Quan hệ campuchia trung quốc những năm đầu thế kỷ XXI

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------------------------------

DOÃN THÀNH KIÊN

QUAN HỆ CAMPUCHIA - TRUNG QUỐC
NHỮNG NĂM ĐẦU THẾ KỶ XXI

LUẬN VĂN THẠC SĨ
Chuyên ngành: Quan hệ quốc tế

Hà Nội - 2014


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
-----------------------------------------------------

DOÃN THÀNH KIÊN

QUAN HỆ CAMPUCHIA - TRUNG QUỐC
NHỮNG NĂM ĐẦU THẾ KỶ XXI

Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Quan hệ quốc tế
Mã số: 60310206

Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thành Văn

Hà Nội - 2014

MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN .......................... 4
MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 5
Chương 1
NHỮNG NHÂN TỐ CHỦ YỂU TÁC ĐỘNG
ĐẾN QUAN HỆ CAMPUCHIA - TRUNG QUỐC
1.1. Tình hình thế giới và khu vực .................. Error! Bookmark not defined.
1.2. Khái quát tình hình Campuchia và Trung Quốc ..... Error! Bookmark not
defined.
1.3. Quan hệ truyền thống Campuchia - Trung Quốc .... Error! Bookmark not
defined.
1.4. Chủ trương, mục tiêu của Campuchia và Trung Quốc trong quan hệ giữa
hai nước ........................................................... Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết ............................................................ Error! Bookmark not defined.
Chương 2
THỰC TRẠNG QUAN HỆ CAMPUCHIA - TRUNG QUỐC
NHỮNG NĂM ĐẦU THẾ KỶ XXI
2.1. Quan hệ chính trị ngoại giao .................... Error! Bookmark not defined.
2.2. Quan hệ quốc phòng - an ninh ................. Error! Bookmark not defined.
2.3. Quan hệ kinh tế ........................................ Error! Bookmark not defined.
2.4. Quan hệ văn hóa - xã hội.......................... Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết ............................................................ Error! Bookmark not defined.
Chương 3
TÁC ĐỘNG CỦA QUAN HỆ CAMPUCHIA - TRUNG QUỐC
NHỮNG NĂM ĐẦU THẾ KỶ XXI
3.1. Đối với Campuchia .................................. Error! Bookmark not defined.
3.2. Đối với Trung Quốc ................................. Error! Bookmark not defined.
3.3. Đối với Việt Nam ..................................... Error! Bookmark not defined.
Tiểu kết ............................................................ Error! Bookmark not defined.

KẾT LUẬN ..................................................... Error! Bookmark not defined.
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................ 11
PHỤ LỤC
Hoạt động chính trị ngoại giao giữa lãnh đạo cấp cao Campuchia - Trung
Quốc từ năm 2000 đến 2014 ........................... Error! Bookmark not defined.
Nội dung một số Tuyên bố chung, Thông cáo chung giữa Campuchia và

3


Trung Quốc từ năm 2000 đến nay................... Error! Bookmark not defined.
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN
ASEAN

Association of Southeast Asian Nations
Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á

CNRP

Cambodia National Rescue Party
Đảng Cứu nguy dân tộc Campuchia

CPP

Cambodian People's Party
Đảng Nhân dân Campuchia

FUNCINPEC

National United Front for an Independent, Neutral,

Peaceful, and Cooperative Cambodia
Đảng Mặt Trận dân tộc thống nhất vì sự phát triển
kinh tế và hòa hợp Campuchia

NDT

Chinese yaun
Nhân dân tệ

USD

US Dollar
Đô la Mỹ

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU
Trang
Bảng 2.1: Thống kê mậu dịch Campuchia - Trung Quốc 2000 - 2008

61

Bảng 2.2: Viện trợ trực tiếp của Trung Quốc vào Campuchia từ năm 1994 - 2008

68


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong thời gian gần đây, tình hình thế giới tiếp tục diễn biến phức tạp, khó
lường. Sự tranh giành ảnh hưởng, lợi ích giữa các cường quốc diễn ra quyết
liệt, tác động tiêu cực đến hòa bình, ổn định và phát triển của thế giới. Trong

đó, sự trỗi dậy của Trung Quốc và tranh giành ảnh hưởng Trung - Mỹ là những
yếu tố quan trọng nhất tác động đến quan hệ quốc tế. Ngay từ đầu thế kỷ XXI,
với sự trỗi dậy mạnh mẽ về kinh tế, quân sự và chính trị, Trung Quốc triển khai
chiến lược “Hướng Nam”, trong đó khu vực châu Á - Thái Bình Dương và khu
vực Đông Nam Á luôn được đặt vị trí ưu tiên số một. Đây là một trong ưu tiên
chiến lược quan trọng của Trung Quốc nhằm chiếm không gian, mở rộng ảnh
hưởng cho sự trỗi dậy, đồng thời tìm cách thoát khỏi vành đai bao vây chiến
lược của Mỹ. Việc Mỹ chuyển trọng tâm chiến lược sang khu vực châu Á Thái Bình Dương và tranh chấp lãnh thổ giữa các nước ở Biển Đông, Biển Hoa
Đông đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến lợi ích, tham vọng trỗi dậy, giấc mộng
“phục hưng vĩ đại của dân tộc Trung Hoa - giấc mơ lớn nhất của Trung Quốc”.
Bước sang những năm đầu thế kỷ XXI, Trung Quốc tăng cường quan hệ hợp
tác với Campuchia, nâng quan hệ Campuchia - Trung Quốc lên tầm “Quan hệ
đối tác hợp tác chiến lược toàn diện”. Đây là một trong những vấn đề nổi bật,
thu hút sự quan tâm của dư luận quốc tế.
Campuchia và Trung Quốc đều là hai quốc gia láng giềng có chung
đường biên giới với Việt Nam. Vì vậy, mọi diễn biến, biến động về chính trị,
kinh tế, quốc phòng - an ninh, văn hóa - xã hội ở Campuchia và Trung Quốc
đều có tác động, ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp, trước mắt hoặc lâu dài
đối với Việt Nam, nhất là về chính trị, quốc phòng - an ninh. Quan hệ giữa
Việt Nam với Trung Quốc, giữa Việt Nam với Campuchia đã có từ lâu đời và

5


trải qua không ít những thăng trầm. Bước sang thế kỷ XXI, trước bối cảnh
nhu cầu tìm hiểu về những vấn đề trong quan hệ quốc tế, khu vực, nhất là
thực trạng, xu thế phát triển của các quốc gia xung quanh Việt Nam gia tăng,
khiến chúng ta cần có sự quan tâm nghiên cứu cụ thể hơn để làm rõ thực trạng
quan hệ Campuchia - Trung Quốc và tác động đối với Việt Nam.
Do đó, việc nghiên cứu quan hệ Campuchia - Trung Quốc những năm

đầu thế kỷ XXI có ý nghĩa quan trọng để đánh giá về kết quả, tác động của
quan hệ này đối với Việt Nam. Đây là cơ sở để đưa ra những giải pháp phát
huy tác động tích cực, giảm thiểu những tác động tiêu cực từ mối quan hệ
Campuchia - Trung Quốc đối với Việt Nam.
Vì những lý do trên tôi chọn đề tài “Quan hệ Campuchia – Trung Quốc
những năm đầu thế kỷ XXI” làm đề tài Luận văn của mình.
2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
2.1. Đối tượng
Đối tượng nghiên cứu của Luận văn là quan hệ giữa Campuchia và
Trung Quốc những năm đầu của thế kỷ XXI trên các lĩnh vực chủ yếu là
chính trị, kinh tế, quốc phòng - an ninh và văn hóa xã hội.
2.2. Phạm vi nghiên cứu
Về thời gian, Luận văn tập trung phân tích quan hệ Campuchia với
Trung Quốc trong khoảng thời gian tính từ chuyến thăm Campuchia của Chủ
tịch Trung Quốc Giang Trạch Dân tháng 11/2000 đến chuyến thăm Trung
Quốc của Thủ tướng Campuchia Hun Sen tháng 4/2014.
Về nội dung, Luận văn tập trung phân tích một số vấn đề chính, bao
gồm: (1) Những nhân tố ảnh hưởng đến quan hệ Campuchia - Trung Quốc;
(2) Những hoạt động, kết quả đạt được trong quan hệ Campuchia - Trung
Quốc trên các lĩnh vực chủ yếu; (3) Đánh giá thành công, hạn chế và tác động


từ quan hệ Campuchia - Trung Quốc những năm đầu thế kỷ XXI với mỗi
nước, rút ra ảnh hưởng tích cực và tiêu cực từ quan hệ này với Việt Nam.
3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
3.2. Mục tiêu
Mục tiêu của luận văn là làm rõ kết quả đạt được, đánh giá thành công,
hạn chế trong quan hệ Campuchia - Trung Quốc những năm đầu thế kỷ XXI
từ đó rút ra tác động của mối quan hệ này đối với Việt Nam.
3.3. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Xác định những nhân tố tác động đến quan hệ Campuchia - Trung Quốc.
- Làm rõ những hoạt động và kết quả hợp tác giữa Campuchia - Trung
Quốc kể từ năm 2000 đến năm 2014.
- Đánh giá thành công, hạn chế trong quan hệ Campuchia - Trung Quốc
từ năm 2000 đến 2014 trên các lĩnh vực chủ yếu; rút ra tác động trong quan hệ
Campuchia - Trung Quốc đối với mỗi nước.
- Rút ra những tác động, nhất là những tác động tiêu cực của quan hệ
Campuchia - Trung Quốc đối với Việt Nam.
4. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Là một vấn đề nổi bật, đáng chú ý, quan hệ Campuchia - Trung Quốc
những năm đầu thế kỷ XXI giành được sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu,
phân tích chính trị của Việt Nam và thế giới. Đã có một số bài viết, bài bình
luận đánh giá về thực chất quan hệ Campuchia - Trung Quốc, những tác động
ảnh hưởng của quan hệ này đối với mỗi nước và đối với Việt Nam.
4.1 Tình hình nghiên cứu trong nước
Quan hệ Campuchia - Trung Quốc từ 1993 đến nay của Both Sreng,

7


Luận văn thạc sỹ quan hệ quốc tế, Học viện Ngoại giao, Hà Nội, 2011 đã
cung cấp một số thông tin, tư liệu cơ bản về quan hệ Campuchia - Trung
Quốc kể từ năm 1993 đến năm 2010 trên các lĩnh vực chủ yếu dựa trên hai
mặt thành tựu và hạn chế. Luận văn cho biết, những thành tựu đạt được trong
quan hệ Campuchia - Trung Quốc có ý nghĩa quan trọng, góp phần thiết thực
thúc đẩy sự phát triển kinh tế, xã hội của Campuchia, đáp ứng lợi ích hai
nước, tuy nhiên quan hệ này đứng trước hàng loạt các vấn đề nhạy cảm và
phức tạp, tác động tiêu cực trên nhiều lĩnh vực đối với Campuchia. Luận văn
đã rút ra đánh giá thực trạng quan hệ Campuchia - Trung Quốc, bài học đối
với Campuchia; đồng thời tác giả dự báo triển vọng quan hệ Campuchia Trung Quốc và đưa ra những khuyến nghị nhằm thúc đẩy quan hệ hai nước.

Sự gia tăng ảnh hưởng của Trung Quốc ở Campuchia trong những năm
đầu thế kỷ XXI của Nguyễn Thành Văn (Tạp chí Khoa học và chiến lược,
Viện Chiến lược và Khoa học/Bộ Công an, Số 4/2013) khái quát quan hệ
Campuchia - Trung Quốc trong những năm đầu thế kỷ XXI, đồng thời cung
cấp nhưng thông tin, tư liệu về sự gia tăng ảnh hưởng của Trung Quốc ở
Campuchia trên các lĩnh vực chủ yếu. Bài viết đã chỉ rõ, bước vào thế kỷ
XXI, ảnh hưởng của Trung Quốc ở Campuchia được gia tăng mạnh mẽ, làm
cho quan hệ giữa Campuchia và Trung Quốc ngày càng mật thiết, gắn bó hơn.
Sự gia tăng ảnh hưởng của Trung Quốc ở Campuchia đã làm hài lòng, đem lại
lợi ích cho cả hai bên. Campuchia được hưởng lợi kinh tế từ những khoản đầu
tư, viện trợ và thương mại của Trung Quốc. Ngược lại, Trung Quốc được
hưởng lợi từ việc Campuchia ủng hộ các tham vọng của Trung Quốc.
Cạnh tranh chiến lược Trung - Mỹ ở Campuchia của Nguyễn Thị Hằng
(Tạp chí quan hệ Quốc phòng, Số 25, Quý 1/2014) đã cung cấp thông tin, đối
chiếu, so sánh sự cạnh tranh ảnh hưởng của Trung Quốc và Mỹ ở Campuchia
trên các lĩnh vực chủ yếu trong khoảng thời gian gần đây. Bài viết đánh giá,
sự trỗi dậy ngày càng mạnh mẽ của Trung Quốc cả về kinh tế, quân sự và việc


Mỹ đẩy mạnh chuyển hướng sang khu vực châu Á - Thái Bình Dương bằng
biện pháp chiến lược “tái cân bằng” đã dẫn đến cuộc cạnh tranh ảnh hưởng
chiến lược giữa Trung Quốc và Mỹ tại khu vực Đông Nam Á, trong đó có
Campuchia. Bài viết dự báo, trong tương lai, cuộc cạnh tranh ảnh hưởng này
sẽ tiếp tục diễn ra gay gắt, điều đó buộc Campuchia phải “khéo léo” trong
việc củng cố quan hệ với Trung Quốc và mở rộng quan hệ với Mỹ.
4.2. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài
China’s Cambodia Strategy của Paul Marks, Parameters, Autumn 2000
đã khái quát, phân tích những vấn đề trong quan hệ Campuchia - Trung Quốc
kể từ những năm 1960 đến năm 2000, cung cấp một số các số liệu, thông tin,
phân tích, đánh giá việc Trung Quốc chú trọng thúc đẩy và gia tăng ảnh

hưởng trên bốn lĩnh vực ngoại giao, thông tin, kinh tế và quân sự nhằm cải
thiện quan hệ với Campuchia. Bài viết chỉ ra rằng, đây là bốn công cụ quyền
lực quốc gia của Trung Quốc đối với Campuchia, góp phần giúp Trung Quốc
đẩy mạnh chiến lược xây dựng liên minh khu vực để chống lại ảnh hưởng của
Mỹ và tăng cường an ninh riêng của mình ở Đông Nam Á.
China and Cambodia: With Friends Like These... của Viện nghiên cứu
Jamestown Foundation/Mỹ, tháng 1/2013 đã phân tích những thành công, kết
quả đạt được trong quan hệ Campuchia - Trung Quốc thời gian qua và dự báo
trở ngại trong quan hệ hai nước trong tương lai. Bài viết mô tả việc Trung
Quốc ủng hộ các chế độ chính trị khác nhau ở Campuchia từ năm 1960 đến
nay nhằm duy trì ảnh hưởng, nhấn mạnh những thành công đạt được trong các
lĩnh vực hợp tác giữa hai nước từ năm 2010 đến 2012. Tác giả đặt ra ba thách
thức lớn trong quan hệ Campuchia - Trung Quốc trong tương lai gồm: chính
sách ngoại giao của Campuchia với các nước nhằm thoát khỏi sự lệ thuộc vào
Trung Quốc; một số tác động tiêu cực từ đầu tư kinh tế, viện trợ của Trung

9


Quốc cho Campuchia và hoài nghi về việc duy trì quyền lực lãnh đạo lâu dài
của chính quyền Campuchia hiện nay.
Cambodia - China Relation: Past, Present and Future của nghiên cứu
sinh Phou Sambath, 2011, Viện quan hệ quốc tế, Đại học Thành Công/Trung
Quốc đã tiếp tục kế thừa quan điểm trước đó của các học giả và đưa ra nhiều
số liệu đánh giá về quan hệ Campuchia và Trung Quốc kể từ khi hai bên thiết
lập quan hệ trên 4 lĩnh vực chủ yếu là chính trị - các khía cạnh ngoại giao,
quân sự, kinh tế và văn hóa - giáo dục - khoa học. Từ đó, bài viết dự báo, mặc
dù một số vấn đề tồn tại nhưng trên cơ sở quan hệ truyền thống và lợi ích,
quan hệ Campuchia - Trung Quốc sẽ tiếp tục tăng cường và củng cố trong
những năm tới. Đồng thời, tác giả cũng đưa ra một số biện pháp thúc đẩy

quan hệ hợp tác giữa hai nước trong thời gian tới.
Rõ ràng là nghiên cứu về quan hệ Campuchia - Trung Quốc nói chung
còn khá khiêm tốn so với nhu cầu nghiên cứu quan hệ quốc tế hiện nay. Vấn
đề quan hệ Campuchia - Trung Quốc những năm đầu thế kỷ XXI chưa được
nghiên cứu cụ thể để đưa ra những tác động đối với mỗi nước và đối với Việt
Nam. Việc nghiên cứu quan hệ Campuchia - Trung Quốc bắt đầu được quan
tâm, tuy nhiên các tác giả chưa khái quát và đưa ra các phân tích, đánh giá
tổng thể mà chủ yếu đưa các thông tin thời sự, các sự kiện nổi bật… Do đó,
bản thân tôi cũng gặp nhiều khó khăn trong việc thu thập các tài liệu, số liệu,
đánh giá, phân tích liên quan đến quan hệ hai nước. Tuy nhiên, các tài liệu
này có ý nghĩa gợi mở để tôi hình thành đề tài và là những nguồn tư liệu quý
giá, có giá trị tham khảo tốt trong việc triển khai thực hiện đề tài.
5. Hướng tiếp cận và phương pháp nghiên cứu
5.1. Hướng tiếp cận
Luận văn sử dụng lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin; tiếp cận hướng
nghiên cứu quan hệ song phương Campuchia - Trung Quốc


DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
A. Tài liệu tiếng Việt
1. Both Sreng (2011), Luận văn thạc sỹ “Quan hệ Campuchia - Trung Quốc từ
1993 đến nay”, Học viện ngoại giao, Hà Nội.
2. Dương Văn Huy (2013), Sự thay đổi của vị thế người Hoa ở Campuchia từ
sau năm 1991, Tạp chí Nghiên cứu Đông Nam Á, số 1/2013
3. Harish C.Mehta, Julie B.Mehta (2008), Hun Sen nhân vật xuất chúng của
Campuchia, NXB Văn học, Hà Nội
4. Hoàng Anh Tuấn (2012), Tình hình thế giới năm 2012 và triển vọng năm
2013, Viện nghiên cứu chiến lược ngoại giao/Học viện Ngoại giao, Hà Nội
5. Lê Khương Thùy (2012), Quan hệ Mỹ - Trung Quốc thập niên đầu thế kỷ
XXI, Viện nghiên cứu châu Mỹ

6. Nguyễn Anh Thái (2010), Lịch sử thế giới hiện đại, NXB Giáo dục Việt
Nam, Hà Nội
7. Nguyễn Đình Bin (2005), Ngoại giao Việt Nam 1945 - 2010, NXB Chính trị
quốc gia, Hà Nội
8. Nguyễn Huy Quý (2008), Quan hệ đối ngoại của Cộng hòa nhân dân Trung
Hoa 30 năm cải cách và mở cửa (1978 - 2008) thành tựu và kinh nghiệm, Tạp chí
Nghiên cứu Trung Quốc, số 9
9. Nguyễn Thành Văn (2012), Khái quát về tình hình chính trị, kinh tế - xã hội và
đối ngoại nổi bật của Campuchia năm 2012, Tạp chí Nghiên cứu Đông Nam Á, số 12
10. Nguyễn Thành Văn (2013), Một số vấn đề nổi bật trong quan hệ Việt Nam Campuchia năm 2012, Tạp chí Đông Nam Á, số 3/2013
11. Nguyễn Thành Văn (2013), Sự gia tăng ảnh hưởng của Trung Quốc ở
Campuchia trong những năm đầu thế kỷ XXI, Tạp chí Khoa học và chiến lược/Viện
chiến lược và Khoa học, Số 4/2013
12. Norodom Sihanouk (2005), Từ cuộc chiến chống CIA đến người tù Khmer
Đỏ, NXB Công An Nhân Dân, Hà Nội
13. NXB Sự thật (1985), Tội ác của nhà cầm quyền Trung Quốc đối với
Campuchia, Hà Nội
14. Trần Văn Đào (2011), Lịch sử quan hệ quốc tế, Học viện Quan hệ quốc tế
1970-1990
15. TTXVN (2009), Cambodia và những cuộc xâm nhập bí ẩn của Trung Quốc,
Tài liệu tham khảo đặc biệt, số 45
16. TTXVN (2011), Biển Đông sẽ là nơi đối đầu giữa Mỹ và Trung Quốc,
TLTKĐB, số 290, ngày 25/3/2011
17. TTXVN (2011), Nguồn gốc sự lạnh nhạt của Campuchia với Ngân hàng thế
giới, Tài liệu tham khảo đặc biệt, sổ 235
18. TTXVN (2012), Campuchia hưởng lợi từ sự cạnh tranh ảnh hưởng khu vực
giữa Mỹ và Trung Quốc, TLTKĐB, số 174

11

19. TTXVN (2012), Campuchia quay tròn trong quỹ đạo của Trung Quốc, Tài
liệu tham khảo đặc biệt, số 17
20. TTXVN (2012), Trung Quốc không thể dùng Campuchia để thao túng
ẢSEAN, Tài liệu tham khảo đặc biệt, số 15
21. TTXVN (2012), Trung Quốc muốn gì khi đầu tư vào Campuchia, Tài liệu
tham khảo đặc biệt, số 23
22. TTXVN (2013), Quan hệ Campuchia - Trung Quốc: Thành công và trở ngại
trong tương lai, Tài liệu tham khảo đặc biệt, số 26
23. TTXVN (2013), Sự trỗi dậy đồng thời của Trung Quốc, Ấn Độ ở Châu Á và
quan hệ Trung - Ấn, TLTKĐB, Số 61, Hà Nội, ngày 07/3/2013
24. TTXVN, Làm gì để đối phó với sự trỗi dậy của Trung Quốc, TLTKĐB, số
45, ngày 24/2/2014
25. Vũ Dương Ninh (2002), Lịch sử quan hệ đối ngoại Việt Nam (1945-2000),
Khoa Quốc tế học, Đại học khoa học xã hội và nhân văn, Hà Nội, 2002
26. Winfred Burchett (1986), Tam giác Campuchia - Trung Quốc - Việt Nam,
NXB Thông tin lý luận, Hà Nội
B. Tài liệu tiếng Anh
27. Chang Pao Min (1987), Kampuchea between China and Vietnam, Singapore
University Press Kent Ridge, Singapore
28. Joint communique between the government of the people’s republic of China
and the government of the Kingdom of Cambodia (2006), Ministry of Foreign
Affairs and International Cooperation of Cambodia, Cambodia
29. Joint Press Communique Between the People's Republic of China and the
Kingdom of Cambodia (2013), Ministry of Foreign Affairs and International
Cooperation of Cambodia, Cambodia
30. Joint Statement between the People's Republic of China and the Kingdom of
Cambodia (2012), Xinhua news, China
31. Joint Statement by the Kingdom of Cambodia and the People's Republic of
China (2003), Ministry of Foreign Affairs and International Cooperation of

Cambodia, Cambodia
32. Joint Statement by the People's Republic of China and the Kingdom of
Cambodia on the Framework of Their Bilateral Cooperation (2000), Ministry of
Foreign Affairs of the People's Republic of China, China
33. Paul Marks (2005), China’s Cambodia Strategy, Published by Basic Book.
34. Sophie Richardson (2009), China, Cambodia and the Five Principles of
Peaceful Coexistence, Published by Columbia University Press.
C. Tài liệu tiếng Campuchia
35. Hội đồng Thủ tướng (2010), Chiến lược Tứ giác của Chính phủ Hoàng gia
Campuchia nhiệm kỳ IV giai đoạn 1 và 2, NXB Văn phòng Hội đồng Thủ tướng,
Phnom Penh
36. Hội đồng Thủ tướng (2004), Cương lĩnh chính trị của Chỉnh phủ Hoàng gia
Campuchia nhiệm kỳ II và III, NXB Văn phòng Hội đồng Thủ tướng, Phnom Penh


D. Trang website:
* Tiếng Anh
37. ASEAN CHINA CENTER: />38. Bộ Ngoại giao Trung Quốc: />39. Bộ Ngoại giao và hợp tác quốc tế Campuchia: />40. Bộ Thương mại Campuchia: />41. Bưu điện Phnom Penh: />42. Bưu điện Trung Quốc: />43. Châu Á Tự do: />44. Công ty MOECO: />45. Diễn đàn Đông Á: />46. Nhật báo Campuchia: />47. Nhật báo nhân dân Trung Quốc: />48. Nhật báo Trung Quốc ASEAN: />49. Nhật báo Trung Quốc />50. Tân Hoa Xã: />51. Thời báo Hoàn Cầu: />52. Thông tấn xã Campuchia: />53. Tổ chức phát triển Campuchia: />54. Viện nghiên cứu Jamestown Foundation: />55. Wall Street Journal: />* Tiếng Việt
56. Báo đất việt: />57. Báo điện tử Quân đội nhân dân Việt Nam: />58. Báo Thanh niên: />59. BBC: />60. Đài phát thanh châu Á Tự do: />61. Đài phát thanh quốc tế Pháp: />62. Infonet: />63. Sở ngoại vụ Thành phố Hồ Chí Minh: />64. Viet stock: />* Tiếng Campuchia
65. Đảng FUNCINPEC />66. Đại sứ quán Trung Quốc ở Campuchia: />
13