đạo hoạt động thực tiễn. Trong quá trình đó, cái mới và cái
cũ xen kẽ nhau; cái cũ không mất đi ngay mà lùi dần và có nơi, có lúc còn
chiếm ưu thế so với cái mới, nhưng xu hướng chung là cái mới dần dần được
khẳng định và đưa tới thành công. Điểm nổi bật của công cuộc đổi mới ở
nước ta là luôn luôn lấy sự ổn định chính trị – xã hội làm tiền đề, làm điều
kiện tiên quyết cho sự nghiệp đổi mới phát triển và chính sự phát triển lại tạo
ra sự ổn định mới. ổn định và phát triển gắn liền với nhau trong quá trình đổi
mới: Ổn định để phát triển và có phát triển mới có ổn định vững chắc hơn.
Văn kiện Đại hội VI của Đảng nhấn mạnh: "Đối với nước ta, đổi mới
đang là yêu cầu bức thiết của sự nghiệp cách mạng, là vấn đề có ý nghĩa sống
còn... Vì vậy, phải đổi mới, trước hết là đổi mới tư duy" (7). Để đổi mới tư duy,
Đại hội VI của Đảng nêu rõ: "Tính bảo thủ, sức ỳ của những quan niệm cũ là
trở ngại không nhỏ, nhất là những quan niệm ấy lại gắn chặt với những người
mang nặng chủ nghĩa cá nhân và đầu óc thủ cựu. Cần tạo những điều kiện xã
hội thuận lợi cho quá trình đổi mới tư duy: bầu không khí dân chủ trong xã
hội, nhất là trong sinh hoạt đảng, trong nghiên cứu khoa học, tinh thần tôn
trọng sự thật, tôn trọng chân lý, hệ thống thông tin chính xác; tự phê bình và
phê bình được tiến hành một cách thường xuyên và nghiêm túc, v.v. Điều
quan trọng là phải coi trọng công tác lý luận nhằm cung cấp nội dung khoa
học cho việc đổi mới tư duy"(8).
* Thành tựu công cuộc đổi mới ở Việt Nam.
Trên cơ sở đổi mới tư duy lý luận, nhận thức rõ hơn về CNXH và về
thời kỳ quá độ lên CNXH, dựa vào những kết quả bước đầu của sự đổi mới
từng phần, lắng nghe, tổng kết sáng kiến, kinh nghiệm của nhân dân, của các
địa phương và cơ sở, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI Đảng Cộng sản
Việt Nam (12-1986) đã hoạch định đường lối đổi mới. Trong quá trình tổ

18

chức thực hiện đường lối đổi mới do Đại hội VI đề ra, nhiều Hội nghị Ban
Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị và đặc biệt Đại hội VII (6-1991) với
Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, Đại
hội VIII (6-1996) và Đại hội IX (4-2001) đã không ngừng bổ sung, phát triển,
hoàn thiện đường lối đổi mới, làm rõ hơn nhiều vấn đề lý luận và thực tiễn
của công cuộc đổi mới và xây dựng CNXH ở Việt Nam.
Có thể thấy rõ những nội dung đổi mới quan trọng và chủ yếu cả về nhận
thức, tư duy lý luận và cả về lãnh đạo, chỉ đạo thực tiễn suốt 20 năm qua.
Trước hết, đó là đổi mới tư duy lý luận mà thực chất là nắm vững và vận
dụng đúng đắn quy luật khách quan, khắc phục căn bệnh nóng vội, chủ quan,
duy ý chí. Ngay từ Đại hội VI, Đảng ta đã nhận thức rằng, từ chủ nghĩa tư bản
lên chủ nghĩa xã hội phải trải qua một thời kỳ quá độ là một tất yếu khách
quan và độ dài của thời kỳ đó phụ thuộc vào điều kiện chính trị, kinh tế xã hội
của mỗi nước. “Thời kỳ quá độ ở nước ta, do tiến thẳng lên chủ nghĩa xã hội
từ một nền sản xuất nhỏ, bỏ qua giai đoạn phát triển tư bản chủ nghĩa, đương
nhiên phải lâu dài và rất khó khăn”(9). Đại hội IX (4-2001) tổng kết 15 năm
đổi mới, khẳng định: “Xây dựng chủ nghĩa xã hội bỏ qua chế độ tư bản chủ
nghĩa, tạo ra sự biến đổi về chất của xã hội trên tất cả các lĩnh vực là sự
nghiệp rất khó khăn, phức tạp, cho nên phải trải qua một thời kỳ quá độ lâu
dài với nhiều chặng đường, nhiều hình thức tổ chức kinh tế, xã hội có tính
chất quá độ. Trong các lĩnh vực của đời sống xã hội diễn ra sự đan xen và đấu
tranh giữa cái mới và cái cũ”(10). Trong hàng loạt các quy luật khách quan,
Đảng Cộng sản Việt Nam đã nhận thức rõ hơn quy luật về quan hệ sản xuất
phải phù hợp với tính chất và trình độ của lực lượng sản xuất, sửa chữa sai
lầm trước đó là là đã đưa quan hệ sản xuất đi quá nhanh, quá xa trong khi lực
lượng sản xuất còn rất lạc hậu, tập trung phát triển mạnh mẽ lực lượng sản
xuất thông qua thực hiện cách mạng khoa học - công nghệ, đẩy mạnh công

nghiệp hoá, hiện đại hóa, từ đó điều chỉnh quan hệ sản xuất cho phù hợp. Các
quy luật vận động trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, nhất là các quy
luật kinh tế đã từng bước nhận thức và vận dụng đúng đắn và có hiệu quả


19

hơn. Khi quyết định đường lối đổi mới ở Đại hội VI Đảng ta đã nghiêm túc
chỉ ra rằng, cuộc sống cho ta một bài học thấm thía là không thể nóng vội làm
trái quy luật.
Thứ hai, từ nhận thức đúng đắn về thời kỳ quá độ, Đảng quyết định đổi
mới cơ cấu kinh tế, coi nền kinh tế có cơ cấu nhiều thành phần là một đặc
trưng của thời kỳ quá độ. Đại hội VI đã vận dụng đúng đắn quan điểm của
Lênin về kinh tế nhiều thành phần. Chính Lênin cũng cho rằng tên nước Cộng
hoà xã hội chủ nghĩa là để khẳng định hướng tiến lên chứ điều đó chưa có
nghĩa là nền kinh tế của ta đã hoàn toàn là kinh tế xã hội chủ nghĩa. Vì vậy, ở
nước ta cần thiết phải có nhiều thành phần kinh tế phát triển bình đẳng trước
pháp luật, đó là yêu cầu khách quan. Đại hội VI khẳng định nước ta có các
thành phần: kinh tế xã hội chủ nghĩa bao gồm khu vực quốc doanh và khu vực
tập thể; kinh tế tiểu sản xuất hàng hóa; kinh tế tư bản tư nhân; kinh tế tư bản
nhà nước; kinh tế tự nhiên, tự túc tự cấp. Đại hội IX bổ sung thêm một thành
phần nữa là kinh tế 100% vốn nước ngoài. Trong quá trình đổi mới, 20 năm
qua, Đảng và Nhà nước ta chủ trương thực hiện nhất quán và lâu dài chính
sách phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần. Thực tiễn đổi mới
cũng cho thấy nhiều thành phần kinh tế đương nhiên là có nhiều hình thức sở
hữu, trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo; kinh tế nhà nước cùng
với kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng vững chắc.
Cùng với đổi mới cơ cấu kinh tế, Đảng chủ trương đổi mới cơ chế quản
lý dứt khoát bỏ cơ chế quản lý tập trung quan liêu, hành chính, bao cấp
chuyển sang hạch toán, kinh doanh và từng bước đưa nền kinh tế vận động

theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước, theo định hướng xã hội
chủ nghĩa. Đó chính là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
Mục đích của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là phát triển
lực lượng sản xuất, phát triển kinh tế để xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật
của chủ nghĩa xã hội, nâng cao đời sống nhân dân. Phát triển lực lượng sản
xuất hiện đại gắn liền với xây dựng quan hệ sản xuất mới phù hợp trên cả ba
mặt sở hữu, quản lý, phân phối.


20

Thứ ba, đổi mới nội dung, phương thức lãnh đạo của Đảng và vai trò,
chức năng quản lý điều hành của Nhà nước. Nâng cao năng lực lãnh đạo và
sức chiến đấu của Đảng. Xây dựng và hoàn thiện Nhà nước theo hướng nhà
nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Củng cố sức mạnh của hệ thống chính trị.
Đại hội VI của Đảng đặt ra yêu cầu xây dựng Đảng ngang tầm nhiệm vụ
chính trị của một Đảng cầm quyền, tăng cường sức chiến đấu, năng lực lãnh
đạo và năng lực tổ chức thực tiễn, đổi mới phong cách làm việc, đi sâu, đi sát
thực tế, sát cơ sở, gắn bó với nhân dân. Nâng cao trình độ trí tuệ, nắm bắt và
vận dụng đúng đắn quy luật khách quan, hiểu biết sâu sắc những vấn đề kinh
tế, xã hội. Từ HNTW3 khoá VII (6-1992), đặc biệt từ HNTW6 (lần 2) khóa
VIII (1-1999) Đảng đẩy mạnh nhiệm vụ xây dựng chỉnh đốn Đảng, học tập và
làm theo Di chúc của Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Đại hội VI của Đảng đã xác định rõ chức năng quản lý nhà nước về kinh
tế - xã hội của bộ máy Nhà nước, nghĩa là, Nhà nước thông qua hệ thống pháp
luật và chính sách để điều hành, quản lý nền kinh tế - xã hội ở tầm vĩ mô. Từ
sau Đại hội VII, đặc biệt là HNTW8 khoá VII (1-1995), HNTW3 khoá VIII
(6-1997) đẩy mạnh xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ
nghĩa của dân, do dân, vì dân. Quan điểm cơ bản là: quyền lực Nhà nước là
thống nhất, song có sự phân công và phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan lập

pháp, hành pháp và tư pháp dưới sự lãnh đạo của Đảng. Từ Quốc hội khoá
VIII (1987), khoá IX (1992), khoá X (1997) và khoá XI (2002) hoạt động của
Quốc hội ngày càng đổi mới và thực hiện có hiệu quả các chức năng lập pháp,
quyết định những vấn đề quan trọng của đất nước và quyền giám sát tối cao.
Từng bước đẩy mạnh công cuộc cải cách nền hành chính nhà nước cả về chức
năng, cơ chế vận hành, quản lý, tổ chức bộ máy và đội ngũ công chức. Bộ
máy và hoạt động tư pháp được củng cố và tăng cường. Cùng với việc xây
dựng, chỉnh đốn Đảng, nhiệm vụ xây dựng hoàn thiện Nhà nước là những nội
dung quan trọng về đổi mới hệ thống chính trị và có ý nghĩa quyết định đến
toàn bộ tiến trình của sự nghiệp đổi mới.


21

Thứ tư, thật sự phát huy quyền làm chủ của nhân dân, thực hiện “dân
biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”, tăng cường và đổi mới công tác vận
động quần chúng nhân dân và thực hiện nền dân chủ xã hội chủ nghĩa. Đại
hội VI của Đảng đã rút ra bài học là trong toàn bộ hoạt động, Đảng phải quán
triệt tư tưởng “lấy dân làm gốc”, xây dựng và phát huy quyền làm chủ của
nhân dân lao động. Chính lợi ích sáng kiến của nhân dân là nguồn gốc hình
thành đường lối đổi mới... Một trong những nguyên tắc chỉ đạo công cuộc đổi
mới mà HNTW6 (khoá VI) 3-1989 nêu ra là phải thực hiện tốt hơn dân chủ xã
hội chủ nghĩa, nhưng dân chủ luôn luôn gắn liền với tập trung, gắn liền với
nghĩa vụ, trách nhiệm công dân, với kỷ cương, kỷ luật pháp luật, dân chủ phải
có lãnh đạo và lãnh đạo bằng phương pháp dân chủ. Nghị quyết Trung ương
8B (khoá VI) 3-1990 về đổi mới công tác quần chúng của Đảng, tăng cường
mối quan hệ giữa Đảng và nhân dân. Đảng nhấn mạnh các quan điểm: Cách
mạng là sự nghiệp của dân, do dân và vì dân; động lực thúc đẩy phong trào
quần chúng là đáp ứng lợi ích thiết thực của nhân dân và kết hợp hài hòa các
lợi ích, thống nhất quyền lợi với nghĩa vụ công dân; các hình thức tập hợp

nhân dân phải đa dạng; công tác vận động quần chúng là trách nhiệm của
Đảng, Nhà nước và các đoàn thể. Đảng cũng chủ trương đổi mới tổ chức và
hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể nhân dân. Mặt trận
và các tổ chức thành viên là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân. Cùng
với Đảng, Nhà nước, tổ chức Mặt trận và đoàn thể nhân dân như Tổng liên
đoàn lao động, Hội nông dân, Đoàn thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh, Hội
liên hiệp Phụ nữ, Hội Cựu chiến binh hợp thành hệ thống chính trị. Công tác
vận động quần chúng là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị ở tất cả các cấp.
Đảng chú trọng xây dựng Mặt trận dân tộc thống nhất, tăng cường sức
mạnh của khối đại đoàn kết toàn dân trong công cuộc đổi mới. Đoàn kết các
giai cấp, các thành phần kinh tế, đoàn kết các dân tộc, các tôn giáo, mọi tầng
lớp, cá nhân yêu nước, đoàn kết người Việt Nam ở trong nước và người Việt
Nam ở nước ngoài nhằm phát huy nội lực của dân tộc Việt Nam.
Thứ năm, đổi mới chính sách đối ngoại, thực hiện đa phương hóa, đa


22

dạng hoá, Việt Nam muốn là bạn và là đối tác tin cậy của các nước trên thế
giới trên cơ sở giữ vững độc lập chủ quyền, bình đẳng và cùng có lợi. Xây
dựng chiến lược bảo vệ Tổ quốc phù hợp với tình hình mới. Tại Đại hội VI
(12-1986), Đảng ta đã nêu rõ chủ trương: khuyến khích nước ngoài đầu tư vào
nước ta dưới nhiều hình thức, nhất là đối với các ngành và cơ sở đòi hỏi kỹ
thuật cao. Đi đôi với công bố luật đầu tư, cần có các chính sách và biện pháp
tạo điều kiện thuận lợi cho người nước ngoài và Việt kiều vào nước ta để hợp
tác kinh doanh. Luật đầu tư nước ngoài là luật sớm nhất của thời kỳ đổi mới,
được Quốc hội khoá VIII thông qua ngày 29-12-1987 và có hiệu lực từ 1-11988. Đại hội VII của Đảng tuyên bố chính sách đối ngoại rộng mở, Việt Nam
muốn là bạn với tất cả các nước trong cộng đồng thế giới, phấn đấu vì hòa
bình độc lập và phát triển. Đại hội VIII của Đảng nhấn mạnh sự hợp tác nhiều
mặt, song phương và đa phương với các nước và các tổ chức quốc tế. Tích cực

đóng góp cho hoạt động ở các diễn đàn quốc tế, tham gia giải quyết các vấn đề
toàn cầu. Mở rộng quan hệ đối ngoại nhân dân, quan hệ với các tổ chức phi
chính phủ. Đại hội IX của Đảng tiếp tục chủ trương mở rộng quan hệ đối ngoại
chủ động và tích cực hội nhập kinh tế quốc tế và khu vực, Việt Nam sẵn sàng
là bạn, là đối tác tin cậy của các nước trong cộng đồng quốc tế. Đảng ta luôn
luôn xác định, nhiệm vụ của công tác đối ngoại là giữ vững môi trường hòa
bình, tạo các điều kiện quốc tế thuận lợi cho công cuộc đổi mới, đẩy mạnh phát
triển kinh tế - xã hội, công nghiệp hoá, hiện đại hóa đất nước, xây dựng và bảo
vệ Tổ quốc, đồng thời góp phần tích cực vào cuộc đấu tranh chung của nhân
dân thế giới vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xã hội.
Với những nội dung rất căn bản và chủ yếu trong đường lối đổi mới
cùng với bản lĩnh chính trị vững vàng và trách nhiệm trước đất nước, giai cấp
và dân tộc, Đảng Cộng sản Việt Nam đã đưa đất nước vượt qua những khó
khăn, thách thức, kể cả tác động tiêu cực do sự sụp đổ của chế độ xã hội chủ
nghĩa ở các nước Đông Âu và Liên Xô đưa lại, không ngừng đẩy mạnh sự
nghiệp đổi mới theo con đường của chủ nghĩa xã hội và qua 20 năm đã đạt
được những thành tựu to lớn và có ý nghĩa lịch sử, làm thay đổi rõ rệt bộ mặt


23

của đất nước, cải thiện đáng kể đời sống của nhân dân, như các văn kiện trình
Đại hội X của Đảng đã khẳng định.
Có thể thấy rõ thành tựu của 20 năm đổi mới cả về thực tiễn và nhận thức
lý luận để vững tin vào con đường đã lựa chọn và sự phát triển của đất nước.
Về thực tiễn, nước ta đã ra khỏi khủng hoảng kinh tế - xã hội từ 1996,
kinh tế tiếp tục tăng trưởng khá nhanh (GDP bình quân 1986-1990 là 3,9%,
1991-1995 là 8,2%, 1996-2000 là 7% và 2001-2005 là 7,5%), nền kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa bước đầu được xây dựng, công nghiệp hoá,
hiện đại hóa được đẩy mạnh, cơ sở vật chất kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội tăng

lên đáng kể. Hệ thống chính trị và khối đại đoàn kết dân tộc mà nền tảng là liên
minh công nhân - nông dân - trí thức do Đảng lãnh đạo ngày càng được tăng
cường và củng cố. Nền quốc phòng toàn dân và an ninh nhân dân được giữ
vững. Chính trị - xã hội ổn định. Quan hệ đối ngoại được mở rộng. Vì thế nước
ta trên thế giới được nâng cao. Sức mạnh tổng hợp từ nguồn nội lực của đất nước
tăng lên nhiều. Nhân dân tin tưởng ở đường lối đổi mới và sự lãnh đạo, quản lý
của Đảng và Nhà nước, tin tưởng ở tương lai phát triển của đất nước.
Về lý luận, nhận thức về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã
hội ở Việt Nam ngày càng rõ hơn, “hệ thống quan điểm lý luận về công cuộc đổi
mới, về xã hội xã hội chủ nghĩa và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở Việt
Nam đã bước đầu hình thành trên những nét cơ bản” (Văn kiện trình Đại hội X
trang 11). Nhận thức rõ hơn về mục tiêu, mô hình của xã hội xã hội chủ nghĩa ở
Việt Nam, rõ hơn về chặng đường, bước đi khi đã hoàn thành những nhiệm vụ
đề ra cho chặng đường đầu trên của thời kỳ quá độ, cho phép chuyển sang chặng
đường đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hóa đất nước, rõ hơn về những công
cụ, giải pháp để thực hiện mục tiêu phát triển đất nước, xây dựng chủ nghĩa xã
hội, rõ hơn về những mối quan hệ đặt ra cần được giải quyết một cách đúng đắn
trên con đường đổi mới vì mục tiêu chủ nghĩa xã hội, mà trước hết làm cho dân
giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh.
20 năm đổi mới đã có cơ sở để rút ra một số bài học lớn có ý nghĩa lý
luận và thực tiễn. Đó là các bài học: trong quá trình đổi mới phải kiên định


24

mục tiêu độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội trên nền tảng chủ nghĩa MácLênin và tư tưởng Hồ Chí Minh; đổi mới toàn diện, đồng bộ, có kế thừa, có
bước đi, hình thức và cách làm phù hợp; đổi mới phải vì lợi ích của nhân
dân, dựa vào nhân dân, phát huy vai trò chủ động, sáng tạo của nhân dân,
xuất phát từ thực tiễn, nhạy bén với cái mới; phát huy cao độ nội lực, đồng
thời ra sức khai thác ngoại lực, kết hợp sức mạnh dân tộc với sức mạnh thời

đại trong điều kiện mới; đổi mới và hoàn thiện phương thức lãnh đạo, bảo
đảm nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của Đảng, không ngừng
đổi mới hệ thống chính trị, xây dựng và từng bước hoàn thiện nền dân chủ xã
hội chủ nghĩa, bảo đảm quyền lực thuộc về nhân dân.
Trong thiên niên kỷ mới, thế giới có nhiều biến động phức tạp. Khoa
học, công nghệ có những bước tiến kỳ diệu. Kinh tế tri thức có vai trò ngày
càng nổi bật trong quá trình phát triển lực lượng sản xuất. Hội nhập kinh tế
quốc tế, toàn cầu hóa kinh tế là một xu thế khách quan lôi cuốn nhiều nước
tham gia; xu thế này đang bị một số nước phát triển và các tập đoàn kinh tế tư
bản xuyên quốc gia chi phối, bởi vậy nó chứa đựng những mâu thuẫn, vừa có
mặt tích cực, vừa có mặt tiêu cực, vừa có hợp tác, vừa có đấu tranh. Các mâu
thuẫn cơ bản trên thế giới biểu hiện dưới những hình thức và mức độ khác
nhau vẫn tồn tại và phát triển, có mặt sâu sắc hơn.
Tình hình trên vừa tạo ra cơ hội, vừa tạo ra thách thức đối với công cuộc
đổi mới ở nước ta. Không ít vấn đề của thực tiễn công cuộc đổi mới đặt ra mà
tư duy lý luận mới chưa giải quyết một cách sáng tỏ, cần tiếp tục nghiên cứu,
giải quyết. Chẳng hạn, các vấn đề về thể chế kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa, về chế độ sở hữu và thành phần kinh tế; về kinh tế độc lập, tự
chủ và hội nhập kinh tế quốc tế trong điều kiện toàn cầu hóa; về biến động
của các giai tầng xã hội trong điều kiện hiện nay; về phân hóa giàu – nghèo;
về cơ chế phản biện và giám sát xã hội; về nhà nước pháp quyền và xã hội
dân sự; về tiêu chí nước Việt Nam công nghiệp theo hướng hiện đại; về dân
chủ, văn hóa và phát huy nhân tố con người trong quá trình đổi mới; về quốc


25

phòng, an ninh và đối ngoại trong tình hình mới; và tổng quát là về thời đại,
về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta, v.v.
Những vấn đề đó cần được tiếp tục nghiên cứu trên cơ sở đổi mới tư duy

lý luận, lấy đổi mới kinh tế làm trọng tâm, xây dựng Đảng là then chốt, phát
triển văn hóa - nền tảng tinh thần của xã hội. Đây là ba trụ cột quan trọng để
tiếp tục đẩy mạnh sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc vì mục tiêu
dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh.
KẾT LUẬN

Nhìn lại thực tiễn sự sụp đổ của Liên Xô và Đông âu, thực tiễn sự nghiệp
đổi mới của nước ta sau 20 năm thấy rằng: nắm vững và vận dụng sáng tạo
những nguyên lý của chủ nghĩa Mác - Lênin vào điều kiện lịch sử - cụ thể là
nhân tố xét đến cùng quyết định đến sự thành bại của sự nghiệp cách mạng, là
vấn đề sống còn để đưa sự nghiệp đổi mới đến thắng lợi cuối cùng. Trước sự
phát triển của đời sống chính trị thế giới và sự chống phá của các thế lực thù
địch, bài học đó vẫn còn nguyên giá trị lý luận và thực tiễn. Đòi hỏi các Đảng
cộng sản phải không ngừng đổi mới, nâng cao công tác tổng kết thực tiễn, phát
triển lý luận Mác - Lê nin đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp cách mạng.
Đối với việt Nam, bên cạnh kết quả đã đạt được, cho đến nay, vẫn còn
không ít vấn đề nhận thức lý luận chưa đủ rõ, hoặc chưa thống nhất; nhiều vấn
đề mới đặt ra chưa được nghiên cứu, giải đáp có sức thuyết phục. Chẳng hạn
như các vấn đề về: giải pháp phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa; vai trò và mối quan hệ giữa kế hoạch và thị trường; quan niệm về chế độ
sở hữu, các thành phần kinh tế, về lao động và bóc lột; vai trò của kinh tế nhà
nước, kinh tế tập thể, kinh tế tư nhân; quan hệ giữa tốc độ tăng trưởng và chất
lượng phát triển; giữa tăng trưởng kinh tế với phát triển văn hóa, bảo đảm tiến bộ
và công bằng xã hội; giữa đổi mới kinh tế và đổi mới hệ thống chính trị; giữa
độc lập tự chủ và chủ động hội nhập kinh tế quốc tế; làm sao để giữ vững bản
chất giai cấp công nhân của Đảng trong điều kiện kinh tế thị trường, mở cửa hội