Lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội với tư cách là một tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự trong luật Hình sự Việt Nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA LUẬT

BÙI QUANG VINH

LỢI DỤNG CHỨC VỤ, QUYỀN HẠN ĐỂ PHẠM TỘI VỚI
TƯ CÁCH LÀ MỘT TÌNH TIẾT TĂNG NẶNG
TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM
Chuyên ngành : Luật hình sự và tố tụng hình sự
Mã số

Công trình được hoàn thành
tại Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Trịnh Quốc Toản

Phản biện 1:

Phản biện 2:

: 60 38 01 04
Luận văn được bảo vệ tại Hội đồng chấm luận văn, họp tại
Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội.
Vào hồi ..... giờ ....., ngày ..... tháng ..... năm 2014.

TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI - 2014

1

Có thể tìm hiểu luận văn
tại Trung tâm thông tin - Thư viện Đại học Quốc gia Hà Nội
Trung tâm tư liệu - Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội

2


Chương 2: QUY ĐỊNH VỀ TÌNH TIẾT TĂNG NẶNG TRÁCH

MỤC LỤC CỦA LUẬN VĂN
Trang
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục các bảng

2.1.

MỞ ĐẦU

Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TÌNH TIẾT TĂNG

1
7

NẶNG TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ "LỢI DỤNG
CHỨC VỤ, QUYỀN HẠN" ĐỂ PHẠM TỘI TRONG
LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM

1.1.

1.1.1.
1.1.2.
1.1.3.
1.2.

1.2.1.
1.2.2.
1.2.3.
1.2.4.

1.3.

1.3.1.

1.3.2

Khái niệm, đặc điểm của các tình tiết tăng nặng trách nhiệm
hình sự và phân biệt tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự với
các tình tiết khác có liên quan
Khái niệm các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự
Đặc điểm của các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự
Phân biệt các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự với các
tình tiết khác có liên quan của vụ án
Khái niệm, đặc điểm của tình tiết lợi dụng chức vụ, quyền hạn
và sự cần thiết quy định tình tiết lợi dụng chức vụ quyền hạn là
tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự trong luật hình sự Việt Nam
Khái niệm chức vụ, quyền hạn và người có chức vụ, quyền hạn
Khái niệm lợi dụng chức vụ, quyền hạn và các hình thức lợi
dụng chức vụ, quyền hạn

Phân biệt lợi dụng chức vụ, quyền hạn và lạm dụng chức vụ
quyền hạn
Phân biệt khái niệm chức vụ, quyền hạn trong tình tiết tăng
nặng trách nhiệm hình sự "lợi dụng chức vụ quyền hạn để
phạm tội" với khái niệm chức vụ, quyền hạn trong các tội
phạm về chức vụ quy định tại Chương XXI Bộ luật hình sự
Sự cần thiết và ý nghĩa của việc quy định tình tiết lợi dụng
chức vụ, quyền hạn để phạm tội là tình tiết tăng nặng trách
nhiệm hình sự trong luật hình sự Việt Nam
Sự cần thiết của việc quy định tình tiết lợi dụng chức vụ, quyền
hạn để phạm tội là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự trong
Luật hình sự Việt Nam
Ý nghĩa của việc quy định tình tiết lợi dụng chức vụ, quyền
hạn để phạm tội là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự trong
Luật hình sự Việt Nam

3

2.1.1.
2.1.2.
2.1.3.

2.1.4.
7
2.1.5.
7
13
15

2.2.

2.2.1.

21
2.2.2.
21
30

2.3.

3.1.
3.2.

40

40

46

Khái quát vấn đề lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội
trong pháp luật hình sự Việt Nam
Khái quát lịch sử pháp luật hình sự Việt Nam
Vấn đề lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội trong pháp
luật hình sự Việt Nam thời phong kiến (trước năm 1945)
Vấn đề lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội trong các văn
bản pháp luật hình sự Việt Nam từ năm 1945 đến trước khi Bộ
luật hình sự 1985 ra đời
Vấn đề lợi dụng chức vụ, quyền hạn phạm tội trong Bộ luật
hình sự Việt Nam năm 1985
Vấn đề lợi dụng chức vụ, quyền hạn phạm tội trong Bộ luật
hình sự Việt Nam năm 1999

Quy định của bộ luật hình sự việt nam năm 1999 về tình tiết
tăng nặng trách nhiệm hình sự "lợi dụng chức vụ, quyền hạn"
Sự thể hiện tình tiết tăng nặng "lợi dụng chức vụ, quyền hạn"
với tư cách là tình tiết tăng nặng chung quy định tại Phần
chung Bộ luật hình sự năm 1999
Sự thể hiện tình tiết "lợi dụng chức vụ, quyền hạn" với tư cách
là tình tiết tăng nặng định khung, tình tiết định tội quy định tại
Phần các tội phạm Bộ luật hình sự năm 1999
So sánh với bộ luật hình sự nước cộng hòa nhân dân Trung Hoa
Chương 3: THỰC TIỄN ÁP DỤNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP

50
50
52
56

61
63
64
65

67

72
75

NHẰM HOÀN THIỆN, NÂNG CAO HIỆU QUẢ
CỦA TÌNH TIẾT TĂNG NẶNG "LỢI DỤNG
CHỨC VỤ, QUYỀN HẠN" ĐỂ PHẠM TỘI

35
38

50

NHIỆM HÌNH SỰ "LỢI DỤNG CHỨC VỤ, QUYỀN
HẠN" ĐỂ PHẠM TỘI TRONG LUẬT HÌNH SỰ
VIỆT NAM

3.3.

3.3.1.
3.3.2.

Thực tiễn áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự "lợi
dụng chức vụ, quyền hạn"
Những tồn tại, hạn chế trong áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm
hình sự "lợi dụng chức vụ, quyền hạn" và nguyên nhân của nó
Một số kiến nghị, giải pháp hoàn thiện và nâng cao hiệu quả áp
dụng quy định về tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự "lợi
dụng chức vụ, quyền hạn"
Một số kiến nghị cụ thể nhằm hoàn thiện quy định về tình tiết
tăng nặng "lợi dụng chức vụ, quyền hạn"
Một số giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng quy định về tình
tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự "lợi dụng chức vụ, quyền hạn"

75

KẾT LUẬN
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

102
105

4

89
95

95
98


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài
Tội phạm là hành vi vi phạm pháp luật nguy hiểm nhất cho xã hội, được
chủ thể có đủ năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách có lỗi, trái
với pháp luật hình sự và do đó phải gánh chịu hậu quả pháp lý nghiêm khắc
nhất là hình phạt. Tội phạm là hiện tượng xã hội rất đa dạng, phức tạp mà sự
khác biệt chủ yếu được phân biệt qua tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã
hội của nó. Tùy theo tính chất mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi
người ta phân chia tội phạm thành các nhóm, các tội danh cụ thể và áp dụng
các khung hình phạt khác nhau trong cùng một tội danh, cũng như cá thể hóa
hình phạt trong mỗi khung hình phạt đối với từng trường hợp cụ thể.
Chúng ta biết rằng mức độ nguy hiểm của tội phạm được quy định bởi
nhiều thuộc tính, yếu tố như: tầm quan trọng của mối quan hệ xã hội bị xâm
hại, mức độ lỗi, động cơ, mục đích, nhân thân của chủ thể, thủ đoạn phạm
tội, thời gian, địa điểm phạm tội, hậu quả thiệt hại xảy ra... Tổng hợp tất cả
những yếu tố đó cho phép xác định mức độ nguy hiểm nhất định của tội
phạm cụ thể, làm cơ sở cho việc quy định tội phạm trong luật, cũng như

trong các trường hợp cụ thể là cơ sở quyết định trách nhiệm hình sự mà
người thực hiện tội phạm phải gánh chịu.
Trong số những người thực hiện hành vi phạm tội có một nhóm người
có đặc điểm là họ được trao quyền lực nhất định trong các quan hệ xã hội,
thể hiện dưới hình thức một chức vụ, quyền hạn nào đó. Nói cách khác họ có
"ưu thế" hơn những người khác trong việc tiếp cận, thực hiện hành vi xâm
phạm đến các quan hệ xã hội mà pháp luật hình sự bảo vệ, cũng như có khả
năng cao hơn trong việc che giấu trốn tránh trách nhiệm khi xâm hại các
quan hệ xã hội đó. Chính vì vậy trong một số trường hợp nhất định, nếu tội
phạm được thực hiện bởi người có chức vụ, quyền hạn thì bị coi là có tính
chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội cao hơn so với người bình thường. Đó
chính là cơ sở khác quan để Bộ luật hình sự nước ta quy định tình tiết "lợi
dụng chức vụ, quyền hạn" là một tình tiết tăng nặng, đồng thời trong một số
tội phạm cụ thể còn lấy làm tình tiết tăng nặng định khung. Việc quy định

5

như vậy một mặt thể hiện quan điểm khoa học: lấy tính chất, mức độ nguy
hiểm cho xã hội của tội phạm làm "thước đo" chủ yếu cho trách nhiệm hình
sự và hình phạt, mặt khác thể hiện chính sách hình sự của Đảng và Nhà nước
ta là Nhà nước "của dân, do dân, vì dân", cán bộ công chức, tức là những
người thường mang một chức vụ, quyền hạn nhất định, là công bộc của nhân
dân, nếu lợi dụng điều này để phạm tội phải bị coi là nguy hiểm hơn, phải
chịu trách nhiệm hình sự cao hơn người bình thường.
Trong thực tiễn, các tội phạm xuất hiện tình tiết "lợi dụng chức vụ,
quyền hạn" không phải hiếm và thường là những vụ án phức tạp, điều tra
khó khăn, áp dụng pháp luật có nhiều quan điểm khác nhau. Đặc biệt trong điều
kiện hiện nay, khi chúng ta đang tiến hành đổi mới toàn diện, xây dựng nền kinh
tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, với những chuyển biến rất quan trọng
về kinh tế - xã hội, thì nhận thức về tình tiết "lợi dụng chức vụ, quyền hạn" cũng

phải mang những nội dung mới: yếu tố chức vụ quyền hạn được hiểu như
thế nào trong hệ thống các quan hệ xã hội của kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa, trong các mô hình như tổ chức đa sở hữu, đơn vị
sự nghiệp, đơn vị công ích? Việc làm rõ các vấn đề này có ý nghĩa quan
trọng cả về nhận thức lý luận và về thực tiễn đấu tranh phòng chống tội
phạm nói chung, tội phạm có yếu tố lợi dụng chức vụ quyền hạn nói riêng.
Những vấn đề nêu trên tuy không mới mẻ nhưng đến nay vẫn chưa được
giải quyết toàn diện, thấu đáo. Chưa có công trình khoa học nào nghiên cứu
một cách sâu sắc, đầy đủ và riêng biệt về việc lợi dụng chức vụ, quyền hạn để
phạm tội với tính chất là một tình tiết tăng nặng trong luật hình sự Việt Nam.
Chính vì vậy tác giả quyết định chọn đề tài "Lợi dụng chức vụ, quyền
hạn để phạm tội với tư cách là một tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự
trong luật hình sự Việt Nam" để nghiên cứu làm luận văn Thạc sĩ luật học.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Khoa học pháp lý hình sự trong những năm qua đã có nhiều công trình
nghiên cứu, nhiều bài viết của nhiều tác giả có liên quan đến đề tài này như:
"Tìm hiểu về khái niệm người có chức vụ và lợi dụng chức vụ để phạm tội trong luật hình sự Việt Nam" của thạc sĩ Phan Thị Bích Hiền - Trường Đại học
Cảnh sát nhân dân; "Vấn đề lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội" của

6


PGS.TS Trần Văn Độ - Phó Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, Chánh án
Tòa án Quân sự Trung ương; Đề tài khoa học mã số KXBD 02 về "đấu tranh
chống tham những - những vấn đề lý luận và thực tiễn" của Ban Nội chính
Trung ương; các tài liệu nghiên cứu chuyên sâu của TS. Nguyễn Mạnh Kháng,
TS.Nguyễn Ngọc Chí, GS.TS Đỗ Ngọc Quang, PGS.TS Võ Khánh Vinh…
Tuy nhiên điểm chung của các công trình này là nghiên cứ lý luận, thực
tiễn vấn đề lợi dụng chức, quyền hạn để phạm tội nói chung, đi sâu nghiên
cứu các tội phạm về tham nhũng và chức vụ mà chưa đi sâu nghiên cứu về lý

luận và thức tiễn vấn đề lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội với tư cách
là tình tiết tăng nặng.
Xuất phát từ thực tế này cho thấy việc tiếp tục nghiên cứu sâu hơn nữa
về lý luận và thực tiễn vấn đề lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội với
tư cách là tình tiết tăng nặng nhằm từng bước nâng cao hiệu quả hoạt động
cá thể hóa trách nhiệm hình sự và hoàn thiện quy định của Bộ luật hình sự là
việc làm cần thiết và có ý nghĩa cả về lý luận và thực tiễn.
3. Mục đích nghiên cứu
Việc nghiên cứu đề tài "Lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội, một
tình tiết tăng nặng trong luật hình sự Việt Nam" nhằm đạt được những mục
đích như sau:
- Củng cố tri thức về cơ sở khoa học của việc quy định tình tiết "Lợi
dụng chức vụ, quyền hạn" là tình tiết tăng nặng.
- Nghiên cứu một cách tương đối có hệ thống các quy định của pháp
luật hình sự nước ta liên quan đến vai trò của tình tiết "Lợi dụng chức vụ,
quyền hạn" đối với việc định khung và quyết định hình phạt.
- Nghiên cứu những vấn đề phát sinh trong thực tiễn áp dụng tình tiết
trên để truy cứu trách nhiệm hình sự đối với một số tội phạm, trên cơ sở đó
đề xuất một số kiến nghị, giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả áp dụng
pháp luật hình sự.

Luận văn cũng sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu khoa học cụ thể
như: Phương pháp phân tích, phương pháp tổng hợp, phương pháp so sánh,
phương pháp điều tra khảo sát, phương pháp thống kê.
5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là các quy định của pháp luật hình
sự về vấn đề lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội với tư cách là tình tiết
tăng nặng.
Phạm vi nghiên cứu của luận văn là nghiên cứu quy định tại phần
chung, cụ thể là điểm c khoản 1 Điều 48 Bộ luật hình sự quy định vấn đề lợi

dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội với tư cách là tình tiết tăng nặng nói
chung, các quy định về vấn đề lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội với
tư cách là tình tiết tăng nặng định khung tại một số tội phạm cụ thể quy định
tại phần riêng của Bộ luật hình sự và thực tiễn áp dụng tình tiết tăng nặng lợi
dụng chức vụ, quyền hạn của các cơ quan tiến hành tố tụng trong thời gian
từ năm 2000 đến khi luận văn hoàn thành.
6. Những đóng góp mới của luận văn
Đây là công trình khoa học đầu tiên ở cấp độ luận văn thạc sĩ nghiên
cứu về vấn đề lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội với tư cách là tình
tiết tăng nặng. Luận văn nghiên cứu toàn diện và có hệ thống vấn đề lợi
dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội với tư cách là tình tiết tăng nặng nói
chung và tình tiết tăng nặng định khung tại một số tội phạm cụ thể, nghiên
cứu thực tiễn áp dụng tình tiết tăng nặng này từ đó đề ra những kiến nghị,
giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả việc áp dụng tình tiết tăng nặng này trong
quá trình quyết định hình phạt của cơ quan tiến hành tố tụng.
Trong luận văn này, lần đầu tiên:

Luận văn dựng trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin là
chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, kết hợp với tư
tưởng Hồ Chí Minh về xây dựng và hoàn thiện pháp luật.

- Có sự nghiên cứu một cách toàn diện và có hệ thống về khái niệm
chức vụ, quyền hạn và lợi dụng chức vụ, quyền hạn; phân biệt các trường
hợp lợi dụng chức vụ, quyền hạn. So sách để chi ra điểm giống và khác nhau
giữa lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội với tư cách là tình tiết tăng
nặng nói chung quy định tại điểm c khoản 1 Điều 48 Bộ luật hình sự với lợi
dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội với tư cách là tình tiết tăng nặng định

7

8

4. Phương pháp nghiên cứu


khung quy định tại một số tội phạm cụ thể cũng như phân biệt giữa lợi dụng
chức vụ, quyền hạn với tư cách là tình tiết tăng nặng với lợi dụng chức vụ,
quyền hạn với tư cách là tình tiết định tội trong nhóm các tội phạm về chức vụ.
- Nghiên cứu thực tiễn áp dụng tình tiết lợi dụng chức vụ, quyền hạn để
phạm tội với tư cách là tình tiết tăng nặng của các cơ quan tiến hành tố tụng
trong khoảng thời gian từ năm 2000 đến khi luận văn hoàn thành.
- Kiến nghị các giải pháp nhằm hoàn thiện các quy định của Bộ luật
hình sự và hướng dẫn áp dụng quy định về tình tiết tăng nặng "lợi dụng chức
vụ, quyền hạn để phạm tội".
7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn
Những kết quả nghiên cứu của luận văn có ý nghĩa quan trọng về lý
luận và thực tiễn sau đây:
- Ý nghĩa lý luận: Với các kết quả nghiên cứu nêu trên, luận văn có giá
trị tham khảo hữu ích cho cán bộ làm công tác thực tiễn áp dụng pháp luật,
cán bộ làm công tác nghiên cứu và cán bộ giáo viên, sinh viên các trường
Đại học.
- Ý nghĩa thực tiễn: Luận văn có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp
phần thiết thực trong việc nâng cao nâng cao hiệu quả công tác đấu tranh
phòng chống tội phạm nói chung, tội phạm về chức vụ quyền hạn nói riêng
trong điều kiện tình hình mới.
8. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung
của luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Một số vấn đề lý luận về tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự
"lợi dụng chức vụ, quyền hạn" để phạm tội trong Luật hình sự Việt Nam.

Chương 2: Quy định về tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự "lợi
dụng chức vụ, quyền hạn" để phạm tội trong luật hình sự Việt Nam.

Chương 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ TÌNH TIẾT TĂNG NẶNG
TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ "LỢI DỤNG CHỨC VỤ, QUYỀN HẠN"
ĐỂ PHẠM TỘI TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM
1.1. Khái niệm, đặc điểm của các tình tiết tăng nặng trách nhiệm
hình sự và phân biệt tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự với các tình
tiết khác có liên quan
1.1.1. Khái niệm các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự
* Khái niệm trách nhiệm hình sự
Trách nhiệm hình sự là một dạng của trách nhiệm pháp lý, là hậu quả
pháp lý của việc phạm tội, là sự phản ứng của Nhà nước đối với tội phạm.
Nội dung của trách nhiệm hình sự chính là các biện pháp cưỡng chế của
nhà nước bao gồm: hình phạt, biện pháp tư pháp và án tích.
* Khái niệm tình tiết hình sự
Tình tiết hình sự là những biểu hiện của tội phạm bao gồm những biểu
hiện của hành vi phạm tội, những điều kiện, đặc điểm của người phạm tội,
những hoàn cảnh, tình huống, đối tượng, hậu quả có ảnh hưởng trực tiếp đến
việc thực hiện tội phạm qua đó phản ánh tính nguy hiểm của tội phạm, trách
nhiệm hình sự của người phạm tội.
Căn cứ vào các biểu hiện của tội phạm có thể phân loại tình tiết hình sự
thành: Tình tiết thuộc mặt khách quan; Tình tiết thuộc khách thể; Tình tiết
thuộc mặt chủ quan; Tình tiết thuộc chủ thể
Căn cứ về ý nghĩa và tầm quan trọng của mỗi tình tiết đối với các
trường hợp phạm tội cụ thể ta có thể chia ra làm các tình tiết cơ bản sau:
Tình tiết định tội; Tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự; Tình tiết tăng
nặng trách nhiệm hình sự.
* Khái niệm tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự:

Chương 3: Thực tiễn áp dụng và một số giải pháp nhằm hoàn thiện,
nâng cao hiệu quả của tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự "lợi dụng chức
vụ, quyền hạn" để phạm tội.

Tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự là tình tiết làm cho mức độ
nguy hiểm của một hành vi phạm tội cụ thể tăng lên và là một trong các căn
cứ để Tòa án quyết định hình phạt đối với người phạm tội theo hướng
nghiêm khắc hơn.

9

10


1.1.2. Đặc điểm của các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự
- Tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự chỉ làm tăng lên mức độ nguy
hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội cụ thể chứ nó không làm thay đổi
được tính chất của tội phạm đó.
- Tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự nhất thiết phải được ghi nhận
trong Bộ luật hình sự,
- Nếu một tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự trong một cấu thành
tội phạm cụ thể được quy định là tình tiết định tội, tức nó làm thay đổi tính
chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi, thì khi quyết định hình phạt Tòa án
không được sử dụng nó với ý nghĩa là tình tiết tăng nặng nữa.
- Khi một tình tiết tăng nặng đã sử dụng để định khung hình phạt tăng
nặng (tức coi nó là tình tiết tăng nặng định khung) thì không coi là tình tiết
tăng nặng chung nữa
- Khi áp dụng các tình tiết tăng nặng phải xác định ý thức chủ quan hay
là lỗi của người phạm tội đối với tình tiết tăng nặng đó.

- Trong vụ án có đồng phạm, tình tiết tăng nặng xảy ra với người phạm
tội nào thì Tòa án chỉ được phép áp dụng đối với người phạm tội đó.
1.1.3. Phân biệt các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự với các
tình tiết khác có liên quan của vụ án
* Phân biệt tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự và tình tiết giảm nhẹ
trách nhiệm hình sự
Điểm giống nhau giữa hai loại tình tiết này là chúng đều là căn cứ để
tòa án quyết định hình phạt, chúng đều được phân ra làm 02 nhóm là nhóm
được quy định trong phần chung và nhóm quy định trong phần các tội phạm.
Sự khác nhau của hai nhóm tình tiết này thể hiện ở một số khía cạnh sau:
- Tác dụng ngược chiều đến trách nhiệm hình sự: Các tình tiết tăng
nặng làm tăng lên mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội, là ăn cứ để Tòa
án tăng hình phạt, ngược lại tình tiết giảm nhẹ lại làm giảm mức độ nguy
hiểm của hành vi phạm tội, là căn cứ để Tòa án giảm nhẹ hình phạt

11

- Về tác động của tình tiết đến trách nhiệm hình sự: Khi một hành vi
phạm tội cụ thể có các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thì dù có bao
nhiêu tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự đi chăng nữa cũng không được
tăng hình phạt quá giới hạn một khung hình phạt. Tuy nhiên đối với tình tiết
giảm nhẹ trách nhiệm hình sự lại cho phép phá vỡ giới hạn tối thiểu của
khung hình phạt.
- Về quy tắc vận dụng các tình tiết: Tòa án chỉ được áp dụng các tình
tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự đã được quy định trong bộ luật hình sự để
quyết định hình phạt nhưng có thể áp dụng các tình tiết khác không được
quy định trong bộ luật hình sự là tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự
nhưng phải nhận định trong bản án.
- Về vị trí được quy định của các tình tiết: Tình tiết tăng nặng trách
nhiệm hình sự chỉ được quy định duy nhất trong Bộ luật hình sự còn tình tiết

giảm nhẹ trách nhiệm hình sự còn được quy định trong các văn bản dưới luật
như tại điểm c, mục 5 Nghị quyết số 01/2000/NQ- HĐTP và trong nhận định
của bản án coi các tình tiết khác làm tình tiết giảm nhẹ.
* Phân biệt tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự và tình tiết định tội
Tình tiết định tội là các tình tiết hình sự dùng để mô tả một loại tội, là
căn cứ để phân biệt loại tội này với loại tội khác vì thế sự xuất hiện của nó
làm thay đổi tính chất nguy hiểm của hành vi phạm tội.
Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự cũng là các tình tiết hình sự
nhưng sự xuất hiện của nó chỉ làm thay đổi mức độ nguy hiểm của hành vi
phạm tội, cụ thể là làm tăng lên mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội,
không làm thay đổi tính chất nguy hiểm của hành vi phạm tội như các tình
tiết định tội.
Về mặt hình thức các tình tiết định tội được phản ánh trong các cấu
thành tội phạm cơ bản trong phần các tội phạm của Bộ luật hình sự. Tình tiết
tăng nặng trách nhiệm hình sự lại được quy định tại khoản 1 Điều 48 Bộ luật
hình sự (phần chung của bộ luật hình sự) và quy định tại các cấu thành tăng
nặng của các tội danh tại phần các tội phạm của Bộ luật hình sự.

12


1.2. Khái niệm, đặc điểm của tình tiết lợi dụng chức vụ, quyền hạn
và sự cần thiết quy định tình tiết lợi dụng chức vụ quyền hạn là tình tiết
tăng nặng trách nhiệm hình sự trong Luật hình sự Việt Nam
1.2.1. Khái niệm chức vụ, quyền hạn và người có chức vụ, quyền hạn
Khái niệm người có chức vụ, quyền hạn được hiểu như sau: Tất cả
những cá nhân có một vị trí công việc do bổ nhiệm, bầu cử, ký hợp đồng
hoặc hình thức khác, từ đó cá nhân đó có được những quyền hạn để thực
hiện những nhiệm vụ nhất định liên quan đến kợi ích cộng đồng hoặc cá
nhân được cơ quan tổ chức nói chung ủy quyền thực hiện nhiệm vụ và trao

quyền để thực hiện nhiệm vụ và nhiệm vụ này có liên quan đến lợi ích cộng
đồng thì đều coi là có chức vụ, quyền hạn.
Chúng ta cần phân biệt giữa khái niệm chức vụ, quyền hạn và khái niệm
nghề nghiệp. Những người do đặc thù nghề nghiệp nên cũng được giao thực
hiện công vụ nhất định và có những quyền hạn nhất định nhưng các quyền này
do đặc thù nghề nghiệp của họ mang lại cho họ chứ không phải do nhà nước,
các cơ quan tổ chức trao cho họ nên khi họ lợi dụng để phạm tội thì coi là lợi
dụng nghề nghiệp, không bị coi là lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội.
Tuy nhiên trong trường hợp do nghề nghiệp nhưng lại được cơ quan tổ
chức giao quyền để thực hiện công vụ và lợi dụng để phạm tội thì phải bị coi
là lợi dụng chức vụ, quyền hạn.
1.2.2. Khái niệm lợi dụng chức vụ, quyền hạn và các hình thức lợi
dụng chức vụ, quyền hạn
* Về khái niệm niệm lợi dụng chức vụ, quyền hạn
Khái niệm: "Lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội là tội phạm xảy
ra do người có chức vụ, quyền hạn thực hiện và hành vi phạm tội đó có liên
quan trực tiếp đến chức vụ, quyền hạn của họ. Nếu không có chức vụ, quyền
hạn đó thì họ khó có thể thực hiện phạm tội; chức vụ, quyền hạn là điều kiện
thuận lợi để người phạm tội thực hiện tội phạm một cách dễ dàng".
* Về các hình thức lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội, có thể
phân chia như sau:

- Ở góc độ cách thức thực hiện hành vi: có thể chia việc "lợi dụng chức
vụ, quyền hạn" thành 03 dạng sau:
+ Trực tiếp người có chức vụ, quyền hạn làm hoặc không làm những
công việc thuộc chức trách, công vụ được giao với ý đồ phạm tội.
+ Thông qua cấp dưới hoặc tập thể để hợp pháp hóa các hành vi, quyết
định theo ý đồ phạm tội.
+ Dùng uy tín, ảnh hưởng do chức vụ, quyền hạn của mình tác động đến
những người khác hoặc người có chức vụ khác để họ làm những việc theo ý

đồ phạm tội của mình.
1.2.3. Phân biệt lợi dụng chức vụ, quyền hạn và lạm dụng chức vụ
quyền hạn
Khái niệm lạm dụng chức vụ, quyền hạn là trường hợp người có quyền
hạn sử dụng quá mức quyền hạn của mình, người có chức vụ có hành vi sử
dụng quá mức quyền hạn mà chức vụ của mình được phép theo quy định
pháp luật. Các hành vi vượt quá quyền hạn của mình trong công tác như: làm
một việc thuộc chức năng, quyền hạn của người có chức vụ, quyền hạn cấp
trên; làm một việc thuộc chức năng, quyền hạn của người có chức vụ, quyền
hạn ở ngành khác; làm một việc thuộc chức năng, thẩm quyền của tập thể.
Còn lợi dụng chức vụ quyền hạn là người có chức vụ, quyền hạn đã sử
dụng chức vụ, quyền hạn như một lợi thế, một phương thức, thủ đoạn, công
cụ phương tiện để thực hiện hành vi phạm tội. Trong đó lợi dụng chức vụ là
nói đến bao gồm cả lợi dụng uy tín của chức vụ và lợi dụng quyền hạn mà
chức vụ đó có được để phạm tội. Từ đây lại phát sinh một khía cạnh nữa là
nếu một người lạm dụng chức vụ để phạm tội thì chúng ta xử lý như thế nào.
1.2.4. Phân biệt khái niệm chức vụ, quyền hạn trong tình tiết tăng
nặng trách nhiệm hình sự "lợi dụng chức vụ quyền hạn để phạm tội" với
khái niệm chức vụ, quyền hạn trong các tội phạm về chức vụ quy định tại
Chương XXI Bộ luật hình sự

- Ở góc độ hình thức: Có thể chia việc "lợi dụng chức vụ, quyền hạn"
thành hai dạng là hành động và không hành động.

Khái niệm chức vụ, quyền hạn trong các tội phạm về chức vụ được quy
định tại Điều 227 Bộ luật hình sự và gắn liền với khái niệm "công vụ" tức
gắn với quyền lực nhà nước.

13

14


Khái niệm chức vụ, quyền hạn trong tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự
"lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội" lại gắn với khái niệm lợi ích công
cộng tức không chỉ gắn với khái niệm quyền lực công mà có cả quyền lực tư.

nhiệm hình sự trong Luật hình sự Việt Nam là để Tòa án làm căn cứ quyết
định hình phạt theo hướng tăng nặng thêm.

1.3. Sự cần thiết và ý nghĩa của việc quy định tình tiết lợi dụng chức
vụ, quyền hạn để phạm tội là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự
trong Luật hình sự Việt Nam

Chương 2

1.3.1. Sự cần thiết của việc quy định tình tiết lợi dụng chức vụ, quyền
hạn để phạm tội là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự trong Luật
hình sự Việt Nam
Thứ nhất, tính chất nguy hiểm cao của việc lợi dụng chức vụ, quyền hạn
để phạm tội. So với những trường hợp phạm tội thông thường, lợi dụng chức
vụ, quyền hạn để phạm tội là hành vi có tính nguy hiểm cao hơn. Ngoài gây
thiệt hại cho những khách thể tương ứng (như quyền tự do thân thể, quyền
sở hữu…), việc lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội còn ảnh hưởng đến
uy tín, hoạt động quản lý lãnh đạo, chỉ huy của các cơ quan, tổ chức mà
người phạm tội là thành viên.
Thứ hai, khả năng che giấu hành vi phạm tội.
Thứ ba, khó khăn phức tạp trong việc xử lý.
Thứ tư, hậu quả của hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội
thường nghiêm trọng, dễ xảy ra, khó phòng ngừa.

1.3.2. Ý nghĩa của việc quy định tình tiết lợi dụng chức vụ, quyền hạn
để phạm tội là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự trong Luật hình sự
Việt Nam
Theo quy định tại Điều 45 Bộ luật hình sự năm 1999, khi quyết định
hình phạt, Tòa án không chỉ căn cứ vào các quy định của Bộ luật hình sự,
căn cứ vào tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội,
nhân thân người phạm tội mà còn phải căn cứ vào các tình tiết tăng nặng và
giảm nhẹ trách nhiệm hình sự. Như vậy luật quy định các tình tiết tăng nặng
và giảm nhẹ trách nhiệm hình sự là một trong các căn cứ cần thiết để Tòa án
xem xét khi quyết định hình phạt. Vậy ý nghĩa cơ bản của việc quy định tình
tiết lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội là tình tiết tăng nặng trách

15

QUY ĐỊNH VỀ TÌNH TIẾT TĂNG NẶNG TRÁCH NHIỆM HÌNH SỰ
"LỢI DỤNG CHỨC VỤ, QUYỀN HẠN" ĐỂ PHẠM TỘI
TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM
2.1 Khái quát vấn đề lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội
trong pháp luật hình sự Việt Nam
2.1.1. Khái quát lịch sử pháp luật hình sự Việt Nam
- Pháp luật hình sự Việt Nam thời kỳ trước năm 1945
Có Bộ luật Hình thư (nhà Lý), Bộ quốc triều thông lễ (nhà Trần), Bộ
quốc triều hình luật (nhà Lê), Bộ luật Gia Long hay còn gọi là Hoàng Việt
luật lệ (nhà Nguyễn).
- Pháp luật hình sự Việt Nam thời kỳ từ năm 1945 đến trước khi Bộ luật
hình sự năm 1985 ra đời
Giai đoạn từ năm 1945 đến năm 1955,hình thức chủ yếu của pháp luật
hình sự giai đoạn này là các Sắc lệnh của Chủ tịch chính phủ và các thông tư của
Thủ tướng Chính phủ quy định về các tội phạm cụ thể và chế tài tương ứng.
Giai đoạn từ năm 1955 đến 1985 hình thức chủ yếu của pháp luật hình

sự Việt Nam trong giai đoạn này là Luật của Quốc hội, pháp lệnh của ủy ban
thường vụ Quốc hội, Sắc lệnh của chủ tịch nước, Nghị định của chính phủ.
Ngoài ra các hướng dẫn áp dụng của các cơ quan có thẩm quyền đặc biệt là
Tòa án Tối cao cũng là văn bản áp dụng pháp luật hình sự.
- Bộ luật hình sự năm 1985
- Bộ luật hình sự năm 1999
2.1.2. Vấn đề lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội trong pháp
luật hình sự Việt Nam thời phong kiến (trước năm 1945)
Trong xã hội phong kiến Việt Nam, việc đấu tranh phòng, chống các
hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn phạm tội đã được đặt ra để bảo vệ chế

16


độ và Bộ máy nhà nước phong kiến đương thời. Tuy nhiên nhìn dưới góc độ
phát triển chung của pháp luật thì các quy định về vấn đề lợi dụng chức vụ,
quyền hạn phạm tội còn có nhiều hạn chế nhất định mới chỉ quy định ở một
số hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn phạm tội cụ thể, quy định một số tội
phạm cụ thể và chủ yếu bảo vệ đặc quyền của giai cấp địa chủ phong kiến.
Pháp luật hình sự thời kỳ này chưa đặt ra vấn đề coi lợi dụng chức vụ quyền
hạn để phạm tội như là tình tiết tăng nặng hình phạt ở tất cả các tội phạm.
2.1.3. Vấn đề lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội trong các văn
bản pháp luật hình sự Việt nam từ năm 1945 đến trước khi Bộ luật hình
sự 1985 ra đời
Văn bản pháp luật hình sự trong thời kỳ này còn có những hạn chế nhất
định. Các tội có yếu tố lợi dụng chức vụ, quyền hạn được quy định một cách
đơn giản, gộp nhiều tội, các dấu hiệu cầu thành tội phạm chưa được quy định
một cách cụ thể. Tuy bước đầu đã coi yếu tố lợi dụng chức vụ, quyền hạn là
tình tiết tăng nặng định khung trong một số tội phạm và là tình tiết tăng nặng
nói chung nhưng giới hạn áp dụng còn hạn chế, chưa áp dụng chung cho tất

cả các tội phạm. Tuy nhiên cũng phải khẳng định các văn bản pháp luật hình
sự thời kỳ này đã phản ánh được thực tế khách quan của đất nước. Các quy
định của pháp luật hình sự về tội phạm có yếu tố lợi dụng chức vụ, quyền
hạn và việc bước đầu quy định lợi dụng chức vụ, quyền hạn là tình tiết tăng
nặng đã có ý nghĩa xã hội sâu sắc, có vai trò quan trọng trong việc đấu tranh
phòng chống và hạn chế các hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn xâm phạm
uy tín, hoạt động đúng đắn của các cơ quan, tổ chức, lợi ích của nhà nước,
quyền và lợi ích hợp pháp của công dân góp phần quan trọng trong sự
nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước.
2.1.4. Vấn đề lợi dụng chức vụ, quyền hạn phạm tội trong Bộ luật
hình sự Việt Nam năm 1985

Đây là lần đầu tiên khái niệm tội phạm chức vụ, khái niệm người có
chức vụ được quy định trong luật hình sự Việt Nam. Các tội phạm có yếu tố
lợi dụng chức vụ, quyền hạn quy định ở chương các tội phạm về chức vụ.
Yếu tố lợi dụng chức vụ, quyền hạn được coi là tình tiết tăng nặng định
khung hình phạt trong một số cấu thành tội phạm
Trải qua 4 lần sửa đổi, tại lần sửa đổi bổ sung thứ 4 ngày 10/5/1997, tình
tiết lợi dụng chức vụ để phạm tội mới được quy định là tình tiết tăng nặng nói
chung tại điểm c khoản 1 điều 39. Tuy nhiên điểm c khoản Điều 39 đưa ra khái
niệm lợi dụng chức vụ cao chứ không phải là lợi dụng chức vụ, quyền hạn.
2.1.5. Vấn đề lợi dụng chức vụ, quyền hạn phạm tội trong Bộ luật
hình sự Việt Nam năm 1999
Bộ luật hình sự năm 1999 quy định nguyên tắc xử lý nghiêm trị đối với
hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội và dành một chương XXI
quy định các tội phạm về chức vụ. Vấn đề coi lợi dụng chức vụ, quyền hạn
như là tình tiết tăng nặng định khung ở một số tội danh và là tình tiết tăng
nặng nói chung tại điểm c khoản 1 Điều 48 Bộ luật hình sự.
Tuy nhiên, quy định của Bộ luật hình sự 1999 đã thể hiện triệt để hơn
Bộ luật hình sự năm 1985: thay vì chỉ coi lợi dụng chức vụ "cao" để phạm

tội là tình tiết tăng nặng thì nay đã quy định việc lợi dụng chức vụ phạm tội
"nói chung" được coi là tình tiết tăng nặng, ngoài ra việc lợi dụng quyền hạn
để phạm tội cũng bị coi là tình tiết tăng nặng.
2.2. Quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999 về tình tiết
tăng nặng trách nhiệm hình sự "lợi dụng chức vụ, quyền hạn"
Trong Bộ luật hình sự năm 1999, tình tiết "lợi dụng chức vụ, quyền hạn"
được quy định là tình tiết tăng nặng nói chung tại điểm c khoản 1 Điều 48
trong phần chung và được quy định là tình tiết tăng nặng định khung tại 32
tội danh tại phần các tội phạm.

Bộ luật hình sự năm 1985 ngay tại điều 3 về nguyên tắc xử lý đã quy
định nghiêm trị đối với hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội.
Đây thể hiện đường lối xử lý nghiêm khắc của nhà nước đối với các hành vi
lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội. Là bước đầu nhận thức phải coi lợi
dụng chức vụ, quyền hạn là tình tiết tăng nặng khi quyết định hình phạt.

2.2.1. Sự thể hiện tình tiết tăng nặng "lợi dụng chức vụ, quyền hạn"
với tư cách là tình tiết tăng nặng chung quy định tại Phần chung Bộ luật
hình sự năm 1999

17

18

Theo điểm c khoản 1 Điều 48 Bộ luật hình sự năm 1999 thì tình tiết "lợi
dụng chức vụ, quyền hạn" là tình tiết tăng nặng nói chung. Với ý nghĩa này


các nhà làm luật nhấn mạnh tính chất nguy hiểm cao của việc "lợi dụng chức
vụ, quyền hạn". Bất cứ hành vi "lợi dụng chức vụ, quyền hạn" nào cũng phải

tăng nặng trách nhiệm hình sự. Nó cho thấy có một sự thay đổi nhận thức
của các nhà làm luật nước ta về tính chất nguy hiểm của việc "lợi dụng chức
vụ, quyền hạn".
2.2.2. Sự thể hiện tình tiết "lợi dụng chức vụ, quyền hạn" với tư cách
là tình tiết tăng nặng định khung, tình tiết định tội quy định tại Phần các
tội phạm Bộ luật hình sự năm 1999
* Dấu hiệu định khung hình phạt: Xuất phát từ tính chất của hành vi "lợi
dụng chức vụ, quyền hạn", các nhà làm luật nước ta xác định yếu tố "lợi
dụng chức vụ, quyền hạn" là tình tiết tăng nặng định khung ở một số tội ở
phần các tội phạm của Bộ luật hình sự năm 1999. Cụ thể có 32 tội danh có quy
định tình tiết "lợi dụng chức vụ, quyền hạn" là tình tiết tăng nặng định khung.
* Tình tiết "lợi dụng chức vụ, quyền hạn" là dấu hiệu định tội tức nằm trong
cấu thành cơ bản của một số tội danh. Ở các tội danh này tình tiết "lợi dụng chức
vụ, quyền hạn" làm thay đổi bản chất của hành vi phạm tội. Nếu một hành vi mà
không có yếu tố "lợi dụng chức vụ, quyền hạn" thì sẽ không thuộc cấu thành của
bất cứ tội nào trong các tội danh đó. Đối với các tội danh này chúng ta không
được phép áp dụng tình tiết tăng nặng "lợi dụng chức vụ, quyền hạn"
2.3. So sánh với Bộ luật hình sự nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa

khoản 1 Điều 48 Bộ luật hình sự Việt Nam. Bộ luật hình sự Trung Quốc chỉ
quy định tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự như là tình tiết tăng nặng
định khung ở các tội danh cụ thể quy định tại phần các tội phạm. Tình tiết
"lợi dụng chức vụ, quyền hạn" được quy định chủ yếu là với tư cách tình tiết
định tội ở một số tội danh ở một số chương nhưng chủ yếu ở các tội danh tại
ba chương là: Chương VIII - Tội tham ô, hối lộ; Chương IX - Tội không làm
tròn trách nhiệm; Chương X - Tội vi phạm chức trách quân nhân.
Tình tiết "lợi dụng chức vụ, quyền hạn" được chỉ quy định là với tư
cách tình tiết tăng nặng tại 04 tội danh cụ thể là: Điều 245; Điều 259; Điều
307; Điều 349 Bộ luật hình sự Trung Quốc.
Chương 3

THỰC TIỄN ÁP DỤNG VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP
NHẰM HOÀN THIỆN, NÂNG CAO HIỆU QUẢ CỦA TÌNH TIẾT
TĂNG NẶNG "LỢI DỤNG CHỨC VỤ, QUYỀN HẠN" ĐỂ PHẠM TỘI
3.1. Thực tiễn áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự "lợi
dụng chức vụ, quyền hạn"
Theo số liệu thống kê của toàn ngành Tòa án tỉnh Quảng Ninh trong 03
năm từ năm 2011 đến 2013.
Bảng 3.1: Tổng số vụ án hình sự và tổng số bị cáo trong 3 năm (2011-2013)

Tại Điều 62 của Bộ luật hình sự Trung Quốc quy định khi có các tình tiết
tăng nặng hoặc tình tiết giảm nhẹ được quy định trong bộ luật này thì người
phạm tội bị áp dụng một hình phạt trong phạm vi khung hình phạt mà điều luật
quy định. Như vậy nội dung của các điều luật đã thể hiện một trong những căn
cứ khi quyết định hình phạt là các tình tiết tăng nặng và giảm nhẹ. Tuy nhiên
trong phần chung của Bộ luật hình sự Trung Quốc không quy định cụ thể có bao
nhiêu tình tiết tăng nặng và tình tiết tăng nặng là gì, ở đâu mà chỉ nêu khi có tình
tiết tăng nặng thì phải áp dụng hình phạt ở khung tương ứng quy định trong bộ
luật. Như vậy Bộ luật hình sự Trung Quốc không quy định về các tình tiết tăng
nặng cũng như tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự "lợi dụng chức vụ, quyền
hạn" nói riêng đối với tất cả các tội phạm tại phần chung như quy định tại

Bảng 3.2: Tổng số vụ án và số bị cáo phạm các tội liên quan đến chức vụ
trong 3 năm (2011-2013)

19

20

Năm 2011
Vụ

Bị cáo
1706
3103

Năm 2012
Vụ
Bị cáo
1574
2878

Năm 2013
Vụ
Bị cáo
1697
3066

Nguồn: Tòa án nhân dân tỉnh Quảng Ninh.

Năm 2011
Vụ
Bị cáo
11
126

Năm 2012
Vụ
Bị cáo
11
84

Nguồn: Tòa án nhân dân tỉnh Quảng Ninh.

Năm 2013
Vụ
Bị cáo
13
113


Bảng 3.3: Tổng số vụ án và số bị cáo phạm các tội mà tội danh đó
có quy định tình tiết tăng nặng định khung trách nhiệm hình sự
là "lợi dụng chức vụ, quyền hạn" trong 3 năm (2011-2013)

Từ đó dẫn đến việc áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự "lợi
dụng chức vụ, quyền hạn" của các cơ quan tiến hành tố tụng còn lúng túng
và chưa triệt để.

Năm 2011
Vụ
Bị cáo
693
961

Thứ hai: Thực tế xét xử còn cho thấy việc áp dụng tình tiết tăng nặng
định khung "lợi dụng chức vụ, quyền hạn" ở một số tội danh cụ thể còn có
nhiều vướng mắc và có sự dấp dính với nhau. Cụ thể như giữa hành vi lợi
dụng chức vụ, quyền hạn để lừa đảo chiếm đoạt tài sản quy định tại điểm d
khoản 2 Điều 139 Bộ luật hình sự với hành vi lạm dụng chức vụ quyền hạn
chiếm đoạt tài sản quy định tại điều 280 Bộ luật hình sự. Hoặc giữa hành vi
lợi dụng chức vụ quyền hạn trong tội "lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài

sản" quy định tại điểm b khoản 2 điều 140 Bộ luật hình sự và hành vi lạm
dụng chức vụ quyền hạn chiếm đoạt tài sản quy định tại điều 280 Bộ luật
hình sự.

Năm 2012
Vụ
Bị cáo
665
906

Năm 2013
Vụ
Bị cáo
740
1080

Nguồn: Tòa án nhân dân tỉnh Quảng Ninh.
Ta nhận thấy trong 03 năm từ năm 2011 đến 2013 toàn ngành Tòa án
tỉnh Quảng Ninh đã xét xử 4977 vụ án hình sự với 8996 bị cáo, trong đó có
35 vụ án với 323 bị cáo phạm các tội mà yếu tố "lợi dụng chức vụ, quyền
hạn" là tình tiết định tội chiếm 0,7% về số vụ và 3,59% về số bị cáo.
Cũng trong 03 năm từ 2011 đến 2013 đã xét xử 2098 vụ án với 2947 bị
cáo về các tội danh mà trong điều luật có quy định tình tiết "lợi dụng chức
vụ, quyền hạn" là tình tiết tăng nặng định khung. Tuy nhiên thực tế không có
bị cáo nào bị áp dụng tình tiết này. Trong 8996 bị cáo bị xét xử trong ba năm
cũng không có bị cáo nào bị áp dụng tình tiết tăng nặng "lợi dụng chức vụ,
quyền hạn" tại điểm c khoản 1 điều 48 Bộ luật hình sự
Lý do vì sao lại có tình trạng này, đó là vấn đề nan giải đặt ra cho
những nhà xây dựng luật cũng như cho các cơ quan có trách nhiệm hướng
dẫn xét xử.

3.2. Những tồn tại, hạn chế trong áp dụng tình tiết tăng nặng trách
nhiệm hình sự "lợi dụng chức vụ, quyền hạn" và nguyên nhân của nó
Thứ nhất: Việc không có một định nghĩa thống nhất về khái niệm chức vụ,
quyền hạn trong Bộ luật hình sự dẫn đến nhiều cách hiểu khác nhau.

Thứ ba: Hành vi lạm dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội có thể bị áp
dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự lợi dụng chức vụ, quyền hạn tại
điểm c khoản 1 điều 48 Bộ luật hình sự được hay không?
3.3. Một số kiến nghị, giải pháp hoàn thiện và nâng cao hiệu quả áp
dụng quy định về tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự "lợi dụng
chức vụ, quyền hạn"
3.3.1. Một số kiến nghị cụ thể nhằm hoàn thiện quy định về tình tiết
tăng nặng "lợi dụng chức vụ, quyền hạn"
Thứ nhất, hoàn thiện khái niệm người có chức vụ, quyền hạn trong Bộ
luật hình sự

Quan điểm thứ hai cho rằng chức vụ, quyền hạn gắn cả với công quyền
và tư quyền. Cách hiểu này có căn cứ bởi tình tiết tăng nặng "lợi dụng chức
vụ, quyền hạn" không quy định chỉ áp dụng riêng với chủ thể đặc biệt là
những người có chức vụ, quyền hạn trong các cơ quan nhà nước, các tổ chức
chính trị, xã hội.

Xây dựng một điều luật trong phần chung của Bộ luật hình sự quy định
thống nhất khái niệm thế nào là người có chức vụ, quyền hạn. Khái niệm
người có chức vụ, quyền hạn: Là tất cả những cá nhân có một vị trí công
việc do bổ nhiệm, bầu cử, ký hợp đồng hoặc hình thức khác, từ đó cá nhân
đó có được những quyền hạn để thực hiện những nhiệm vụ nhất định liên quan
đến lợi ích cộng đồng hoặc cá nhân được cơ quan tổ chức nói chung ủy
quyền thực hiện nhiệm vụ và trao quyền để thực hiện nhiệm vụ và nhiệm vụ
này có liên quan đến lợi ích cộng đồng thì đều coi là có chức vụ, quyền hạn.

21

22

Quan điểm thứ nhất cho rằng chức vụ, quyền hạn chỉ gắn với quyền lực
nhà nước tức chỉ gắn với công quyền


Xác định khái niệm quyền hạn không chỉ bó hẹp trong phạm vi những
nhiệm vụ liên quan đến hoạt động công quyền mà là tất cả các hoạt động liên
quan đến lợi ích chung của cộng đồng bao gồm cả tư quyền.

- Các cơ quan có trách nhiệm cần thường xuyên kiểm tra đôn đốc, kịp
thời tổng kết rút kinh nghiệm về áp dụng pháp luật, về đường lối xử lý các
vụ án có yếu tố "lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội".

Thứ hai, bổ sung tình tiết tăng nặng định khung "lợi dụng chức vụ cao"
đối với các tội có yếu tố "lợi dụng chức vụ, quyền hạn" được quy định là dấu
hiệu định tội

- Tăng cường nâng cao năng lực, trình độ cho người tiến hành tố tụng.
Các chức danh tư pháp như điều tra viên, kiểm sát viên, thẩm phán trước khi
được bổ nhiệm hoặc bổ nhiệm lại cũng cần phải trải qua một kỳ thi quốc gia.
Việc này nhằm mục đích tránh tình trạng do thân quen, do chạy chọt mà bổ
nhiệm những cán bộ không đủ trình độ, buộc các cán bộ phải không ngừng
phấn đấu, học tập, nâng cao trình độ chuyên môn đáp ứng được các yêu cầu
ngày càng cao của công cuộc đấu tranh phòng chống tội phạm nói chung và
tội phạm có yếu tố "lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội" nói riêng.

Thứ ba, bổ sung tình tiết "lợi dụng chức vụ, quyền hạn" là tình tiết tăng
nặng định khung đối với các tội sau:
Tội mua bán người - Điều 119; Tội mua bán, đánh tráo hoặc chiếm đoạt
trẻ em - Điều 120; Tội cưỡng dâm - điều 113;Tội xâm phạm quyền hội họp,
quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo của công dân - điều 129;Tội xâm phạm
quyền bình đẳng của phụ nữ - Điều 130. Điều này xuất phát từ lý do thực
tiễn diễn biến phức tạp của các loại tội trên trong những năm gần đây
Thứ tư, sửa Điều 280 Bộ luật hình sự "Tội lạm dụng chức vụ, quyền hạn
chiếm đoạt tài sản"
Chúng ta nên bỏ tình tiết tăng nặng định khung "lợi dụng chức vụ,
quyền hạn" quy định tại Điều 139 và Điều 140 Bộ luật hình sự và sửa tên
Điều 280 thành tội "Lợi dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản"
Thứ năm, bổ sung thêm tình tiết "lợi dụng nghề nghiệp để phạm tội"và
"lạm dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội" là tình tiết tăng nặng trong
khoản 1 Điều 48 Bộ luật hình sự
3.3.2. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng quy định về tình
tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự "lợi dụng chức vụ, quyền hạn"
- Các cơ quan có thẩm quyền cần kịp thời ban hành và ban hành đầy đủ
các văn bản hướng dẫn áp dụng thống nhất pháp luật về vấn đề "lợi dụng
chức vụ, quyền hạn để phạm tội".

- Các cơ quan tiến hành tố tụng phải có sự phối hợp chặt chẽ trên cơ sở
mỗi có quan thực hiện chức năng luật định của mình.
- Bảo đảm các cơ quan tiến hành tố tụng đặc biệt là Tòa án phải có sự
độc lập thật sự trong hoạt động.

KẾT LUẬN
Tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự "lợi dụng chức vụ, quyền hạn
để phạm tội" đã được quy định đầy đủ trong Bộ luật hình sự dưới hai dạng là
tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự nói chung và tình tiết tăng nặng định

khung tại một số tội danh, nhưng việc áp dụng còn nhiều bất cập, chưa thống
nhất. Với khả năng của mình chúng tôi đã cố gắng thực hiện nhiệm vụ
nghiên cứu và đã đạt được một số kết quả nhất định. Kết quả nghiên cứu thể
hiện trong một số điểm sau:

- Cần phổ biến và quán triệt kịp thời đến những người tiến hành tố tụng
các văn bản của nhà nước, nghị quyết của Đảng và các hướng dẫn có liên
quan đến đường lối đấu tranh phòng, chống tình hình lợi dụng chức vụ,
quyền hạn phạm tội để kịp thời triển khai các tinh thần đó trong hoạt động tố
tụng của mình.

- Tình hình "lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội" diễn ra ngày
càng phức tạp tuy nhiên trong việc xét xử việc áp dụng tình tiết tăng nặng
trách nhiệm hình sự "lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội" còn hạn chế,
bởi vì trong quy định của Bộ luật hình sự thì khái niệm "chức vụ, quyền hạn"
quy định tại Điều 277 Chương XXI mới chỉ nêu được một khía cạnh chính
của khái niệm "chức vụ, quyền hạn" đó là chức vụ, quyền hạn phải gắn với

23

24


quyền lực nhà nước, sở hữu nhà nước. Tuy nhiên khi xã hội ngày càng phát
triển, cùng với đường lối phát triển kinh tế - xã hội của Đảng và Nhà Nước
ta thì lĩnh vực phi nhà nước ngày càng có sự phát triển lớn mạnh. Quyền hạn
của bộ phận này (gọi tắt là tư quyền để phân biệt với quyền lực gắn liền với
nhà nước là công quyền) đối với xã hội, đối với lợi ích công cộng cũng
ngày càng lớn. Việc lợi dụng tư quyền để phạm tội tuy không làm ảnh
hưởng đến uy tín và hoạt động đúng đắn của nhà nước nhưng nó cũng

nguy hiểm không kém và cũng làm tăng lên mức độ nguy hiểm của hành vi
phạm tội ở các mặt như khả năng gây thiệt hại cao hơn, khả năng để lại dấu
vết tội phạm cũng ít hơn, việc phát hiện, điều tra, truy tố và xét xử cũng
khó khăn hơn. Vì thế đòi hỏi chúng ta phải hiểu về khái niệm "chức vụ,
quyền hạn" rộng hơn khái niệm tại Điều 277 Bộ luật hình sự. Khái niệm
"chức vụ, quyền hạn" cần phải được hiểu là tất cả những cá nhân có một vị
trí công việc do bổ nhiệm, bầu cử, ký hợp đồng hoặc hình thức khác, từ đó
cá nhân đó có được những quyền hạn để thực hiện những nhiệm vụ nhất
định liên quan đến lợi ích cộng đồng hoặc cá nhân được cơ quan tổ chức nói
chung ủy quyền thực hiện nhiệm vụ và trao quyền để thực hiện nhiệm vụ và
nhiệm vụ này có liên quan đến lợi ích cộng đồng thì đều coi là có chức vụ,
quyền hạn.

- Trong một số tội danh cụ thể, tình hình thực tế diễn biến phức tạp cho
thấy việc "lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội" làm tăng lên rất nhiều
mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, mức hình phạt phải cao
hơn trong một khung hình phạt cơ bản. Vì thế đối với một số tội danh đó đòi
hỏi phải đưa tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự "lợi dụng chức vụ,
quyền hạn" vào làm tình tiết tăng nặng định khung.
- Trong các tội danh mà yếu tố "lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm
tội" là tình tiết định tội thì cần phải xây dựng thêm khái niệm "lợi dụng chức
vụ cao để phạm tội" là tình tiết tăng nặng định khung, bởi vì lợi dụng chức
vụ cao để phạm tội sẽ nguy hiểm hơn rất nhiều so với lợi dụng chức vụ,
quyền hạn không cao phạm tội.
- Để nâng cao hiệu quả điều tra, truy tố, xét xử các vụ án nói chung và
các vụ án có yếu tố "lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội" nói riêng cần
phải áp dụng đồng bộ các giải pháp khác nhau về hoàn thiện quy định pháp
luật, về nâng cao ý thức pháp luật, nâng cao năng lực, trình độ cho những
người tiến hành tố tụng. Tăng cường sự phối hợp của các cơ quan tố tụng và
đảm bảo cho các cơ quan đó thực hiện nhiệm vụ độc lập và chỉ tuân theo

pháp luật.

- Việc lợi dụng nghề nghiệp và lạm dụng chức vụ, quyền hạn để phạm
tội cũng tương tự việc lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội, nó cũng làm
tăng thêm mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội ở các khía cạnh như khả
năng gây thiệt hại cao hơn, khả năng để lại dấu vết tội phạm cũng ít hơn,
việc phát hiện, điều tra, truy tố và xét xử cũng khó khăn hơn vì thế cần thiết
đưa thêm tình tiết lợi dụng nghề nghiệp và lạm dụng chức vụ, quyền hạn để
phạm tội vào làm tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự
- Cấu thành tăng nặng ở một số tội danh có tình tiết "lợi dụng chức vụ,
quyền hạn" là tình tiết tăng nặng định khung và cấu thành cơ bản ở một số
tội danh khác mà tình tiết "lợi dụng chức vụ, quyền hạn" là tình tiết định tội
có sự dấp dính nhau đòi hỏi phải có sửa đổi hoặc hướng dẫn thống nhất để
việc áp dụng pháp luật được thống nhất.

25

26