TIỂU LUẬN tư TƯỞNG của lê NIN về NGUYÊN tắc đấu TRANH với tôn GIÁO TRONG tác PHẨM về THÁI độ của ĐẢNG CÔNG NHÂN đối với tôn GIÁO, ý NGHĨA HIỆN NAY

1

TƯ TƯỞNG CỦA V.I.LÊNIN VỀ NGUYÊN TẮC ĐẤU TRANH VỚI TÔN
GIÁO TRONG TÁC PHẨM “VỀ THÁI ĐỘ CỦA ĐẢNG CÔNG NHÂN ĐỐI
VỚI TÔN GIÁO”. Ý NGHĨA ĐỐI VỚI CHÍNH SÁCH TÔN GIÁO CỦA ĐẢNG
VÀ NHÀ NƯỚC TA HIỆN NAY
-------------------V.I. Lê-nin, lãnh tụ vĩ đại của cách mạng vô sản Nga, của phong trào
cộng sản và công nhân quốc tế trong những thập kỷ đầu thế kỷ XX, không chỉ
là một nhà lý luận thiên tài mà còn là một nhà hoạt động thực tiễn xuất sắc.
Thông qua sự nghiệp cách mạng của mình, V.I. Lênin đã đóng góp nhiều
công lao to lớn trong cuộc đấu tranh không khoan nhượng với các luận điểm
phi mác-xít, bảo vệ và phát triển chủ nghĩa Mác nói chung, thuyết vô thần
mác-xít nói riêng; đồng thời, V.I. Lênin luôn đề cao tâm huyết và dồn nhiều
công sức vào việc chăm lo xây dựng Đảng dân chủ - xã hội Nga, xác định
những nguyên tắc hoạt động của Đảng, trong đó có nguyên tắc đấu tranh với
tôn giáo. Nguyên tắc đó được Người thể hiện khá rõ nét trong tác phẩm “Về
thái độ của đảng công nhân đối với tôn giáo”.
1. KHÁI QUÁT MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ TÁC PHẨM

1.1. Hoàn cảnh ra đời và đặc điểm của tác phẩm
V.I. Lê-nin viết tác phẩm “Về thái độ của đảng công nhân đối với tôn
giáo” vào tháng 5 năm 1909, trong bối cảnh lịch sử có những điểm nổi bật là:
Sự phát triển ngày càng mạnh mẽ của phong trào cách mạng vô sản
Nga trong giai đoạn này đã khiến cho Chính phủ Nga hoàng lo sợ và tìm cách
chống lại. Để chia rẽ quần chúng với Đảng dân chủ - xã hội Nga, hạn chế và
vô hiệu hoá một lực lượng lớn của cách mạng là những tín đồ tôn giáo, duy trì
sự thống trị của các giai cấp bóc lột… Chính phủ Nga hoàng đã triệt để lợi


2

dụng vấn đề tôn giáo và coi đây là một trong những thủ đoạn chống phá cách
mạng vô sản Nga một cách hữu hiệu nhất.
Cũng vào giai đoạn đó, nội bộ Đảng dân chủ - xã hội Nga bị phân rã và
chia làm hai phái: Phái Bôn-sê-vích chiếm số đông, triệt để cách mạng và
phái Men-sê-vích thiểu số, theo chủ nghĩa cơ hội, xét lại. Phái Men-sê-vích đã
tìm cách liên kết với Chính phủ Nga hoàng nhằm chống lại phong trào cách
mạng, chúng cũng triệt để lợi dụng vấn đề tôn giáo hòng khơi dậy sự đối lập
về thế giới quan và hệ tư tưởng, kích động sự đối lập về lập trường và xuyên
tạc cuộc đấu tranh giai cấp… để khoét sâu thêm mâu thuẫn đối kháng giữa
các tín đồ tôn giáo với phong trào công nhân.
Thủ đoạn nói trên của Chính phủ Nga hoàng và phái Men-sê-vích đã có
những tác động nhất định đến nhận thức và hành động của các tín đồ tôn giáo,
gây khó khăn cho phong trào cách mạng vô sản Nga. Hơn thế nữa, vào giai
đoạn này, tôn giáo đã phát triển mạnh ở Nga, gây ảnh hưởng rộng rãi trong
các tầng lớp nhân dân, ăn sâu vào giới trí thức gần gũi với phong trào công
nhân và một vài bộ phận trong công nhân. Một số ít đảng viên Bôn-sê-vích
cũng bị ảnh hưởng, dẫn đến hoài nghi, dao động về tư tưởng, thậm chí còn
ngả theo đường lối của phái Men-sê-vích… khiến cho tình hình vốn đã phức
tạp càng thêm phức tạp hơn. Trong lúc đó, một số tín đồ tôn giáo tiến bộ đã
tỏ thái độ phản kháng và tiến hành đấu tranh chống lại sự kìm kẹp của Chính
phủ Nga hoàng, một số tăng lữ cũng tỏ thái độ bất bình đối với sự kìm kẹp ấy
và đấu tranh đòi tách giáo hội ra khỏi nhà nước.
Thực trạng lúc bấy giờ đặt ra yêu cầu đòi hỏi Đảng dân chủ - xã hội
Nga phải khẩn trương chấn chỉnh lại nội bộ, củng cố lập trường giai cấp cho
đội ngũ đảng viên, làm cho giai cấp vô sản Nga nhận thức rõ âm mưu và thủ
đoạn của chính phủ Nga hoàng, có thái độ ứng xử phù hợp đối với các tín đồ


3

và giáo hội tôn giáo; đồng thời, tranh thủ tối đa mọi điều kiện để đẩy mạnh
tuyên truyền ở mọi lúc, mọi nơi, kiên quyết vạch trần bộ mặt phản động đội
lốt nhân từ của các tổ chức tôn giáo, tăng cường công tác vận động quần
chúng, giác ngộ và lôi kéo các tăng lữ, tín đồ tiến bộ nhằm xây dựng và củng
cố lực lượng cho phong trào cách mạng.
Trước thực trạng ấy, trên tinh thần: “Đảng dân chủ - xã hội tự thấy
mình hoàn toàn có trách nhiệm phải lên tiếng tỏ rõ thái độ của mình đối với
tôn giáo”1 nên mặc dù bận nhiều công việc nhưng V.I. Lênin vẫn giành thời
gian để viết tác phẩm “Về thái độ của đảng công nhân đối với tôn giáo”. Sự ra
đời của tác phẩm đã đáp ứng được yêu cầu đòi hỏi cấp thiết như đã nêu trên.
Tác phẩm “Về thái độ của đảng công nhân đối với tôn giáo” của V.I.
Lênin được viết với tư cách là một bài báo; ngay sau khi hoàn thành, tác
phẩm được đăng trên báo “Người vô sản”, số 45, ra ngày 13/5/1909. Tác
phẩm được in đầy đủ bằng tiếng Việt trong bộ sách V.I. Lê-nin, Toàn tập, tập
17, do Nhà xuất bản Tiến bộ, Mát-xcơ-va phát hành 1979.
1.2. Tư tưởng cơ bản và ý nghĩa của tác phẩm
Thái độ của đảng công nhân đối với tôn giáo theo quan điểm của V.I.
Lênin thể hiện trong tác phẩm là những tư tưởng vô thần khoa học, gồm:
- V.I. Lênin yêu cầu giai cấp vô sản khi xem xét và giải quyết vấn đề tôn
giáo phải đứng vững trên lập trường thế giới quan, phương pháp luận của chủ
nghĩa duy vật biện chứng và phải đấu tranh kiên quyết thù địch với mọi tôn giáo.
- V.I. Lênin xác định rõ thái độ của giai cấp vô sản là không được tuyên
chiến với tôn giáo. Nếu giai cấp vô sản tuyên chiến với tôn giáo thì sẽ kích
động mâu thuẫn giữa những người vô sản với các tín đồ tôn giáo, làm cho

1

V.I. Lênin, Toàn tập, tập 17, Nxb Tiến Bộ, Mát-xcơ-va. 1970, tr.510.

4

việc lợi dụng tôn giáo của Chính phủ Nga hoàng có hiệu quả hơn, phong trào
cách mạng sẽ khó khăn hơn.
- V.I. Lênin yêu cầu giai cấp vô sản phải nhận thức đúng về nguồn gốc,
bản chất, chức năng của tôn giáo; phải xem xét tôn giáo một cách toàn diện
trên cả hai mặt: tồn tại xã hội và ý thức xã hội để thấy rõ nguồn gốc xã hội
của tôn giáo và vai trò của nhận thức cũng như tâm lý con người đối với việc
hình thành tôn giáo; đồng thời, giai cấp vô sản phải biết cách đấu tranh có
hiệu quả đối với các tôn giáo.
- V.I. Lênin chỉ ra những nguyên tắc cơ bản trong cuộc đấu tranh với
tôn giáo của Đảng dân chủ - xã hội Nga.
Tác phẩm “Về thái độ của Đảng công nhân đối với tôn giáo” của V.I.
Lênin ra đời cách nay đã gần tròn 100 năm; dù tình hình thế giới đã có nhiều
đổi thay, nhưng đối với nước ta, tình hình tôn giáo đã và đang có nhiều diễn
biến hết sức phức tạp, cuộc đấu tranh tôn giáo ngày càng thêm gay gắt và
thực sự đã trở thành một trong những mặt trận nóng bỏng, nhất là trong giai
đoạn hiện nay, khi các thế lực thù địch, đứng đầu là đế quốc Mỹ đang triệt để
lợi dụng vấn đề tôn giáo để chống phá cách mạng nước ta. Những diễn biến
phức tạp trong thời gian gần đây do tôn giáo gây ra ở hầu khắp các địa
phương trên cả nước, nhất là ở Tây Bắc, Tây Nguyên, Tây Nam bộ… đã gây
ảnh hưởng xấu đến an ninh chính trị của đất nước, tạo cớ để các thế lực thù
địch lợi dụng chống phá quyết liệt hơn…
Như vậy, tình hình tôn giáo ở nước ta hiện nay cơ bản giống như tình
hình tôn giáo ở Nga vào thời điểm tác phẩm “Về thái độ của Đảng công nhân
đối với tôn giáo” của V.I. Lênin ra đời; vì thế, tác phẩm đó hiện nay vẫn còn
nguyên giá trị cả lý luận và thực tiễn, vẫn là kim chỉ nam cho hành động của


5

Đảng ta trong cuộc đấu tranh với tôn giáo và các thế lực thù địch lợi dụng tôn
giáo để chống phá cách mạng nước ta, đặc biệt trên lĩnh vực tư tưởng, lý luận.
Trong giai đoạn hiện nay, xuất phát từ xu thế hội nhập, đa phương hoá,
đa dạng hoá các quan hệ quốc tế… những tư tưởng cơ bản trong tác phẩm nói
trên của V.I. Lênin là cơ sở lý luận để Đảng và Nhà nước ta hoạch định các
chủ trương, chính sách đối với tôn giáo nhằm đấu tranh thắng lợi trên mặt trận
nóng bỏng này, tiếp tục đưa đất nước phát triển nhanh và bền vững theo định
hướng XHCN.
Do thời gian và điều kiện nghiên cứu có hạn nên trong bài viết này tôi
chỉ thu hoạch một phần trong nội dung cơ bản của tác phẩm “Về thái độ của
đảng công nhân đối với tôn giáo” của V.I. Lênin, thông qua việc tìm hiểu
nguyên tắc đấu tranh với tôn giáo của Đảng dân chủ - xã hội Nga theo tư tưởng
của Người. Trên cơ sở đó, rút ra ý nghĩa đối với đội ngũ giảng viên
KHXH&NV ở các học viện, nhà trường của quân đội ta hiện nay.
2. NGUYÊN TẮC ĐẤU TRANH VỚI TÔN GIÁO CỦA ĐẢNG DÂN
CHỦ - XÃ HỘI NGA THỂ HIỆN TRONG TÁC PHẨM
Trong tác phẩm “Về thái độ của Đảng công nhân đối với tôn giáo”, V.I.
Lênin đã chỉ ra những nguyên tắc đấu tranh với tôn giáo của Đảng dân chủ xã hội Nga như sau:
2.1. Phải đứng vững trên lập trường thế giới quan của chủ nghĩa
duy vật biện chứng để tuyên truyền
Theo V.I. Lênin, để đấu tranh với tôn giáo có hiệu quả, vấn đề cơ bản
và trước tiên là những đảng viên phải quán triệt sâu sắc quan điểm, đường lối,
chủ trương của Đảng đối với công tác tôn giáo. Đảng lấy chủ nghĩa Mác làm
nền tảng tư tưởng nên quan điểm của Đảng luôn dựa trên thế giới quan của
chủ nghĩa duy vật biện chứng. Điều đó có nghĩa là, khi đấu tranh với tôn giáo,


6

đòi hỏi đảng viên của Đảng phải đứng vững trên lập trường vô thần, lập
trường đó hoàn toàn khách quan, khoa học. Chỉ đứng trên lập trường đó,
những người cộng sản mới giành lại được con tim, khối óc của quần chúng
nhân dân lao động, giải thoát họ khỏi sự lôi kéo, mê hoặc bởi tôn giáo.
Đề cập đến lập trường vô thần của Đảng, V.I. Lênin đã chỉ rõ: “Đảng
dân chủ- xã hội xây dựng toàn bộ quan điểm của mình trên cơ sở chủ nghĩa
xã hội khoa học, nghĩa là trên cơ sở chủ nghĩa Mác. Như Mác và Ăngghen đã
tuyên bố nhiều lần, cơ sở triết học của chủ nghĩa Mác là chủ nghĩa duy vật
biện chứng, một chủ nghĩa đã hoàn toàn hấp thụ những truyền thống lịch sử
của chủ nghĩa duy vật của thế kỷ XVIII ở Pháp và của Phơ-bách ở Đức (nửa
đầu thế kỷ XIX), tức là chủ nghĩa duy vật tuyệt đối vô thần, kiên quyết thù
địch với mọi tôn giáo”1
Thực chất vấn đề “kiên quyết thù địch với mọi tôn giáo” theo quan
điểm của V.I. Lênin là sự đối lập hoàn toàn giữa hai thế giới quan: thế giới
quan duy vật của Đảng và thế giới quan duy tâm của tôn giáo, đó không phải
là sự đối lập giữa những người cộng sản và các tín đồ tôn giáo. Sự đối lập
giữa hai thế giới quan nêu trên tất yếu dẫn đến sự đối lập giữa hệ tư tưởng vô
thần khoa học và hệ tư tưởng tôn giáo, sự đối lập giữa chủ nghĩa duy vật và
chủ nghĩa duy tâm, giữa phép biện chứng và phép siêu hình, biểu hiện về mặt
xã hội thì đó là cuộc đấu tranh giữa giai cấp vô sản và giai cấp tư sản, giai cấp
tư sản luôn tìm cách lợi dụng tôn giáo để chống lại giai cấp vô sản.
Với quan điểm như vậy, trong tác phẩm này, V.I. Lênin còn nhấn mạnh
thêm rằng: “Chủ nghĩa Mác là chủ nghĩa duy vật, Chính vì vậy mà nó cũng
đối địch với tôn giáo một cách quyết liệt chẳng khác gì chủ nghĩa duy vật của

1

V.I. Lênin, Toàn tập, tập 17, Nxb Tiến Bộ, Mát-xcơ-va. 1970, tr.510.

7

nhóm Bách khoa toàn thư thế kỷ XVIII, hay chủ nghĩa duy vật của Phơ-bách.
Đó là điều không thể chối cãi được”1.
Thông qua tác phẩm, để bảo vệ học thuyết vô thần khoa học của Đảng,
V.I. Lênin đã phê phán kịch liệt thuyết tạo thần. Người nêu dẫn chứng về việc
Ph. Ăng-ghen đã chỉ trích Phơ-bách ở chỗ, ông ta đấu tranh với tôn giáo không
phải để thủ tiêu tôn giáo mà là để đổi mới tôn giáo, để xây dựng một thứ tôn
giáo mới là “tôn giáo tình yêu”. Cũng với tinh thần đó, V.I. Lênin phê phán
thuyết tạo thần của Lu-na-tsác-xki và chỉ ra rằng, lời khẳng định “chủ nghĩa xã
hội là tôn giáo” của Lu-na-tsác-xki là một hình thức quá độ từ chủ nghĩa xã hội
chuyển sang tôn giáo.
Bằng việc đưa ra nguyên tắc trên đây, V.I. Lênin không những đã phát
triển những cơ sở lý luận của thuyết vô thần mác-xít mà còn xác định rõ chính
sách của Đảng dân chủ - xã hội Nga đối với tôn giáo. Các đảng viên của Đảng
phải luôn quán triệt, đứng vững trên lập trường vô thần trong cuộc đấu tranh
với tôn giáo. Mọi biểu hiện xa rời nguyên tắc này nhất định sẽ rơi vào chủ
nghĩa duy tâm và bị thất bại trong cuộc đấu tranh đó.
2.2. Phải nắm vững tính Đảng, tính chiến đấu trong tuyên truyền
Theo V.I. Lênin, đây là một trong những nguyên tắc cơ bản mà mỗi
đảng viên của Đảng dân chủ - xã hội Nga cần quán triệt và thực hiện trong
cuộc đấu tranh với tôn giáo. Nguyên tắc này đòi hỏi mỗi đảng viên của Đảng
không chỉ kiên định về lập trường vô thần mà còn phải tuyệt đối trung thành
với lợi ích của giai cấp công nhân và nhân dân lao động, nhận rõ bản chất
phản động và kiên quyết đấu tranh với tôn giáo một cách không khoan
nhượng, không thoả hiệp, không do dự... Trong tác phẩm này, khi đề cập đến
tính đảng, V.I. Lênin chỉ rõ; luận điểm “tôn giáo là thuốc phiện đối với nhân
1

V.I. Lênin, Toàn tập, tập 17, Nxb Tiến Bộ, Mát-xcơ-va. 1970, tr.514.

8

dân” của C. Mác là hòn đá tảng của toàn bộ thế giới quan mác-xít về vấn đề tôn
giáo và nhấn mạnh: “Chủ nghĩa Mác bao giờ cũng coi tôn giáo và các giáo
hội, tất cả các tổ chức tôn giáo hiện có, đều là những cơ quan của thế lực
phản động tư sản, dùng để bảo vệ chế độ bóc lột và đầu độc giai cấp công
nhân”1.
Để làm rõ nguyên tắc này, V.I. Lênin nhắc lại tinh thần mà Ph. Ăngghen đã từng phê phán Đuy-rinh, nhà duy vật và vô thần là: “đã thiếu cương
quyết giữ vững lập trường tư tưởng chủ nghĩa duy vật của mình, đã để lại kẻ
hở cho tôn giáo và triết học tôn giáo” 2 và phê phán Phơ-bách là “đã đấu
tranh với tôn giáo không phải nhằm mục đích tiêu diệt nó, mà là nhằm nhào
nặn nó lại, chế tạo ra một thứ tôn giáo mới, “cao thượng”, v. v..”3
Đề cập đến những bài học đấu tranh chống tôn giáo trong phong
trào xã hội chủ nghĩa, V.I. Lênin đã tỏ thái độ phản đối hai kiểu xa rời
các nguyên tắc của thuyết vô thần của giai cấp vô sản. Người kịch liệt
phê phán những kẻ ba hoa “tả khuynh” muốn thay thế sự tuyên truyền
thuyết vô thần một cách có hệ thống và việc bảo vệ chủ nghĩa duy vật
biện chứng bằng những biện pháp hành chính nhằm chống lại nhà thờ và
các tín đồ. Trong tác phẩm, V.I. Lênin đã luận chứng và lý giải rằng sự
tuyên chiến như vậy đối với tôn giáo và việc dựa vào các đạo luật để
ngăn cấm tôn giáo chỉ có thể làm cho tôn giáo được tăng cường và làm
cản trở cuộc đấu tranh giai cấp của giai cấp vô sản mà thôi.
Cũng theo V.I. Lênin, thể hiện nguyên tắc tính đảng là mỗi đảng viên
đều phải nhận thức sâu sắc quan điểm: Đảng dân chủ- xã hội không được
tuyên chiến với tôn giáo. Người dẫn chứng lại việc Ph. Ăng-ghen đã nhiều lần
V.I. Lênin, Toàn tập, tập 17, Nxb Tiến Bộ, Mát-xcơ-va. 1970, tr.511.
V.I. Lênin, Toàn tập, tập 17, Nxb Tiến Bộ, Mát-xcơ-va. 1970, tr.511.
3

V.I. Lênin, Toàn tập, tập 17, Nxb Tiến Bộ, Mát-xcơ-va. 1970, tr.511.
1
2


9

lên án những kẻ vì muốn tỏ ra “tả hơn” hoặc “cách mạng hơn” những người
dân chủ - xã hội nên “muốn ghi vào cương lĩnh của đảng công nhân việc công
khai thừa nhận chủ nghĩa vô thần theo cái nghĩa là tuyên chiến với tôn giáo”.
Người cũng tỏ thái độ đồng tình với quan điểm của Ph. Ăng-ghen, xem bản
tuyên ngôn tuyên chiến ầm ĩ với tôn giáo vào năm 1874 của phái Blăng-ki là
dại dột, vì “tuyên chiến như thế là một phương pháp tốt nhất làm kích động
thêm sự quan tâm của người ta đối với tôn giáo, và làm cho tôn giáo đi đến chỗ
tiêu vong thực sự một cách khó khăn hơn”.1
Khi đề cập đến tính chiến đấu của đảng viên Đảng dân chủ - xã hội Nga
trong đấu tranh với tôn giáo, V.I. Lênin trích dẫn lại việc Ph. Ăng-ghen đã phê
phán bất cứ một sự nhượng bộ nào, dù nhỏ đến mấy đi nữa của Đuy-rinh đối
với chủ nghĩa duy tâm và tôn giáo, được thể hiện trong tác phẩm nổi tiếng
“Chống Đuy-rinh”; đồng thời, kiên quyết lên án tư tưởng cách mạng giả hiệu
của Đuy rinh khi ông ta chủ trương cấm tôn giáo trong xã hội xã hội chủ nghĩa,
bởi lẽ, theo Ph. Ăng-ghen: “tuyên chiến với tôn giáo như vậy là tỏ ra “Bi-xmác
hơn ngay cả bản thân Bi-xmác”, tức là phạm lại sự dại dột của cuộc đấu tranh
của Bi-xmác chống các tăng lữ… Với cuộc đấu tranh đó, Bi-xmác chỉ củng cố
thêm chủ nghĩa tăng lữ chiến đấu của các tín đồ Thiên chúa giáo, chỉ làm hại
sự nghiệp của nền văn hoá chân chính vì, đáng lẽ phải đặt những sự phân chia
về mặt chính trị lên hàng đầu, thì Bi-xmác đã đặt những sự phân chia về mặt
tôn giáo lên hàng đầu, cho nên Bi-xmác đã làm lạc hướng một số tầng lớp
trong giai cấp công nhân và trong phái dân chủ, làm cho họ không chú ý đến
những nhiệm vụ bức thiết của cuộc đấu tranh giai cấp và cách mạng, mà lại

hướng vào việc chống chủ nghĩa tăng lữ là một việc hời hợt nhất và có tính
chất lừa bịp theo kiểu tư sản nhất”1
1
1

V.I. Lênin, Toàn tập, tập 17, Nxb Tiến Bộ, Mát-xcơ-va. 1970, tr.511.
V.I. Lênin, Toàn tập, tập 17, Nxb Tiến Bộ, Mát-xcơ-va. 1970, tr.512.


10

2.3. Kết hợp tuyên truyền với đấu tranh vạch rõ luận điệu xuyên tạc
của các thế lực phản động
Theo quan điểm của V.I. Lênin, tuyên truyền cũng là một trong những
hình thức đấu tranh với tôn giáo. Để đấu tranh với tôn giáo có hiệu quả nhất
thiết phải kết hợp chặt chẽ tuyên truyền với đấu tranh vạch trần luận điệu
xuyên tạc của các thế lực thù địch.
Tuyên truyền phải được thực hiện thường xuyên và rộng rãi trong
phong trào quần chúng, làm cho quần chúng nhận thức đúng quan điểm, chủ
trương, đường lối của Đảng dân chủ - xã hội về tôn giáo; đồng thời, thông qua
tuyên truyền còn làm cho quần chúng nhận rõ âm mưu, thủ đoạn lợi dụng tôn
giáo để chống phá cách mạng của các thế lực thù địch.
Vạch trần luận điệu xuyên tạc của các thế lực thù địch về vấn đề tôn giáo
cũng là một trong những hình thức đấu tranh với tôn giáo và phải được thông
qua tuyên truyền, nhằm chứng minh tính cách mạng, khoa học trong quan
điểm, đường lối của Đảng, phản bác có cơ sở các luận điểm sai trái của các thế
lực thù địch hòng ru ngủ, trói buộc, làm cho quần chúng lầm đường lạc lối…
để phục vụ cho âm mưu đen tối của chúng.
Mục đích của tuyên truyền quan điểm của Đảng, vạch trần luận điệu
xuyên tạc của các thế lực thù địch nhằm nâng cao nhận thức mọi mặt cho quần

chúng, giác ngộ quần chúng, lôi kéo quần chúng về với phong trào công nhân,
xây dựng lực lượng cách mạng. Chính vì thế, V.I. Lênin đề ra nguyên tắc phải
kết hợp chặt chẽ hai hình thức đấu tranh như đã nêu trên.
Đề cập đến vấn đề này, V.I. Lênin chỉ rõ và yêu cầu: “việc tuyên
truyền… không phải là xuất phát từ quan điểm tầm thường…, mà là xuất phát
từ quan điểm vì sự tiến bộ thật sự của cuộc đấu tranh giai cấp, trong điều kiện
xã hội tư bản chủ nghĩa hiện đại, cuộc đấu tranh giai cấp ấy sẽ đưa những


11

công nhân theo đạo Thiên chúa đến với Đảng dân chủ - xã hội và với chủ
nghĩa vô thần, dẫn đến một cách trăm lần có hiệu quả hơn là chỉ giản đơn
tuyên truyền về chủ nghĩa vô thần”1.
Song song với vấn đề nêu trên, V.I. Lênin cũng phê phán kịch liệt
những sự xuyên tạc của bọn cơ hội đối với các nguyên tắc của thuyết vô
thần của giai cấp vô sản, khi bọn chúng đem thay thế luận điểm của C. Mác
cho rằng “tôn giáo phải là công việc riêng đối với nhà nước” bằng những
lời lẽ xét lại nói rằng “tôn giáo là công việc riêng đối với từng đảng viên
nói riêng cũng như đối với toàn đảng nói chung”. Theo V.I. Lênin, một lập
trường như vậy sẽ dẫn tới chỗ điều hoà với tôn giáo và nhà thờ, điều này
hoàn toàn mâu thuẫn với thế giới quan mác-xít. Người viết: “Đảng của
giai cấp vô sản đòi hỏi nhà nước phải tuyên bố rằng tôn giáo là một việc
của tư nhân, nhưng nhưng thế hoàn toàn không có nghĩa là đảng coi vấn
đề đấu tranh chống thứ thuốc phiện đối với nhân dân, đấu tranh chống các
mê tín tôn giáo, v. v.. là một “việc của tư nhân” đâu. Bọn cơ hội chủ nghĩa
xuyên tạc vấn đề cốt để cho người ta tưởng lầm rằng Đảng dân chủ - xã
hội coi tôn giáo là một việc của tư nhân” 2.
Để thực hiện có hiệu quả nguyên tắc quan trọng này, đòi hỏi các đảng
viên của Đảng dân chủ - xã hội không chỉ có kiến thức nhất định về tôn giáo

theo quan điểm của Đảng được xây dựng trên lập trường của chủ nghĩa duy vật
biện chứng, mà còn phải thể hiện rõ sự kiên định về lập trường quan điểm, bản
lĩnh chính trị vững vàng; đồng thời, phải biết cách tuyên truyền, trước hết là
cần nâng cao khả năng thuyết phục, khả năng tranh luận… qua đó, làm cho
quần chúng nhận thức sâu sắc những vấn đề cốt lõi liên quan đến tôn giáo và
công tác công tác tôn giáo.
1
2

V.I. Lênin, Toàn tập, tập 17, Nxb Tiến Bộ, Mát-xcơ-va. 1970, tr.518.
V.I. Lênin, Toàn tập, tập 17, Nxb Tiến Bộ, Mát-xcơ-va. 1970, tr.521.


12

2.4. Công tác tuyên truyền phải phục vụ nhiệm vụ của Đảng và cuộc
đấu tranh giai cấp
Theo V.I. Lênin, đây là nguyên tắc cơ bản, là vấn đề trọng tâm đảm bảo
cho Đảng giành được thắng lợi trong cuộc đấu tranh với tôn giáo, góp phần
thực hiện trọn vẹn sứ mệnh lịch sử của mình.
Nhiệm vụ cao cả của Đảng là tập hợp quần chúng, lãnh đạo quần chúng
tiến hành đấu tranh giai cấp chống giai cấp bóc lột, xoá bỏ sự thống trị của
chúng xây dựng chế độ xã hội mới tốt đẹp, thực hiện mục tiêu giải phóng giai
cấp, giải phóng dân tộc và toàn thể nhân loại.
Trong đấu tranh với tôn giáo, nhiệm vụ của Đảng là làm cho lập trường
vô thần giữ vị trí thống trị trong đời sống tinh thần của toàn xã hội, thức tỉnh
quần chúng thoát khỏi sự mê hoặc của thế giới quan duy tâm tôn giáo, vô hiệu
hoá sự chống đối của kẻ thù, trong đó có việc lợi dụng tôn giáo, giành thắng lợi
trong cuộc đấu tranh với tôn giáo nhằm tăng cường lực lượng cách mạng, tiến
tới giành thắng lợi trọn vẹn trong cuộc đấu tranh giai cấp.

Xuất phát từ quan niệm trên, V.I. Lênin cho rằng rằng, không nên đem
cuộc đấu tranh với tôn giáo quy lại thành một sự thuyết giáo trừu tượng về mặt
tư tưởng, phải gắn liền cuộc đấu tranh đó với thực tiễn cụ thể của cuộc đấu
tranh giai cấp đang dẫn tới chỗ loại trừ những gốc rễ xã hội của tôn giáo. Một
khi thực hiện được điều này thì quần chúng nhân dân lao động sẽ được giải
phóng khỏi sự kìm hãm của tôn giáo, đạt được những chân giá trị trong cuộc
sống đích thực. Điều này thể hiện rõ tính nhân đạo, nhân văn sâu sắc của chủ
nghĩa Mác-Lênin.
Phê phán quan điểm sai lầm về vấn đề này, V.I. Lênin trích dẫn lại nội
dung mà Ph. Ăng-ghen chỉ trích phái Blăng-ki là “đã không hiểu rằng chỉ có
cuộc đấu tranh giai cấp của quần chúng công nhân, thu hút một cách toàn


13

diện những tầng lớp rộng rãi nhất trong giai cấp vô sản để họ tham gia vào
hoạt động xã hội, tự giác và cách mạng, mới có thể thật sự giải phóng cho
quần chúng bị áp bức khỏi ách tôn giáo, còn như tuyên chiến với tôn giáo, coi
đó là nhiệm vụ chính trị của đảng công nhân, thì đó chỉ là một luận điệu vô
chính phủ chủ nghĩa”1.
Với tinh thần đó, V.I. Lênin nhấn mạnh: “Sự tuyên truyền của Đảng dân
chủ - xã hội về chủ nghĩa vô thần phải phục vụ nhiệm vụ cơ bản của Đảng;
phải phục vụ việc phát triển cuộc đấu tranh giai cấp của quần chúng bị bóc lột
chống bọn bóc lột” 2.
Trong tác phẩm, V.I. Lênin đã chỉ ra ba nhiệm vụ cần tuyên truyền để
thực hiện nguyên tắc đó, cụ thể như sau:
Một là, phải tuyên bố một cách công khai quan điểm vô thần của Đảng
dân chủ - xã hội. V.I. Lênin nhận rằng, việc đại biểu Xuốc-cốp tuyên bố trên
diễn đàn Đu-ma “tôn giáo là thuộc phiện đối với nhân dân” là hành động hoàn
toàn đúng, đáng được nhân rộng. Theo Người, việc công khai đối với tôn giáo

như vậy là đủ, không cần thiết phải “đi xa hơn nữa và phát triển sâu hơn nữa”,
bởi vì: “không khéo điều đó sẽ có thể làm cho chính đảng của giai cấp vô sản
khuếch đại quá đáng ý nghĩa của cuộc đấu tranh chống tôn giáo; sẽ có thể đưa
đến chỗ xoá nhoà ranh giới giữa cuộc đấu tranh của giai cấp tư sản và cuộc
đấu ranh của những người xã hội chủ nghĩa chống tôn giáo”3.
Hai là, Đảng dân chủ - xã hội phải giải thích rõ vai trò giai cấp của giáo
hội và giới tăng lữ đang ủng hộ chính phủ Trăm đen và giai cấp tư sản trong
cuộc đấu tranh của giai cấp tư sản chống giai cấp công nhân, thông qua đó,

V.I. Lênin, Toàn tập, tập 17, Nxb Tiến Bộ, Mát-xcơ-va. 1970, tr.511.
V.I. Lênin, Toàn tập, tập 17, Nxb Tiến Bộ, Mát-xcơ-va. 1970, tr.516.
3
V.I. Lênin, Toàn tập, tập 17, Nxb Tiến Bộ, Mát-xcơ-va. 1970, tr.524.
1
2


14

vạch trần bản chất phản động cũng như những âm mưu, thủ đoạn chống phá
cách mạng của chúng.
Ba là, phải giải thích hết sức rành rọt ý nghĩa đúng đắn của các luận
điểm rất thường bị bọn cơ hội chủ nghĩa xuyên tạc, trong đó luận điểm “tuyên
bố tôn giáo là một việc của tư nhân”.
2.5. Có tác phong sâu sát, gần gũi quần chúng, tranh luận thông qua
hội thảo, đối thoại
Đấu tranh với tôn giáo cũng là một bộ phận của đấu tranh giai cấp, là
hoạt động tác động đến nhận thức và định hướng, điều chỉnh hành vi của con
người, được tiến hành thông qua một trong những hình thức cơ bản là tuyên
truyền vận đọng quần chúng.

Theo V.I. Lênin, để tuyên truyền vận động quần chúng có hiệu quả, góp
phần thắng lợi vào cuộc đấu tranh với tôn giáo, người tuyên truyền phải có tác
phong sâu sát, gần gũi quần chúng. Thực hiện tốt điều này, Đảng sẽ nắm bắt
được tâm tư, tình cảm, nguyện vọng, những diễn biến xảy ra và tình hình mọi
mặt trong đời sống của quần chúng… Trên cơ sở đó, Đảng sẽ xác định đúng
đường lối, chủ trương để thực hiện đấu tranh. Điều này cũng có ý nghĩa lớn đối
với việc hoàn thành nhiệm vụ của người tuyên truyền.
Việc tranh luận thông qua hội thảo, đối thoại cũng góp phần quan trọng
vào chất lượng của công tác tuyên truyền; vì thế, trong tác phẩm, V.I. Lênin
yêu cầu, không chỉ phổ biến, thảo luận mà còn “mong rằng báo chí của đảng
sẽ đăng một cách thường xuyên hơn nữa những bài tường thuật về các cuộc
thảo luận trong nội bộ đảng đoàn, để làm cho đảng đoàn đi sát với đảng hơn,
để trình bày cho đảng thấy được công tác khó mà đảng đoàn đã tiến hành


15

trong nội bộ của mình, để thực hiện sự thống nhất tư tưởng trong hoạt động
của đảng và của đảng đoàn”1.
Hệ thống nguyên tắc trong đấu tranh với tôn giáo của Đảng dân chủ -xã hội
Nga theo tư tưởng của V.I. Lênin thể hiện trong tác phẩm “Về thái độ của đảng
công nhân đối với tôn giáo” là một thể thống nhất, mỗi nguyên tắc tuy có tính độc
lập tương đối nhưng giữa chúng có sự tác động biện chứng, hỗ trợ lẫn nhau. Trong
thực tiễn đấu tranh, mỗi đảng viên của Đảng cần quán triệt nghiêm túc và thực hiện
có hiệu quả hệ thống các nguyên tắc nêu trên, không được coi nhẹ một nguyên tắc
nào. Có như vậy, cuộc đấu tranh với tôn giáo mới thu được hiệu quả.
3. Ý NGHĨA CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU ĐỐI VỚI ĐỘI NGŨ GIẢNG
VIÊN KHXH&NV Ở CÁC HỌC VIỆN, NHÀ TRƯỜNG QUÂN ĐỘI HIỆN NAY

3.1. Ý nghĩa của vấn đề nghiên cứu

Thông qua học tập, nghiên cứu, chúng ta hoàn toàn có cơ sở khẳng
định chắc chắn rằng, hệ thống nguyên tắc đấu tranh với tôn giáo của Đảng
dân chủ- xã hội Nga thể hiện trong tác phẩm “Về thái độ của đảng công nhân
đối với tôn giáo” của V.I. Lênin được hình thành xuất phát từ đòi hỏi khách
quan của thực tiễn và là sản phẩm của trí tuệ thiên tài cũng như bản lĩnh cách
mạng kiên định của Người. Hệ thống nguyên tắc đó cùng với những nội dung
cơ bản được nêu lên trong tác phẩm là mẫu hình sáng chói, tiêu biểu, thể hiện
rõ sự bảo vệ và phát triển lý luận mác-xít nói chung, thuyết vô thần khoa học
mác-xít nói riêng; đồng thời, là tấm gương của sự luận chứng quan điểm,
chính sách của đảng mác-xít một cách sâu sắc về mặt lý luận, hoàn toàn đáp
ứng tốt với yêu cầu thực tiễn của phong trào cách mạng Nga lúc bấy giờ.
Các nguyên tắc đấu tranh với tôn giáo của Đảng dân chủ- xã hội Nga
trong tác phẩm “Về thái độ của đảng công nhân đối với tôn giáo” của V.I.
Lênin đã phản ánh khá rõ nét thái độ đúng đắn của những người cộng sản đối
1

V.I. Lênin, Toàn tập, tập 17, Nxb Tiến Bộ, Mát-xcơ-va. 1970, tr.525-526.


16

với tôn giáo. Dù trải qua chiều dài thời gian gần tròn một thế kỷ với bao biến
thiên dữ dội của thời cuộc, thế nhưng những nội dung nguyên tắc ấy vẫn còn
giữ nguyên giá trị và ý nghĩa hiện thực; là cơ sở lý luận và thực tiễn để các
Đảng Cộng sản, trong đó có Đảng Cộng sản Việt Nam tiếp thu, kế thừa và
vận dụng sáng tạo vào việc đánh giá, nhận định tình hình, khởi thảo những
vấn đề chiến lược và sách lược nhằm lãnh đạo cuộc đấu tranh với tôn giáo,
trước đây cũng như hiện nay.
Mặt khác, việc nghiên cứu các nguyên tắc đấu tranh với tôn giáo của
Đảng dân chủ - xã hội Nga trong tác phẩm “Về thái độ của đảng công nhân

đối với tôn giáo” của V.I. Lênin, không chỉ giúp cho những người cộng sản có
cơ sở lý luận, phương pháp luận để vận dụng vào thực tiễn đấu tranh, mà
thông qua đó còn học tập, phát huy lập trường kiên định và phương pháp đấu
tranh khoa học, sáng tạo, củng cố khả năng đấu tranh phê phán các quan điểm
phản động, cơ hội xét lại của các thế lực thù địch về các vấn đề liên quan đến
tôn giáo trong thời đại ngày nay.
3.2. Nâng chất lượng đội ngũ giảng viên KHXH&NV ở các học
viện, nhà trường QĐND Việt Nam góp phần thắng lợi vào cuộc đấu
tranh với tôn gáo ở nước ta hiện nay
Đội ngũ giảng viên KHXH&NV ở các học viện, nhà trường QĐND
Việt Nam là lực lượng có vị trí, vai trò hết sức quan trọng trong nghiên cứu,
giảng dạy, tuyên truyền đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước về tôn
giáo và công tác tôn giáo cho các đối tượng học viên, những cán bộ, nhân
viên chuyên môn kỹ thuật tương lai; đồng thời, là lực lượng giữ vai trò nòng
cốt trong đấu tranh chống các quan điểm, luận điệu sai trái của các thế lực thù
địch về các vấn đề liên quan đến tôn giáo, nhất là trên lĩnh vực tư tưởng lý
luận, sẵn sàng làm công tác dân vận, vận động quần chúng khi được cấp trên


17

giao nhiệm vụ. Vì thế, nâng chất lượng cho đội ngũ này đã trở thành vấn đề
cấp thiết.
Yêu cầu đội ngũ giảng viên KHXH&NV ở các học viện, nhà trường
quân đội phải:
- Gương mẫu xác định và luôn đứng vững trên lập trường thế giới quan
chủ nghĩa vô thần khoa học để xem xét, luận giải các vấn đề về tôn giáo.
Không được dao động, xa rời thế giới quan khoa học này và không được tách
rời mục tiêu của cách mạng trong quá trình giải quyêt các vấn đề liên quan
đến tôn giáo.

- Quán triệt sâu sắc quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà
nước về tôn giáo và công tác tôn giáo. Tích cực nghiên cứu khoa học, góp
phần cung cấp luận cứ cho Đảng và Nhà nước hoạch định đúng chủ trương,
đường lối, chính sách để lãnh đạo nhân dân tiến hành đấu tranh thắng lợi với
tôn giáo trong tình hình hiện nay.
- Nâng cao chất lượng bài giảng, trang bị cho người học những kiến
thức về tôn giáo và chính sách tôn giáo theo quan điểm của Đảng, xây dựng
cho người học thế giới quan vô thần khoa học vững vàng
- Nêu cao tinh thần tự giác học tập, nâng cao nhận thức và khả năng
làm công tác dân vận, vận động quần chúng, đặc biệt là năng lực tuyên truyền
vận động quần chúng nhân dân chấp hành nghiêm quan điểm, đường lối,
chính sách của Đảng và Nhà nước về tôn giáo và công tác tôn giáo.
- Không ngừng nâng cao cảnh giác, đấu tranh thắng lợi trước thủ đoạn
của các thế lực thù địch lợi dụng vấn đề tôn giáo để thực hiện âm mưu chống
phá cách mạng nước ta.


18

Bản thân là học viên cao học chuyên ngành triết học, được học tập,
nghiên cứu những nguyên tắc đấu tranh với tôn giáo của Đảng dân chủ - xã
hội Nga trong tác phẩm “Về thái độ của Đảng công nhân đối với tôn giáo”
của V.I. Lênin, cũng như quá trình học tập, quán triệt các quan điểm, chủ
trương, chính sách của Đảng và Nhà nước ta về tôn giáo và công tác tôn giáo,
tôi cảm thấy kiến thức lý luận cũng như niềm tin của mình được củng cố khá
nhiều, đây cũng là cơ sở để tôi phấn đấu học tập, tích luỹ kiến thức và những
yếu tố cần thiết khác, vận dụng sáng tạo trong quá trình công tác sau này để
xứng đáng là một giáo viên KHXH&NV của một nhà trường quân đội./.