Nghiên cứu các nhân tố tác động đến hành vi tuân thủ thuế của các doanh nghiệp tại thành phố nha trang

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG

DIỆP KHẢI DUY

NGHIÊN CỨU CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN HÀNH VI
TUÂN THỦ THUẾ CỦA CÁC DOANH NGHIỆP
TẠI THÀNH PHỐ NHA TRANG

LUẬN VĂN THẠC SĨ

KHÁNH HÒA - 2016


BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NHA TRANG

DIỆP KHẢI DUY

NGHIÊN CỨU CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN HÀNH VI
TUÂN THỦ THUẾ CỦA CÁC DOANH NGHIỆP
TẠI THÀNH PHỐ NHA TRANG

LUẬN VĂN THẠC SĨ
Ngành:
Mã số:
Quyết định giao đề tài:
Quyết định thành lập hội đồng:
Ngày bảo vệ:
Người hướng dẫn khoa học:

Quản trị kinh doanh
60 34 01 02
1066/QĐ - ĐHNT ngày 16/11/2015
458/QĐ- ĐHNT ngày 17/06/2016
8/7/2016

TS. Lê Chí Công
ThS. Nguyễn Thị Hải Anh
Chủ tịch hội đồng:
PGS – TS. NGUYỄN THỊ KIM ANH
Khoa sau đại học:

KHÁNH HÒA - 2016


LỜI CAM ĐOAN
Tôi cam đoan bản luận văn “Nghiên cứu các nhân tố tác động đến hành vi
tuân thủ thuế của các doanh nghiệp tại thành phố Nha Trang” là công trình
nghiên cứu của riêng tôi.
Ngoài những tài liệu tham khảo được trích dẫn trong luận văn này, không có
sản phẩm, nghiên cứu nào của người khác được sử dụng trong luận văn mà không
được trích dẫn theo quy định.
Toàn phần hay những phần nhỏ của luận văn này chưa từng được công bố, sử
dụng hoặc nộp để nhận bằng cấp tại các trường đại học, cơ sở đào tạo, hoặc bất cứ nơi
nào khác.

Khánh Hòa, năm 2016
Người thực hiện

Diệp Khải Duy

iii


LỜI CẢM ƠN
Sau thời gian học tập và nghiên cứu, với sự hỗ trợ, giúp đỡ nhiệt tình của quý
Thầy, Cô; các Sở, Ngành cùng các Doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Nha Trang, Tôi
đã hoàn thành luận văn tốt nghiệp Thạc sĩ với đề tài: “Nghiên cứu các nhân tố tác
động đến hành vi tuân thủ thuế của các doanh nghiệp tại thành phố Nha Trang”.
Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến quý Thầy, Cô trường Đại học Nha
Trang đã giảng dạy, truyền đạt những kiến thức quý báu trong suốt quá trình học tập
và nghiên cứu. Đặc biệt, Tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành đến TS.Lê Chí Công
và ThS. Nguyễn Thị Hải Anh đã tư vấn, hướng dẫn Tôi trong suốt quá trình thực hiện
đề tài này.
Cho phép Tôi được gởi lời cám ơn đến các đồng nghiệp, Ban lãnh đạo Cục
Thuế, cùng các Doanh nghiệp trên địa bàn thành phố Nha Trang đã đóng góp những ý
kiến quý báu, tạo điều kiện thuận lợi cho Tôi trong quá trình thu thập số liệu phục vụ
cho nghiên cứu đề tài.
Xin cảm ơn các anh, chị học viên cao học của Trường đã nhiệt tình hỗ trợ,
động viên và chia sẽ những kinh nghiệm, kiến thức trong suốt thời gian học tập và
nghiên cứu.
Nhân đây, Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã
ủng hộ, động viên Tôi trong suốt quá trình học tập cũng như nghiên cứu đề tài này.
Trân trọng!
Khánh Hòa, ngày

tháng

Người thực hiện

Diệp Khải Duy

iv

năm 2016


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... iii
LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................iv
MỤC LỤC...................................................................................................................v
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT...............................................................................viii
DANH MỤC CÁC BẢNG .........................................................................................ix
DANH MỤC HÌNH VẼ VÀ BIỂU ĐỒ.......................................................................xi
TRÍCH YẾU LUẬN VĂN .........................................................................................xii
CHƯƠNG 1: LÝ THUYẾT TUÂN THỦ THUẾ VÀ CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG
ĐẾN HÀNH VI TUÂN THỦ THUẾ CỦA DOANH NGHIỆP.................................8
1.1. LÝ THUYẾT VỀ HÀNH VI TUÂN THỦ THUẾ .................................................8
1.1.1. Hành vi ..............................................................................................................8
1.1.2. Hành vi tuân thủ thuế ....................................................................................... 11
1.1.3. Các nhân tố tác động đến hành vi tuân thủ thuế................................................16
1.2 . MÔ HÌNH VÀ GIẢ THUYẾT NGHIÊN CỨU ĐỀ XUẤT ................................29
1.2.1. Các nhân tố liên quan đến chính sách thuế (Nhóm 1) .......................................30
1.2.2. Các nhân tố liên quan đến người nộp thuế (Nhóm 2)........................................31
Tóm tắt chương 1.......................................................................................................32
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THUẾ CỦA CỤC THUẾ KHÁNH HÒA
VÀ SỰ TUÂN THỦ THUẾ CỦA CÁC DOANH NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN
THÀNH PHỐ NHA TRANG ..................................................................................33
2.1. Giới thiệu chung về Cục thuế tỉnh Khánh Hòa...................................................33
2.2. Kết quả thu ngân sách .........................................................................................35

2.2.1. Kết quả thu ngân sách của Cục thuế tỉnh Khánh Hòa .......................................35
2.2.2. Kết quả thực hiện dự toán thu ngân sách trên địa bàn thành phố Nha Trang: ....36
2.3. Thực trạng về quản lý hành vi tuân thủ thuế tại cục thuế Khánh Hòa ..................38
v


2.3.1. Quản lý kê khai, kế toán thuế ...........................................................................38
2.3.2 Công tác kiểm tra thuế ......................................................................................39
2.3.3 Hoạt động tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế .................................................40
2.4. Đánh giá về thực trạng công tác quản lý thuế ......................................................41
2.4.1. Những ưu điểm ................................................................................................41
2.4.2. Những hạn chế .................................................................................................42
Kết luận chương 2......................................................................................................43
CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU HÀNH VI TUÂN THỦ THUẾ CỦA
DOANH NGHIỆP VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU..................................................44
3.1. Thiết kế nghiên cứu.............................................................................................45
3.2. Xây dựng thang đo..............................................................................................47
3.2.1. Thuế suất (TS) .................................................................................................47
3.2.2. Tính đơn giản của việc kê khai thuế (KK) ........................................................48
3.2.3. Hiệu quả công tác kiểm tra thuế (KTR)............................................................48
3.2.4. Nhận thức tích cực về thuế (KTB)....................................................................49
3.2.5. Nhận thức về hình phạt (HP)............................................................................49
3.2.6. Hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp ............................................................49
3.2.7. Hành vi tuân thủ thuế (TTT) ............................................................................50
3.3. Nghiên cứu sơ bộ ................................................................................................50
3.4. Nghiên cứu chính chức .......................................................................................53
3.4.1. Thiết kế mẫu điều tra........................................................................................53
3.4.2. Công cụ nghiên cứu .........................................................................................53
Tóm tắt chương 3.......................................................................................................55
CHƯƠNG 4: PHÂN TÍCH CÁC NHÂN TỐ TÁC ĐỘNG ĐẾN HÀNH VI TUÂN

THỦ THUẾ CỦA CÁC DOANH NGHIỆP TRÊN THÀNH PHỐ NHA TRANG ... 56
4.1. THỐNG KÊ MÔ TẢ...........................................................................................56
vi


4.1.1. Đặc điểm của mẫu quan sát ..............................................................................56
4.1.2. Kết quả thống kê mô tả ....................................................................................58
4.2. PHÂN TÍCH ĐỘ TIN CẬY THANG ĐO ...........................................................59
4.2.1. Kiểm định thang đo hành vi tuân thủ thuế (TTT) .............................................60
4.2.2. Kiểm định thang đo các nhân tố tác động đến hành vi tuân thủ thuế.................60
4.3. PHÂN TÍCH NHÂN TỐ (EFA) ..........................................................................61
4.3.1. Phân tích nhân tố các thang đo thành phần .......................................................61
4.3.2. Phân tích nhân tố thang đo hành vi tuân thủ thuế (TTT) ...................................63
4.4. PHÂN TÍCH TƯƠNG QUAN, HỒI QUY ..........................................................64
4.4.1. Phân tích tương quan........................................................................................65
4.4.2. Mô hình hồi quy tuyến tính ..............................................................................66
4.4.3. Kiểm định tự tương quan và hiện tượng đa cộng tuyến của mô hình ................71
4.4.4. Kiểm định tính phù hợp tuyến tính của mô hình ...............................................72
4.5. KẾT LUẬN RÚT RA TỪ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................74
Tóm tắt chương 4.......................................................................................................78
CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ CHÍNH SÁCH ..........................79
5.1. GỢI Ý MỘT SỐ CHÍNH SÁCH ....................................................................... 79
5.1.1. Về công tác kiểm tra thuế.................................................................................80
5.1.2. Về tính đơn giản của việc kê khai thuế .............................................................81
5.1.3. Về nâng cao nhận thức về thuế của người nộp thuế ..........................................81
5.1.4. Về nâng cao nhận thức hình phạt......................................................................82
5.1.5. Nâng cao hiệu quả hoạt động của cơ quan thuế ................................................83
5.2. HẠN CHẾ CỦA ĐỀ TÀI VÀ HƯỚNG NGHIÊN CỨU TIẾP THEO .................83
5.3. KẾT LUẬN ........................................................................................................84
TÀI LIỆU THAM KHẢO..........................................................................................85

PHỤ LỤC
vii


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
NSNN

:

Ngân sách nhà nước

NNT

:

Người nộp thuế

DN

:

Doanh nghiệp

TNDN

:

Thu nhập doanh nghiệp

GTGT

:

Giá trị gia tăng

TTHT

:

Tuyên truyền hỗ trợ

EFA (Exploration Factor Analysis) :

Phân tích nhân tố khám phá

KMO (Kaiser-Meyer-Olkin)

Chỉ số được dùng để xem xét sự thích hợp của

:

phân tích nhân tố
SPSS (Statistical Package for

:

Social Sciences)

Phần mềm xử lý số liệu thống kê dùng trong
các ngành khoa học xã hội

TS

:

Thuế suất

KK

:

Tính đơn giản của việc kê khai

KTR

:

Hiệu quả công tác kiểm tra thuế

KTB

:

Nhận thức tích cực về thuế

HP

:

Nhận thức về hình phạt

HQKD

:

Hiệu quả kinh doanh

TTT

:

Hành vi tuân thủ thuế

OECD

:

Ủy ban các vấn đề về thuế

viii


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1: Tổng hợp các cách tiếp cận khác nhau về tuân thủ thuế .............................14
Bảng 1.2: Tổng hợp các nghiên cứu trước đây liên quan đến nhân tố ảnh hưởng đến
hành vi tuân thủ thuế..................................................................................................29
Bảng 2.1: Kết quả thu ngân sách qua các năm 2011-2015 của toàn ngành thuế tỉnh
Khánh Hòa.................................................................................................................35
Bảng 2.2: Kết quả thực hiện dự toán thu ngân sách trên địa bàn thành phố Nha Trang
năm 2012-2014 ..........................................................................................................36

Bảng 2.3: Kết quả quản lý kê khai thuế......................................................................38
Bảng 2.4: Kết quả công tác kiểm tra, thanh tra của ngành Thuế tỉnh Khánh Hòa giai
đoạn 2012-2015 .........................................................................................................39
Bảng 3.1: Các giả thuyết nghiên cứu..........................................................................44
Bảng 3.2: Thang đo thuế suất.....................................................................................48
Bảng 3.3: Thang đo tính đơn giản của việc kê khai thuế ............................................48
Bảng 3.4: Thang đo công tác kiểm tra thuế ................................................................48
Bảng 3.5: Thang đo nhận thức tích cực về tính công bằng của thuế ...........................49
Bảng 3.6: Thang đo nhận thức về hình phạt ...............................................................49
Bảng 3.7: Thang đo hiệu quả kinh doanh ...................................................................50
Bảng 3.8: Thang đo hành vi tuân thủ thuế ..................................................................50
Bảng 3.9: Kết quả Cronbach’s Alpha các thang đo sơ bộ ...........................................51
Bảng 3.10: Các thang đo chính thức trong mô hình nghiên cứu .................................52
Bảng 4.1: Thống kê loại hình doanh nghiệp trong mẫu nghiên cứu ............................56
Bảng 4.2: Thống kê độ tuổi trong mẫu nghiên cứu.....................................................57
Bảng 4.3: Thống kê giới tính trong mẫu nghiên cứu...................................................58
Bảng 4.4: Thống kê mô tả các biến quan sát ..............................................................59
Bảng 4.5: Kiểm định độ tin cậy thang đo TTT ...........................................................60

ix


Bảng 4.6: Kiểm định độ tin cậy thang đo đo các nhân tố tác động đến hành vi tuân thủ thuế...60
Bảng 4.7: Kết quả EFA thang đo các nhân tố tác động đến hành vi tuân thủ thuế ................62
Bảng 4.8: Kết quả EFA thang đo các nhân tố tác động đến hành vi tuân thủ thuế..............62
Bảng 4.9: Kết quả EFA thang đo tuân thủ thuế TTT...................................................64
Bảng 4.10a: Kết quả phân tích tương quan Nhóm 1 ...................................................65
Bảng 4.10b: Kết quả phân tích tương quan Nhóm 2 ...................................................65
Bảng 4.11a: Kết quả hồi quy sử dụng phương pháp Enter của mô hình......................67
Bảng 4.12a: Kết quả kiểm định phương sai ANOVA..................................................67

Bảng 4.13a: Mô hình hồi quy theo lý thuyết ..............................................................67
Bảng 4.11b: Kết quả hồi quy sử dụng phương pháp Enter của mô hình......................69
Bảng 4.12b: Kết quả kiểm định phương sai ANOVA .................................................69
Bảng 4.13b: Mô hình hồi quy theo lý thuyết ..............................................................69
Bảng 4.13c: Mô hình hồi quy theo lý thuyết (Lần 2) .................................................. 70
Bảng 4.14a: Tương quan giữa các biến độc lập (Nhóm 1) ..........................................72
Bảng 4.14b: Tương quan giữa các biến độc lập (Nhóm 2)..........................................72
Bảng 4.15: Kiểm định giả thuyết nghiên cứu .............................................................75
Bảng 4.16: Tổng hợp những điểm tương đồng và khác biệt so với những nghiên cứu
trước đây ...................................................................................................................75

x


DANH MỤC HÌNH VẼ VÀ BIỂU ĐỒ
Hình 1.1: Thuyết hành động hợp lý (TRA) ............................................................................. 9
Hình 1.2: Mô hình TPB cơ bản của Ajzen, 1985 ........................................................10
Hình 1.3: Mô hình TPB mở rộng của Ajzen, 2006 .....................................................11
Hình 1.4: Đề xuất mô hình và giả thuyết nghiên cứu.................................................32
Hình 2.1: Cơ cấu tổ chức bộ máy Cục thuế tỉnh Khánh Hòa ......................................34
Hình 3.1: Thiết kế nghiên cứu....................................................................................45
Hình 4.1: Biểu đồ loại hình doanh nghiệp ..................................................................57
Hình 4.2: Biểu đồ thể hiện các nhóm tuổi ..................................................................58
Hình 4.3: Đồ thị phân tán giữa phần dư chuẩn hóa và giá trị ước lượng .....................73
Hình 4.4: Đồ thị phân phối chuẩn của phần dư...........................................................74

xi


TRÍCH YẾU LUẬN VĂN

Đề tài: “Nghiên cứu các nhân tố tác động đến hành vi tuân thủ thuế của các
doanh nghiệp tại thành phố Nha Trang”được thực hiện với mục đích xác định và đo
lường các nhân tố tác động đến hành vi tuân thủ thuế của các doanh nghiệp tại thành
phố Nha Trang. Trên cơ sở đó, tác giả đề xuất một số hàm ý chính sách nhằm cải thiện
việc tuân thủ thuế của các doanh nghiệp.
Trên cơ sở các lý thuyết về tuân thủ thuế, các nghiên cứu thực nghiệm được
thực hiện trước đây. Tác giả đã xây dựng mô hình và giả thuyết nghiên cứu các nhân
tố tác động đến hành vi tuân thủ thuế của doanh nghiệp. Mô hình lý thuyết cho thấy:
có 06 nhân tố tác động đến hành vi tuân thủ thuế của doanh nghiệp và được chia thành
02 nhóm. Nhóm 1 gồm các nhân tố liên quan đến chính sách thuế: (i) Thuế suất; (ii)
Tính đơn giản của việc kê khai thuế; (iii) Hiệu quả công tác kiểm tra thuế; Nhóm 2
gồm các nhân tố liên quan đến người nộp thuế: (i) Nhận thức tích cực về thuế; (ii)
Nhận thức về hình phạt; và (iii) Hiệu quả kinh doanh của doanh nghiệp.
Dữ liệu thu thập từ các doanh nghiệp kê khai thuế trên địa bàn thành phố Nha
Trang với cỡ mẫu là 265 quan sát (trong đó 250 phiếu hợp lệ). Dữ liệu thu thập từ các
doanh nghiệp được xử lý bằng kỹ thuật phân tích độ tin cậy thông qua hệ số
Cronbach’s Alpha, Phân tích nhân tố khám phá EFA và mô hình hồi quy tuyến tính.
Kết quả nghiên cứu cho thấy: 05/06 nhân tác động có ý nghĩa thống kê đến hành vi
tuân thủ thuế tại Cục thuế Khánh Hòa: (1) Nhận thức về hình phạt (HP); (2) Công tác
kiểm tra thuế (KTR); (3) Thuế suất (TS); (4) Nhận thức tích cực về thuế (KTB) và (5)
Tính đơn giản của việc kê khai thuế (KK).
Dựa trên kết quả nghiên cứu, tác giả đã đưa ra các gợi ý chính sách nhằm cải
thiện việc tuân thủ thuế của doanh nghiệp. Đây sẽ là tài liệu tham khảo có giá trị, là cơ
sở cho các nhà quản lý kinh tế, các nhà hoạch định chính sách thuế trong việc tiếp tục
nghiên cứu đề xuất và hoạch định cơ chế, chính sách, giải pháp cụ thể nhằm cải thiện
hành vi tuân thủ thuế của các doanh nghiệp.
Từ khóa: Hành vi, Tuân thủ thuế, Nha Trang

xii

LỜI MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Thuế không những là nguồn thu quan trọng chủ yếu của ngân sách nhà nước
(NSNN) mà còn ảnh hưởng to lớn đến công cuộc phát triển kinh tế. Mỗi quyết định về
thuế đều liên quan đến tích lũy, đầu tư, tiêu dùng, cũng như vấn đề phân bổ nguồn lực
trong xã hội. Việt Nam cũng như các quốc gia đang phát triển khác đang đối mặt với
một trong những thách thức lớn trong công việc quản lý thuế là làm thế nào hạn chế
thất thoát nguồn thu thuế và nhờ đó nâng cao mức độ tuân thủ thuế. Mức tuân thủ thấp
ảnh hưởng nhất định đến tăng trưởng và phát triển kinh tế ở một số khía cạnh như: các
nước có nguồn lực hạn hẹp hơn để phát triển, hệ thống thuế có xu hướng trở nên méo
mó hơn và ít công bằng hơn, và chính sách thuế sẽ dễ bị tác động bởi những thay đổi.
Việt Nam đã và đang thực hiện cơ chế quản lý thuế mới, người nộp thuế tự khai, tự
nộp thuế với chủ trương tăng cường tính chủ động, tự chịu trách nhiệm trước pháp luật
trong thực hiện nghĩa vụ thuế của các tổ chức, cá nhân. Tự khai, tự nộp thuế là cơ chế
quản lý thuế, trong đó người nộp thuế được chủ động và tự giác thực hiện nghĩa vụ
thuế của mình theo quy định của pháp luật. Người nộp thuế tự kê khai, tự tính toán số
thuế phải nộp, tự nộp thuế cho ngân sách nhà nước theo đúng thời hạn luật quy định và
tự chịu trách nhiệm về việc kê khai, nộp thuế của mình. Cơ quan quản lý thuế không
can thiệp trực tiếp vào việc kê khai, nộp thuế của người nộp thuế trừ trường hợp phát
hiện ra các sai sót, vi phạm hoặc có dấu hiệu không tuân thủ thuế. Tuy nhiên, trong
trường hợp động cơ tuân thủ của người nộp thuế kém cũng với năng lực quản lý của
cơ quan thuế cũng yếu kém, không thể phát hiện các hành vi gian lận thuế của người
nộp thuế, cơ chế tự khai tự nộp sẽ không phát huy được hiệu quả.
Chính vì vậy, nền tảng của quản lý thuế hiện đại hướng đến và phát huy cao
nhất tính tự giác tuân thủ pháp luật của người nộp thuế. Vấn đề đặt ra là từ khi Việt
Nam chính thức áp dụng cơ chế tự khai tự nộp cho đến nay, hoàn toàn chưa có một
nghiên cứu chính thức hay một động thái tích cực từ phía cơ quan thuế và các cơ quan
chức năng khác quan tâm đến việc đo lường các nhân tố ảnh hưởng đến hành vi tuân
thủ thuế của người nộp thuế, cũng như tiến hành nghiên cứu những nhân tố nào giúp

cho người nộp thuế tuân thủ thuế tốt hơn. Trong khi đó, hầu hết các nghiên cứu đã có
về vấn đề này đều thống nhất rằng yêu cầu tất yếu là các cơ quan thuế cần quan tâm
nghiên cứu về các nhân tố tác động đến việc tuân thủ thuế của người nộp thuế, nhất là
1


khi áp dụng hệ thống tự khai tự nộp, nhằm đảm bảo hiệu quả và hiệu lực công tác
trong quản lý thuế. Ngoài ra, hành vi tuân thủ thuế của người nộp thuế chịu sự tác
động phức tạp của nhiều nhân tố khác nhau, và thay đổi tùy theo tình hình riêng của
mỗi quốc gia. Chính vì vậy, nhất thiết cơ quan thuế phải quan tâm cải thiện tuân thủ
thuế cho người nộp thuế sau khi đã xác minh các nhân tố tác động đến tuân thủ thuế
của người nộp thuế nhằm đảm bảo thực hiện tốt nhất vai trò của mình.
Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn ấy, với vai trò là một học viên cao học và là một
công chức ngành Thuế, tôi đã chọn đề tài “Nghiên cứu các nhân tố tác động đến
hành vi tuân thủ thuế của các doanh nghiệp tại thành phố Nha Trang” làm đề tài
thạc sĩ của mình để khám phá những nhân tố tác động đến hành vi tuân thủ thuế tại địa
phương đóng góp ngân sách đáng kể cho cả nước, từ đó kiến nghị các chính sách
nhằm cải thiện mức độ tuân thủ thuế của doanh nghiệp.
2. Mục tiêu của nghiên cứu
2.1 Mục tiêu chung
Mục tiêu chung của nghiên cứu này nhằm xác định các nhân tố chính tác động
đến hành vi tuân thủ thuế của các doanh nghiệp tại Nha Trang, trên cơ sở đó đề xuất một
số hàm ý chính sách nhằm góp phần cải thiện mức độ tuân thủ thuế của doanh nghiệp.
2.2 Mục tiêu cụ thể
- Khám phá các nhân tố tác động đến hành vi tuân thủ thuế của doanh nghiệp
tại Nha Trang
- Xác định mức độ tác động của các nhân tố ảnh hưởng đến hành vi tuân thủ
thuế của doanh nghiệp tại Nha Trang.
- Đề xuất những kiến nghị chính sách nhằm cải thiện mức độ tuân thủ của
doanh nghiệp tại Nha Trang.

3. Câu hỏi nghiên cứu
- Những nhân tố nào tác động đến hành vi tuân thủ thuế của doanh nghiệp tại
Nha Trang?
- Mức độ tác động cụ thể của từng nhân tố đến hành vi tuân thủ thuế của doanh
nghiệp tại Nha Trang như thế nào?
- Đâu là những chính sách nhằm cải thiện hành vi tuân thủ thuế của doanh
nghiệp tại Nha Trang?
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu
-

Khung lý thuyết về hành vi của khách hàng.
2


- Tác động của các nhân tố tới hành vi tuân thủ thuế của doanh nghiệp trên địa
bàn Nha Trang.
- Khách thể nghiên cứu là những doanh nghiệp lớn tham gia hoạt động sản xuất
kinh doanh trên địa bàn Nha Trang do Cục Thuế Khánh Hòa quản lý.
Xuất phát từ vấn đề nghiên cứu được trình bày ở phần tổng quan, vấn đề đặt ra
là tại sao doanh nghiệp tuân thủ hoặc không tuân thủ thuế và tại sao doanh nghiệp lại
tuân thủ ở một cấp độ nhất định nào đó. Muốn nâng cao tự nguyện của doanh nghiệp
trong hành vi tuân thủ thuế thì cần phải hiểu tính tuân thủ bị tác động bởi những nhân
tố nào và mức độ tác động của những nhân tố này ra sao để từ đó có biện pháp nâng
cao tính tuân thủ thuế. Khi người nộp thuế tự nguyện tuân thủ thuế, công tác quản lý
thuế sẽ đơn giản hơn những vẫn đạt được hiệu quả nhất định. Hành vi tuân thủ của
người nộp thuế không phải là một nhân tố độc lập, bất biến, nó chịu tác động của các
nhân tố trong môi trường hoạt động và các nhân tố trong bản thân người nộp thuế.
Chính vì vậy, đề tài tập trung khảo sát ý kiến của những nhân viên đang trực tiếp thực
hiện công tác kê khai, kế toán thuế cho các doanh nghiệp tại Nha Trang do đặc thù sản

xuất kinh doanh tại Nha Trang là nơi hoạt động kinh tế năng động nhất ở tỉnh Khánh
Hòa, với các lĩnh vực sản xuất kinh doanh đa dạng nhằm đảm bảo tính đại diện tốt cho
mẫu nghiên cứu.
Phạm vi nghiên cứu
- Luận văn chỉ tập trung nghiên cứu hành vi tuân thủ thuế của doanh nghiệp đối
với các khoản thuế nội địa (như thuế Thu nhập doanh nghiệp, thuế Giá trị gia tăng, thuế
khác) dưới sự quản lý thuế của Tổng cục Thuế, Cục thuế tỉnh Khánh Hòa và các Chi cục
Thuế, không bao gồm các khoản thuế quan dưới sự quản lý của cơ quan hải quan.
- Do giới hạn về thời gian và chi phí nên tác giả chỉ nghiên cứu các dữ liệu thu
thập liên quan đến các doanh nghiệp đang hoạt động trên địa bàn thành phố Nha Trang
thuộc Cục thuế Khánh Hòa quản lý.
- Luận văn tập trung nghiên cứu những nội dung cơ bản nhất liên quan đến lý
thuyết về hành vi tuân thủ thuế của các doanh nghiệp đang hoạt động trên địa bàn
thành phố Nha Trang.
- Thu thập dữ liệu sơ cấp (điều tra của doanh nghiệp trong năm 2016).
- Luận văn cũng sử dụng số liệu thứ cấp dựa trên báo cáo tài chính và thông tin
cung cấp của các doanh nghiệp hoạt động sản xuất kinh doanh trên địa bàn thành phố
Nha Trang.
3


5. Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp nghiên cứu định lượng. Nghiên cứu định
lượng được thực hiện thông qua kỹ thuật thu thập thông tin bằng phiếu khảo sát từ các
doanh nghiệp đang hoạt động trên địa bàn thành phố Nha Trang với 01 mẫu với số
phiếu khảo sát được đưa vào phân tích là 250/265 doanh nghiệp. Toàn bộ dữ liệu
được xử lý bằng phần mềm SPSS18.0 và tiến hành các bước phân tích sau:


Làm sạch dữ liệu.



Kiểm định độ tin cậy thang đo bằng hệ số tin cậy Cronbach’s Anpha để kiểm

định sự tương quan giữa các biến và loại bỏ các biến có độ tin cậy không phù hợp.


Phân tích nhân tố khám phá EFA tìm ra các nhân tố ảnh hưởng tới hành vi tuân

thuế của người nộp thuế.


Phân tích hồi quy tuyến tính nhằm xác định mức độ tác động của các nhân tố

đến hành vi tuân thủ thuế của người nộp thuế.
6. Ý nghĩa của đề tài
Về mặt lý thuyết, đề tài sẽ hệ thống hóa các nhân tố ảnh hưởng tới hành vi tuân
thủ thuế của doanh nghiệp, trên cơ sở đó chỉ ra những nhân tố có ảnh hưởng lớn nhất.
Về mặt thực tiễn, dựa trên kết quả phân tích các nhân tố ảnh hưởng để từ đó đề
xuất những kiến nghị chính sách nhằm giúp cơ quan thuế thấu hiểu hơn người nộp
thuế, tăng cường tính tuân thủ tự nguyện của doanh nghiệp.
7. Tổng quan các nghiên cứu
Tình hình nghiên cứu trong nước
Nghiên cứu của Nguyễn Thị Lệ Thúy (2009) với đề tài “Hoàn thiện quản lý thu
thuế của nhà nước nhằm tăng cường sự tuân thủ thuế của doanh nghiệp - nghiên cứu
tình huống của Hà Nội”, tác giả đã tập trung phân tích từ hoạt động quản lý thu thuế
của nhà nước, từ đó đưa ra giải pháp tăng cường tuân thủ thuế đối với các doanh
nghiệp. Về phương pháp nghiên cứu, đề tài sử dụng một số phương pháp khác nhau
như kết hợp lịch sử với logic, tổng hợp và phân tích để rút ra kết luận. Các kết luận

liên quan đến hành vi gian lận thuế được đưa ra từ nghiên cứu là: (1) Do người nộp
thuế chưa hiểu sâu sắc về nghĩa vụ và quyền lợi từ khoản tiền thuế mà mình đóng góp;
(2) Chưa hiểu rõ về nội dung chính sách và nghiệp vụ thuế, kê khai và nộp thuế; (3)
Chưa nhận thức đúng trách nhiệm pháp luật về nghĩa vụ phải kê khai, nộp thuế của
mình, cũng như các hình thức xử phạt nếu doanh nghiệp vi phạm luật thuế; (4) Tính
4


tuân thủ, tự nguyện chưa cao trong việc kê khai, tính thuế, nộp thuế. Tuy nhiên, hạn
chế của đề tài chưa sử dụng các phương pháp phân tích định lượng nhằm cung cấp
những luận cứ xác đáng và thuyết phục cho kết quả nghiên cứu.
Nghiên cứu của Võ Đức Chín (2011) “Các nhân tố tác động đến hành vi tuân
thủ thuế của doanh nghiệp - trường hợp tỉnh Bình Dương”, tác giả đã sử dụng phương
pháp nghiên cứu định tính và định lượng và đã xác định được các nhân tố tác động đến
hành vi tuân thủ thuế của doanh nghiệp. Mô hình nghiên cứu theo đề xuất của tác giả
gồm nhóm nhân tố về đặc điểm doanh nghiệp, ngành kinh doanh, nhóm nhân tố về xã
hội, về kinh tế, hệ thống thuế và tâm lý ảnh hưởng đến sự tuân thủ thuế của các doanh
nghiệp. Kết quả cho thấy nhân tố kinh tế, hệ thống thuế, các nhân tố về tâm lý, đặc
điểm doanh nghiệp và nhân tố xã hội của doanh nghiệp đều tác động đến hành vi tuân
thủ của doanh nghiệp tại Bình Dương. Tuy nhiên, nghiên cứu này chỉ phù hợp với thực
tế các doanh nghiệp tại Bình Dương.
Ngoài ra, giai đoạn từ năm 2010 đến 2014 cũng có khá nhiều luận văn thạc sĩ
nghiên cứu về các lĩnh vực có liên quan đến việc tuân thủ thuế của người nộp thuế,
mặc dù đó không phải là những nhân tố tác động trực tiếp đến hành vi tuân thủ thuế,
chẳng hạn những nghiên cứu đánh giá sự hài lòng của người nộp thuế,… Tuy nhiên,
cho đến nay theo hiểu biết của tác giả, các nghiên cứu liên quan đến hành vi tuân thủ
thuế của doanh nghiệp vẫn chưa được thực hiện tại Nha Trang. Vì thế, thực hiện
nghiên cứu các nhân tố tác động đến hành vi tuân thủ thuế của doanh nghiệp tại Nha
Trang phù hợp với thực tiễn công tác bản thân những người công việc kê khai, kế toán
thuế cho các doanh nghiệp.

Tình hình nghiên cứu trên thế giới
Tuân thủ thuế đã được phát triển thành một chủ đề nghiên cứu lớn trong lĩnh
vực tâm lý học kinh tế. Vấn đề này đã được tiếp cận từ nhiều quan điểm khác nhau,
làm sáng tỏ nhiều khía cạnh khác nhau về hành vi của người nộp thuế.
Jackson và Million (1986) đã tổng hợp các nghiên cứu về hành vi tuân thủ thuế
và xác định 14 nhân tố chính tác động đến hành vi tuân thủ thuế. Những nhân tố này
đã được Fischer (1992) và cộng sự tổng hợp thành 4 nhóm trong mô hình mở rộng (mô
hình Fischer) bao gồm các nhân tố tác động đến cơ hội không tuân thủ, quan điểm và
nhận thức của người nộp thuế, các nhân tố liên quan đến hệ thống thuế và các đặc
điểm nhân khẩu học. Mô hình này cung cấp cho người đọc một khuôn khổ để hiểu tác
5


động của những nhân tố kinh tế - xã hội và tâm lý đến quyết định tuân thủ thuế của
người nộp thuế.
Chau và Leung (2009) đã mở rộng mô hình tuân thủ thuế của Fisher bằng cách
bổ sung thêm các nhân tố môi trường quan trọng khác - văn hóa và sự tương tác giữa
cơ hội không tuân thủ với hệ thống thuế tác động đến hành vi tuân thủ thuế (mô hình
Fischer mở rộng) và đề nghị các nghiên cứu tiếp theo cần tập trung xác định tác động
của từng nhân tố và tương tác giữa những nhân tố này tác động như thế nào đến tuân
thủ thuế. Nghiên cứu này cũng cho rằng hầu hết những nghiên cứu hiện có về tuân thủ
thuế đều được thực hiện ở các quốc gia đã phát triển, trong khi các quốc gia đang phát
triển lại dễ bị tổn thương hơn khi hành vi không tuân thủ thuế diễn ra. Vì vậy họ đề
nghị cần tiến hành nhiều nghiên cứu thực nghiệm hơn về hành vi tuân thủ thuế của
người nộp thuế ở các quốc gia đang phát triển.
Một nghiên cứu khác về các nhân tố tác động đến tuân thủ thuế được thực hiện
bởi Misu (2011) cũng phân chia các nhân tố quan trọng nhất tác động đến tuân thủ
thuế thành 2 nhóm: các nhân tố về kinh tế (thuế suất, kiểm tra thuế, hình phạt,…) và
các nhân tố phi kinh tế (nhận thức về công bằng, thái độ của người nộp thuế, chuẩn
mực xã hội,…). Nghiên cứu này một lần nữa cung cấp nền tảng lý thuyết cho những

nhà nghiên cứu sau thực hiện nghiên cứu về các nhân tố tác động đến hành vi tuân thủ
thuế của của người nộp thuế.
Alm và Torgler (2011) cho rằng chiến lược tuân thủ về hành chính dựa trên
việc bắt buộc sẽ là điểm khởi đầu hợp lý nhưng chưa phải là điểm kết thúc tốt để giải
quyết khoảng cách về thuế. Vấn đề ở chỗ chất lượng những dịch vụ do cơ quan thuế
cung cấp và đặc biệt là niềm tin của người nộp thuế. Tương tự, Molero và Pujol (2011)
cho rằng tuân thủ thuế cần được phân tích trong một khuôn khổ rộng hơn về hành vi
con người, không phải chỉ dựa trên các biến về kinh tế mà còn dựa trên các nhân tố
khác chẳng hạn như sự bất bình, ý thức về trách nhiệm và nghĩa vụ chung, các vấn đề
về đạo đức, tinh thần vị tha, tinh thần quốc gia,…(Torgler và Werner, 2005; Alm và
Torgler, 2006). Nghiên cứu này cho rằng khi công chúng cho rằng chất lượng dịch vụ
công do chính phủ cung cấp không tốt, cách duy nhất để gia tăng đạo đức về thuế cho
người nộp thuế là tăng cường chất lượng của những dịch vụ này. Ngược lại, một khi
họ cảm nhận chất lượng dịch vụ công tốt, bản thân họ sẽ có quan điểm nhìn nhận và
tuân thủ thuế tốt hơn.
6


Một nghiên cứu khác rộng hơn và khá phù hợp với tình hình của Việt Nam với
đề tài “Các nhân tố quyết định của hành vi tuân thủ thuế ở Châu Á - trường hợp của
Malaysia” được thực hiện bởi Palil và Mustapha (2011). Chín nhân tố quyết định tuân
thủ thuế được xác định gồm khả năng xác suất bị kiểm tra, nhận thức về chi tiêu chính
phủ, nhận thức về sự công bằng, hình phạt, những áp lực về tài chính, những thay đổi
trong chính sách của chính phủ hiện tại, ảnh hưởng từ các nhóm tham chiếu, hiệu quả
hoạt động của cơ quan thuế và kiến thức về thuế, đặc biệt khi áp dụng cơ chế tự khai
tự nộp. Nghiên cứu cũng giúp các nhà quản lý thuế nhận thấy tầm quan trọng của kiến
thức thuế với việc hỗ trợ thiết kế một chương trình giáo dục về thuế, đơn giản hóa hệ
thống thuế và phát triển một sự hiểu biết rộng hơn về hành vi của người nộp thuế.
Nghiên cứu này được xem là phù hợp với thực tế Việt Nam.
Như vậy, tuân thủ thuế là một vấn đề phức tạp, chịu sự tác động của hàng loạt

các nhân tố khác nhau và thay đổi theo từng chủ thể nghiên cứu khác nhau. Vì thế, tiếp
tục thực hiện nghiên cứu các nhân tố khác nhau tác động đến hành vi tuân thủ thuế của
doanh nghiệp tại địa phương nhất định sẽ góp phần làm rõ hơn ảnh hưởng của các
nhóm nhân tố trong các bối cảnh nghiên cứu nhất định.
8. Cấu trúc của luận văn:
Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, danh mục các
từ viết tắt và phụ lục, đề tài được kết cấu gồm 5 chương sau:
Chương 1: Lý thuyết hành vi tuân thủ thuế và các nhân tố tác động đến hành vi tuân
thủ thuế của doanh
Chương 2: Thực trạng quản lý quản lý tuân thủ thuế tại Cục Thuế Khánh Hòa
Chương 3: Phương pháp nghiên cứu hành vi tuân thủ thuế của doanh nghiệp
Chương 4: Phân tích các nhân tố tác động đến hành vi tuân thủ thuế của các doanh
nghiệp tại Nha Trang
Chương 5: Kết luận và khuyến nghị chính sách

7


CHƯƠNG 1: LÝ THUYẾT TUÂN THỦ THUẾ VÀ CÁC NHÂN TỐ TÁC
ĐỘNG ĐẾN HÀNH VI TUÂN THỦ THUẾ CỦA DOANH NGHIỆP
Chương này tác giả sẽ trình bày khung lý thuyết liên quan đến các khái niệm
vềhành vi tuân thủ thuế, các nhân tố tác động đến hành vi tuân thủ thuế. Trên cơ sở đó
tác giả xây dựng mô hình và các giả thuyết nghiên cứu của mình.
1.1 LÝ THUYẾT VỀ HÀNH VI TUÂN THỦ THUẾ
1.1.1 Hành vi
Theo cách hiểu của lý thuyết hành vi chính thống rất phát triển ở Mỹ, hành vi
của con người chỉ là những phản ứng (máy móc) quan sát được sau các tác nhân và
nếu không quan sát được được những phản ứng thì có thể nói rằng không có hành vi.
Lý thuyết này cho rằng chúng ta không thể nghiên cứu được những gì mà con
người không thể quan sát trực tiếp được. Do vậy, tâm lý, ý thức con người không thể

trở thành đối tượng nghiên cứu của lý thuyết hành vi (Waston, 1913). Các nhà hành vi
chính thống cho rằng các tác nhân gây ra phản ứng của con người, do đó thông qua các
phản ứng có thể hiểu trở lại các tác nhân. Waston (1913) - một đại diện tiêu biểu của lý
thuyết hành vi trong tâm lý học đã đưa ra mô hình hành vi gồm một chuỗi kích thích
và phản ứng:
S (tác nhân) → R (phản ứng)
Theo sơ đồ này thì hành vi con người hoàn toàn máy móc, cơ học mà không có
sự tham gia của ý thức hay một nhân tố nào khác.
Về sau trong quá trình phát triển thuyết hành vi, khái niệm hành vi dần được
mở rộng và chứa đựng thêm nhiều nhân tố mới. Các nhà hành vi mới (hay còn gọi là
các nhà hành vi xã hội) cho rằng giữa hai nhân tố tác nhân và phản ứng còn có các
nhân tố trung gian được chia làm hai loại là các nhu cầu sinh lý và các nhân tố nhận
thức. Nhà xã hội học Mỹ Mead (1956) đưa ra luận điểm về bản chất xã hội của hành vi
con người: “Hành vi xã hội không thể hiểu được nếu xây dựng nó từ các tác nhân và
phản ứng. Nó cần được phân tích như một chỉnh thể linh hoạt, không một bộ phận nào
của chỉnh thể được phân tích hoặc có thể được phân tích độc lập”. Điều này có nghĩa,
hành vi xã hội là một thể thống nhất gồm các nhân tố bên trong và bên ngoài có mối
quan hệ chặt chẽ với nhau.
8


Như vậy, hành vi của con người là một tập hợp nhiều hành động (hay việc làm
cụ thể) liên kết với nhau một cách hết sức phức tạp và chịu ảnh hưởng của nhiều nhân
tố bên trong (như tính cách, di truyền…) và các nhân tố bên ngoài (như kinh tế, văn
hoá, xã hội, chính trị, môi trường…) dưới nhiều góc độ và mức độ khác nhau.
 Lý thuyết hành động hợp lý (TRA) và lý thuyết hành vi có dự tính (TPB)
Lý thuyết TRA được Fishbein và Ajzen đưa ra từ năm 1975 cho rằng: nhân tố
quan trọng nhất quyết định hành vi của con người là ý định thực hiện hành vi đó
(Fishbein & Ajzen, 1975). Ý định thực hiện hành vi được quyết định bởi hai nhân tố:
thái độ của một người về hành vi và tiêu chuẩn chủ quan liên quan đến hành vi. Kết

quả của hai nhân tố này hình thành nên ý định thực hiện hành vi. Trên thực tế, lý
thuyết này tỏ ra rất hiệu quả khi dự báo những hành vi nằm trong tầm kiểm soát của ý
chí con người.
Niềm tin đối với những thuộc tính
của sản phẩm
Thái độ
Đo lường niềm tin đối với những
thuộc tính của sản phẩm
Ý định

Niềm tin về những người ảnh hưởng
sẽ nghĩ rằng tôi nên thực hiện hay
không thực hiện hành vi

Chuẩn chủ
quan

Sự thúc đẩy làm theo ý muốn của
những người ảnh hưởng

Hình 1.1 Thuyết hành động hợp lý (TRA)
Nguồn: Fishbein & Ajzen, 1975
Lý thuyết hành vi dự tính (TPB) (Ajzen, 1991), được phát triển từ lý thuyết
hành động hợp lý (Fishbein & Ajzen, 1975), giả định rằng một hành vi có thể được dự
báo hoặc giải thích bởi các xu hướng hành vi để thực hiện hành vi đó. Các xu hướng
hành vi được giả sử bao gồm các nhân tố động cơ mà ảnh hưởng đến hành vi, và được
định nghĩa như là mức độ nỗ lực mà mọi người cố gắng để thực hiện hành vi đó
(Ajzen, 1991).
9

Xu hướng hành vi lại là một hàm của ba nhân tố. Thứ nhất, các thái độ được
khái niệm như là đánh giá tích cực hay tiêu cực về hành vi thực hiện. Nhân tố thứ hai
là ảnh hưởng xã hội mà đề cập đến sức ép xã hội được cảm nhận để thực hiện hay
không thực hiện hành vi đó. Cuối cùng, lý thuyết hành vi được dự tính TPB được
Ajzen xây dựng bằng cách bổ sung thêm nhân tố kiểm soát hành vi nhận thức vào mô
hình TRA. Thành phần kiểm soát hành vi cảm nhận phản ánh việc dễ dàng hay khó
khăn khi thực hiện hành vi; điều này phụ thuộc vào sự sẵn có của các nguồn lực và các
cơ hội để thực hiện hành vi. Ajzen đề nghị rằng nhân tố kiểm soát hành vi tác động
trực tiếp đến hành vi, và nếu đương sự chính xác trong cảm nhận về mức độ kiểm soát
của mình, thì kiểm soát hành vi còn dự báo cả hành vi (Ajzen, 1991).
Mô hình TPB được xem như tối ưu hơn mô hình TRA trong việc dự đoán và
giải thích hành vi của người tiêu dùng trong cùng một nội dung và hoàn cảnh nghiên
cứu. Bởi vì mô hình TPB khắc phục được nhược điểm của mô hình TRA bằng cách bổ
sung thêm nhân tố kiểm soát hành vi cảm nhận.
Thái độ
(A)
Quy chuẩn chủ
quan (SN)

Ýđịnh
(I)

Hành vi
(B)

Kiểm soát hành vi
nhận thức (PBC)

Hình 1.2 Mô hình TPB cơ bản của Ajzen, 1985

Có 4 thành phần tạo nên mỗi hành vi của con người, đó là: kiến thức, niềm tin,
thái độ và thực hành. Mỗi hành vi là sự thể hiện của tất cả 4 thành phần bên trong của
một loạt các hành động có thể quan sát được nhằm đáp ứng một kích thích bên ngoài
nào đó tác động lên cơ thể.

10


Thái độ dẫn
đến hành vi

Niềm tin và
sự đánh giá

Quy chuẩn
chủ quan

Niềm tin quy
chuẩn và động cơ

Niềm tin
kiểm soát
NI m

Ý định

Hành vi

Kiểm soát hành
vi nhận thức

Hình 1.3 Mô hình TPB mở rộng của Ajzen, 2006
Tuy nhiên, mô hình TPB có một số hạn chế trong việc dự đoán hành vi (Werner,
2004). Các hạn chế đầu tiên là nhân tố quyết định ý định không giới hạn thái độ, chuẩn
chủ quan, kiểm soát hành vi cảm nhận (Ajzen, 1991). Có thể có các nhân tố khác ảnh
hưởng đến hành vi. Dựa trên kinh nghiệm nghiên cứu cho thấy rằng chỉ có 40% sự
biến động của hành vi có thể được giải thích bằng cách sử dụng TPB (Ajzen năm
1991; Werner 2004). Hạn chế thứ hai là có thể có một khoảng cách đáng kể thời gian
giữa các đánh giá về ý định hành vi và hành vi thực tế được đánh giá (Werner 2004).
Trong khoảng thời gian, các ý định của một cá nhân có thể thay đổi. Hạn chế thứ ba là
TPB là mô hình tiên đoán rằng dự đoán hành động của một cá nhân dựa trên các tiêu
chí nhất định. Tuy nhiên, cá nhân không luôn luôn hành xử như dự đoán bởi những
tiêu chí đó (Werner, 2004).
1.1.2 Hành vi tuân thủ thuế
Hành vi tuân thủ thuế là vấn đề được nhiều nhà nghiên cứu cũng như chính các
cơ quan quản lý nhà nước về thuế quan tâm từ rất lâu. Quan điểm truyền thống cho
rằng hầu hết người nộp thuế không tự nguyện tuân thủ thuế, họ chỉ chấp hành khi có
sự cưỡng chế, bắt buộc của cơ quan thuế.
Khái niệm tuân thủ thuế còn thu hút các nhà nghiên cứu luận bàn liên quan đến
việc người nộp thuế tuân thủ tự nguyện hay tuân thủ không tự nguyện. Mục tiêu của
cơ quan thuế là gia tăng sự tự nguyện tuân thủ thuế của người nộp thuế, thay vì phải
11


cưỡng chế, ép buộc, đưa ra các hình thức xử phạt để bắt buộc người nộp thuế.Hầu hết
các quan điểm nghiên cứu hiện nay đều tập trung xem xét tính tự nguyện chấp hành
thuế. James & Alley (1999) đã đưa ra câu hỏi: Sự tuân thủ có được là do hành vi tự
nguyện hay bắt buộc? Nếu người nộp thuế tuân thủ chỉ vì sự đe dọa hoặc do các biện
pháp cưỡng chế hành chính, hoặc do cả hai thì điều này không được cho là hoàn toàn
tuân thủ, ngay cả khi khoản thu từ thuế đạt tối đa so với mức phải nộp.

Như vậy, theo quan điểm hiện đại, cơ quan thuế được xem là thành công khi gia
tăng được sự tuân thủ thuế của người nộp thuế một cách tự nguyện, mà không cần phải
sử dụng đến các hình thức kiểm tra, thanh tra hoặc các biện pháp xử lý, chế tài khác.
1.1.2.1. Khái niệm hành vi tuân thủ thuế
Ủy ban các vấn đề về thuế của OECD (2004) cho rằng: “Tuân thủ thuế là phạm
vi mà đối tượng nộp thuế phải hoàn thành các nghĩa vụ thuế của mình”. Theo OECD
(2004), tại nhiều nước, đối tượng nộp thuế có ba nghĩa vụ cơ bản: (1) nộp tờ khai thuế
đúng hạn; (2) kê khai (báo cáo) chính xác trên tờ khai những thông tin cần thiết để xác
định số tiền thuế; và (3) nộp nghĩa vụ thuế kịp thời. Các nghĩa vụ này thường được coi
là tuân thủ về nộp tờ khai, tuân thủ về báo cáo (kê khai), và tuân thủ về thu nộp”.
Quan điểm mở rộng cho rằng do khía cạnh hoạt động đáng chú ý của hệ thống
thuế Hoa Kỳ là người nộp tự xác định nghĩa vụ thuế của mình và tự nguyện tuân thủ
thuế, điều này có thể hiểu là khả năng người nộp thuế và sự sẵn lòng tuân thủ luật thuế
được xác định bởi vấn đề đạo đức, môi trường pháp lý, và các nhân tố tình huống khác
tại từng thời gian và địa điểm cụ thể. Với quan điểm một số cơ quan thuế cũng xem tuân
thủ thuế là khả năng và sự sẵn lòng của đối tượng nộp thuế thực hiện theo quy định của
pháp luật thuế; kê khai thu nhập chính xác mỗi năm và thanh toán đủ số tiền thuế đúng
thời gian quy định (IRS, 2009; ATO, 2009). Theo James & Alley (1999) thì“Tuân thủ
thuế theo cách hiểu đơn giản nhất là mức độ người nộp thuế chấp hành nghĩa vụ thuế
được quy định trong luật thuế”.
Singh và cộng sự (2003) cho rằng tuân thủ thuế là hành động của một người
nộp tờ khai thuế, công khai chính xác tất cả các khoản thu nhập chịu thuế và thanh
toán tất cả các khoản thuế phải nộp trong thời hạn quy định mà không phải chờ đợi
hành động của cơ quan thuế. Trên cơ sở đó, tuân thủ thuế được tách biệt thành 2 quan
điểm: tuân thủ quan điểm về quản lý hành chính và tuân thủ theo quan điểm hoàn
thành chính xác tờ khai thuế. Tuân thủ theo quan điểm quản lý hành chính bao gồm
12


đăng ký và thông báo với cơ quan thuế tình trạng của người nộp thuế, nộp tờ khai thuế

mỗi năm (nếu cần) và tuân thủ khuôn khổ về thời gian thanh toán theo yêu cầu (Chow,
2004). Nghĩa là, tuân thủ thuế đòi hỏi người nộp thuế phải đạt được một mức độ trung
thực nhất định, có kiến thức thuế đầy đủ và khả năng sử dụng kiến thức này để hoàn
thành tờ khai thuế và các hồ sơ có liên quan kịp thời, chínhxác và đầy đủ (Sing &
Bhupalan, 2001). Cùng quan điểm với Singh & cộng sự (2003) cho rằng tuân thủ thuế
trở thành một vấn đề chủ yếu trong hệ thống tự khai thuế bởi vì tổng số tiền thuế phải
nộp phụ thuộc rất nhiều vào mức độ tuân thủ của người nộp thuế mặc dù không thể
tránh khỏi việc cơ quan thuế sẽ tìm kiếm thông tin từ những người nộp thuế khác trong
khu vực để giảm thiểu rủi ro xảy ra các trường hợp không tuân thủ, hoặc họ sẽ thường
xuyên thực hiện việc kiểm tra nhiều loại thuế khác nhau, và bằng những hình thức
khác chẳng hạn giáo dục kiến thức thuế nhằm tạo ra những tác động nhất định đến việc
tuân thủ thuế của người nộp thuế. Kirchler (2007) đưa ra một định nghĩa đơn giản hơn,
theo đó “Tuân thủ thuế là một thuật ngữ trung lập nhất miêu tả việc người nộp thuế
sẵn sàng nộp tiền thuế”.
Ngoài ra, một số tác giả đã xem xét tuân thủ thuế từ một góc độ khác.
Allingham & Sandmo (1972) mô tả tuân thủ thuế là một vấn đề “báo cáo thu nhập
thực tế” và cũng tuyên bố rằng hành vi tuân thủ thuế của người nộp thuế bị ảnh hưởng
bởi một số tình huống mà trong đó có thể người nộp thuế đưa ra quyết định trong tình
trạng không chắc chắn (Clotfelter, 1983). Tức là người nộp thuế có thể sẽ được hưởng
một khoản tiền thuế tiết kiệm được do khai báo thấp thu nhập tính thuế hoặc đối với
các khoản thu nhập không khai báo, họ sẽ bị phạt với một tỷ lệ cao hơn so với khoản
thu nhập được kê khai đầy đủ và chính xác về thời gian. McBarnet (2001) đề nghị tuân
thủ thuế nên được nhìn nhận trong 3 cách, cụ thể là: cam kết tuân thủ - sẵn sàng nộp
thuế mà không khiếu nại; tuân thủ có điều kiện - miễn cưỡng nộp tờ khai và nộp thuế;
tuân thủ có sáng tạo để giảm thiểu nghĩa vụ thuế bằng cách tận dụng khả năng để xác
định lại thu nhập và khấu trừ các khoản chi phí theo quy định của luật thuế. Spice
(1976) nhận thức mức độ tuân thủ thuế là một hình thức đặc biệt của sự may rủi (trong
đó có liên quan đến khả năng phát hiện và xử phạt), đòi hỏi cơ quan thuế phải hiểu
được các nhân tố tác động đến quyết định tuân thủ thuế của người nộp thuế.
Tuân thủ thuế không phải là một quá trình tự thân mà trái lại, nó chịu tác động

từ các nhân tố bên ngoài (Allingham & Sandmo, 1972; Spicer, 1976). Lewis (1982) và
13