Spyware là gì?

spyware là gì?
Phần mềm gián điệp, còn được dùng nguyên dạng Anh ngữ là spyware, là loại phần
mềm chuyên thu thập các thông tin từ các máy chủ (thông thường vì mục đích
thương mại) qua mạng Internet mà không có sự nhận biết và cho phép của chủ
máy. Một cách điển hình, spyware được cài đặt một cách bí mật như là một bộ
phận kèm theo của các phần mềm miễn phí (freeware) và phần mềm chia sẻ
(shareware) mà người ta có thể tải về từ Internet. Một khi đã cài đặt, spyware điều
phối các hoạt động của máy chủ trên Internet và lặng lẽ chuyển các dữ liệu thông
tin đến một máy khác (thường là của những hãng chuyên bán quảng cáo hoặc của
các tin tặc). Phần mềm gián điệp cũng thu thập tin tức về địa chỉ thư điện tử và
ngay cả mật khẩu cũng như là số thẻ tín dụng.
Spyware "được" cài đặt một cách vô tội vạ khi mà người chủ máy chỉ muốn cài đặt
phần mềm có chức năng hoàn toàn khác.
Spyware là một trong các "biến thể" của phần mềm quảng cáo (adware). Spyware
là chữ viết tắt của spy (gián diệp) và software (phần mềm máy tính) trong tiếng
Anh; tương tự, adware là từ advertisement (quảng cáo) và software mà thành.
Tác hại
Ngoài các vấn đề nghiêm trọng về đạo đức và tự do cá nhân bị xâm phạm, spyware
còn sử dụng (đánh cắp) từ máy chủ các tài nguyên của bộ nhớ (memory resource)
ăn chặn băng thông khi nó gửi thông tin trở về chủ của các spyware qua các liên kết
Internet. Vì spyware dùng tài nguyên của bộ nhớ và của hệ thống, các ứng dụng
chạy trong nền (background) có thể dẫn tới hư máy hay máy không ổn định.
Bởi vì là một chương trình độc lập nên spyware có khả năng điều khiển các tổ hợp
phím bấm (keystroke), đọc các tập tin trên ổ cứng, kiểm soát các ứng dụng khác
như là chương trình trò chuyện trực tuyến hay chương trình soạn thảo văn bản, cài
đặt các spyware mới, đọc các cookie, thay đổi trang chủ mặc định trên các trình
duyệt web, cung cấp liên tục các thông tin trở về chủ của spyware, người mà có thể
dùng các tin tức này cho quảng cáo/tiếp thị hay bán tin tức cho các chỗ khác. Và tệ
hại nhất là nó có khả năng ăn cắp mật khẩu truy nhập (login password) cũng như ăn
cắp các các tin tức riêng tư của người chủ máy (như là số tài khoản ở ngân hàng,
ngày sinh và các con số quan trọng khác...) nhằm vào các mưu đồ xấu.

Dấu hiệu máy bị xâm nhập
Bất kì một trong các dấu hiệu sau đây xảy ra cũng có thể là máy của bạn đã bị tấn
công:
1. Bạn tìm thấy một thiết bị nhỏ cỡ ngón tay nối giữa dây cáp của bàn phím và đầu
cắm ở sau máy. Hay là người nào đó đề nghị tặng (bán rẻ) cho bạn một bàn phím
tốt hơn!
2. Giấy biên nhận trả tiền điện thoại có thêm số thuê bao (phải trả phụ phí) mà bạn
chẳng bao giờ gọi tới số đó (tại Hoa Kỳ thì số này bắt đầu bằng 900).
3. Khi bạn gõ tìm một địa chỉ trên "Internet Explorer" và nhấn nút "Enter" để bắt
tìm kiếm thì trang "search" thường dùng bị thay bởi một trang search lạ.
1
4. Các chương trình chống spyware không hoạt động được. Nó có thể báo lỗi mất
những tệp tin cần thiết, ngay cả sau khi cài đặt trở lại thì vẫn không hoạt động.
Nguyên do là các phần mềm gián điệp đã ngăn chặn không cho cài các chương
trình chống gián điệp hoạt động hữu hiệu.
5. Bạn tìm thấy những tên địa chỉ lạ trong danh sách "Favorites" mặc dù bạn chưa
hề đặt nó vào trong mục này.
6. Máy tự nhiên chạy chậm hơn thường nhật. Nếu là Windows 2000 hay XP hãy
thử chạy "Task Manager" và nhấn mục "Processes" (tiến trình) thì thấy những tiến
trình không quen biết dùng gần như 100% thời lượng của CPU.
7. Ở thời điểm mà bạn không hề làm gì với mạng mà vẫn thấy đèn gửi/nhận chớp
sáng trên "dial-up" hay "board band modem" giống như là khi đang tải một phần
mềm về máy hay là các biểu tượng "network/modem" nhấp nháy nhanh khi mà bạn
không hề nối máy vào mạng.
8. Một "search toolbar" hay "browser toolbar" xuất hiện mặc dù bạn không hề ra
lệnh để cài đặt nó và không thể xoá chúng, hay là chúng xuất hiện trở lại sau khi
xoá.
9. Bạn nhận một cửa sổ quảng cáo khi trình duyệt chưa hề chạy và ngay cả khi máy
chưa nối kết với Internet hay là bạn nhận được các quảng cáo có đề tên bạn trong
đó.

10. Trang chủ của bạn bị đổi một cách kì cục. Bạn đổi nó lại bằng tay nhưng nó lại
bị sửa ...
11. Gõ vào các địa chỉ quen biết mà chỉ nhận được trang trống không hay bị báo lỗi
"404 Page cannot be Found".
12. Dấu hiệu cuối cùng: Mọi thứ hình như trở về bình thường. Những spyware
mạnh thường không để dấu tích gì cả. Nhưng hãy kiểm lại máy của mình ngay cả
trong trường hợp này.
Các cách thức phòng chống
Cách hay nhất để phòng chống phần mềm gián điệp là sử dụng một hệ điều hành
không phải là Windows (như OS X, Linux, v.v.) vì có rất ít phần mềm gián điệp
được viết cho những hệ điều hành này. Hơn nữa, rất nhiều phần mềm gián điệp
được cài đặt dùng ActiveX trong Internet Explorer (IE), cho nên nếu một người
dùng một trình duyệt khác như Firefox, Opera, thì họ sẽ bị ít phần mềm gián điệp
hơn.
Sau đây là một số cách phòng chống cho Windows (hệ điều hành phổ biến nhất
hiện nay):
* Sử dụng bản Windows gốc: Một khi xài bản gốc, người dùng không phải lo lắng
về những lỗ hổng được tạo ra một cách vô tình hay cố ý của những cracker.
* Nên bật chức năng auto update của hệ điều hành Windows để hệ điều hành có thể
tự cập nhật các bản sữa lỗi.
* Phân quyền sử dụng khác nhau với những công việc cụ thể khác nhau. Người
dùng nên tạo một account windows với quyền vừa đủ để xài các ứng dụng thông
thường (đặc biệt không có quyền cài đặt các phần mềm) và account đó có thể được
2
bảo vệ bởi mật mã hoặc để mở (cho người thân xài chung máy chẳng hạn). Một
account khác có nhiều quyền hạn hơn (administrative account) được tạo bởi chính
người chủ của máy và chỉ dùng cho các công việc liên quan đến cài đặt phần mềm
mới, bảo trì hay nâng cấp máy. Account này phải được bảo vệ bằng mật mã (nên
đặt mật mã dài trên 8 ký tự, gồm những chữ và số và không có những ký tự bất hợp
lệ nào).

* Nếu có sự cố nghiêm trọng mà các chương trình diệt virus không thể sửa được,
người dùng nên khởi động máy trong chế độ "safe mode" (bấm F8 trước khi
windows kịp load, chọn "safe mode") và dùng chức năng "System Restore" để đưa
máy bạn trở lại thời điểm trước khi xảy ra "tai nạn".
* Trong các bản giao kèo về quyền sử dụng (License Agreement) của các công ty
cho tải phần mềm đôi khi có nói rõ rằng họ sẽ cài spyware chung với phần mềm
nhưng các bản giao kèo này thường ít được chúng ta đọc hoàn tất kĩ lưỡng và cũng
bởi vì các lưu ý về cài đặt spyware thường nằm trong những đoạn khó thấy (như
chữ nhỏ). Do đó, trước khi tải về máy bất kì một phần mềm nào hãy đọc kỹ các
giao ước này.
* Tránh xa các trang web khiêu dâm, nơi luôn cung cấp các tập tin ảnh hay phim
ngắn miễn phí. Nếu bạn tải các hình ảnh hay đoạn phim này, spyware sẽ theo đó để
xâm nhập vào máy của bạn.
* Hãy dùng phần mềm chống spyware. Quét thường xuyên để loại bỏ spyware.
Khởi động lại máy và chạy kiểm tra lại lần nữa sau mỗi lần lại bị nhiễm spyware
mới để chống sự tái nhiễm (tickler). Phần mềm chống spyware nổi tiếng trên thị
trường là Spy Sweeper.
Một số chương trình chống spyware rất hữu hiệu và bổ sung cho nhau có thể tải
miễn phí về máy, đó là:
* Ad-aware của Lavasoft được PC Magazine bầu chọn năm 2005.
* Spybot - Search & Destroy của Safer Networking Limited.
* SpywareBlaster của Javacool.
Hãng Microsoft có xuất bản vài công cụ tăng cường an ninh cho hệ windows là
'Microsoft Antispyware' (mua lại của Giant Anti Spyware), Microsoft Defense,
Security Analyser...
Các phần mềm trên có tải về miễn phí bằng cách vào
và gõ đúng tên các phần mềm chống gián điệp mà bạn muốn tải về.
Dẫu sao, không có một phần mềm chống gián điệp nào là tuyệt đối hiệu nghiệm cả.
* Phải có chương trình chống virus và tường lửa cho máy (chương trình tường lửa
miễn phí ở hay là ở />* Khi sử dụng các nhà cung cấp dịch vụ Internet (ISP: Internet Service Provider)

cũng có thể họ đã cung cấp cho chúng ta các công cụ miễn phí để bảo vệ máy
(chẳng hạn như Yahoo, AOL và ngay cả hộp thư thử nghiệm của Google) từ những
việc nhỏ như chương trình ngăn chận cửa sổ nảy (Popup Blocker) ngăn chặn các
màn hình quảng cáo tự ý hiển thị cho đến các phần mềm cài đặt bảo vệ như tường
3
lửa, chống virus, chống spyware và lọc thư nhũng lạm (spam mail). Hãy dùng
chúng nếu bạn không có cái tốt hơn và luôn luôn nhớ cho rằng các phần mềm này
chỉ giúp bạn hạn chế chứ khó lòng mà tuyệt diệt được các loại spyware mới.
* Phải luôn nhớ cập nhật các tệp dữ liệu (data files) cho các phần mềm bảo vệ máy
của bạn ít nhất là hàng tuần.
* Coi chừng các dịch vụ peer-to-peer chia sẻ chung các tập tin (peer-to-peer files
sharing service). Hầu hết các ứng dụng thông dụng sẽ có spyware trong các thủ tục
cài đặt. Tránh tải về các tệp mệnh lệnh ngoại trừ chúng được cung cấp từ các nhà
sản xuất lớn hay các trang "tốt".
* Coi chừng các cookie: các dữ liệu thu thập bởi các cookie có thể trùng lặp với các
thông tin ở một nơi nào đó để cung cấp những thông tin của bạn một cách đáng
ngạc nhiên. Bạn có thể tải chương trình Cookie Cop 2 để kiểm soát các cookie.
/>* Hãy nâng mức an toàn của IE cao lên ít nhất là mức trung (medium). Hãy để mức
không cho phép cài đặt tất cả các "ActiveX control" mà bạn chưa yêu cầu.
* Spyware có thể đến từ các nguồn thư điện tử dạng HTML. Hãy xoá thẳng tay
những điện thư mà bạn không biết rõ xuất xứ và không hề có liên lạc. Nếu dùng
Outlook 2003, dùng Tools → Options → tab Security → chọn "Change Automatic
Download Settings". Kiểm tra chắc chắn rằng bạn đã chọn chức năng "Don't
download pictures or other content automatically in HTML e-mail".
* Có thêm hiểu biết về spyware mới sẽ giúp ban tránh được chúng hiệu quả hơn.
Hãy vào trang để xem thêm tin về các spyware
mới.
Lịch sử và nguyên do ra đời
Giống như virus, người ta chưa hoàn toàn thống nhất ý kiến với nhau về lịch sử của
spyware và cũng có ít tài liệu trình bày rõ ràng đầy đủ về đề tài này.

Các nguyên do đầu tiên nảy sinh ra phần mềm gián điệp là do việc các cá nhân chế
tạo phần mềm miễn phí (và một số các phần mềm chia sẻ) muốn có thêm khoản tài
chính để phát triển phần mềm của họ trong khi số tiền chính thức mà họ nhận được
từ những người tải về thì lại quá ít.
Do đó, một cách để kiếm thêm thu nhập là thu thập thông tin từ người đã tải về các
phần mềm này (như là tên tuổi, địa chỉ và các thị hiếu) rồi đem bán thông tin này
cho các hãng chuyên làm quảng cáo. Cách thu thập ban đầu chỉ là dựa vào sự điền
vào các mẫu đăng kí (register). Nhưng sau đó, để chủ động hơn, cách thức đọc
thông tin được chuyển sang dạng cài lén phần mềm phụ để tự nó đọc thông tin của
chủ và gửi thẳng về cho nơi mà phần mềm gián điệp này được chỉ thị.
Sau này khi đã có các luật lệ cấm tự ý thu thập các thông tin riêng của máy chủ thì
các loại phần mềm gián điệp này chuyển hẳn sang hai hướng:
* Tiếp tục cài đặt phần mềm quảng cáo chung với các phần mềm chính qua thủ
đoạn hợp pháp hóa, bằng cách chỉ cần thay đổi nội dung của mẫu đăng kí phần
mềm (registration form) thành mẫu "thỏa thuận của người tiêu dùng" (User
Agreement hay License Agreement) trong đó có ghi một khoản rất nhỏ là người
4
tiêu dùng sẽ đồng ý cho phép cài đặt phần mềm quảng cáo và các loại phần mềm
này đã phát triển tới mức nó có thể tự mở một cửa sổ nảy (pop-up windows) mà
không cần người chủ máy ra lệnh.
* Hướng phát triển thứ hai là các phần mềm này chuyển sang dạng có ác tính: nó
có thể, bằng một cách phi pháp, tìm cách đọc tất cả những thông tin bí mật của máy
chủ từ mật mã truy cập, các số thẻ tín dụng cho đến ngay cả việc giành luôn quyền
điều khiển bàn phím.
Từ "spyware" xuất hiện đầu tiên trên USENET vào năm 1995. Cho đến đầu năm
2000 thì các phần mềm chống gián điệp (antispyware) cũng ra đời.
Một số Spyware nổi tiếng
* WildTangent: phần mềm này được cài đặt thông qua American Online Instant
Messenger (AIM). Theo AOL (American Online) thì nó cần dùng để tạo nối kết
giữa các thành viên trong các trò chơi trên Internet. Một khi được cài đặt, nó sẽ lấy

các thông tin về tên họ, số điện thoại, địa chỉ thư điện tử cũng như là tốc độ của
CPU, các tham số của video card và DirectX. Các thông tin này có thể bị chia sẻ
cho các nơi khác chiếm dụng. Nếu bạn không chơi game thì loại bỏ nó bằng cách
nhấn nút:
1. Start -> Run -> gõ chữ regedit -> vào nhánh
HKEY_LOCAL_MACHINE\SOFTWARE\Microsoft\CurrentVersion\Run
2. Kiếm giá trị "wcmdmgr" trong bảng bên phải rồi xoá nó.
3. Sau đó đóng chương trình này lại và tái khởi động máy.
4. Sau đó xoá luôn thư mục con WT nằm trong thư mục Windows hay WINNT.
* Xupiter: chương trình này sẽ tự nảy các bảng quảng cáo. Nó thêm các chỗ đánh
dấu (bookmark) lên trên menu của chương trình duyệt và, nguy hại hơn, nó thay
đổi cài đặt của trang chủ. Xupiter còn chuyển các thói quen xài Internet (surfing) về
xupiter.com và do đó làm chậm máy. Ngoài ra nó còn đọc cả địa chỉ IP và các tin
tức khác.
* DoubleClick: dùng một tệp nhỏ gọi là cookies theo dõi hoạt động trực tuyến của
bạn.
* WinWhatWhere: thông báo cho người khác biết về các tổ hợp phím (keystroke)
mà bạn gõ.
* Gator và eWallet: ăn cắp tên, quốc gia, mã vùng bưu điện và nhiều thứ khác.
5