SKKN sáng kiến kinh nghiệm tiểu học bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn tập đọc

Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài

1.1. Tiếng Việt đóng vai trị to lớn trong việc hình thành những phẩm chất
quan trọng nhất của con người và trong việc thực hiện những nhiệm vụ của hệ
thống giáo dục. Học sinh Tiểu học là lứa tuổi hồn nhiên, ngây thơ, dễ xúc động
như K.A.U Sinxki có nói: “ Trẻ em đi vào đời sống tinh thần của mọi người
xung quanh nó, duy nhất thơng qua phương tiện tiếng mẹ đẻ và ngược lại thế
giới bao quanh đứa trẻ được phản ánh trong đó chỉ thơng qua cơng cụ này”. Vì
thế việc phát triển Tiếng Việt và bảo vệ sự trong sáng của Tiếng Việt có thể nói
là một cơng việc lớn đặt ra cho tất cả chúng ta, là những người đã và đang hoạt
động trong ngành nhà giáo. Vậy nên Tiếng Việt có vai trị rất quan trọng, nó
khơng chỉ hình thành kĩ năng nghe, nói, đọc, viết cho học sinh mà mơn Tiếng
Việt cịn góp phần cùng các mơn học khác phát triển tư duy, hình thành cho các
em nhu cầu thưởng thức cái đẹp, khả năng xúc cảm trước cái đẹp, trước buồn –
vui – yêu – ghét của con người. Cảm thụ văn học, chính là sự cảm nhận những
giá trị nổi bật, những điều sâu sắc, tế nhị và đẹp đẽ của văn học thể hiện trong
tác phẩm, cuốn truyện, bài văn, bài thơ hay trong cả một từ ngữ có giá trị của
một câu văn, câu thơ...Để học sinh có được các kĩ năng trên thơng qua các giờ
Từ ngữ, Ngữ pháp, Tập làm văn thì chưa đủ mà học sinh cần được bồi dưỡng về cảm
thụ văn trong các giờ tập đọc và trong các buổi ngoại khố. Bởi học sinh có cảm thụ
văn tốt thì mới hiểu được ý nghĩa của bài văn, bài thơ, đoạn văn, đoạn thơ...và mới
thấy được nét đẹp của thơ văn làm cho tâm hồn các em thêm phong phú.
1.2. Tập đọc là một phân mơn thực hành mang tính chất tổng hợp. Nhiệm
vụ quan trọng nhất của nó là hình thành năng lực đọc cho học sinh. Năng lực
đọc được tạo nên từ bốn kĩ năng bộ phận cũng là bốn yấu cầu về chất lượng của
đọc: đọc đúng, đọc nhanh (đọc lưu lốt, trơi chảy), đọc có ý thức ( thơng hiểu
được những nội dung mình đọc hay cịn gọi là đọc hiểu) và đọc hay ( mà ở mức
độ cao hơn là đọc diễn cảm). Ngoài nhiệm vụ dạy học phân mơn này cịn có

nhiệm vụ trau dồi kiến thức về Tiếng Việt cho học sinh (về phát âm, từ ngữ, câu
1
SVTH: Nguyễn Thị Hoài Thương
K54

1
Lớp: ĐHGD Tiểu học -


Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc

văn), kiến thức bước đầu về văn hóa, đời sống và giáo dục thẩm mỹ. Phân mơn
Tập đọc ở Tiểu học nói chung và ở lớp 5 nói riêng đóng vai trị rất quan trọng,
được coi là môn học công cụ để học tốt các môn học khác. Trong các giờ Tập
đọc, học thuộc lòng học sinh biết đọc diễn cảm bài văn, bài thơ đã tạo cho các
em sự say mê hứng thú và để lại một vốn văn hóa đáng kể cho trẻ. Cũng thông
qua các bài văn học sinh hiểu thêm về các vùng miền của đất nước, hiểu được
công sức của các tầng lớp nhân dân đang ra sức xây dựng và bảo vệ tổ quốc,
hiểu được các truyền thống quý báu của dân tộc. Từ đó sẽ dần dần xây dựng
được những tâm hồn, nhân cách theo mục tiêu giáo dục đề ra trong chiến lược
phát triển con người. Như vậy, Tập đọc là một phân mơn có vai trò quan trọng
và chủ yếu trong việc bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh Tiểu
học, vì phân mơn Tập đọc cung cấp và giới thiệu cho học sinh số lượng văn bản
nhiều nhất, gồm nhiều thể loại. Đồng thời, nhiệm vụ của phân môn Tập đọc
cũng bao gồm những cơng việc có liên quan mật thiết đến nhiệm vụ bồi dưỡng
năng lực cảm thụ văn học cho học sinh, đó là: đọc và tìm hiểu nội dung, nghệ
thuật, đọc diễn cảm và học thuộc lòng.
1.3. Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh Tiểu học là một
nhu cầu cấp thiết trong giảng dạy phân mơn Tập đọc ở Tiểu học. Có năng lực
cảm thụ văn học tốt, các em sẽ cảm nhận được nhiều nét đẹp của thơ văn, được

phong phú thêm về tâm hồn, nói - viết Tiếng Việt thêm trong sáng và sinh động.
Bên cạnh đó cảm thụ văn học khơng những góp phần vào học Tiếng Việt nói
riêng mà cịn giáo dục tư tưởng, tình cảm, đạo đức, thẩm mỹ cho học sinh.
1.4. Chương trình Tiểu học từ lớp 1 đến lớp 5 luôn coi nhiệm vụ bồi
dưỡng năng lực cảm thụ văn học là nhiệm vụ quan trọng và cần thiết, dưới sự
gợi mở, dẫn dắt của thầy, cô giáo, những bài văn, bài thơ hay trong sách giáo
khoa sẽ đem đến cho các em bao điều kì thú và hấp dẫn. Đặc biệt đối với học
sinh lớp 5, cảm thụ văn học còn giúp các em hiểu sâu nội dung bài đọc, vận
dụng vào viết văn, làm thơ,...tạo đà tốt cho học sinh học lên cấp Trung học cơ
sở.
2
SVTH: Nguyễn Thị Hoài Thương
K54

2
Lớp: ĐHGD Tiểu học -


Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân mơn Tập đọc

Với mục đích và ý nghĩa đó tơi chọn đề tài “Bồi dưỡng năng lực cảm thụ
văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc” để nghiên cứu, nâng cao khả
năng cảm thụ văn học, nhằm giúp các em học tốt hơn phân môn Tập đọc.
2. Lịch sử vấn đề nghiên cứu

Đọc là một kĩ năng quan trọng trong hoạt động giao tiếp hằng ngày, là
một điều kiện để con người tiếp xúc với kho tàng tri thức của nhân loại, mở
mang và phát triển trí tuệ. Đối với học sinh Tiểu học điều này có ý nghĩa đặc
biệt. Hơn nữa, thơng qua q trình đọc các em biết u cái tốt, ghét cái xấu, biết
nhận xét đúng sai, biết biến năng lực thành hành động. Đây cũng là một yếu tố

khơng nhỏ trong việc góp phần hình thành và phát triển nhân cách cho học sinh
Tiểu học. Nhận thấy tầm quan trọng của việc này đã có rất nhiều cơng trình, bài
viết nghiên cứu về các biện pháp bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học
sinh lớp 5 thông qua phân môn Tập đọc. Trong tiểu luận này tôi chỉ điểm qua
những tài liệu trong phạm vi bao quát được.
1. Tác giả Lê Phương Nga trong “Dạy Tập đọc ở Tiểu học”. (NXB Giáo dục –
2002) đã đi sâu vào phân tích cơ sở lí luận và thực tiễn của việc dạy học tích
cực, hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng dạy học phân môn Tập đọc.
2. Trong “Luyện tập cảm thụ văn học” của Hồng Hịa Bình đã nêu lên một số vấn
đề chung về cảm thụ văn học và đưa ra một số biện pháp nhằm nâng cao năng
lực cảm thụ văn học cho học sinh Tiểu học.
3. Nguyễn Trọng Hoàn trong cuốn “Rèn kỹ năng cảm thụ văn thơ cho học sinh
Tiểu học” (NXB Hà Nội – 2002) đã đề cập đến những kĩ năng cảm thụ văn và
nêu một số yêu cầu và sự chuẩn bị đối với người cảm thụ văn học. Đồng thời tác
giả cũng gợi ý cách cảm thụ thơ văn, nêu một số phương hướng cảm thụ thơ văn
trong chương trình và sách giáo khoa Tiểu học.
4. Trần Mạnh Hướng trong “Luyện tập về cảm thụ văn học ở Tiểu học” (NXB giáo
dục -2001) đã đưa ra một số yêu cầu về rèn luyện cảm thụ văn học ở Tiểu học,
giúp học sinh nắm được những yêu cầu, biện pháp rèn luyện cụ thể về cảm thụ

3
SVTH: Nguyễn Thị Hoài Thương
K54

3
Lớp: ĐHGD Tiểu học -


Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc

văn học cho bản thân. Cuốn sách cũng đã đưa ra một hệ thống bài tập về cảm
thụ văn học ở Tiểu hoc và những gợi ý, giải đáp và tham khảo.
5. Bài viết “ Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh Tiểu học, các dạng
bài tập và những vấn đề cần lưu ý” của Lê Phương Nga, in trên tạp chí giáo dục
Tiểu học số 3/1998 đã đưa ra một số dạng bài tập cơ bản nhằm nâng cao năng
lực cảm thụ văn học cho học sinh Tiểu học.
Qua việc tìm hiểu các tài liệu trên tơi nhận thấy các tác giả đã đề cập tới
việc nâng cao năng lực cảm thụ văn học cho học sinh Tiểu học ở nhiều khía
cạnh khác nhau nhưng cịn chung chung, chưa cụ thể cho từng lớp học. Vì thế
trên cơ sở tiếp thu và chọn lọc những bài viết, công trình của các nhà nghiên cứu
tơi mạnh dạn đi sâu tìm ra một số biện pháp giúp cho học sinh Tiểu học cảm thụ
văn học một cách tốt hơn, đặc biệt là các em lớp 5 độ tuổi giáo viên cần phải
giúp các em cảm thụ văn học một cách sâu sắc nhất, tạo tiền đề vững chắc để
các em học tốt bộ môn văn học ở bậc cao hơn.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu

Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn
Tập đọc
3.2. Phạm vi nghiên cứu

- Tơi tập trung nghiên cứu q trình bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học
cho học sinh ở các lớp 5 thông qua phân môn Tập đọc.
- Nghiên cứu chương trình phân mơn Tập đọc ở lớp 5.
- Nghiên cứu các tác phẩm văn học trong phân môn Tập đọc ở sách Tiếng
Việt lớp 5 - tập 1 và tập 2.
4. Phương pháp nghiên cứu

Để thực hiện tiểu luận này tôi đã sử dụng các phương pháp sau:
4.1. Phương pháp phân tích - tổng hợp

Dùng để phân tích và tổng hợp các vấn đề liên quan đến năng lực cảm thụ
văn học của học sinh lớp 5

4
SVTH: Nguyễn Thị Hoài Thương
K54

4
Lớp: ĐHGD Tiểu học -


Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc
4.2. Phương pháp thống kê

Dùng để thống kê kết quả khảo sát và kết quả thực nghiệm về bồi dưỡng
năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5
4.3.Phương pháp điều tra bằng Anket

Sử dụng phương pháp này nhằm xây dựng cơ sở thực tiễn và phát hiện ra
một số nội dung hướng dẫn cho học sinh cảm thụ văn học có hiệu quả
4.4. Phương pháp thực nghiệm dạy học

Sử dụng phương pháp thực nghiệm để kiểm tra khả năng ứng dụng hệ
thống câu hỏi và bài tập trong giờ Tập đọc. Kết quả thực nghiệm là cơ sở để
đánh giá hướng nghiên cứu của đề tài.
5. Đóng góp của đề tài

Hệ thống hố những vấn đề lí luận về cảm thụ văn học, bồi dưỡng năng
lực cảm thụ văn học cho học sinh trong q trình dạy học phân mơn Tập đọc ở

trường Tiểu học. Và tìm ra được thực trạng dạy bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn
học của giáo viên, chất lượng cảm thụ văn học của học sinh ở trường Tiểu học,
nguyên nhân cơ bản của thực trạng. Từ đó, đưa ra một số biện pháp dạy và học
cảm thụ văn học ở trường Tiểu học nói chung và đối với học sinh lớp 5 nói
riêng, giúp các em có hứng thú khi tiếp xúc với văn thơ, có những kiến thức cơ
bản, những khái niệm đơn giản khi cảm thụ văn học, có kỹ năng viết đoạn văn
về cảm thụ văn học, bổ trợ cho dạy tập làm văn có hiệu quả.
6. Cấu trúc của đề tài

Ngồi các phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, Phụ lục, bài Tiểu luận
gồm có 3 chương:
Chương 1: Cơ cở khoa học
Chương 2: Biện pháp bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5
qua phân môn Tập đọc
Chương 3: Giáo án thực nghiệm

5
SVTH: Nguyễn Thị Hoài Thương
K54

5
Lớp: ĐHGD Tiểu học -


Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc

NỘI DUNG
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ KHOA HỌC
1.1. CƠ SỞ LÍ LUẬN
1.1.1. Cảm thụ văn học, bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học

1.1.1.1. Khái niệm cảm thụ văn học

Xây dựng tốt các biện pháp bồi dưỡng học sinh cảm thụ văn học, điều đầu
tiên phải hiểu thế nào là cảm thụ văn học.
Có nhiều định nghĩa về cảm thụ văn học:
Cảm thụ văn học là quá trình lao động sáng tạo, là quá trình vận động
nhiều năng lực, là quá trình tiếp nối sự sáng tạo của nghệ sĩ.
( Cảm thụ văn học, giảng dạy văn học – GS. Phạm Trọng Luân. tr 99)
Theo tác giả Trần Mạnh Hùng: Cảm thụ văn học là sự cảm nhận những giá
trị nổi bật, những điều sâu sắc, tế nhị và đẹp đẽ của văn học thể hiện trong tác
phẩm ( cuốn truyện, bài văn, bài thơ...) hay một bộ phận của tác phẩm ( đoạn
văn, đoạn thơ... thậm chí một từ ngữ có giá trị trong câu văn, câu thơ...). Như
vậy cảm thụ văn học có nghĩa là khi đọc (nghe) một câu chuyện, một bài thơ ta
khơng những hiểu mà cịn phải cảm xúc, tưởng tượng và thật sự gần gũi, “nhập
thân” với những gì đã học. Để có sự cảm nhận sâu sắc và tinh tế cần có sự say
mê, hứng thú khi tiếp xúc với thơ văn, chịu khó tích lũy vốn hiểu biết về thực tế
cuộc sống và văn học, nắm vững kiến thức cơ bản về Tiếng Việt phục vụ cho
cảm thụ văn học.
Cảm thụ văn học ở bậc Tiểu học là cả một quá trình. Các em cảm nhận các
sâu sắc, tinh tế của tác phẩm thông qua việc đọc mẫu của giáo viên, thông qua
việc rèn luyện đọc và đặc biệt trong việc khai thác tìm hiểu nội dung, ý nghĩa
cũng như nghệ thuật của tác phẩm.
1.1.1.2. Đặc điểm của hoạt động cảm thụ văn học

Khi đọc một văn bản văn học điều hết sức cần thiết là phải có sự cảm thụ
văn học. Bởi vì cảm thụ văn học là cảm nhận những giá trị nổi bật, sâu sắc, tế
nhị, đẹp đẽ của văn học được tác giả gửi gắm trong từng văn bản được thể hiện
qua những ngôn từ, ở những đặc trưng sau:
6
6

SVTH: Nguyễn Thị Hoài Thương
K54

Lớp: ĐHGD Tiểu học -


Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc

a. Cảm thụ văn học trước hết là hoạt động nhận thức hình tượng văn học
Nhận thức hình tượng văn học bắt đầu từ việc đọc một cách trọn vẹn tác
phẩm văn học. Người đọc ( hoặc người nghe) phải có khả năng thông qua lớp vỏ
ngôn từ mà hiểu được nội dung tác phẩm, hình dung được những con người,
những cuộc sống, tâm trạng, tính cách, số phận…trong tác phẩm; đồng thời nắm
bắt được các tình tiết, diễn biến của của tác phẩm tự sự, hay cảm xúc chủ đạo
của tác phẩm trữ tình…Từ đó rút ra được đại ý (đối với đoạn văn), tư tưởng chủ
đề (đối với tác phẩm hoàn chỉnh) và phát hiện được ý đồ nghệ thuật của tác giả.
Ngồi ra, người đọc cịn phát hiện ra mối liên hệ giữa tác phẩm với đời sống, rút ra
được bài học ứng xử cho bản thân và cho xã hội.
Cảm thụ văn học cũng là hoạt động nhận thức đối với phương diện nghệ
thuật của tác phẩm.Người đọc nhận thức được vẻ đẹp của hình tượng ngơn từ,
phát hiện phương pháp và nghệ thuật, tài năng và sự độc đáo trong phong cách
của nhà văn.Từ đó, trình độ thẩm mĩ cùng với tâm hồn và nhân cách người đọc
được mở rộng và nâng cao hơn.
Đối với các tác phẩm thơ, nhận thức nội dung và nghệ thuật chính là phát
hiện được cảm xúc chủ đạo, sự độc đáo của cấu tứ; tìm và bình giá được ý nghĩa
sâu sắc của nội dung, phát hiện vẻ đẹp của ngôn từ, khai thác và đồng cảm sâu
sắc với những tâm sự của tác giả, phát hiện chính xác phong cách riêng và tài
năng độc đáo của nhà thơ.
Nhận thức tác phẩm văn học chính là nắm bắt được các nét chính về nội
dung và nghệ thuật tác phẩm, thu thập và xử lí các thơng tin liên quan đến tác

phẩm dựa trên những quan niệm nghệ thuật nhất định, nhằm phát hiện ra những
đặc điểm riêng biệt của tác phẩm về mặt nội dung và hình thức nghệ thuật.
Trong cảm thụ văn học, nhận thức là phương diện đầu tiên và quan trọng nhất.
b. Cảm thụ văn học còn là sự rung cảm trước vẻ đẹp tinh tế của hình
tượng văn học
Cảm thụ văn học luôn là sự rung cảm trước cái đẹp, trước những gì tinh
tuý và tế nhị nhất của hình tượng văn học. Nó chống lại những gì khơ khan, cằn
7
SVTH: Nguyễn Thị Hồi Thương
K54

7
Lớp: ĐHGD Tiểu học -


Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc

cỗi, giản đơn, nơng cạn, nó địi hỏi phải có một sự tinh tế, sâu sắc, quảng bá và
uyên thâm. Do đó, cảm thụ văn học là sự rung động của tâm hồn và nhân cách
người đọc trước tính thẩm mĩ và tổng hồ của hình tượng trong các tác phẩm.
c. Cảm thụ văn học thiên về chủ quan và cảm tính
Tính chủ quan trong cảm thụ văn học là đặc tính cho phép người đọc có
thể tuỳ ý u thích tác phẩm này hay tác phẩm khác; tán thành hay phản đối tư
tưởng nghệ thuật của tác giả tuỳ thuộc vào sở thích riêng, vốn tri thức, vốn sống,
vốn kinh nghiệm riêng của mỗi người. Thậm chí họ cịn có thể nhận thức, rung
cảm theo một cách khác, khơng hồn tồn giống với ý đồ nhà văn. Nói chung,
cảm thụ văn học tuỳ thuộc rất nhiều vào chủ quan của người đọc.
Cảm thụ văn học cũng là hoạt động thiên về cảm tính. Người đọc, bằng
vốn tri thức và kinh nghiệm, cùng với năng khiếu của mình, có thể lĩnh hội được
những khía cạnh khó nhận thấy nhất, ẩn giấu sau các chi tiết bình thường. Chỉ

bằng những cảm nhận dựa theo kinh nghiệm và sự nhạy cảm, nó có thể đưa ra từ
đầu những phát hiện nhiều khi sâu sắc, mới mẻ và độc đáo về hình tượng tác
phẩm.
d. Cảm thụ văn học là hoạt động mang tính chủ động, sáng tạo
Tính chủ động và sáng tạo thể hiện ở chỗ: người đọc không bị lệ thuộc vào
dụng ý của tác giả mà có quyền nhận thức và rung cảm theo cách riêng, tuỳ
thuộc vào hoàn cảnh sống, vào vốn năng lực của họ. Người đọc có thể chủ động
tìm kiếm trong tác phẩm những gì đồng cảm, giúp ích được cho họ trong cuộc
sống và thậm chí cịn có thể phát hiện ra những ưu điểm, nhược điểm của tác giả
để khen hoặc chê.
Tính chủ động, sáng tạo của cảm thụ văn học khiến cho người đọc trong
tưởng tượng của tác giả khơng đồng nhất, thậm chí đơi khi cịn trái ngược với
người đọc trong thực tế và có những phát hiện của họ đơi khi làm cho chính tác
giả phải ngạc nhiên.

8
SVTH: Nguyễn Thị Hoài Thương
K54

8
Lớp: ĐHGD Tiểu học -


Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc
1.1.1.3. Đặc trưng của hoạt động cảm thụ văn học trong nhà trường

Trong nhà trường, cảm thụ văn học được giới hạn cách hiểu trong ý nghĩa
sư phạm.Đó lá cách cảm thụ mang tính phổ cập, phù hợp nhiều đối tượng chứ
khơng riêng gì với những cá nhân năng khiếu. Nó có tác dụng giáo dục toàn diện
đối với trẻ, là chất bổ dưỡng nuôi người từ khởi điểm làm người thông qua các

đặc trưng cơ bản đó là:
a. Tác phẩm được dạy học trong nhà trường là những tác phẩm đã được
chọn lọc, có giá trị nhân văn rõ rệt, tương đối ổn định về sự đánh giá của xã hội,
có hình thức nghệ thuật độc đáo nhưng khơng q khó đối với học sinh.
b. Nếp cảm, nếp nghĩ, phương pháp tư duy của tác giả cũng cần phải mang
tính truyền thống, dân tộc và đại chúng…, nếp cảm xúc và tư duy đó tất nhiên phải
có đổi mới nhưng khơng đến mức q xa lạ với học sinh bình thường, khơng đến
mức quá khó trong hoạt động cảm thụ hoặc gây nhiều tranh cãi.
c. Tất cả những giá trị nội dung và hình thức của tác phẩm hoặc đoạn trích
đều có xu hướng “định lượng” hoặc “mơ phạm hố”, tức có thể dùng sự phân
tích lí tính là chủ yếu trong việc khám phá cái hay, cái đẹp, nhằm tạo điều kiện
thuận lợi tương đối cho học sinh trong quá tŕnh nhận thức và vận dụng.
d. Do tính chất sư phạm nên việc cảm thụ trong nhà trường nói chung là
hoạt động tái cảm thụ và tập cảm thụ. Trong quá trình dạy học, khơng nên bắt buộc
học sinh phải lệ thuộc vào kết quả cảm thụ của những người đi trước, mà trái lại,
rất cần phải khuyến khích học sinh cảm thụ tự do theo suy nghĩ và tưởng tượng của
trẻ. Tuy nhiên, giáo viên vẫn phải đưa ra yêu cầu khiến học sinh không cảm thụ sai
lạc, tản mạn và tiêu cực. Chính vì vậy, tính chất tái cảm thụ và tập cảm thụ trong
nhà trường là không thể tránh khỏi. Đó là sự tất yếu và cần thiết.
1.1.1.4. Đặc trưng của văn bản nghệ thuật- ngữ liệu bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh Tiểu học

Mỗi người trong quá trình tiếp nhận văn học sẽ có những suy nghĩ, cảm
nhận khác nhau theo 4 đặc trưng cơ bản của một văn bản nghệ thuật, đó là: Tính
nhân văn, tính chủ quan, tính biểu trưng, hình trượng độc đáo và tính nghệ thuật
ngơn từ.
a. Tính nhân văn
9
SVTH: Nguyễn Thị Hoài Thương
K54

9
Lớp: ĐHGD Tiểu học -


Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân mơn Tập đọc

Tính nhân văn trong nội dung văn bản nghệ thuật chủ yếu nói về tư tưởng,
tình cảm của con người. Dù tác giả miêu tả hiện tượng nào của cuộc sống đi
nữa, một cái cây, một cánh rừng, một ngọn núi,… thì điều mà tác giả muốn
truyền tải, xúc động và muốn nói lên để người khác cùng quan tâm, đồng cảm
với mình, khơng phải là bản thân cái hiện tượng đó mà là mối liên hệ giữa chúng
với con người, ý nghĩa cuộc sống, con người mà những hiện tượng đó thể hiện,
cách nhìn, sự rung động của con người trước những hiện tượng cụ thể và trước
cuộc sống. Như vậy, đích cuối cùng của dạy cảm thụ văn học không chỉ là cho
thấy bài văn ghi chép hiện thực gì mà trước hết phải cho thấy bài văn là kết quả
của một hoạt động tự nhận thức, nơi bộc lộ thái độ của tác giả trước hiện thực.
b. Tính chủ quan của văn bản nghệ thuật
Tính chủ quan của văn bản nghệ thuật thể hiện ở chỗ tác phẩm là nơi tác
giả bày tỏ thái độ chủ quan của mình, nói lên ước mơ, khát vọng của mình về
thế giới, về cuộc sống. Tác phẩm nghệ thuật là đứa con tinh thần của nhà văn,
nhà thơ, là sự sáng tạo, là thơng điệp mà tác giả gửi đến bạn đọc.
Chính tính chủ quan, đặc điểm tình cảm, cảm xúc này của tác phẩm nghệ
thuật đòi hỏi khi tiếp nhận văn học, học sinh không chỉ phải hiểu nội dung sự
việc của văn bản mà còn phải nắm nội dung liên quan đến cuộc sống cá nhân,
các nghĩa hàm ẩn, giá trị biểu hiện, chất trữ tình cũng như thái độ, tình cảm, sự
đánh giá sự việc của tác giả, cái làm nên chức năng bộc lộ của văn bản.
c. Tính biểu trưng, hình tượng, độc đáo khác thường của văn bản nghệ thuật.
Khi tiếp nhận văn học, học sinh phải tiếp nhận khác với logíc thơng
thường. Đó là, năng lực biết nghe được, đọc được những gì ẩn chứa dưới những
dịng chữ hay chính là năng lực giải mã nghệ thuật. Để đạt được những điều đó

học sinh phải chú trọng đến cách diễn đạt hàm ẩn, cách nói biểu trưng, tính đa
nghĩa, những cách nói hướng đến gây ấn tượng khác với ngôn ngữ đời thường.
Nếu chỉ tư duy theo lối thông thường, bám theo nghĩa tường minh biểu hiện trên
câu chữ thì sẽ khơng đọc - hiểu được văn bản và như thế là không cảm thụ được
văn bản.
10
SVTH: Nguyễn Thị Hoài Thương
K54

10
Lớp: ĐHGD Tiểu học -


Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân mơn Tập đọc

d. Tính nghệ thuật ngôn từ của văn bản nghệ thuật.
Văn học là nghệ thuật của ngôn từ. Nhờ chất liệu ngôn ngữ mà chất nhân
văn, tính hình tượng, tính cảm xúc và độc đáo của văn học có những sắc thái
riêng mà các nghệ thuật khác khơng có. Ngơn ngữ văn học phải trau chuốt, cơ
động, hàm súc, có tính biểu cảm, tính hình ảnh. Vì vậy, ngồi việc giải mã cái
nghĩa, cái lí, cái tình của văn bản văn học cịn phải cho học sinh tiếp nhận được
vẻ đẹp của ngôn từ, vẻ đẹp của cách nói văn học, khả năng phát hiện được tín
hiệu nghệ thuật và cao hơn nữa là cho các em đánh giá được giá trị của các tín
hiệu nghệ thuật trong việc biểu đạt nội dung. Đây là một việc làm quan trọng
của dạy cảm thụ văn học ở trường Tiểu học .
1.1.2. Mục tiêu của việc bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh Tiểu học
1.1.2.1. Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học giúp học sinh xác định đúng nội dung chính của tác phẩm

Khi cảm thụ văn học, việc xác định đúng và chính xác nội dung của tác
phẩm là một yêu cầu thiết yếu. Ở lứa tuổi Tiểu học là tâm hồn các em còn rất

ngây thơ, trong trắng vậy nên việc xác định khơng đúng hoặc thiếu chính xác
các nội dung tình cảm, tư tưởng…trong tác phẩm có thể dẫn đến những điều
khơng tốt trong q trình phát triển tình cảm của các em.
Tư tưởng, tình cảm trong tác phẩm chính là những nội dung kiến thức
quan trọng trong các bài học. Nếu hiểu sai hoặc hiểu chưa tới mức sâu sắc nhất
định theo yêu cầu của bài học thì việc học chưa thành cơng.
Do vậy, bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh Tiểu học khơng
phải là một cơng việc xa lạ, mà nó diễn ra thường xuyên ngay trong quá trình
học tập phân môn Tập đọc của các em.
1.1.2.2. Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học giúp học sinh nhận biết nhanh nhạy và chính xác các tín hiệu nghệ
thuật trong tác phẩm

Như ta đã biết, tác phẩm văn học bao giờ cũng có những tín hiệu đặc biệt,
vốn là nơi tập trung những cảm xúc, suy nghĩ của nhà văn. Nói rộng hơn, tín hiệu
thẩm mĩ là tình cảm, tư tưởng của nhà văn, được thăng hoa một cách kì diệu, tạo
nên vẻ đẹp độc đáo, luôn tồn tại và khắc sâu tâm hồn bạn đọc.Việc giúp học sinh
nhận biết nhanh nhạy và chính xác các tín hiệu nghệ thuật đó của tác phẩm là
11
SVTH: Nguyễn Thị Hoài Thương
K54

11
Lớp: ĐHGD Tiểu học -


Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc

một trong những mục đích quan trọng nhất của việc bồi dưỡng cảm thụ văn học.
Bằng những cách thức và phương pháp nào đó, giáo viên phải giúp học sinh
phát hiện được những câu, những từ ngữ, hình ảnh, nhân vật…gây ấn tượng và

cảm xúc mạnh nhất.
1.1.2.3. Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học giúp học sinh hình thành một số kĩ năng sơ giản trong phân tích, đánh giá
nội dung và nghệ thuật của tác phẩm

Trong chương trình Tiểu học, việc hình thành những kĩ năng sơ giản đó
được lồng ghép trong hệ thống câu hỏi và bài tập. Trong đó, u cầu học sinh
tìm các khía cạnh của nội dung và hình thức, nêu ý nghĩa của từ ngữ, hình ảnh
giàu tính nghệ thuật, khái quát các ý nhỏ thành ý lớn hơn…Đó thực chất là
những bước đi ban đầu của thao tác phân tích, tổng hợp, đánh giá đối với nội
dung, nghệ thuật của tác phẩm.
1.1.2.4. Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học giúp học sinh hình thành và phát triển tình cảm, tâm hồn và nhân
cách

Chúng ta đã biết “dạy văn là dạy người”. Do vậy, việc hình thành và phát
triển tình cảm, tâm hồn cho học sinh có ý nghĩa cực kì quan trọng. Bồi dưỡng
năng lực cảm thụ văn học chính là nhiệm vụ gắn liền với bồi dưỡng tâm hồn,
nhân cách cho học sinh. Thông qua việc giúp học sinh nhận thức về nội dung và
nghệ thuật tác phẩm văn học, rung cảm được trước cái hay cái đẹp của tác
phẩm…, phân môn Tập đọc sẽ dần dần xây dựng được những tâm hồn, nhân
cách theo mục tiêu giáo dục đề ra.
Như vậy, mục tiêu bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh Tiểu
học được xây dựng trên những cơ sở ban đầu, có tính chất nền tảng cho các bậc
học sau, làm tiền đề để học sinh học tốt ở các bậc học tiếp theo, đặc biệt là để
góp phần trong việc bồi dưỡng học sinh giỏi Văn- Tiếng Việt.
1.2. CƠ SỞ THỰC TIỄN
1.2.1. Thực trạng nhận thức về cảm thụ văn học và khả năng dạy cảm thụ văn học của giáo viên

Bên cạnh những giáo viên đã có nhận thức tốt về việc cảm thụ văn học và
dạy cảm thụ văn học cho học sinh thì một số ít giáo viên giảng dạy chưa coi
trọng việc hướng dẫn học sinh cảm thụ nội dung và nghệ thuật qua các bài tập

đọc. Cho nên chưa phát triển được năng lực cảm thụ bài văn, bài thơ, đoạn văn,
12
12
SVTH: Nguyễn Thị Hoài Thương
K54

Lớp: ĐHGD Tiểu học -


Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc

đoạn thơ hay câu văn, câu thơ cho học sinh. Giáo viên chưa vận dụng linh hoạt,
sáng tạo các phương pháp dạy học mới, chưa tìm ra được các biện pháp dạy học
có hiệu quả để áp dụng vào việc rèn kĩ năng cảm thụ văn học cho học; Nếu có
cảm thụ văn học thì đa số giáo viên áp đặt cách cảm tụ của mình, trị thừa nhận ý
kiến của thầy, cảm thụ lại những điều mà thầy cảm thụ được. Mà chúng ta đã
biết rằng việc cảm thụ của người lớn có những điểm giống nhưng cũng có
những điểm khác so với cảm thụ của trẻ.
Trong các tiết tập đọc có thể học sinh phát hiện được các biện pháp nghệ
thuật xong chưa hiểu được tác dụng của tác giả sử dụng biện pháp nghệ thuật đó
có tác dụng gì? Bởi chính giáo viên dạy chưa tạo điều kiện để học sinh cảm thụ
văn học tốt thông qua các giờ dạy tập đọc dẫn đến các tiết viết bài tập làm văn
của học sinh chưa vận dụng được khả năng cảm thụ văn học làm cho các bài văn
miêu tả chưa hay, chưa sinh động, khả năng bộc lộ cảm xúc của học sinh cịn
hạn chế.
Ngun nhân chính là do q trình nhận thức của giáo viên về tầm quan
trọng của việc bồi dưỡng cảm thụ văn học cho học sinh chưa thật đầy đủ, kiến
thức về lĩnh vực cảm thụ văn học của giáo viên còn nhiều hạn chế, đặc biệt là
những biện pháp, kĩ năng bồi dưỡng cảm thụ văn học của giáo viên cho học sinh
còn nhiều lúng túng, hình thức tổ chức dạy học cịn đơn điệu, do đó chưa thu hút

được học sinh vào hoạt động cảm thụ một cách tích cực. Giáo viên khơng trả lời
được mục đích tác giả viết bài này, câu chuyện này để làm gì? Một số giáo viên
có hiểu nhưng diễn đạt khơng rõ ràng. Số giáo viên phân tích cách đọc thơ mắc
lỗi sai cũng khơng phải là ít, mà đọc sai thì sẽ hiểu sai, sẽ cảm thụ không đúng,
dẫn đến chất lượng bồi dưỡng cảm thụ văn học cho học sinh trong nhà trường
Tiểu học hiện nay cịn nhiều hạn chế.Tìm hiểu thực trạng dạy học cảm thụ văn
học ở lớp 5, tôi thấy rằng việc dạy học cảm thụ văn học chưa đáp ứng được mục
tiêu, nhiệm vụ môn học. Không giúp học sinh hiểu được bài Tập đọc, không
cảm nhận được cái hay, cái đẹp trong bài, cũng có nghĩa là khơng hồi đáp được
văn bản, tức là việc cảm thụ văn học thực sự chưa đạt yêu cầu.
13
SVTH: Nguyễn Thị Hoài Thương
K54

13
Lớp: ĐHGD Tiểu học -


Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc
1.2.2. Thực trạng nhận thức về cảm thụ văn học của học sinh Tiểu học

Học sinh chưa thực sự hiểu từ "cảm thụ văn học", "hình ảnh đẹp", ... Các
em chưa thấy được mỗi bài văn, bài thơ là một văn bản nghệ thuật, dù dài hay
ngắn thì nó cũng chứa lượng thơng tin nhất định về ngơn từ, hình ảnh, sự kiện,
tình cảm, ... cho nên những thơng tin đó tác động vào tâm hồn ngây thơ hiếu
động của các em bị hạn chế. Học sinh cịn chậm trong q trình nhận diện ngôn
ngữ trong văn bản, kĩ năng đọc thành thạo để nắm được đề tài và những từ ngữ
cần tìm nghĩa để từ đó hiểu nội dung của văn bản còn nhiều hạn chế. Đọc và
hiểu còn đang tách rời nhau học sinh đọc nhưng học sinh không hiểu, đọc nhưng
không tư duy cái được đọc, đọc mà không hiểu huống gì nói đến cảm thụ. Phần

tìm hiểu nội dung văn bản, học sinh trả lời các câu hỏi sách giáo khoa cịn máy
móc, phụ thuộc q nhiều vào từng câu, từng chữ trong văn bản, trong suy nghĩ
và trả lời học sinh chưa chủ động và chưa có tính sang tạo. Phần đông học sinh
chỉ dừng lại ở phần tìm hiểu văn bản mà chưa chủ động trong việc diễn đạt kết
quả cảm thụ, chưa biết rút ra bài học về nhận thức, về tình cảm, hành vi sau khi
được đọc, được nghe. Đặc biệt học sinh chưa biết suy nghĩ để phê phán hay
khẳng định nội dung văn bản đưa ra, học sinh không biết quan tâm đến mong
muốn mà người viết đặt vào chính đối tượng người đọc, người nghe.
Chính vì vậy tơi thấy trong các nhà trường Tiểu học việc "Bồi dưỡng năng
lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5" là vấn đề cấp bách.

14
SVTH: Nguyễn Thị Hoài Thương
K54

14
Lớp: ĐHGD Tiểu học -


Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc
CHƯƠNG 2: MỘT SỐ BIỆN PHÁP BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC CẢM THỤ VĂN HỌC CHO HỌC SINH
LỚP 5 QUA PHÂN MÔN TẬP ĐỌC
2.1. Nội dung chương trình phân mơn Tập đọc lớp 5 -Hệ thống văn bản, câu hỏi, bài tập trong Tập đọc lớp
5 nhằm bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh

Chương trình sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 5 được đưa vào giảng dạy
chính thức từ năm học 2006-2007. Sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 5 tập 1 được
dạy trong 17 tuần, trừ 2 tuần ôn tập, kiểm tra, mỗi tuần có 2 bài tập đọc, Tất cả có
30 bài. Sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 5 tập 2 được dạy trong 18 tuần, trừ 3 tuần ôn
tập, kiểm tra, mỗi tuần cũng có 2 bài tập đọc, tất cả có 30 bài.

Như vậy, cả chương trình lớp 5 có 60 bài tập đọc, trong đó có 41 bài thuộc
thể loại văn xi, chiếm 68,3% và có 54 bài thuộc văn bản nghệ thuật, 4 bài là
văn bản phi nghệ thuật. Tìm hiểu các bài Tập đọc trong chương trình sách giáo
khoa Tiếng Việt lớp 5, tơi thấy việc biên soạn các bài tập đọc theo quan điểm,
phối hợp theo 2 trục chủ điểm và kĩ năng. Cũng có sự tích hợp cao giữa các phân
mơn trong môn Tiếng Việt. Vở Bài tập Tiếng Vịêt cũng không có các bài tập dành
riêng cho giờ Tập đọc.
Câu hỏi, bài tập sau các bài Tập đọc trong cả chương trình lớp 5 là 244
câu, có thể chia làm 4 loại cơ bản như sau:
Loại thứ nhất: Nhắc lại nội dung miêu tả, nội dung thông tin của văn
bản, loại này chiếm gần 73% trong toàn bộ hệ thống câu hỏi.
Loại thứ hai: Làm rõ ý của đoạn, khổ thơ hay nội dung của bài, loại này
chiếm gần 12% trong toàn bộ hệ thống câu hỏi, bài tập.
Loại thứ ba: Nhận biết các chi tiết nghệ thuật (dùng từ, sử dụng các biện
pháp tu từ…) thể hiện sự sáng tạo độc đáo khác thường của tác giả. Loại này
chiếm khoảng 4% trong toàn bộ hệ thống bài tập.
Loại thứ tư: Yêu cầu học sinh nêu mục đích tác động của tác giả gửi vào
văn bản và yêu cầu hồi đáp văn bản. Loại này chiếm gần 8% trong toàn bộ hệ
thống bài tập.

15
SVTH: Nguyễn Thị Hoài Thương
K54

15
Lớp: ĐHGD Tiểu học -


Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc

Như vậy, qua việc thống kê và sắp xếp các bài tập dành cho phần Tập đọc
trong sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 5, tôi nhận thấy như sau: Để bồi dưỡng năng
lực cảm thụ văn học cho học sinh thì trước hết phải giúp học sinh đọc – hiểu văn
bản, đọc diễn cảm văn bản và làm các bài tập về rèn kĩ năng cảm thụ văn học. Vậy
nên tôi thiết nghĩ việc xây dựng một hệ thống bài tập giúp học sinh đọc- hiểu, đọc
diễn cảm và cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 trong giờ Tập đọc là hết sức cần
thiết, nhằm giúp giáo viên và học sinh có những hoạt động cụ thể, chi tiết nâng cao
chất lượng của giờ Tập đọc góp phần bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học
sinh.
2.2. Một số biện pháp bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 thông qua phân môn Tập
đọc

Trước những thực trạng và nguyên nhân như vậy, tôi thấy chúng ta cần
phải có những biện pháp thích hợp để khắc phục, vận dụng vào thực tế quá trình
giảng dạy nhầm năng cao chất lượng học, cảm thụ văn cho học sinh lớp 5 trong
nhà trường. Tôi xin đề xuất một số biện pháp để vận dụng vào việc dạy bồi
dưỡng cho học sinh về lĩnh vực “cảm thụ văn học” như sau:
2.2.1. Giáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu nội dung của tác phẩm, tìm hiểu bố cục và nội dung của bài

Trong quá trình tìm hiểu tác phẩm văn học giáo viên hướng dẫn học sinh
chia văn bản đó thành nhiều đoạn, nhiều phần tùy theo nội dung mà nó biểu đạt.
Như vậy sẽ giúp các em cảm nhận trọn vẹn giá trị nội dung và nghệ thuật bài
văn, bài thơ và dễ dàng hơn trong việc tìm hiểu, khai thác nội dung của bài.
Ví dụ trong bài: “Phong cảnh đền Hùng” (Tiếng Việt 5 - tập 2), giáo viên
gợi ý, học sinh đọc và xác định nội dung thông qua bố cục như sau:
+ Đoạn 1: Đền Thượng nằm trên đỉnh Nghĩa Lĩnh
+ Đoạn 2: Phong cảnh xung quanh khu đền
+ Đoạn 3: Cảnh vật trong khu đền
Từ bố cục 3 đoạn của bài giúp học sinh hiểu được nội dung thông qua hệ
thống câu hỏi như :

+ Bài văn viết về cảnh vật gì, ở nơi nào?
+ Em biết được những gì về các vua Hùng?
16
SVTH: Nguyễn Thị Hoài Thương
K54

16
Lớp: ĐHGD Tiểu học -


Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc

+ Cảnh đẹp của thiên nhiên nơi đền Hùngcó những gì đẹp?...
Trả lời các câu hỏi nêu trên, các em sẽ nêu được nội dung của bài văn. Đó
chính là một q trình cảm thụ bài văn. Qua đây, giúp các em diễn đạt tốt hơn
trong quá trình rèn đọc.
2.2.2. Giáo viên bồi dưỡng tri thức Tiếng Việt, văn học cho học sinh

Ngay từ những buổi học đầu tiên của chương trình, giáo viên phải giúp
học sinh hiểu rõ được cảm thụ văn học là một phần rất quan trọng của phân môn
Tập đọc, là cái đích và cũng là một yêu cầu của phân mơn Tập đọc nói riêng và
mơn Tiếng Việt nói chung. Để đánh giá kết quả của một bài dạy Tập đọc chúng
ta thường xem xét ở nhiều khía cạnh, song điều dễ nhận thấy nhất đó là mức độ
hiểu, nắm bắt của học sinh về giá trị nội dung cũng như giá trị nghệ thuật của bài
Tập đọc và cách thể hiện sự hiểu biết đó qua việc học sinh đọc diễn cảm bài Tập
đọc, cao hơn nữa là khả năng trình bày sự hiểu biết đó bằng ngơn ngữ nói và
viết của học sinh. Để đạt được kết quả đó thì trước mắt giáo viên phải giúp học
sinh nắm vững kiến thức về ngữ âm và chữ viết để dễ dàng cảm nhận vẻ đẹp của
câu thơ; nắm vững kiến thức về từ ngữ, ngữ pháp để cảm nhận nét đẹp về nội dung
của thơ, văn. Qua các giờ Tập đọc học sinh còn được làm quen và cảm nhận bước

đầu về một số kiến thức có liên quan đến cảm nhận văn học như: hình ảnh ( là toàn
bộ đường nét, màu sắc, đặc điểm của con người, vật, cảnh bên ngoài được ghi trong
tác phẩm, nhờ đó các em có thể tưởng tượng ra; chi tiết ( là ý nhỏ, điểm nhỏ trong
nội dung); bố cục (là sự xếp đặt, trình bày để tạo nên một nội dung hoàn chỉnh).
Giáo viên giúp học sinh hiểu được cảm thụ văn học là một quá trình nhận
thức cái đẹp chứa trong thế giới ngôn từ, cảm thụ kiến thức văn học là quá trình
tiếp nhận, hiểu và cảm được tính hình tượng của văn học, đặc trưng phản ánh
nghệ thuật của văn học. Khi ta cảm thụ tốt một tác phẩm văn học thì sẽ phát hiện
được những tín hiệu nghệ thuật và đánh giá được chúng trong việc biểu đạt nội
dung.

17
SVTH: Nguyễn Thị Hoài Thương
K54

17
Lớp: ĐHGD Tiểu học -


Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc
2.2.3. Trau dồi hứng thú khi tiếp xúc với văn thơ

Trau dồi hứng thú khi tiếp xúc với văn thơ chính là tự rèn luyện mình để
có nhận thức đúng, tình cảm đẹp từ đó đến với văn học một cách tự giác, say
mê. Đây là yếu tố quan trọng của cảm thụ văn học.
Đối với giáo viên: Phải có giọng đọc diễn cảm và luôn luôn đổi mới
phương pháp dạy học để học sinh bị lôi cuốn vào những áng văn thơ, để từ đó
các em thích được tiếp xúc và gần gũi với văn thơ, để học sinh biết lắng nghe và
tìm hiểu cái đẹp của thiên nhiên và cuộc sống quanh ta; tập dùng những từ ngữ
cho đúng và hay, nói - viết thành câu cho rõ ý, sinh động và gợi cảm,... Tất cả

đều giúp các em phát triển về năng lực cảm thụ văn học.
Đối với học sinh: Có giọng đọc diễn cảm tốt, có hứng thú trong các giờ
tập đọc, biết lắng nghe và biết vận dụng, từ đó đến với văn học một cách say mê.
2.2.4. Tăng cường rèn kĩ năng đọc hiểu, giúp học sinh tìm hiểu sâu sắc nội dung các bài Tập đọc bồi dưỡng
năng lực cảm thụ văn học cho các em

Quá trình phân tích văn bản trong dạy đọc hiểu có thể diễn ra theo hai
cách trái ngược nhau. Dù cho cách phân tích nào thì để hiểu văn bản, học sinh
vẫn phải biết nghĩa của các bộ phận nhỏ trong văn bản và lấy đó làm căn cứ để
xác định chủ đề, đích của văn bản.
Khả năng đọc và vốn sống của học sinh Tiểu học còn hạn chế, cho nên
việc rèn kĩ năng đọc hiểu cho học sinh thường theo cách phân tích văn bản đi từ
hiểu nghĩa bộ phận nhỏ đến hiểu nghĩa nội dung và đích của văn bản. Tuy nhiên,
cuối chương trình lớp 5 có những bài Tập đọc phù hợp với việc dạy phối hợp cả
hai cách phân tích trên nhằm làm cho học sinh bắt đầu làm quen với kĩ năng
quan sát toàn bài để đọc lướt, đọc quét, đọc đoán nghĩa.
Xét về bản chất, rèn kĩ năng đọc hiểu cho học sinh ở lớp 5 gồm các kĩ
năng: kĩ năng nhận diện văn bản, kĩ năng làm rõ nghĩa và kĩ năng hồi đáp văn
bản. Để nâng cao hiệu quả đọc hiểu cho học sinh giáo viên và học sinh phải:
* Giáo viên phải hướng dẫn sự trải nghiệm và tạo niềm vui cho học sinh
Những tiền đề cần chú ý để thực hiện tốt điều này là phải kiên quyết loại
trừ sự đơn giản về phương pháp của chủ nghĩa giáo điều về đọc. Cần có những
18
SVTH: Nguyễn Thị Hồi Thương
K54

18
Lớp: ĐHGD Tiểu học -

Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc

suy nghĩ mới, cách làm mới để nâng cao chất lượng đọc hiểu cho học sinh.Với
học sinh Tiểu học, không nên dùng cách thức dạy đọc tổng hợp hay phân tích lí
thuyết xáo mịn. Bên cạnh hệ thống chương trình, kế hoạch dạy đọc cần sử dụng
nhiều khả năng khác nhau, đưa học sinh vào những hoạt động học đọc cụ thể.
* Giáo viên phải chú trọng bản chất của hoạt động đọc và quá trình đọc
Đọc là hình thức của quá trình giải mã ngôn ngữ thành nội dung ý nghĩa.
Đọc trôi chảy không chỉ là mức độ đọc trong một giai đoạn mà cịn là sự nhận
thức lại bất kì từ ngữ và nhóm từ phong phú nào đó đã được tích luỹ trước kia ở
học sinh. Hiệu quả đọc của học sinh là vốn liếng dự trữ trước đó thơng qua
luyện tập và tiếp xúc hàng ngày với từ và nhóm từ. Kết quả luyện tập này khơng
thể phát triển theo chiều hướng tiến bộ nếu chúng ta chỉ việc nhắc lại từ và
nhóm từ một cách máy móc đơn điệu trong các văn bản dạy đọc. Nó sẽ gây nên
sự chán ngán và những phản ứng ngần ngại của học sinh. Phải từ những bài đọc
có sức lơi cuốn, hấp dẫn, nhẹ nhàng và phong phú mà khéo léo cho học sinh nhớ
lại và vận dụng từ và nhóm từ trong những văn cảnh khác nhau của văn bản.
* Học sinh đọc có trình độ là biết nắm vững hình thức đọc đối với tài liệu
và mục đích đọc đối với bản thân.
Về cơ bản chúng ta cần phân biệt giữa đọc trải nghiệm với đọc thông báo.
Đọc trải nghiệm nói chung là việc đọc phù hợp với hứng thú vốn có của học
sinh Tiểu học.Trong hình thức đọc trải nghiệm, học sinh muốn được cùng sống
với những gì xuất hiện trong những hành động, ngôn ngữ và thái độ nhân vật
văn học để cảm thấy được nếm trải và gây nên những bất ngờ thú vị. Sự bồi
dưỡng khả năng đọc nhanh đòi hỏi học sinh đọc ra nội dung bề mặt đơn nghĩa
tất nhiên trong điều kiện hợp lí của nó. Những bài tập về tốc độ đọc cần được
dẫn dắt thường xuyên từ những bài tập trắc nghiệm để kiểm chứng việc nắm bắt
nội dung ý nghĩa của văn bản cần đọc.
Đọc thơng báo nói chung là đọc hướng vào sự vật khách quan để làm rõ
sự thật và chân lí của nó. Đây là hình thức đọc hồn thiện, có nghĩa là phải hiểu

chính xác văn bản đọc và có thể khắc sâu tối đa nội dung trong văn bản đọc.
19
SVTH: Nguyễn Thị Hoài Thương
K54

19
Lớp: ĐHGD Tiểu học -


Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc

Khi đọc cần tôn trọng sự thật khách quan, đọc phải thể hiện được nội
dung của văn bản, khi đọc phải ý thức rõ là cần tiếp thu cái gì? Cái đó làm
phong phú kinh nghiệm và vốn sống của bản thân ra sao? Như vậy tiến trình đọc
thơng báo có tính chất nghiên cứu.
Để tìm hiểu tác phẩm văn học nói chung hay cảm thụ đoạn trích, bài thơ
ở Tiểu học nói riêng, yêu cầu đầu tiên là phải thể hiện được khả năng đọc. Phải
đọc đúng và đọc rõ ràng từng từ, từng câu, từng đoạn, gọi là thao tác đọc trơn
(có đọc thầm và đọc thành tiếng). Thực hiện xong thao tác này, cần tìm hiểu các
từ khó và phần chú giải nhằm hiểu rõ ý nghĩa của bài văn, bài thơ. Sau đó, tuỳ
theo thể loại văn bản mà xác định giọng đọc, cách nghỉ hơi, ngắt nhịp cho phù
hợp. Cho học sinh đọc nhiều lần đoạn văn, đoạn thơ, yêu cầu học sinh phải đọc
đúng, trôi chảy, lưu loát. Đọc hiểu nội dung cơ bản của bài văn, bài thơ, phân
biệt đọc văn khác với đọc thơ, đọc văn miêu tả không giống văn kể chuyện, đọc
lời trần thuật không giống đọc câu hỏi hay câu cảm và với mỗi bài sẽ có cách
đọc khác nhau. Khi đọc phải ngắt nghỉ hơi cho đúng, tốc độ đọc phù hợp với
từng bài. Khi đọc, học sinh phải chú ý đến cao độ, trường độ từng câu, từng
dòng trong bài. Khi đọc thơ cần thể hiện sự phối hợp giữa nhịp điệu, tiết tấu,
ngắt hơi hợp lí giữa các ý thơ, mạch thơ, dòng thơ.
Yêu cầu học sinh đọc diễn cảm là để giúp các em nâng cao cảm xúc thẩm

mĩ và kích thích các em khám phá ra cái hay, cái đẹp của văn học. Đọc diễn cảm
là hình thức tái sản sinh tác phẩm nghệ thuật, là khám phá ra những điều kì diệu
ẩn chứa sau những hàng chữ, làm cho chúng được vang lên, sống lại, làm cho
học sinh lại gần với tác phẩm văn chương hơn. Từ đó giúp cho học sinh cảm thụ
bằng chính giọng đọc, bằng chính nhạc điệu, âm hưởng của bài văn, bài thơ.
Khi dạy học sinh cảm thụ, giáo viên phải hướng dẫn học sinh ngoài tư
duy cụ thể phải biết tư duy trừu tượng để nâng cao nhận thức trong văn học.
Trong sách giáo khoa, các bài Tập đọc đã có hệ thống câu hỏi hay bài tập
được biên soạn khá công phu, sắp xếp theo hệ thống từ dễ đến khó. Các câu hỏi
khó thường ở vị trí cuối hệ thống bao giờ cũng nêu yêu cầu phát hiện những nội
20
SVTH: Nguyễn Thị Hoài Thương
K54

20
Lớp: ĐHGD Tiểu học -


Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc

dung sâu sắc và quan trọng nhất của bài đọc. Để câu trả lời đảm bảo được độ sâu sắc
và chính xác, giáo viên có thể hướng dẫn học sinh suy nghĩ với những câu hỏi gợi
mở khi cần thiết.
2.2.5. Luyện tập và củng cố vững chắc các thao tác trong cảm thụ văn học cho học sinh

Các thao tác sơ giản trong cảm thụ văn học bao gồm: đọc - hiểu, quan sát
– lựa chọn, phân tích, tổng hợp, so sánh – liên tưởng, kĩ năng diễn đạt…
Kĩ năng đọc – hiểu là kĩ năng đọc và lĩnh hội các thông tin từ các lớp ý
nghĩa của ngôn từ trong văn bản. Học sinh cần được rèn luyện để có khả năng
đọc – hiểu một cách chính xác và nhanh chóng. Đọc văn bản nghệ thuật, học

sinh không chỉ hiểu nội dung văn bản mà còn phải cảm thụ được một loại hình
nghệ thuật lấy ngơn ngữ làm chất liệu. Dạy đọc hiểu văn bản nghệ thuật gồm
việc làm cho học sinh nắm được nội dung văn bản, mục tiêu của văn bản, đồng
thời dạy cho học sinh cảm nhận được vẻ đẹp của ngơn từ, hình tượng văn
chương làm nên nội dung văn bản. Như vậy, với một nghĩa nào đó, dạy đọc hiểu
văn bản nghệ thuật là dạy tiếp nhận văn học, hay còn gọi là dạy cảm thụ văn
học.
Kĩ năng quan sát- lựa chọn: Học sinh phải biết quan sát để tìm ra các chi
tiết, lựa chọn chi tiết tiêu biểu trước khi tái hiện chúng một cách có ý nghĩa nghệ
thuật. Bồi dưỡng vốn sống là một trong những nội dung của bồi dưỡng cảm thụ
văn học. Tập đọc, với nhiệm vụ bồi dưỡng cảm thụ văn học, có trách nhiệm lớn
nhất trong việc phát triển vốn sống, nhất là vốn kinh nghiệm sống cho học sinh.
Vì hơn bất cứ môn học nào khác, phân môn Tập đọc có khả năng đem đến cho
các em nhiều tình huống đạo đức - nhân văn. Mà ở đó, con người trong quá khứ,
con người ở nhiều nơi trên thế giới đã từng ứng xử một cách giàu trí tuệ và giàu
lịng nhân ái… Đó là những tri thức và kinh nghiệm có tác dụng làm giàu thêm
vốn sống cũng như phát triển tốt tình cảm, tâm hồn cho các em.
Hướng dẫn học sinh ghi chép những gì thu nhận được, tích luỹ lại những điều
bổ ích làm giàu thêm cho vốn sống. Rèn cho học sinh có thói quen ghi “Sổ tay văn

21
SVTH: Nguyễn Thị Hoài Thương
K54

21
Lớp: ĐHGD Tiểu học -


Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc

học”, ghi lại những từ ngữ hay, những hình ảnh đẹp, câu thơ, đoạn văn em thích hoặc
những điều em cảm nhận được để trau dồi năng lực cảm thụ văn học cho bản thân.
Kĩ năng phân tích, tổng hợp, so sánh, liên tưởng…là những kĩ năng
thuộc tư duy lơgíc và tư duy hình tượng. Đặc biệt, các kĩ năng, thao tác này
được sử dụng để phát hiện ra đặc điểm về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm,
chỉ ra sự khác nhau giữa hình tượng này với hình tượng khác, từ đó làm nổi bật
vẻ đẹp độc đáo của tác phẩm và tài năng của nhà văn.
Kĩ năng diễn đạt: được sử dụng trong tất cả các hoạt động của cảm thụ
văn học, đó là khâu cuối cùng, diễn đạt kết quả cảm thụ bằng lời văn của mình.
Khi nói hoặc khi viết, lời văn phải đủ ý, rõ ràng, dùng từ phải chính xác và phải
được trau chuốt.
Tóm lại, trong các tiết Tập đọc thì luyện tập và củng cố vững chắc các thao
tác trong cảm thụ văn học cho học sinh là biện pháp tốt nhất để nâng cao hiệu quả
của cảm thụ văn học.
2.2.6. Khuyến khích học sinh rung cảm nghệ thuật trong mọi hoạt động dạy học của tiết Tập đọc

Để nâng cao khả năng cảm thụ văn học cho học sinh thông qua phân môn
Tập đọc, biện pháp bao trùm hiện nay là khuyến khích học sinh rung cảm nghệ
thuật. Vì nếu khơng có rung cảm nghệ thuật, khơng có những rung động, hứng
thú theo hướng văn học thì việc dạy học phân mơn Tập đọc sẽ trở nên khô khan
và nhàm chán. Tất cả các giờ dạy Tập đọc đều cần có yếu tố văn học xen lồng.
Việc bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học chính là một nhiệm vụ cần thiết giúp
cho các giờ học Tập đọc trở thành những tiết giàu cảm xúc.
2.2.6.1. Giúp học sinh rung cảm nghệ thuật ở hoạt động giới thiệu bài của giáo viên

Chẳng hạn: Khi học Tập đọc bài “Chú đi tuần” của Trần Ngọc (Tiếng
Việt lớp 5- tập 2) các em học sinh được thầy, cô giáo dẫn dắt vào bài như sau:
Giáo viên cho cả lớp quan sát bức tranh trong sách giáo khoa và hỏi: Các em
hãy suy nghĩ và cho thầy (cô) biết bức tranh vẽ gi? (bức tranh vẽ cảnh chiến sĩ
đi tuần trong đêm, qua trường học sinh miền Nam).

22
SVTH: Nguyễn Thị Hoài Thương
K54

22
Lớp: ĐHGD Tiểu học -


Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc

Giáo viên giới thiệu: Các chiến sĩ đi tuần trong hoàn cảnh như thế nào?
Các chú có tình cảm và mong ước gì đối với học sinh? Qua bài Tập đọc “Chú đi
tuần” của tác giả Trần Ngọc các em sẽ hiểu những điều đó.
Như vậy, qua lời giới thiệu của giáo viên, học sinh nắm được hoàn cảnh
sáng tác của bài đọc. Học sinh cảm thụ được một điều: Các cô chú bộ đội là
những người sẵn sàng chịu mọi gian khổ, khó khăn vất vả để bảo vệ cuộc sống
bình n và tương lai tươi đẹp cho chúng ta.
2.2.6.2. Luyện đọc diễn cảm - con đường khuyến khích học sinh rung cảm nghệ thuật

a. Đọc diễn cảm - phát huy cao độ vai trò chủ thể cảm thụ
Bản chất của đọc diễn cảm như các nhà khoa học đã nêu ra không chỉ là
“đọc chuẩn”, “đọc- ngôn ngữ” tức là đọc đúng ngữ âm, ngữ pháp, đọc sáng rõ,
mạch lạc, đọc trôi chảy một văn bản ngôn từ mà quan trọng hơn là “đọc – văn
học”, là kết hợp giữa khả năng diễn cảm, truyền cảm trong giọng đọc với việc
bắt trúng cái “giọng” của nhà văn để làm bật ra ý nghĩa của câu chữ. Nghệ thuật
đọc diễn cảm là nghệ thuật xử lí một cách hợp lí mối quan hệ giữa khách quan
phản ánh và chủ quan biểu hiện của tác giả; giữa chủ quan của người đọc và chủ
quan của người sáng tác để truyền đạt được tiếng nói tình cảm của tác giả đến
bạn đọc.

Đọc diễn cảm đòi hỏi học sinh phải thực sự đọc và cảm, hiểu tác phẩm
bằng chính con người mình, địi hỏi người đọc phải đồng cảm với nhà văn.
Đồng cảm có thể là đồng cảm về tư tưởng quan niệm giữa nhà văn và bạn đọc,
cũng có khi là đồng cảm về tình cảm giữa người đọc và nhân vật. Dù ở góc độ
nào thì đồng cảm đều phải là kết quả của quá trình nhập thân của bạn đọc vào
tác phẩm, người đọc sống cuộc sống của các nhân vật trong tác phẩm.
Học sinh phải là chủ thể cảm thụ, bạn đọc của nhà văn nếu như không
muốn đọc giả (đọc vẹt) hay trình diễn một cách thơ thiển cảm xúc thẩm mĩ của
tác giả. Vậy nên học sinh phải tích cực để có thể cảm nhận được tiếng nói của
nhà văn.
b. Đọc diễn cảm phát triển tính tích cực, sáng tạo ở học sinh
23
SVTH: Nguyễn Thị Hoài Thương
K54

23
Lớp: ĐHGD Tiểu học -


Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân mơn Tập đọc

Tính sáng tạo trong cảm thụ văn học của học sinh diễn ra trong nhiều
hoàn cảnh khác nhau, dưới nhiều dạng thức khác nhau, trong đó có hoạt động
đọc diễn cảm. Đọc diễn cảm không chỉ là phương thức thể hiện sự cảm thụ văn
học tươi mới và sáng tạo mà còn là dạng hoạt động kích thích sự sáng tạo trong
tiếp nhận văn học. Và điều của riêng người đọc thể hiện ở chỗ người đọc hiểu tác
phẩm như thế nào, nhấn mạnh vào chỗ nào và tư tưởng nào trong tác phẩm làm
người đọc xuất hiện hơn cả. Khi đọc diễn cảm, xuất hiện sự giao tiếp thực sự
giữa người nghe và người đọc, sự giao tiếp đó sẽ nâng cao khả năng tự sáng tạo
của người đọc cũng như nâng cao hứng thú và sự chú ý của người nghe. Như vậy,

đọc diễn cảm khơng chỉ địi hỏi người đọc phải là một bạn đọc tích cực, năng
động mà cịn là hoạt động nuôi dưỡng và phát triển sự cảm thụ sáng tạo của con
người. Giáo viên phải làm thế nào để bồi dưỡng, rèn luyện cho học sinh năng lực
đọc diễn cảm và khơi dậy ở các em cái khát vọng trình bày, cái động cơ thể hiện
việc truyền cảm như một hành vi văn hoá đầy tinh thần sáng tạo.
c. Đọc diễn cảm kích thích liên tưởng, tưởng tượng của học sinh, giúp
học sinh nhập thân vào nội dung bài đọc
Trong tiếng nói văn học, từ ngữ bao giờ cũng có một sinh mệnh, có nguồn
gốc, có âm thanh, có hồn và có thể nói là có một bộ mặt và cả một tập tiểu sử
nữa. Trong từ, giữa các từ và ngoài các từ mới là thế giới nhiệm màu của văn
học, là tiếng nói nội tâm của nhà văn. Nhưng cái kiểu phát ngôn độc đáo này của
nhà văn trước cuộc đời khơng tự nó có thể cất lên tiếng nói. Nó chỉ là những kí
hiệu câm lặng dù ở dưới cái lặng câm ấy - như ta vẫn biết - có cả một cuộc sống
dạt dào, đang phập phồng, cựa quậy và mn hình nghìn sắc như ống kính vạn
hoa. Những con chữ trên trang văn chỉ thực sự lên tiếng, đối thoại, bộc bạch khi
nó được tác động, đánh thức bởi hoạt động tri giác ngơn ngữ của người đọc.
Theo tâm lí học cảm thụ, âm vang của giọng đọc đã kích thích quá trình tri
giác, tưởng tượng và tái hiện hình ảnh ở người đọc, đưa người đọc vào thế giới của
tác phẩm, tạo nên trạng thái tâm lí cần có khi đọc sách hay xem nghệ thuật mà
người ta quen gọi nhập thân. Như vậy, đọc diễn cảm đã góp phần đánh thức những
24
SVTH: Nguyễn Thị Hoài Thương
K54

24
Lớp: ĐHGD Tiểu học -


Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 5 qua phân môn Tập đọc

năng lực cảm thụ chủ quan của người nghe đồng thời thúc đẩy tính sáng tạo của
người đọc trong hoạt động đọc.

d. Đọc diễn cảm làm sâu sắc thêm cảm thụ của người đọc, người nghe gia
tăng hiệu quả tiếp nhận
Đọc diễn cảm là biện pháp chọn cách đi vào trái tim để tạo nên một hiệu quả
thẩm mĩ bền lâu trong lòng người nghe, người đọc. Đó chính là giá trị vững bền
của biện pháp rèn kĩ năng đọc diễn cảm mà một lĩnh vực cần nhiều đến cảm xúc
thẩm mĩ, đến khơng khí giao cảm, giao hồ giữa những con người như bồi
dưỡng năng lực cảm thụ văn học không thể không tiếp thu và vận dụng một cách
sáng tạo, hiệu quả.
Theo trình tự của tiết dạy Tập đọc, dưới sự dẫn dắt của giáo viên, nội
dung cũng như những giá trị nghệ thuật của bài Tập đọc được học sinh khai thác
và lĩnh hội một cách tích cực, chính những điều đó sẽ để lại trong lịng các em
những ấn tượng sâu sắc, khó phai mờ. Từ đó, các em sẽ suy nghĩ và hành động
làm nên bao điều tốt đẹp cho bản thân và cho xã hội.
2.2.7. Giúp học sinh cảm thụ văn học qua việc khai thác các biện pháp nghệ thuật trong các bài văn, bài thơ

Một trong những biện pháp giúp bồi dưỡng cảm thụ văn học tốt là giúp
cho học sinh nhận biết được các biện pháp nghệ thuật và tác dụng của nó được
tác giả sử dụng trong các tác phẩm văn học. Các biện pháp nghệ thuật trong các
bài văn, bài thơ là: so sánh, nhân hóa, điệp từ và đảo ngữ.
Để cảm thụ tốt các tác phẩm văn học thông qua việc khai thác các biện
pháp nghệ thuật trong các bài văn, bài thơ, học sinh cần phải thực hiện các yêu
cầu như sau: Hiểu được thế nào là biện pháp nghệ thuật so sánh, điệp từ, đảo
ngữ, nhân hóa,... Xác định đúng những biện pháp nghệ thuật đó trong các bài
văn, bài thơ; Xác định đúng những từ, cụm từ, hình ảnh thể hiện biện pháp nghệ
thuật; Cảm nhận được giá trị nghệ thuật làm tăng giá trị nội dung, ý nghĩa của
bài văn, bài thơ.
25

SVTH: Nguyễn Thị Hoài Thương
K54

25
Lớp: ĐHGD Tiểu học -