SKKN sáng kiến kinh nghiệm tiểu học bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 5 thông qua dạy học tập làm văn
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (264.42 KB, 36 trang )
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
MỤC LỤC
MỤC LỤC.............................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài...............................................................................................2
2. Mục đích nghiên cứu của đề tài.........................................................................3
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu...................................................................3
4. Giả thuyết khoa học...........................................................................................3
5. Nhiệm vụ nghiên cứu........................................................................................3
6. Giới hạn nghiên cứu của đề tài..........................................................................4
7. Phương pháp nghiên cứu...................................................................................4
8.Các đóng góp mới của đề tài..............................................................................4
9. Kế hoạch chung.................................................................................................4
10. Cấu trúc đề tài..................................................................................................4
CHƯƠNG 1:CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ ....................6
NGHIÊN CỨU......................................................................................................6
1 . CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU..........................................6
1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu..............................................................................6
1.2. Một số khái niệm cơ bản...............................................................................7
1.2.1. Cảm thụ văn học..........................................................................................7
1.2.2. Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học..........................................................7
1.2.3. Văn miêu tả.................................................................................................7
1.2.3.1. Khái niệm văn miêu tả..............................................................................7
1.2.3.2. Một số đặc điểm của văn miêu tả.............................................................8
1.3. Nội dung chương trình phân môn Tập làm văn lớp 4-5.................................8
1.3.1. Nội dung chương trình phân môn Tập làm văn lớp 4.................................8
1.3.2. Nội dung chương trình phân môn Tập làm văn lớp 5.................................9
1.4. Đặc điểm tâm lý học sinh tiểu học ..............................................................10
1.4.1. Đặc điểm nhận thức...................................................................................10
1.4.2. Đặc điểm tình cảm của học sinh tiểu học..................................................11
1.5. Mối quan hệ giữa Tập làm văn miêu tả và cảm thụ văn học........................11
2.CƠ SỞ THỰC TIẾN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU.....................................11
2.1. Thực trạng bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 4-5.......11
2.1.1. Khảo sát thực trạng....................................................................................11
2.1.2. Phân tích thực trạng...................................................................................12
2.2. Thực trạng sử dụng các biện pháp bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho
học sinh lớp 4-5...................................................................................................14
2.2.1. Khảo sát thực trạng...................................................................................14
2.2.2. Phân tích kết quả.......................................................................................14
2.3. Thực trạng bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 4-5 thông
qua dạy học Tập làm văn miêu tả .......................................................................17
2.3.1. Khảo sát thực trạng....................................................................................17
2.3.2. Phân tích thực trạng...................................................................................17
Chương 2.............................................................................................................19
CÁC BIỆN PHÁP BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC CẢM THỤ VĂN HỌC CHO
HỌC SINH LỚP 4-5 THÔNG QUA DẠY HỌC TẬP LÀM VĂN MIÊU TẢ. .19
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
1
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
3.1. Nguyên tắc xây dựng các biện pháp bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học
cho học sinh lớp 4-5 thông qua dạy học Tập làm văn miêu tả............................19
3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu............................................................19
3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả............................................................19
3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi...............................................................20
3.2.3. Hướng dẫn học sinh quan sát và phát hiện chi tiết nghệ thuật..................23
CHƯƠNG 3.........................................................................................................27
THỬ NGHIỆM CÁC BIỆN PHÁP BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC CẢM THỤ
VĂN HỌC CHO HỌC SINH LỚP 4-5 THÔNG QUA DẠY ............................27
HỌC TẬP LÀM MIÊU TẢ................................................................................27
3.1 Mục đích thử nghiệm.....................................................................................27
3.3. Giáo án thực nghiệm....................................................................................27
KẾT LUẬN.........................................................................................................32
TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................33
PHỤ LỤC 1.........................................................................................................34
PHIẾU ĐIỀU TRA GIÁO VIÊN........................................................................34
PHỤ LỤC 2.........................................................................................................36
PHIẾU ĐIỀU TRA HỌC SINH..........................................................................36
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Hiện nay để đáp ứng yêu cầu của xã hội đòi hỏi ngành giáo dục phải đào
tạo những con người có đủ phẩm chất, phù hợp với cuộc sống hiện đại, toàn diện
về tri thức, có bản lĩnh, năng lực, chủ động, sáng tạo, dám nghĩ, dám làm…Và
để đạt được mục tiêu đó, nhà trường trong hệ thống giáo dục quốc dân nói chung
và nhà trường tiểu học nói riêng phải có những đổi mới phù hợp.Đảng và nhà
nước ta đã rất quan tâm và chú trong về sự phát triển giáo dục và đào tạo, với
chủ trương “Giáo dục là quốc sách hàng đầu, là động lực để phát triển kinh tế xã
hội của đất nước
Trong Tiếng Việt thì phân môn Tập làm văn có một vị trí rất quan trọng, đó
chính là sự kết hợp, tổng hoà kiến thức của các phân môn Tập đọc, Chính tả,
Luyện từ và câu, Kể chuyện…Để từ đó, học sinh có thể hoàn thành được các
văn bản nghệ thuật.
Văn học có khả năng tác động kỳ diệu đến đời sống tâm hồn của con người,
việc hướng dẫn học sinh, bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học (CTVH) cho học
sinh nhằm chiếm lĩnh các giá trị nghệ thuật của tác phẩm là hết sức cần thiết.Ở
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
2
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
bậc tiểu học, hoạt động CTVH được hình thành và thể hiện qua các kỹ năng đọc,
tìm hiểu từ ngữ, xác định hình ảnh chi tiết nghệ thuật… thì còn phải hướng dẫn
học sinh quan sát ở các góc độ, qua đó lột tả và phân tích, nắm được các đặc
điểm nghệ thuật, biết sử dụng từ ngữ súc tích, giàu hình ảnh để viết lên, nói lên
những cảm xúc, rung động của mình, đó là từng bước giúp các em phát triển
năng lực CTVH.Xuất phát từ những lý do nêu trên, để bồi dưỡng năng lực
CTVH cho học sinh theo mức độ yêu cầu của chương trình Tiếng Việt hiện
hành, đồng thời phục vụ cho công tác bồi dưỡng học sinh khá giỏi về môn Tiếng
Việt, tôi lựa chọn đề tài “Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4-5
thông qua dạy học Tập làm văn”.
2. Mục đích nghiên cứu của đề tài
Thông qua dạy học Tập làm văn, xây dựng các biện pháp bồi dưỡng năng
lực CTVH cho học sinh lớp 4-5, từ đó nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng
Việt ở tiểu học.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu: Quá trình bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh
lớp 4-5.
3.2. Đối tượng nghiên cứu: Các biện pháp bồi dưỡng năng lực CTVH cho học
sinh lớp 4-5 thông qua dạy học Tập làm văn miêu tả.
4. Giả thuyết khoa học
Nếu xây dựng được các biện pháp phù hợp với đặc trưng phân môn Tập
làm văn, đặc điểm nhận thức của học sinh thì sẽ góp phần nâng cao được năng
lực CTVH cho học sinh lớp 4-5.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của đề tài.
5.2. Xây dựng các biện pháp bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4-5
thông qua dạy học Tập làm văn.
5.3.Tiến hành thử nghiệm các biện pháp đó ở trường Tiểu học
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
3
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
6. Giới hạn nghiên cứu của đề tài
6.1. Trong đề tài, này chúng tôi quan tâm xây dựng các biện pháp bồi dưỡng
năng lực CTVH cho học sinh lớp 4-5 thông qua dạy học thể loại Tập làm văn
miêu tả trong phân môn Tập làm văn.
6.2. Địa bàn thu thập các số liệu, thử nghiệm các biện pháp: Chúng tôi thu thập
số liệu và tiến hành thử nghiệm ở một số trường tiểu học trên địa bàn huyện
Quảng Trạch – Quảng Bình
7. Phương pháp nghiên cứu
7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận: Tôi tiến hành khảo sát, hệ thống hóa,
khái quát hóa, tổng hợp, phân tích các tài liệu liên quan đến nội dung cần nghiên
cứu.
7.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phương pháp điều tra.
- Phương pháp quan sát.
7.3. Phương pháp sử dụng toán thống kê.
8.Các đóng góp mới của đề tài
Đề tài cung cấp cho giáo viên tiểu học một số biện pháp bồi dưỡng năng
lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 4,5 thông qua môn Tập làm văn .Đồng
thời đề tài sẽ là cơ sở nghiên cứu cho các đề tài khác hoặc sẽ là tài liệu tham
khảo cho các nghiên cứu sâu hơn.
9. Kế hoạch chung
Thời gian thực hiện từ ngày 5/10-5/12-2015
10. Cấu trúc đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, đề tài gồm 3
chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của vấn đề nghiên cứu
Chương 2: Một số biện pháp bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học
sinh lớp 4-5 thông qua dạy học Tập làm văn miêu tả
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
4
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
Chương 3: Thủ nghiệm các biện pháp bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học
cho học sinh lớp 4-5 thông qua day học tập làm văn miêu tả.
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
5
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
CHƯƠNG 1:CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ
NGHIÊN CỨU
1 . CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
Vấn đề bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học(CTVH )cho học sinh tiểu học
không phải là một đề tài mới mẻ nhưng nó luôn được các nhà khoa học quan
tâm.Ở nước ngoài, có một số tác giả nổi tiếng đã nghiên cứu về vấn đề này như:
Nikiphôriva, Red D.A, Nautôv M.Ar... Việt Nam, một số công trình nổi bật của
các tác giả đã giúp cho việc bỗi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh đạt được
hiệu quả cao như: Trần Mạnh Hưởng, Nguyễn Trọng Hoàn, Hoàng Hoà Bình,
Hoàng Ngọc Hiến,…
Lâu nay đa số các tác giả đều hướng dẫn, xây dựng các biện pháp bồi dưỡng
năng lực CTVH cho học sinh thông qua các giờ dạy Tập đọc, xem việc sử dụng
các câu hỏi, bài tập là biện pháp chủ chốt để giúp học sinh Tiểu học hiểu và cảm
thụ các bài văn, bài thơ. .
Trong môn Tiếng Việt ở nhà trường tiểu học, phân môn Tập làm văn giữ
một vai trò hết sức quan trọng, nó là tổng hợp kiến thức của các phân môn khác
như: Tập đọc, Luyện từ và câu, Chính tả, Kể chuyện… Ngoài việc bồi dưỡng
năng lực CTVH cho học sinh thông qua phân môn Tập đọc, chúng ta cũng có
thể bồi dưỡng năng lực CTVH thông qua dạy học Tập làm văn, cụ thể là văn
miêu tả. Đây là một nội dung tương đối mới mà lâu nay trong dạy học giáo viên
chưa quan tâm đúng mức, chưa khai thác được hết mối quan hệ giữa “Miêu tả”
và “Cảm thụ”.
Qua tìm hiểu tôi nhận thấy vấn đề này chưa được đề cập một cách đúng
mức, cũng như chưa có một công trình nghiên cứu nào quan tâm đầy đủ về nội
dung này
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
6
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
1.2. Một số khái niệm cơ bản
1.2.1. Cảm thụ văn học
- Cảm thụ tức là “nhận biết được bằng cảm tính, giác quan”. (Từ điển
Tiếng Việt – Nguyễn Văn Xô)
- Hoặc cảm thụ là “nhận biết được cái tế nhị bằng cảm tính tinh vi” (từ
điển Tiếng Việt – Hoàng Phê)
CTVH là sự hiểu và cảm nhận những giá trị nổi bật, những điều sâu sắc, tế
nhị và đẹp đẽ của văn học thể hiện trong tác phẩm thơ văn. Như vậy CTVH
cũng có nghĩa là khi đọc, nghe, hoặc thấy một câu chuyện, một bài thơ ta không
những hiểu mà còn phải cảm xúc, tưởng tượng và gần gũi, nhập thân với những
gì đã đọc, đã quan sát được.
1.2.2. Bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học
- Năng lực tức là khả năng làm được việc (Từ điển Tiếng Việt - Hoàng Phê)
- Năng lực CTVH là khả năng thể hiện được sự cảm thụ một tác phẩm văn
học bằng những ý kiến riêng của mình và phù hợp với yêu cầu đã nêu.
Theo từ điển Hán Việt của Phan Văn Các, bồi dưỡng theo nghĩa gốc là
“Làm tăng sức khỏe bằng chất bổ”, còn theo nghĩa chuyển thì bồi dưỡng là làm
tăng năng lực phẩm chất.Vậy có thể hiểu bồi dưỡng năng lực CTVH là vận
dụng những tri thức, chuyên môn nghiệp vụ của giáo viên để trang bị kiến thức
và kỹ năng cho học sinh nhằm giúp học sinh hiểu, lĩnh hội, thưởng thức những
cái hay, cái đẹp của tác phẩm văn học
1.2.3. Văn miêu tả
1.2.3.1. Khái niệm văn miêu tả
Miêu tả là “lấy nét vẽ hoặc câu văn để biểu hiện chân tướng của sự vật.”
Văn miêu tả không đưa ra những lời nhận xét chung chung, đánh giá trừu tượng
mà vẽ ra các sự vật, hiện tượng, con người bằng ngôn ngữ một cách cụ thể sinh
động. Nó là sự kết tinh của những nhận xét tinh tế, những rung động sâu sắc qua
khả năng quan sát nhạy bén, óc tưởng tượng phong phú và tâm hồn nhạy cảm.
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
7
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
1.2.3.2. Một số đặc điểm của văn miêu tả
- Văn miêu tả nhằm hướng dẫn cho học sinh biết cách nhận thức cuộc sống
và thể hiện cuộc sống bằng ngôn ngữ
- Văn miêu tả là thể văn sáng tác
- Ngôn ngữ miêu tả giàu cảm xúc và hình ảnh
- Văn miêu tả mang tính sinh động và tạo hình
- Văn miêu tả mang tính thông báo thẩm mỹ, chứa đựng tình cảm của người
viết
1.3. Nội dung chương trình phân môn Tập làm văn lớp 4-5
1.3.1. Nội dung chương trình phân môn Tập làm văn lớp 4
a) Mục đích của phân môn Tập làm văn lớp 4
Tập làm văn lớp 4 có tính chất tổng hợp và phân tích. Vừa vận dụng các
hiểu biết và kỹ năng Tiếng Việt từ các phân môn khác, vừa phát huy và hoàn
thiện, phát triển một cách có hệ thống hơn. Để thực hiện vai trò này, phân môn
Tập làm văn lớp 4 có mục đích, yêu cầu như sau:
- Trang bị kiến thức và rèn luyện các kỹ năng, cụ thể là:
+ Kỹ năng phân tích đề
+ Kỹ năng tìm ý, lập dàn bài
+ Kỹ năng viết đoạn trong bài văn
+ Kỹ năng tự kiểm tra, sửa chữa bài văn nói và viết
- Góp phần cùng các môn học khác phát triển ngôn ngữ, mở rộng vốn sống,
rèn luyện tư duy lôgích, tư duy hình tượng cho học sinh:
- Bồi dưỡng tâm hồn, cảm xúc thẩm mỹ, năng lực cảm thụ văn học và hình
thành nhân cách học sinh
b) Cấu trúc chương trình
Chương trình phân môn Tập làm văn lớp 4 bao gồm 70 tiết được chia đều mỗi
tuần 2 tiết
c) Nội dung và kiến thức
Nội dung phân môn Tập làm văn gồm:Văn miêu tả,văn kể chuyện,văn viết
thư,trao đổi ý kiến,giới thiệu địa phương,hoạt động,tóm tắt tin tức.
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
8
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
- Các kỹ năng Tập làm văn ở lớp 4:
+ Kỹ năng định hướng văn bản.
+ Kỹ năng tìm ý, lập dàn ý
+ Kỹ năng diễn đạt văn bản.
+ Kỹ năng tự kiểm tra, sửa chữa văn bản.
- Các loại bài:
+ Dạy lý thuyết:cấu tạo gồm 3 phần:
* Nhận xét
* Ghi nhớ
* Luyện tập
+ Hướng dẫn thực hành
Các bài hướng dẫn thực hành nhằm mục đích rèn luyện các kỹ năng Tập
làm văn, thường gồm 2,3 bài tập nhỏ hoặc một đề bài Tập làm văn kèm theo gợi
ý luyện tập theo hai hình thức nói và viết .
1.3.2. Nội dung chương trình phân môn Tập làm văn lớp 5
a) Mục đích yêu cầu của phân môn Tập làm văn lớp 5
Trang bị kiến thức và rèn luyện các kĩ năng
Nội dung kiến thức ở phân môn Tập làm văn lớp 5 bao gồm:
+ Miêu tả
+ Báo cáo thống kê
+Làm đơn
+ Thuyết trình tranh luận
+ Biên bản
+ Chuyển đoạn văn thành kịch
- Trang bị các kỹ năng cho học sinh như sau:
+ Kỹ năng giao tiếp như:
* Kỹ năng phân tích đề bài
* Kỹ năng nhận diện kiểu bài
+ Kỹ năng lập hoạt động giao tiếp:
* Xác định dàn ý của bài văn đã cho
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
9
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
* Tìm và sắp xếp các dàn ý trong bài văn kể chuyện
* Quan sát đối tượng, tìm và sắp xếp ý thành dàn ý trong bài văn
miêu tả
+ Kỹ năng hiện thực hoá hoạt động giao tiếp
* Kỹ năng xác định đoạn văn.
* Kỹ năng liên kết các đoạn văn thành bài văn.
+ Kỹ năng kiểm tra các hoạt động giao tiếp
* Đối chiếu với văn bản nói, viết của bản thân với mục đích giao
tiếp và yêu cầu diễn đạt.
* Sửa lỗi về nội dung và hình thức diễn đạt.
- Về các loại bài học thì cũng có hai dạng như Tập làm văn lớp 4 đó là dạy
lý thuyết và dạy thực hành.
b) Mở rộng vốn sống, rèn luyện tư duy và bồi dưỡng tâm hồn, năng lực
cảm thụ văn học, cảm xúc thẩm mỹ và hình thành nhân cách cho học sinh.
c) Cấu trúc chương trình
Chương trình phân môn Tập làm văn lớp 5 bao gồm 62 tiết học kì 1 gồm 32 tiết
học kì 2 gồm 30 tiết.
d) Các biện pháp dạy học
Để hướng dẫn học sinh phân tích ngữ liệu và làm bài tập thực hành, giáo
viên áp dụng những biện pháp sau:
- Giúp học sinh nắm vững yêu cầu của bài tập
- Tổ chức cho học sinh thực hiện bài tập
1.4. Đặc điểm tâm lý học sinh tiểu học
1.4.1. Đặc điểm nhận thức
Đặc điểm nhận thức của học sinh tiếu học bao gốm :
-Tri giác,chú ý,trí nhớ,tưởng tượng,tư duy.
Trong quá trình dạy học, giáo viên cần phải sử dụng phù hợp các phương
pháp dạy học nhằm phát triển năng lực trí tuệ cũng như nhằm bồi dưỡng những
phẩm chất của hoạt động trí tuệ cho học sinh. Có như vậy, mới nâng cao chất
lượng và hiệu qủa trong dạy học.
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
10
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
1.4.2. Đặc điểm tình cảm của học sinh tiểu học
Tình cảm là một mặt rất quan trọng trong đời sống tâm lý nói chung và
nhân cách nói riêng. Đối với học sinh tiểu học, tình cảm có vị trí đặc biệt quan
trọng vì nó là khâu trọng yếu gắn liền nhận thức với hành động của học sinh.
Tình cảm tích cực không chỉ kích thích trẻ em nhận thức mà còn thúc đẩy trẻ em
hoạt động.
Học sinh tiểu học rất dễ xúc cảm, xúc động và khó kìm hãm xúc cảm của
mình.
Trong bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh, giáo viên phải bồi dưỡng
tình cảm, cảm xúc cho các em khi tiếp xúc với thơ văn, tình yêu cuộc sống xung
quanh có như vậy mới nâng cao được khả năng CTVH
1.5. Mối quan hệ giữa Tập làm văn miêu tả và cảm thụ văn học
Miêu tả là căn cứ vào những điều quan sát, ghi chép và cảm nhận về đối
tượng (đồ vật, cây cối, loài vật, con người…). Dùng ngôn ngữ để vẽ ra hình ảnh
chân thực của đối tượng đó, trình bày theo một bố cục hợp lý và diễn đạt bằng
lời văn sinh động, khiến cho người đọc, người nghe cùng thấy, cùng cảm nhận
như mình.
Có thể nói rằng mối quan hệ giữa miêu tả và CTVH là mối quan hệ hữu
cơ, tương hỗ cho nhau. Nếu không có rung động và xúc cảm thì miêu tả sẽ trở
nên khô cứng, bài viết sẽ thiếu hồn và nhạt nhẽo. Ngược lại, chỉ có cảm xúc mà
không được quan sát một cách sắc sảo, thấu đáo sẽ làm cho lời văn sáo rỗng,
không gây được hứng thú cho người đọc. Vì vậy khi dạy Tập làm văn với nội
dung miêu tả, giáo viên phải khai thác tối đa mối quan hệ giữa hai yếu tố này,
tạo được sự kích thích cho học sinh khi học.
2.CƠ SỞ THỰC TIẾN CỦA VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
2.1. Thực trạng bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 4-5
2.1.1. Khảo sát thực trạng
Để có cơ sở cho việc xây dựng các biện pháp bồi dưỡng năng lực CTVH
cho học sinh lớp 4-5 thông qua dạy học văn miêu tả,tôi tiến hành khảo sát thực
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
11
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
trạng bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4-5 ở các trường tiểu học
đóng trên địa bàn huyện Quảng Trạch –Quảng Bình
- Đối tượng điều tra: 20 giáo viên đang dạy học ở các trường tiểu học trên
địa bàn huyện Quảng Trạch.
- Nội dung điều tra:
a) Thái độ và nhận thức của giáo viên về việc bồi dưỡng năng lực CTVH
cho học sinh lớp 4-5.
b) Mức độ tổ chức rèn luyện, bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4-5.
- Phương pháp điều tra:
Để có được kết quả sát với thực tế, tôi đã sử dụng các phương pháp điều tra
như phỏng vấn, phát phiếu điều tra
2.1.2. Phân tích thực trạng
a) Thái độ nhận thức của giáo viên về bồi dưỡng năng lực CTVH
Để nắm được thực trạng bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4-5,
tôi tiến hành khảo sát thái độ nhận thức của giáo viên về vấn đề này dựa trên
một số nội dung đánh giá. Sau đó tổng hợp và thu được kết quả như sau.
Bảng: Mức độ nhận thức của giáo viên về bồi dưỡng năng lực CTVH
Mức độ nhận thức
Khái niệm về CTVH
Mục tiêu bồi dưỡng năng
lực CTVH
Nội dung bồi dưỡng năng
lực CTVH
Đối tượng bồi dưỡng năng
lực CTVH
Đúng, đầy đủ
Số
Tỷ lệ
lượng
12
60%
Chưa đầy đủ Sai
Số
Số
Tỷ lệ
Tỷ lệ
lượng
lượng
7
35%
1
5%
12
60%
7
35%
1
5%
11
55%
8
40%
1
5%
11
55%
7
35%
2
10%
Qua khảo sát tôi đã rút ra được một số nhận xét, đó là:
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
12
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
Về khái niệm CTVH đa số giáo viên đều nhận thức đầy đủ và đúng đắn
(60%). Có 35% trả lời đúng nhưng chưa đầy đủ, tôi thấy nguyên nhân là do họ
còn đồng nhất giữa “đọc hiểu” và “cảm thụ”. Có 5% trả lời sai về khái niệm
CTVH, điều này xảy ra là do năng lực và trình độ sư phạm của một bộ phận giáo
viên còn hạn chế, họ chưa tìm tòi, chưa thực sự quan tâm đúng mức về mảng
kiến thức này.
Về mục tiêu bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh thì đa số giáo viên
đều nhận thức đúng, đây chính là điều kiện thuận lợi, là dấu hiệu tích cực cho
việc dạy nội dung CTVH ở nhà trường tiểu học nói chung.
Về đối tượng bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh, qua khảo sát cho
chúng ta thấy giáo viên nhận thức đúng tương đối cao chiếm 55%.
b. Mức độ tổ chức bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh
Để xác định được hiệu quả của việc bồi dưỡng năng lực CTVH cho học
sinh lớp 4-5,tôi khảo sát mức độ tổ chức dạy học nội dung này của giáo viên cho
học sinh.
Bảng: Mức độ tổ chức bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh của giáo
viên
Mức độ
Thường xuyên
Không thường xuyên
Không tổ chức
Số lượng
11
7
3
Tỷ lệ (%)
55
35
15
Có tới 55% số giáo viên thường xuyên tổ chức bồi dưỡng năng lực CTVH
cho học sinh thông qua các môn học có liên quan. Giáo viên đã thấy được tầm
quan trọng của nội dung này đối với việc học tập môn Tiếng Việt của học sinh.
Một số bộ phận giáo viên không thường xuyên tổ chức bồi dưỡng CTVH cho
học sinh là bởi vì họ chưa thực sự nhiệt tình và tâm huyết với mảng nội dung này,
chưa đầu tư thời gian đúng mức, thỉnh thoảng tổ chức bồi dưỡng cho các em để lấy
phong trào, “chiếu lệ”. Vì vậy mà hiệu quả dạy học ở nội dung này nói chung chưa
cao. Có 3% giáo viên không tổ chức bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh, có
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
13
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
điều này là bởi vì do trình độ năng lực sư phạm của một số giáo viên hiện nay chưa
đáp ứng được yêu cầu dạy học
2.2. Thực trạng sử dụng các biện pháp bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học
cho học sinh lớp 4-5
2.2.1. Khảo sát thực trạng
Khảo sát nhằm đánh giá thực trạng giáo viên đang sử dụng các biện pháp
nào để bồi dưỡng năng lực CTVH. Từ đó xác lập cơ sở thực tiễn cho việc xây
dựng các biện pháp bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4-5 thông qua
dạy học văn miêu tả.
- Đối tượng điều tra:
20 giáo viên đang dạy ở các trường tiểu học trên địa bàn huyện Quảng Trạch
- Nội dung điều tra:
Tìm hiểu các biện pháp đã sử dụng nhằm bồi dưỡng năng lực CTVH.
- Phương pháp điều tra:
Phỏng vấn, thăm lớp dự giờ
2.2.2. Phân tích kết quả
* Về việc đã sử dụng các biện pháp để bồi dưỡng năng lực CTVH cho học
sinh của giáo viên.
Qua điều tra bằng phương pháp phỏng vấn và thăm lớp dự giờ,tôi nhận thấy
rằng: việc bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4-5 chủ yếu thông qua
dạy học phân môn Tập đọc. Sử dụng câu hỏi- bài tập là một trong những biện
pháp chủ chốt giúp học sinh hiểu và cảm thụ tác phẩm văn học. Để hướng dẫn
học sinh cảm thụ một tác phẩm văn học, giáo viên thường đi qua hai bước như
sau:
Bước 1: Để giúp học sinh hiểu bài giáo viên yêu cầu học sinh trả lời một số
câu hỏi nhằm tìm hiểu nội dung của tác phẩm.
Bước 2: Để giúp học sinh cảm thụ tác phẩm văn học giáo viên đưa ra một
số bài tập mà qua đó học sinh thể hiện được suy nghĩ, cảm xúc của mình thông
qua việc đọc hiểu tác phẩm. Như vậy, ở đây giáo viên luôn luôn đề cao việc đọc
hiểu tác phẩm và xem đó là mấu chốt để CTVH .
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
14
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
Ví dụ: Qua dạy bài “Con Sẻ”, muốn giúp học sinh cảm thụ được tác phẩm
này, giáo viên thường hướng dẫn như sau:
Bước 1: Giúp học sinh hiểu nội dung tác phẩm bằng cách đi tìm hiểu kịch
tính câu chuyện, tiếp cận hành động của các nhân vật, vì vậy có thể sử dụng các
câu hỏi.
Bước 2: Giúp học sinh cảm thụ: Giáo viên đưa ra một số câu hỏi, thể hiện
được tính khái quát và cảm xúc:
Qua khảo sát tôi nhận thấy, ngoài việc hướng dẫn học sinh bồi dưỡng
năng lực CTVH bằng biện pháp như trên thì giáo viên còn sử dụng một số biện
pháp khác. Cụ thể là cho học sinh làm các dạng bài tập như sau:
+ Bài tập về tìm hiểu tác dụng của cách dùng từ đặt câu sinh động
Ví dụ: Em hãy cho biết mỗi câu văn dài dưới đây giúp em cảm
nhận được điều gì thú vị: “Gió Tây lướt thướt bay, qua rừng, quyến hương thảo
quả đi, rải theo triền núi, đưa hưởng thảo quả ngọt lựng, thơm nồng vào những
thôn xóm Chin San”. (Ma Văn Kháng)
+ Bài tập phát hiện những chi tiết, những hình ảnh gợi tả. Ở bài tập này
giúp học sinh phát hiện được những chi tiết đặc sắc, những hình ảnh nổi bật làm
rõ được nội dung của các tác phẩm.
Ví dụ: Em hãy nêu rõ hình ảnh gợi tả vẻ đẹp của đất nước Việt Nam trong
đoạn thơ sau:
Việt Nam đất nước ta ơi!
Mênh mông biển lúa đâu trời đẹp hơn
Cánh cò bay lả rập rờn
Mây mờ che đỉnh Trường Sơn sớm chiều.
(Nguyễn Đình Thi)
+ Bài tập tìm hiểu và vận dụng một số biện pháp tu từ gần gũi với học
sinh tiểu học. Biện pháp tu từ so sánh, nhân hoá, điệp ngữ và đảo ngữ là các biện
pháp được giáo viên sử dụng nhiều nhất. Bởi vì các biện pháp này phát huy
được khả năng liên tưởng và tưởng tượng của học sinh. Biến mọi sự vật xung
quanh trở nên gần gũi quen thuộc với các em, ví dụ:
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
15
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
a- Trong khổ thơ dưới đây, hình ảnh so sánh đã diễn tả tâm trạng và tình
yêu của tác giả đối với quê hương tha thiết như thế nào?
Quê hương là con diều biếc
Tuổi thơ con thả trên đồng
Quê hương là con đò nhỏ
Êm đềm khua nước ven sông.
(Đỗ Trung Quân)
+ Đọc diễn cảm có sáng tạo: Ngoài việc yêu cầu học sinh đọc đúng để tìm
hiểu nội dung bài văn, bài thơ thì yêu cầu của đọc diễn cảm có sáng tạo nhằm
thể hiện được tâm trạng, thái độ của tác giả thể hiện qua giai điệu, nhạc điệu của
lời văn, lời thơ. Đọc diễn cảm có sáng tạo là một bước cao hơn so với đọc hiểu,
nó thể hiện được sự cảm thụ ngôn từ, từng bước nâng cao năng lực CTVH cho
học sinh.
Ví dụ: Em hãy đọc diễn cảm có sáng tạo đoạn thơ sau:
Em Cu Tai ngủ trên lưng mẹ ơi
Em ngủ cho ngoan, đừng rời lưng mẹ
Mẹ giã gạo mẹ nuôi bộ đội
Nhịp chày nghiêng giấc ngủ em nghiêng
…
(Nguyễn Khoa Điềm)
+ Ở mức độ cao hơn giáo viên yêu cầu học sinh làm bài tập về bộc lộ
CTVH qua một đoạn viết ngắn. Tức là thông qua nội dung bài học, giáo viên
yêu cầu học sinh viết lên những cảm nhận, những cảm xúc và những rung động,
suy nghĩ của mình.
Ví dụ: Sau khi học xong bài “Hoa học trò” giáo viên yêu cầu học sinh viết
một đoạn văn ngắn miêu tả cảm xúc của mình khi mùa phượng đến hay yêu cầu
học sinh viết một đoạn văn thể hiện tình cảm của mình đối với sẻ mẹ sau khi học
bài “Con Sẻ”. Qua các bài tập này chúng ta có thể đánh giá được năng lực cảm thụ,
năng lực liên tưởng và khả năng viết văn của các em. Đây là dạng bài tập mở để
giúp các em tự thể hiện được cảm xúc suy nghĩ của mình.
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
16
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
Như vậy, chúng ta thấy rằng các biện pháp nêu trên đều góp phần quan
trọng vào việc giúp học sinh hiểu nội dung và ý nghĩa của tác phẩm văn học
được học ở lớp, giúp các em phát hiện, cảm nhận được vẻ đẹp của ngôn từ, nhạc
điệu của bài văn, bài thơ, đó là từng bước nâng cao năng lực CTVH cho học
sinh. Tuy vậy, các biện pháp đó thường chỉ được sử dụng trong các giờ dạy phân
môn Tập đọc.
2.3. Thực trạng bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 4-5
thông qua dạy học Tập làm văn miêu tả
2.3.1. Khảo sát thực trạng
Để nắm được thực trạng về dạy học Tập làm văn miêu tả kết hợp bồi
dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4-5 tôi khảo sát nội dung sau:
a) Nhận thức của giáo viên về mối liên hệ giữa dạy văn miêu tả và cảm
thụ văn học.
b) Mức độ bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh của giáo viên qua dạy
học văn miêu tả.
2.3.2. Phân tích thực trạng
a) Nhận thức của giáo viên về mối liên hệ giữa dạy học Tập làm văn miêu
tả và bồi dưỡng năng lực CTVH.
Nhằm đánh giá hiệu quả của việc bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh
lớp 4-5, tôi khảo sát nhận thức của giáo viên về việc kết hợp giữa dạy học Tập
làm văn miêu tả và CTVH.
Qua khảo sát chúng tôi có số liệu như sau:
Bảng 5: Mức độ nhận thức của giáo viên về mối liên hệ giữa dạy học Tập làm
văn miêu tả và bồi dưỡng năng lực CTVH
Mức độ nhận thức
Đúng đắn,đầy đủ
Chưa đầy đủ
Chưa đúng
Số lượng
11
6
3
Tỷ lệ
55%
30%
15%
Từ kết quả thu được ở bảng trên ta thấy rằng, có đến 55% giáo viên nhận
thức đúng đắn. Đây là một dấu hiệu tích cực cho phép chúng ta xây dựng các
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
17
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
biện pháp bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4-5 thông qua dạy học
văn miêu tả.
b. Bồi dưỡng năng lực cảm thụ cho học sinh của giáo viên qua dạy học
Tập làm văn miêu tả.
Qua khảo sát tìm hiểu thực tế việc dạy văn miêu tả của giáo viên và bồi
dưỡng năng lực CTVH cho học sinh, chúng tôi đã thu được kết quả như sau:
Bảng 6: Mức độ bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh của giáo
viên thông qua dạy học Tập làm văn miêu tả.
Các mức độ
Thường xuyên
Thỉnh thoảng
Chưa bao giờ
Số lượng
11
6
3
Tỷ lệ
55%
30%
15%
Từ bảng kết quả trên ta thấy, qua dạy học văn miêu tả giáo viên đã tổ chức
bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh một cách tương đối thường xuyên (55%).
Đa số giáo viên đều thấy rằng, ngoài việc nâng cao năng lực cảm thụ văn học cho
học sinh qua phân môn Tập đọc thì dạy học văn miêu tả là một trong những biện
pháp chủ chốt để phát triển năng lực này ở các em.Có tới 30% giáo viên thỉnh
thoảng mới tổ chức kết hợp hai nội dung này, 15% số giáo viên hầu như chưa bao
giờ kết hợp hai nội dung đó, vì vậy mà có thể nói rằng việc nâng cao năng lực
CTVH cho học sinh ở một số trường tiểu học chưa được giáo viên quan tâm đúng
mức.
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
18
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
Chương 2
CÁC BIỆN PHÁP BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC CẢM THỤ VĂN HỌC CHO
HỌC SINH LỚP 4-5 THÔNG QUA DẠY HỌC TẬP LÀM VĂN MIÊU
TẢ
3.1. Nguyên tắc xây dựng các biện pháp bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn
học cho học sinh lớp 4-5 thông qua dạy học Tập làm văn miêu tả
Để bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh thông qua dạy học Tập làm văn
miêu tả đảm bảo hiệu quả và mục tiêu đề ra, xây dựng các biện pháp cần phải
dựa vào các nguyên tắc cơ bản sau:
3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo tính mục tiêu
Nâng cao kiến thức về môn Tiếng Việt, phát triển tư duy và ngôn ngữ nói
viết cho học sinh, học sinh diễn đạt súc tích, cảm xúc, suy nghĩ của mình qua
hoạt động quan sát. Giúp học sinh bộc lộ và phát huy được năng lực học môn
Tiếng Việt của mình.
Rèn luyện cho học sinh kỹ năng quan sát, kỹ năng viết văn, kỹ năng phân
tích, phát hiện bằng các hoạt động tích cực của mình. Qua quá trình làm văn
miêu tả, nâng cao kỹ năng sử dụng các biện pháp tu từ như so sánh, nhân hóa,
điệp ngữ, đảo ngữ…trong quá trình viết văn miêu tả.
Bồi dưỡng cho các em thái độ yêu quý và gìn giữ sự trong sáng của Tiếng
Việt, yêu thích thơ văn, tích cực tự giác trong học tập.
3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả
Khi tổ chức cho học sinh thực hiện hoạt động cảm thụ văn học phải đúng
quy trình, từ nhận biết quan sát đến phân tích đối tượng, cảm nhận những điều
đặc biệt và nói lên những cảm xúc, suy nghĩ của mình. Giáo viên cần phải chú ý
đến nội dung và tổ chức quan sát hợp lý. Tổng kết và đánh giá được quá trình
nhận thức của học sinh để đưa ra nội dung phù hợp và tổ chức quan sát hợp lý
làm sao phát huy tốt nhất được năng lực CTVH cho các em.
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
19
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi
Để đảm bảo việc xây dựng các biện pháp có hiệu quả phải dựa trên đặc
điểm dạy học nội dung phân môn Tập làm văn miêu tả. Nghĩa là qua dạy học
văn miêu tả, học sinh có thái độ học tập tích cực, sôi nổi, hứng thú tìm tòi phát
hiện những điều mới lạ. Bênh cạnh đó, các biện pháp bồi dưỡng năng lực CTVH
cho học sinh lớp 4-5 cần phải phù hợp với năng lực chuyên môn của giáo viên,
trình độ nhận thức của học sinh lớp 4-5. Có khả năng ứng dụng rộng rãi trong
thực tiễn dạy học môn Tiếng Việt nói chung.
3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính thống nhất giữa cảm thụ văn học và dạy học
văn miêu tả
Việc xây dựng các biện pháp bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp
4-5, phải thống nhất giữa nội dung CTVH và dạy học văn miêu tả. Dạy học văn
miêu tả là điều kiện để nâng cao năng lực CTVH cho học sinh, đồng thời CTVH
là yếu tố giúp học sinh quan sát tinh tế và sâu sắc hơn.
3.2. Các biện pháp bồi dưỡng năng lực cảm thụ văn học cho học sinh lớp 45 thông qua dạy học Tập làm văn miêu tả
3.2.1. Biện pháp xây dựng câu hỏi liên tưởng, tưởng tượng có sáng tạo
Liên tưởng và tượng tượng có một vai trò cực kỳ quan trọng trong hoạt
động tiếp nhận và cảm thụ văn học. Nhờ có sự tưởng tượng và liên tưởng đã tạo
nên tiếng nói, hơi thở, nhịp đập, tâm hồn có sức quyến rũ của những sự vật xung
quanh. Vì vậy mà năng lực liên tưởng, tưởng tượng được xem như là biểu hiện
và dấu hiệu đặc trưng của năng lực CTVH.
Mặt khác, liên tưởng và tưởng tượng được coi là những phẩm chất tâm lý
trong hoạt động cảm thụ văn học
Sử dụng thao tác liên tưởng và tưởng tượng trong dạy học văn miêu tả sẽ
góp phần nâng cao được năng lực cảm thụ văn học, bởi vì chính sự liên tưởng và
tưởng tượng đã đưa các sự vật và hiện tượng trở nên đẹp hơn, uyển chuyển hơn.
Mọi đối tượng miêu tả trở nên gần gũi hơn, thân thiết hơn, tạo hình hài và sức
sống cho nó. Hơn nữa liên tưởng và tưởng tượng còn là kết nối, xâu chuỗi các
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
20
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
sự vật hiện tượng lại với nhau một cách tự nhiên. Ví dụ trong bài tập đọc “Sắc
màu em yêu” (Lớp 5 tập 1)
Nhờ có sự liên tưởng và tưởng tượng tinh tế và cảm xúc sâu lắng, mặc dù
khi còn nhỏ tuổi nhưng nhà thơ Trần Đăng Khoa đã có những vần thơ làm xúc
động lòng người:
Đến thăm em, các anh chúc làm thơ
Góc sân nhỏ bỗng thành nơi tạm biệt
Em biết lúc này, giặc Mỹ đang đốt giết
Những bé thơ cùng với các đồ chơi
Những mái nhà tranh cùng với tiếng chim vui
Những cánh rừng xanh cùng với vầng trăng bạc.
(Trần Đăng Khoa)
Như vậy, có thể nói rằng, liên tưởng và tưởng tượng là bước đầu hình thành
năng lực CTVH. Vì vậy mà trong quá trình hướng dẫn học sinh quan sát cần
phải sử dụng hệ thống câu hỏi liên tưởng và tưởng tượng sáng tạo. Câu hỏi phát
huy liên tưởng và tưởng tượng nghệ thuật là một bộ phận trong hệ thống trong
các câu hỏi sáng tạo của quá trình dạy học văn miêu tả, đó là những câu hỏi dựa
trên đặc trưng của tư duy văn học, hướng vào mục đích khai thác phát hiện của
đối tượng miêu tả.
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4-5 qua dạy học văn miêu tả
nhằm phát huy liên tưởng và tưởng tượng sáng tạo sẽ giúp học sinh nắm bắt
được đối tượng miêu tả đầy đủ hơn. Vì vậy, trong lúc hướng dẫn học sinh miêu
tả, giáo viên cần phải sử dụng hệ thống câu hỏi bao gồm các dạng sau:
- Câu hỏi phát hiện
- Câu hỏi phân tích
- Câu hỏi so sánh
- Câu hỏi khái quát và tranh luận
- Câu hỏi vận dụng kiến thức
- Câu hỏi tái hiện, liên tưởng và tưởng tượng
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
21
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
Tuy nhiên, giáo viên phải sử dụng một cách hài hòa các dạng câu hỏi trên
mới tạo điều kiện cho các em hiểu và trả lời được.
Ví dụ: Tiết miêu tả cây cối ở lớp 5, để yêu cầu học sinh tả cây Phượng,
chúng ta có thể sử dụng hệ thống câu hỏi như sau:
1. Em hãy nêu nhận xét của mình lúc đứng xa và đứng gần quan sát cây
Phượng? (Từ xa nhìn lại, cây Phượng như một cây Nấm khổng lồ, xòe tán che
kín cả một góc sân, lúc đứng gần càng cảm nhận được bầu không khí mát mẻ tỏa
ra từ cây Phượng).
2. Nhìn phía ngoài của cây Phượng, em liên tưởng đến sự phát triển của nó
như thế nào? (Ngoài thân cây là một lớp da xù xì, nham nhám màu bạc thếch,
nhưng ở bên trong cây là một dòng nhựa trắng tỏa khắp nơi tạo nguồn sinh lực
dồi dào cho hoa lá cành).
Khi sử dụng câu hỏi liên tưởng, tưởng tượng phải xuyên thấm trong tất cả
các hình thức và yêu cầu hỏi, thể hiện được mối giao cảm giữa người quan sát
và đối tượng miêu tả bằng những câu hỏi như sau:
- Liên tưởng được mối liên hệ giữa bản thân và đối tượng miêu tả
- Liên tưởng mối quan hệ giữa các chi tiết nghệ thuật
- Tưởng tượng về các khả năng phát triển của đối tượng miêu tả
- Tưởng tượng tâm trạng của bản thân khi lựa chọn một chi tiết nghệ thuật
hay một số hình ảnh tiêu biểu của đối tượng miêu tả.
Có thể nói rằng biện pháp xây dựng câu hỏi liên tưởng và tưởng tượng
sáng tạo trong hệ thống câu hỏi hướng dẫn học sinh quan sát và miêu tả có thể
góp phần làm phong phú thêm, sâu sắc hơn hoạt động cảm thụ văn học cho học
sinh.
3.2.2. Trau dồi vốn từ cho học sinh trong dạy học văn miêu tả
Văn học là loại hình nghệ thuật lấy ngôn từ làm phương tiện thể hiện hay
văn học là nghệ thuật sử dụng ngôn từ và ngôn từ là vật liệu chủ yếu của tác
phẩm văn học. Vì vậy mà các nhà văn đã rất coi trọng việc dùng từ.V.Huygo có
một nhận xét rất tinh tế: “mỗi từ là một sinh vật sống mà những ngón tay của
nhà văn vừa viết nó vừa run”.
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
22
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
Đối với học sinh tiểu học, vốn sống của các em còn hạn chế, vốn từ của các
em chưa nhiều, các em có thể thấy đẹp, rất thích, nhưng yêu cầu diễn tả lại thì
chưa có khả năng nói hết được đó là do các em chưa có một vốn từ đầy đủ. Vì
vậy, trau dồi vốn từ cho học sinh là hết sức quan trọng, đặc biệt là trong dạy học
văn miêu tả. Đây chính là cung cấp thêm cho các em “vật liệu” để các em “xây
dựng” nên một bài văn. Có vốn từ, các em miêu tả sự vật hiện tượng đầy đủ
hơn, sinh động hơn, diễn đạt được tâm trạng, cảm xúc của mình khi miêu tả đối
tượng.
Ngoài việc cung cấp vốn từ cho học sinh, cần phải hướng dẫn cho các em sử
dụng một cách hợp lý. Sử dụng từ phù hợp sẽ nâng cao khả năng diễn đạt cũng
như sự quan sát tinh tế, thấu đáo, thể hiện được sự chân thực. Biện pháp trau dồi
vốn từ cho học sinh sẽ phát huy tốt hơn năng lực CTVH khi kết hợp cùng với
biện pháp quan sát và phát hiện chi tiết nghệ thuật, hai biện pháp này có thể hỗ
trợ lẫn nhau. Như vậy, có thể nói rằng biện pháp trau dồi vốn từ cho học sinh
trong dạy học văn miêu tả là một trong những biện pháp rất quan trọng để bồi
dưỡng năng lực CTVH cho học sinh.
3.2.3. Hướng dẫn học sinh quan sát và phát hiện chi tiết nghệ thuật
Quan sát là sử dụng các giác quan để nhận biết sự vật. Để quan sát người ta
phải sử dụng các giác quan như: mũi để ngửi, tai để nghe, miệng để nếm, mắt để
thấy, tay để cầm…nhằm nhận biết sự vật về hình dáng, màu sắc, âm thanh, mùi
vị…Quan sát miêu tả là để nhằm phát hiện và nêu lên được đặc điểm, các giá trị
nghệ thuật và những nét độc đáo, riêng biệt của đối tượng.
Quan sát trong miêu tả Tập làm văn luôn luôn gắn với cảm xúc, kỷ niệm,
vốn sống và tư tưởng thẩm mỹ của người quan sát. Vì vậy quan sát trong miêu
tả luôn gắn chặt với các hoạt động so sánh, liên tưởng, tưởng tượng và hồi
tưởng…của từng cá nhân.
Để sử dụng biện pháp quan sát đạt hiểu quả cao, cần lưu ý một số điểm sau
đây:
- Khi quan sát, học sinh cần phải tận mắt thấy được đối tượng cần miêu tả,
tức là người thực, việc thực. Nếu miêu tả không được trực tiếp quan sát thì kết
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
23
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
quả quan sát sẽ không thuyết phục người đọc, các hình ảnh trong lời văn sẽ
“nhợt nhạt”, thiếu “hồn”. Ví dụ khi tả cây Phượng trên sân trường, giáo viên yêu
cầu học sinh phải được đứng bên gổc cây Phượng, sờ tay vào lởp vỏ cây để có
cảm giác về độ xù xì của cây, vòng tay ôm thân cây để thấy độ rộng của thân,
ngửa đầu để ước lượng chiều cao của cây, …, Đây chính là tạo giai điệu tâm hồn
cho các em. Nhờ sử dụng những giác quan khi quan sát sẽ khơi gợi những cảm
xúc, liên tưởng…Học sinh sẽ có nhiều chi tiết, nhiều ý, nhiều điều nói về cây
Phượng, và như thế bài viết sẽ trở nên có cảm xúc hơn.
- Học sinh phải được quan sát nhiều lần, quan sát tỷ mỉ ở nhiều góc độ, các
khía cạnh khác nhau, là cơ sở để phát hiện những nét đặc sắc và chi tiết nghệ
thuật.
- Khi quan sát, học sinh cần phải tìm ra những nét chính, nét trọng tâm của
đối tượng miêu tả, sẵn sàng bỏ đi những nét thừa bởi vì nếu quá ôm đồm sẽ làm
bài văn lạc xa ý chính.
- Học sinh cần phải tìm được nét tiêu biểu, đặc sắc của đối tượng miêu tả.
Đây chính là cốt lõi của biện pháp quan sát.
Để quan sát cặn kẽ, ngoài sử dụng các giác quan, cần phải quan sát đối
tượng theo không gian, vị trí khác nhau, cụ thể đó là: xa, gần, trên dưới, trước
sau…một cách cụ thể.
Tất nhiên, khi miêu tả, tuỳ theo đối tượng mà chúng ta lựa chọn những vị trí
thích hợp để quan sát, không nhất thiết khi nào cũng phải chọn tất cả các vị trí,
giác quan để quan sát.
Mặt khác, để nắm bắt được đặc điểm, sự khác biệt ở các sự vật đối tượng
miêu tả ở các thời điểm khác nhau, chúng ta phải quan sát theo thời gian. Ví dụ
khi tả cây Phượng cần hướng dẫn các em quan sát ở các thời gian, thời điểm
như:
Buổi sáng,buổi trưa.
Mùa xuân,mùa hạ,Mùa thu.
Khi quan sát để miêu tả, chủng ta cần phải lưu ý, đó là tùy theo đối tượng
miêu tả mà chọn theo những thời điểm thích hợp để quan sát, không nhất thiết
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
24
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
Bồi dưỡng năng lực CTVH cho học sinh lớp 4 – 5 thông qua dạy học Tập làm văn
khi nào cũng phải chọn toàn bộ thời gian. Ví dụ tả cây bàng : Mùa xuân, lá
Bàng mới nảy trông như những ngọn lửa xanh. Sang hè, lá lên thật dày, ánh
sáng xuyên qua chỉ còn là màu ngọc bích. Khi lá Bàng ngả sang màu lục, ấy là
mùa thu. Sang đến những ngày cuối đông, mùa của lá rụng, nó lại có vẻ đẹp
riêng.
Để miêu tả hay, không chỉ biết cách quan sát tỷ mỉ, tinh tế mà quá trình quan
sát phải được “ngấm” một cách có ý thức của người viết. Mặt khác, để viết được
bài văn miêu tả hay, người viết phải có một cuộc sống gần gũi với sự vật xung
quanh, phải từng trải để hiểu thêm sâu sắc hơn.
Hoạt động CTVH được hình thành trong quá trình quan sát, bởi vì trong quá
trình đó, dù chỉ phát hiện được một chi tiết nghệ thuật, một hình ảnh xúc động
cũng làm cho bản thân người quan sát phải xao xuyến, muốn cầm bút ghi lại
những gì đã thấy và xúc cảm của bản thân.
Khi hướng dẫn học sinh quan sát, giáo viên cần giúp học sinh phát hiện
được các chi tiết nghệ thuật đặc sắc của đối tượng, tức là tìm ra được điểm nhấn
của nghệ thuật, không thể tả cái nào cũng đẹp như nhau, phải có cung bậc rõ
ràng, phải làm cho nó nổi bật lên giữa các yếu tố khác. Vì có như vậy mới thể
hiện được tình cảm của mỗi cá nhân.
Trong văn miêu tả, việc phát hiện các chi tiết nghệ thuật là thể hiện được
khả năng quan sát tinh tế và cảm thụ sâu sắc. Ví dụ với đề bài tả người mẹ của
mình, một bài viết dưới đây cho chúng ta thấy rằng không cần phải tả nhiều chi
tiết, chỉ cần phát hiện được giá trị nghệ thuật và sử dụng các lời văn súc tích để
thể hiện được tình cảm của mình thì hình ảnh của người mẹ sẽ hiện lên rất rõ với
những tình cảm yêu thương.
“Đôi vai của mẹ thành chai từ bao giờ tôi không biết.
Trên đôi vai ấy, ai đã để chiếc bánh dầy vào, bánh dầy màu nâu sẫm, có lúc
nứt ra. Cái năm mẹ leo núi gánh “đá dăm” xuống thuyền cho người ta chở lên
tỉnh, ấy là cái năm vai mẹ nứt to nhất, mất một lần da, rớm máu, dính cả vào
đòn gánh. Con hỏi mẹ, mẹ bảo: “không đau, nó ê ra rồi”. Mẹ cởi trần, mặc yếm
mà gánh...
SVTH: Võ Thị Thùy Thùy Trang
25
Lớp: ĐHGD Tiểu học K54
