Báo cáo thực tập tại Công ty Cổ phần Dệt may Gia Định Phong Phú

MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU
Chương 1: TỔNG QUAN VỀ CÔNG TY CỔ PHẦN DỆT MAY ..................1
1.1

Giới thiệu chung ......................................................................................5

1.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển của công ty.........................................5
1.1.2. Đối tác thương mại ..............................................................................7
1.1.3. Các sản phẩm của công ty .....................................................................8
1.1.4. Sơ đồ tổ chức nhân sự của công ty ........................................................9
1.1.5. Sơ đồ mặt bằng của công ty ..............................................................10
1.2. Giới thiệu về xí nghiệp nhuộm Phan Văn Trị .......................................11
1.2.1. Chức năng ............................................................................................11
1.2.2. Năng lực sản xuất ................................................................................11
1.2.3. Thiết bị .................................................................................................11
1.2.4. Sơ đồ tổ chức xí nghiệp nhuộm ...........................................................11
Chương 2: NGUYÊN LIỆU SẢN XUẤT.........................................................14
2.1.Nguyên liệu dệt..........................................................................................14
2.1.1. Sợi PolyEster (PE) ...............................................................................14
2.1.1.1. Cấu Tạo..........................................................................................14
2.1.1.2. Tính chất vật lý .............................................................................15
2.1.1.3. Tính chất hóa học ..........................................................................15
2.1.2. Sợi Cotton ...........................................................................................16
2.1.2.1 Cấu tạo ............................................................................................16
2.1.2.2 Tính chất vật lý ...............................................................................16
2.1.2.3. Tính chất hóa học ..........................................................................17
2.2.Nguyên liệu nhuộm ...................................................................................18
2.2.1.Lý thuyết về nhuộm ............................................................................18
1

2.2.2 Phân loại thuốc nhuộm .........................................................................19
2.2.2.1 Thuốc nhuộm phân tán ...................................................................19
2.2.2.2 Thuốc nhuộm hoạt tính...................................................................22
2.2.2.3 Thuốc nhuộm axit...........................................................................26
2.2.2.4 Thuốc nhuộm cation .......................................................................27
2.3.Các chất trợ nhuộm ..................................................................................27
2.4.Khả năng thay thế nguyên liệu ................................................................28
2.4.1.Khả năng thay thế thuốc nhuộm cho vải cotton. .............................28
2.4.2.Khả năng thay thế thuốc nhuộm cho vải PE....................................29
Chương 3: QUY TRÌNH CÔNG NGHỆ NHUỘM.........................................32
3.1. Sơ đồ công nghệ nhuộm vải ....................................................................32
3.2. Các công đoạn trong quy trình nhuộm..................................................34
3.2.1. Quy trình tổng quát quá trình nhuộm vải T/C .....................................34
3.2.2. Quá trình tiền xử lý tẩy hồ tẩy trắng...................................................36
3.2.3. Quá trình nhuộm PE ...........................................................................37
3.2.4. Quá trình nhuộm Cotton ......................................................................39
3.2.5. Cắt lông................................................................................................40
3.2.6. Vắt - xả xoắn - xẻ khổ - tuôn ...............................................................40
Chương 4 :CÔNG NGHỆ HOÀN TẤT ...........................................................41
4.1. Sấy sau nhuộm..........................................................................................41
4.2. Sấy hoàn tất ..............................................................................................41
4.3. Comfit........................................................................................................43
4.4. In biên........................................................................................................43
Chương 5: THIẾT BỊ NHUỘM........................................................................45
5.1. Máy nhộm Jet ...........................................................................................46
5.1.1. Cấu tạo ................................................................................................48
5.1.2. Nguyên tắc hoạt động ..........................................................................51
2

5.2. Máy Thies..................................................................................................53
5.2.1. Cấu Tạo...............................................................................................53
5.2.2. Nguyên tắc hoạt động ..........................................................................56
5.2.3. Các sự cố thường gặp...........................................................................57
5.3. Máy Winch................................................................................................57
Hình 5.7 máy winch trong xí nghiệp nhuộm ................................................57
5.3.1. Cấu tạo .................................................................................................57
5.3.2. Công dụng máy Winch ........................................................................58
5.3.3.Các sự cố thường gặp: ..........................................................................59
5.4.Máy nhuộm sợi..........................................................................................59
5.4.1. Cấu tạo .................................................................................................60
5.4.2.Nguyên tắc hoạt động ...........................................................................62
5.4.3.Các sự cố thường gặp............................................................................62
5.5. Máy hoàn tất – định hình Bruckner.......................................................62
5.5.1.Cấu tạo ..................................................................................................63
5.5.2.Nguyên lý hoạt động ...........................................................................67
5.5.3. Sự cố thường gặp .................................................................................67
5.6. Máy comfit ................................................................................................68
5.6.1 Cấu tạo ..................................................................................................68
5.6.2 Nguyên tắc hoạt động ...........................................................................68
5.6.3. Các trường hợp dừng máy ...................................................................69
5.7. Máy sấy ....................................................................................................69
5.7.1. Cấu tạo ................................................................................................69
5.7.2. Nguyên tắc hoạt động:......................................................................70
Chương 6: HỆ THỐNG XỬ LÝ NƯỚC THẢI...............................................71
6.1. Nước thải nhuộm.....................................................................................71
6.1.1. Nước thải nhuộm .................................................................................71
3

6.1.2. Nguồn phát sinh nước thải...................................................................72
6.2. Phương pháp xử lý...................................................................................75
6.3. Sơ đồ hệ thống xử lý nước thải ...............................................................76
Chương 7. MỘT SỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN SẢN PHẨM.................................82
7.1. Các phương pháp kiểm tra sản phẩm....................................................82
7.2. Các sự cố xảy ra trong quá trình sản xuất ............................................82
7.2.1. Sự cố về máy móc................................................................................83
7.2.2. Sự cố về sản phẩm ...............................................................................84
7.3. Sự khác nhau giữa thực tế và lý thuyết sản xuất:.................................87
7.4. Một số vấn đề về môi trường: .................................................................87
7.5. An toàn lao động ......................................................................................89
Chương 8: CÔNG TÁC PHÒNG CHÁY CHỮA CHÁY VÀ........................92
8.1. Công tác phòng cháy chữa cháy .............................................................92
8.2. Vệ sinh công nghiệp .................................................................................93
KẾT LUẬN .........................................................................................................94

4


Chương 1: TỔNG QUAN VỀ CÔNG TY CỔ PHẦN DỆT MAY
GIA ĐỊNH – PHONG PHÚ
1.1

Giới thiệu chung
Tên giao dịch bằng tiếng việt: Công Ty Cổ Phần Dệt May Gia Định –

Phong Phú.
Tên giao dịch bằng tiếng Anh: Gia Đinh – Phong Phu Textile & Garment
Corporation, GDP Corp.

Địa chỉ giao dịch: 189 Phan Văn Trị, Phường 11, Quận Bình Thạnh,
TP.Hồ Chí Minh.
Điện thoại: 35162486 – 35162574 – 62732242.
Fax: 35166722.
Mã số thuế: 0305412008 –Tài khoản: 007.1.00.4253957 NH Vietcombank.
Website : www.gdpcorp.com.vn hoặc www.gdptex.vn.
Email:
Chủ tịch Hội đồng Quản trị: Ông Lê Đông Triều.
Tổng Giám Đốc: Ông Phan Vương Khắc Hiếu
Ngành nghề kinh doanh:
- Sản xuất kinh doanh công nghiệp sợi, dệt, nhuộm, may.
- Kinh doanh xuất nhập khẩu nguyên phụ liệu, vật liệu, máy móc thiết bị
ngành sợi, dệt, nhuộm, may.
- Kinh doanh xăng dầu.
Vốn điều lệ: 120.000.000.000 (Một trăm hai mươi tỷ đồng).
1.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển của công ty
Công ty Cổ phần Dệt May Gia Định – Phong Phú trước đây là Công ty
Dệt May Gia Định được thành lập theo nghị định 338/HĐBV ngày 20/11/1991.
5


Tiền thân của công ty là:
- 1954: Xưởng dệt Nam Á thuộc quyền quản lý của tư nhân.
- 1975: Quốc hữu hóa xưởng dệt Nam Á.
- 1980: Nhập dệt 5 vào theo quyết định 229/QĐUB ngày 26/11/1979 và đổi
tên thành Xí nghiệp dệt số 3.
- 1989: Nhập dệt vào theo quyết định 85 ngày 13/04/1989 và lấy tên là: Xí
nghiệp dệt số 3.
- 1992: Đổi tên Xí nghiệp dệt số 3 thành Công Ty Dệt May Gia Định.
- 06 – 1995: 3 đơn vị xác nhập vào Công Ty Dệt May Gia Định theo quyết

định 4562/QĐUB ngày 26/06/1995 gồm: Dệt kim 8, Nhuộm 61, Công Ty Xuất
Nhập Khẩu Hồng Gấm.
Tháng 1 năm 2008, Công Ty Cổ Phần Dệt May Gia Định – Phong Phú
viết tắt là GDP Corp được thành lập kết hợp từ sức mạnh tổng thể, tiềm năng và
uy tín của 3 Cổ Đông sáng lập là Tổng Công Ty Dệt May Gia Định, Tổng Công
Ty Phong Phú và Công Ty Dệt Kim Đông Phương.
- Tổng Công Ty Dệt May Gia Định gồm 13 thành viên, có thể nói là một
trong số các Tổng Công Ty lớn của ngành Dệt May tại Việt Nam với nhiều kinh
nghiệm về ngành Dệt May và thế mạnh về đầu tư phát triển trong các lĩnh vực
khác.
- Tổng Công Ty Phong Phú (tiền thân là Dệt Phong Phú) - một trong những
Doanh Nghiệp hàng đầu của ngành Dệt May Việt Nam với qui trình sản xuất dây
chuyền khép kín sản phẩm sợi - chỉ may, khăn bông, vải denim, sản phẩm may
mặc.
- Công Ty Dệt Kim Đông Phương - một trong những Doanh Nghiệp sản
xuất hàng dệt kim truyền thống có tốc độ phát triển nhanh và bền vững trong
nhiều năm gần đây.
6


Công Ty Cổ Phần Dệt May Gia Định – Phong Phú có vốn điều lệ là 120 tỉ
đồng, trong đó Tổng Công Ty Dệt May Gia Định góp 38,3% vốn, Tổng Công Ty
Phong Phú góp 25% vốn, Công Ty Dệt Kim Đông Phương góp 16%, phần còn
lại sẽ được huy động từ nguồn vốn các Doanh Nghiệp dệt may khác của trung
ương và thành phố.
Với việc thừa kế nguồn lực, nguồn vốn và trình độ chuyên môn của các
Công Ty cổ đông sáng lập, Công Ty Cổ Phần Dệt May Gia Định – Phong Phú sẽ
xây dựng một mô hình Công Ty mới tinh, gọn về cơ cấu tổ chức, nhân sự; quản
lý linh hoạt hơn trong lĩnh vực sợi, dệt, nhuộm, may đầy cạnh tranh bằng quy
trình sản xuất khép kín từ khâu sản xuất đến khâu kinh doanh của sự liên kết các

Công Ty cổ đông sáng lập.
Như vậy, với những nền tảng, lợi thế có được và những chiến lược cụ thể
của Công Ty, cùng với sự phát triển ngày càng lớn mạnh của lĩnh vực Dệt May
Việt Nam hiện nay, Công Ty Cổ Phần Dệt May Gia Định – Phong Phú sẽ phấn
đấu hoàn thành những mục tiêu đặt ra, từng bước đưa hình ảnh và thương hiệu
của Công Ty hoà nhập vào thị trường trong nước cũng như thị trường quốc tế.
1.1.2. Đối tác thương mại
Một số thị trường và khách hàng truyền thống của công ty như:
- Nhật Bản: Itochu, Masuda, Seitaro Arai, Kanematsu, Sakai, Toyota,
Tsusho…
- EU: CJG, Deluxe, Sun Garden, Arco, CCM, Dewalt…
- Hoa kỳ: Falconbay, XG, Retrofit, Precise …
- Canada: Top Ten, Shinhoo…
- Đài Loan: Shuen, Tee, Net…
- Hồng Kông: Wingho, HK Style, Bonatex…
7


- Hàn Quốc: Jungang, Shinjin, DongYang…
1.1.3. Các sản phẩm của công ty
Công ty sản xuất các sản phẩm dệt kim, dệt kiếm, các loại hàng may mặc.
Các sản phẩm này được tiêu thụ cả trong thị trường nội địa và xuất khẩu ra thị
trường nước ngoài như: Nhật, Anh, Mỹ, Hồng Kông, Đức, Ý, Đài Loan, với tỉ lệ
xuất khẩu là 65%.
Năng lực sản xuất của công ty:
- Vải dệt kiếm 100% PE: 2.5 triệu m/năm. Chủ yếu là vải caro, sọc màu sử
dụng để may bao ghế, dù và vải jacquard sử dụng cho trang trí nội thất.
- Vải dệt kim TC, 100% cotton: 1500 tấn /năm. Chủ yếu là vải thun cá sấu,
thun cá mập một mặt trơn dệt từ sợi TC, 100% cotton, 95%cotton – 5% spandex.
- Sản phẩm may mặc như áo Pull, Polo – shirt, T – shirt: 5 triệu áo/năm.

Hình 1.1. Các sản phẩm của công ty dệt nhuộm Gia Định –Phong Phú

8


1.1.4. Sơ đồ tổ chức nhân sự của công ty
BAN KIỂM SOÁT

HĐQT

TGĐ

PTGĐ TC-HC-QT

PTC-HC-QT

X.XE SỢI

PTGĐ SX

PTGĐ KD-XNK

PKT SX-ĐT

PKD-XNK

XN DỆT

XN NHUỘM

X.DỆT KIM

X.DỆT KIẾM

XN MAY

Hình 1.2. Sơ đồ tổ chức nhân sự của công ty

9


1.1.5. Sơ đồ mặt bằng của công ty

Hình 1.3. Sơ đồ mặt bằng của công ty

10


1.2. Giới thiệu về xí nghiệp nhuộm Phan Văn Trị
Xí nghiệp nhuộm Phan Văn Trị trực thuộc Công ty cổ phần dệt may Gia
Định – Phong Phú.
1.2.1. Chức năng
Chuyên nhuộm các sản phẩm cho các công ty dệt và theo yêu cầu của tổng
công ty.
1.2.2. Năng lực sản xuất
- 5 000 000 m/năm đối với các vải dệt kiếm thành phẩm.
- 1 800 tấn/năm đối với vải dệt kim thành phẩm.
1.2.3. Thiết bị
- 12 máy nhuộm cao áp (Thies/Đức, Hisaka/Nhật, Tongwu/Đài Loan,

Fong’s/Hong Kong).
- 5 máy nhuộm hạ áp (Kunnan/Đài Loan, Fong’s/Hong Kong).
- 1 máy định hình vải bằng nhiệt “Bruckner” (Đức).
- 4 máy nhuộm sợi (Hisaka/Nhật, Tonggen/Đài Loan).
- Máy Compact Feraro (Ý), LH&LK (Đài Loan).
- Máy Comfit (Hàn Quốc).
- Một số thiết bị khác: máy giặt quay, máy sấy không căng, máy xẻ khổ vải
dệt kim, máy hồ xả xoắn vải dệt kim.
1.2.4. Sơ đồ tổ chức xí nghiệp nhuộm
Tổng số nhân viên trong xí nghiệp là 112 người, trong đó số người trong
tổ quản lý khoảng 12 người.
Giờ làm việc:
11


- Giờ hành chính: 7h30 đến 16h30.
- Giờ sản xuất: 3 ca.
 Ca 1: 5h30 đến 13h30.
 Ca 2: 13h30 đến 21h30.
 Ca 3: 21h30 đến 5h30.
Trong một ca sản xuất, phân xưởng nhuộm gồm 11-13 nhân viên được bố
trí như sau:
Trưởng ca

Tổng số nhân viên
trong xí nghiệp là 112
người, trong đó số người
Tổ trưởng
xuất
trong

tổ quảnsản
lý khoảng
12 người.
Giờ làm việc:
Công nhân vận hành
Giờ hành chính 7h30
đến 16h30.

Hình 1.4. Sơ đồ
phân
Giờ
sản cấp
xuất:thực hiện sản xuất.
Trong đó:

+Ca

1:

5h30

đến

- Trưởng ca: điều hành 13h30
nhân lực, thiết bị, phương tiện, tài liệu nhằm đảm
bảo công việc được tiến hành +Ca
theo đúng
yêu cầu
2: 13h30
đếnquy định và bàn giao cho

trưởng ca sau những việc cần 21h30
thực hiện.
- Kỹ thuật ca: theo dõi quáTrong
trình sản
mặt kiểm tra hóa chất, thuốc
mộtxuất
cavểsản
nhuộm, so mẫu màu khi nhuộm,
kiểm xưởng
tra thao
tác công nhân theo quy trình,
xuất, Phân
nhuộm
gồm
nhân
viên công nghệ tổng quát. Nếu
kiểm tra từng công đoạn trong
quá 11-13
trình của
quy trình
được bố trí như sau:
Kỹ thuật ca

12


không đạt yêu cầu thì phải xác nhận vào phiếu sản xuất, và yêu cầu công nhân
phải tiến hành chỉnh màu.
- Tổ trưởng sản xuất: đi khảo sát và giải quyết các sự cố xảy ra của thiết bị,
khi cần thì đứng máy.

Ngoài ra, trong quá trình sản xuất, tổ nghiệp vụ có trách nhiệm chuẩn bị
kế hoạch sản xuất, lập sổ theo dõi đơn hàng, phiếu yêu cầu may hàng, yêu cầu
hàng mộc chuyển đến tổ may hàng may nối đầu cây. Nhân viên thống kê hóa
chất lập bảng tính nhu cầu hóa chất, chuyển đến tổ pha chế và phiếu yêu cầu hóa
chất chuyển đến kho hóa chất. Nhân viên điều độ nhuộm sẽ lập phiếu sản xuất
theo dõi tiến độ thực hiện.
Việc kiểm tra chất lượng sản phẩm ở từng công đoạn do tổ KCS đảm nhận,
cùng với các trưởng ca và kỹ thuật ca. Ở giai đoạn thành phẩm có tổ KCS thành
phẩm cùng với sự giám sát của PGĐKT trước khi đưa lên phúc tra ở phòng quản
lý chất lượng của công ty.

13


Chương 2: NGUYÊN LIỆU SẢN XUẤT
2.1.Nguyên liệu dệt
Các nguyên liệu dệt của công ty chủ yếu sản xuất từ 3 sợi chính là: TC,
Polyester, Cotton. Trong đó, sợi PE được nhập từ Đài Loan, Hàn Quốc với các
nhà cung cấp Hyosung, LanFa, Tongyang; còn Cotton và TC chủ yếu lấy trong
nước do dệt X28, ChongNam, TaiNam, dệt Nam Định cung cấp.
Vì vải từ sợi cotton hút ẩm tốt nhưng không được trắng do vải mang theo
nhiều bụi và có độ bền tương đối kém, còn vải từ PE tuy trắng hơn nhưng hút ẩm
kém, nên để khắc phục nhược điểm này người ta pha chúng với nhau theo các tỉ
lệ: 65%cotton/35%polyester;70%cotton/30%polyester;50%cotton /50%polyester
Vải T/C là mặt hàng chính của công ty để sản xuất mặt hàng thun (thun cá
sấu, thun cá mập).
2.1.1. Sợi PolyEster (PE)
2.1.1.1. Cấu Tạo
PE là loại xơ sợi tổng hợp mạch dị thể, được sản xuất từ nguyên liệu ban
đầu là hai loại monomer: acid terephthalic và ethylen glycol.

Terephthalic acid: thu được từ quá trình tổng hợp benzen. Nhưng do acid
terephthalic khó hòa tan trong nhiều dung môi hữu cơ nên ngày nay người ta
thường dùng dimethyl terephthalate hoặc 1,4 bis hydroxy methyl cyclo hexane.
Ethylen glycol: thu được từ quá trình tổng hợp ethylen, trên cơ sở oxy hóa
ethylen thành ethylen oxide.

14


O
O

H2 C

H2 C

O

C

Poly ethylene
terephthalate

C
n

O
O
*

H2 C

O

H2 C

H2 C

H2 C

O

C

Poly 1-4 butylene
terephthalete

C
n

O
O
*

O

H2 C

H2 C

O

C

Poly 1-4 bis methylene
cyclohecxan terephthalate

C

O

n

Cấu trúc cơ bản của sợi polyester
2.1.1.2. Tính chất vật lý
- Khối lượng riêng: 1.38 g/cm3.
- Tính hút ẩm: là sợi nhiệt dẻo nên không hút ẩm.
- Tính nhăn: rất ít nhăn.
- Phát sinh tĩnh điện.
- Có độ bền cao, không giảm bền khi ướt, có khả năng đàn hồi và phục
hồi lớn. Xơ PE có cấu trúc chặt chẽ nên kém bền với ma sát.
2.1.1.3. Tính chất hóa học
- Ánh sáng: xơ sợi PE giảm bền dưới tác dụng của ánh sáng.
- Nhiệt độ: xơ sợi PE tương đối bền với nhiệt độ. Xơ sợi PE bị mất định
hướng ở 2350C và bị phá hủy hoàn toàn ở 2850C.
- Tác dụng của nước: sợi PE là sợi kỵ nước.
- Dưới tác dụng của acid: xơ sợi PE tương đối bền với acid loãng, nhưng
kém bền ở nồng độ cao.
- Dưới tác dụng của bazo: PE kém bền.
15

- Tác dụng của dung môi: PE bền với các dung môi hữu cơ thông thường
như: benzen, aceton, rượu,…Nhưng nó không bền trong dung môi oxygen kiềm
(ví dụ: nitro benzen).
- Tác dụng của chất khử và chất oxy hóa: các chất khử và oxy hóa không
làm ảnh hưởng đến xơ sợ PE.
- Tác dụng của vi sinh vật: PE không chịu ảnh hưởng của vi sinh vật.
2.1.2. Sợi Cotton
2.1.2.1 Cấu tạo
Công thức chung của sợi cotton: [C6H7O2(OH)3]n

H

CH2OH
O

H

H H

O*
H H

O
H

OH

OH

O
O
CH2OH

H

CH2OH
O

H
O

*

H H
H

OH

OH

O
CH2OH

O

Công thức cấu tạo của cellulose
Mạch phân tử của sợi được tạo thành từ các gốc glucose, các gốc này liên
kết với nhau bằng mối liên kết glucosid.

Các phân tử cellucose trong sợi cotton liên kết với nhau bằng lực tương
tác Vander Waals và liên kết hydro.
2.1.2.2 Tính chất vật lý
- Khối lượng riêng: 1.52 – 1.56 g/cm3.
- Tính hút ẩm: sợi cotton có độ hút ẩm cao và trương nở khi ngâm trong
nước.
16


- Tính nhăn: dễ nhăn.
- Không phát sinh tĩnh điện.
- Khi đốt cháy xơ sợi thì có mùi khét giống như mùi giấy cháy và khi lấy
ngọn lửa ra khỏi xơ sơi thì xơ sợi vẫn tiếp tục cháy. Tro đen, mềm, bóp dễ vỡ.
2.1.2.3. Tính chất hóa học
- Ánh sáng: sợi cotton dễ bị lão hóa dưới tác dụng của ánh sáng có các tia tử
ngoại và oxy không khí, dẫn đến làm giảm tính chất cơ lý, giảm độ bền cơ học,
giảm độ mềm mại…
- Nhiệt độ: sợi cotton không bền nhiệt, độ bền của sợi giảm ít hay nhiều phụ
thuộc vào nhiệt độ và thời gian tác động.
- Tác dụng của nước: xơ sợi cotton không tan trong nước mà chỉ bị trương.
Dưới tác dụng của hơi nước trong thời gian dài thì độ bền cơ học của xơ
cellulose giảm do bị thủy phân, đồng thời bị oxy hóa thành oxyt cellulose.
- Dung môi hữu cơ: sợi cotton không tan trong các dung môi thông thường
như: alcol, ester, benzen…Chỉ bị hòa tan trong [Cu(NH3)n](OH)2.
- Tác dụng của acid: xơ sợi cotton kém bền với acid, nhất là với acid vô cơ.
Nhưng trong ngành công nghiệp dệt, acid được sử dụng nhiều trong quá trình
làm sạch, nhuộm…Vì vậy, cần phải chú ý tới nồng độ và thời gian sử dụng. Ở
nhiệt độ thấp, sợi cotton hòa tan vô hạn trong H2SO4 đậm đặc.
- Tác dụng của kiềm: sợi cotton tương đối bền trong dung dịch kiềm ở nồng
độ loãng, nhưng ở nhiệt độ cao và có oxy không khí thì sợi cotton sẽ bị phân hủy.

Nếu sử dụng kiềm với nồng độ, thời gian và trong môi trường thích hợp sẽ làm
tăng độ bóng mượt, làm cho sợi xốp, bóng và mềm mại hơn.
- Tác dụng của chất oxy hóa: các chất oxy hóa như H2O2, NaCl…Với nồng
độ đậm đặc ở nhiệt độ cao có thể phá hủy cấu trúc sợi, làm giảm độ bền, độ ăn
màu do tạo thành oxyt cellulose.
17


- Tác dụng của chất khử: chất khử không ảnh hưởng nhiều đến xơ sợi.
- Tác dụng của vi sinh vật: nếu độ ẩm của xơ sợi vượt quá mức cho phép
(78 – 80%) thì vi sinh vật sẽ xâm nhập và phát triển, có thể phá hủy cấu trúc sợi.
2.2.Nguyên liệu nhuộm
2.2.1.Lý thuyết về nhuộm
Nhuộm là quá trình gia công trong dung dịch nhằm đưa thuốc nhuộm
trong môi trường ngoài dung dịch vào sâu trong vật liệu dệt tạo cho sản phẩm
có nhiều màu khác nhau, đạt một số chỉ tiêu chất lượng cần thiết.
Động học của quá trình nhuộm được chia thành 5 giai đoạn:
- Giai đoạn 1: Thuốc nhuộm và chất trợ khuyếch tán từ dung dịch tới bề
mặt xơ. Giai đoạn này xảy ra rất nhanh.
- Giai đoạn 2: Thuốc nhuộm và chất trợ hấp phụ từ dung dịch đến bề mặt
xơ. Thuốc nhuộm thực hiện liên kết với xơ sợi xảy ra nhanh chóng (liên kết
Vander –waals).
- Giai đoạn 3: Thuốc nhuộm và chất trợ hấp phụ từ mặt ngoài vào trong lỏi
xơ. Giai đoạn này xảy ra khó khăn nhất, nhiều trở lực nhất và là giai đoạn chậm
nhất, quyết định tốc độ của quá trình nhuộm.
- Giai đoạn 4: Thuốc nhuộm thực hiện liên kết với xơ, bám chặt vào vật
liệu, người ta thường gọi giai đoạn này là giai đọan gắn màu.
- Giai đoạn 5: Khuếch tán chất trợ và thuốc nhuộm không tạo liên kết từ vật
liệu dệt ra môi trường ngoài.
Trong năm giai đoạn trên thì giai đoạn ba là giai đoạn diễn ra chậm nhất.

Do đó, giai đoạn ba sẽ quyết định đến tốc độ, thời gian nhuộm và các chỉ tiêu
kinh tế.
Mục đích sử dụng chất trợ trong quá trình nhuộm:
-Làm cho vải ướt nhanh và hoàn toàn, thường dùng chất ngấm.
-Làm cho thuốc nhuộm hấp thụ đều lên xơ, dùng chất đều màu.
-Làm cho thuốc nhuộm ổn định ở trạng thái phân tán cao, dùng chất phân
tán.
18


- Giảm sự tạo bọt, dùng chất chống bọt (thường dùng ở dạng silicon làm
thay đổi sức căng bề mặt).
2.2.2 Phân loại thuốc nhuộm
Loại thuốc nhuộm mà nhà máy thường sử dụng:
Thuốc nhuộm
Loại sợi
t0 nhuộm (0C)
Hoạt tính
Phân tán
Cation
Acid

Cotton
PES
CD
Nylon

60
130-135
< 135

70-80

pH nhuộm
10.5-11
4.5-5.5
4-4.5
4-5

2.2.2.1 Thuốc nhuộm phân tán
Trong công nghiệp có một số xơ nhân tạo và xơ tổng hợp rất ít hút ẩm, rất
khó thấm ướt, người ta gọi chúng là xơ ghét nước như: xơ acetate, triacetate,
PA, PES, polyacrylonitrin..v.v. Vì vậy những xơ này hầu như không bắt màu
bằng những thuốc nhuộm hòa tan trong nước vẫn dùng để nhộm cellulose và
các xơ ưa nước khác. Để nhuộm những xơ ưa ghét nước này người ta phải dùng
một loại thuốc nhuộm riêng gọi là thuốc nhuộm phân tán.
Ngày nay thuốc nhuộm phân tán được nhiều nước và nhiều hãng trên thế
giới sản xuất với các tên gọi khác nhau: Disperse (LX), Ferone (sandoz),
Synthen(Ba Lan), Ostaket (Tiệp Khắc), Fantagen (CHDC Đức), Dispersol
(ICI),Palamil (BASF), Resolin (Bayer), Terasil (Ciba-Geigy), Samaron
(Hoechst), Cibacet (Ciba)..vv..
Mặc dù tên gọi khác nhau, nhưng tất cả các thuốc nhuộm phân tán đều có
đặc điểm chung là độ hòa tan trong nước của chúng rất nhỏ (không quá 0.1mg/l),
chúng được nghiền đến độ mịn rất cao (0.1-0.2µm) và được hòa vào dung dịch ở
dạng huyền phù phân tán cao, ở dạng này khi nhuộm chúng sẽ bắt vào xơ. Tuy
không hòa tan trong nước nhưng cấu tạo hóa học của thuốc nhuộm phân tán có
ảnh hưởng rất lớn đến khả năng bắt màu vào xơ của chúng, vì thế cùng một thuốc
nhuộm phân tán nhưng nó sẽ bắt màu vào xơ này tốt hơn xơ kia và cho độ bền
màu cũng như ánh màu khác nhau. Khi sử dụng chúng cần phải chú ý lời chỉ dẫn
và phải thí nghiệm lại. Một thuốc nhuộm phân tán tốt cần có độ bền màu với ánh
sáng, gia công ướt và bền màu với thăng hoa cao.

19


Đặc điểm thứ hai của thuốc nhuộm phân tán là chúng có phân tử nhỏ, cũng
vì thế nên chúng mới có khả năng khuyếch tán vào những xơ ghét nước và có cấu
trúc chặt chẽ.
Bên cạnh thuốc nhuộm phân tán không tan trong nước, người ta còn sản
xuất những thuốc nhuộm tan tạm thời trong nước, khi nhuộm ở nhiệt độ cao,
nhóm cho tính tan của thuốc nhuộm này sẽ tự tách ra, và giải phóng phân tử thuốc
nhuộm không tan trong nước ở dạng phân tán cao để nó bắt màu vào xơ.
Cơ chế và các yếu tố ảnh hưởng đến quá trình nhuộm
Mặc dù thuốc nhuộm phân tán đã được sản xuất và sử dụng phổ biến
nhưng cho đến nay vẫn chưa thật rõ thực chất của mối liên kết giữa thuốn
nhuộm và xơ. Đến nay vẫn còn tồn tại hai loại ý kiến giải thích về cơ chế
nhuộm các xơ tổng hợp bằng thuốc nhuộm phân tán.
Một số tác giả cho rằng các hạt thuốc nhuộm phân tán tuy không tan trong
nước nhưng do phân tử nhỏ và ở dạng phân tán cao nên có khả năng khuếch tán
vào các mao quản tuy hẹp của xơ kể cả những xơ có cấu trúc chặt chẽ. Sau khi
đã vào xơ rồi thì nó được giữ lại nhờ lực VanderWaals và lực liên kết hidro
giống như các lớp thuốc nhuộm khác.
Loại ý kiến thứ hai cho rằng: trong dung dịch nhuộm, khi các hạt thuốc
nhuộm phân tán không tan trong nước tiếp xúc với các xơ ghét nước thì không
xảy ra quá trình khuếch tán thuốc nhuộm và các mao quản của xơ, mà xảy ra
quá trình hòa tan, xơ trong trường hợp này coi như dung dịch rắn nó hòa tan
các hạt thuốc nhuộm không tan trong nước. Hiện tượng này giống như trường
hợp dung môi hữu cơ hay trong các ester của acetic acid.
Quá trình nhuộm xơ tổng hợp bằng thuốc nhuộm phân tán phụ thuộc vào
nhiều yếu tố nhưng quan trọng hơn cả là cấu trúc xơ, kích thước của phân tử
thuốc nhuộm và nhiệt độ nhuộm.
Những xơ có mật độ phân tử càng cao, cấu trúc càng chặt chẽ và tỉ lệ các

thành phần tinh thể càng lớn thì càng khó nhuộm bằng thuốc nhuộm phân tán,
càng yêu cầu điều kiện nhuộm phức tạp hơn. Ngược lại, những xơ nào tuy ghét
nước nhưng có phần vô định hình nhiều hơn, nghĩa là xốp hơn thì càng dễ
nhuộm hơn, còn về kích thước hạt thuốc nhuộm thì cũng vì lí do không hòa tan
trong nước nên thuốc nhuộm phân tán càng có kích thước nhỏ và ở trạng thái
phân tán càng cao thì chúng càng dễ khuếch tán vào xơ.
Kỹ thuật nhuộm bằng thuốc nhuộm phân tán
20


Để nhuộm xơ acetate và xơ tổng hợp bằng thuốc nhuộm phân tán, tùy
theo tình hình thiết bị sẵn có và loại chế phẩm dệt mà người ta quyết định
nhuộm theo một trong các phương pháp sau đây: nhuộm ở áp suất thường,
nhuộm khi có mặt chất tải, nhuộm ở áp suất cao và nhiệt độ cao, nhuộm theo
phương thức gia nhiệt khô ( thermosol).
Dưới đây là những nguyên tắc chung:
Nhuộm các chế phẩm dệt từ tơ acetate
Khi nhuộm các chế phẩm dệt từ tơ acetate bằng thuốc nhuộm phân tán
người ta lấy khoảng 2% thuốc nhuộm so với vải.
Thuốc nhuộm được trộn đều với nước ở 40oC thành bột nhão sau đó được
pha loãng bằng nước nóng ở t0=50-60oC đến nồng độ quy định, lọc và đưa vào
máng nhuộm. Để cho dung dịch ổn định cần thêm chất phân tán vào máng
nhuộm và nhuộm 1 giờ ở 60–70 oC, không nên tăng nhiệt độ lên cao nữa, vì lúc
này tơ có thể bị xà phòng hóa nhất là khi dùng xà phòng làm chất phân tán.
Xơ triacetate vì bền hơn với nhiệt độ nhuộm và môi trường kiềm nên có
thể nhuộm ở nhiệt độ sôi. Kết thúc quá trình nhuộm chế phẩm dệt được giặt
nhiều lần bằng nước nóng và nước lạnh.
Nhuộm các chế phẩm dệt từ xơ PES
Các chế phẩm dệt từ xơ polyester có thể nhuộm theo phương pháp dưới
đây:

- Nhuộm ở áp suất thường, không dùng chất tải
- Nhuộm ở áp suất thường dùng chất tải
- Nhuộm ở nhiệt độ cao và áp suất cao.
Ở nhà máy nhuộm và hoàn tất thì nhuộm bằng máy Jet với nhiệt độ cao và
áp suất cao.
Thành phần dung dịch nhuộm trong trường hợp này rất đơn giản:
- Thuốc nhuộm.
- Chất phân tán.
- Chất giảm bọt.
Thí dụ nhuộm màu vàng thì công thức có thể lấy như sau:
Disperse yellow R 2% so với vải
Disperstex
0.5%
CF 18
0.5%
Quá trình nhuộm được tiến hành ở 125-130 oC trong thời gian 60-120
phút trong các máy nhuộm cao áp kiểu Jet Circular, Bean và Jigger cao áp. Sau
21


khi nhuộm vải được giặt bằng nước nóng, khi cần xử lý bằng dung dịch
Na2S2O4 0.5 g/l để làm sạch và cho màu tươi hơn.
Các loại thuốc nhuộm phân tán sử dụng trong công ty:
Hiện nay, các loại thuốc nhuộm phân tán công ty đang sử dụng là:
Lonspere, Terasil và Dianix. Thường sử dụng là Lonspere. Các loại thuốc nhuộm
này có dãy sắc rộng và hiệu quả cao.
Việc lựa chọn thuốc nhuộm phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: khả năng
công nghệ tại nơi sản xuất, xơ sợi, tiêu chuẩn độ bền màu, tùy theo yêu cầu của
khách hàng…
2.2.2.2 Thuốc nhuộm hoạt tính

Thuốc nhuộm hoạt tính đầu tiên xuất hiện trên thị trường thế giới vào năm
1956 do hãng ICI của Anh sản xuất với tên gọi Proxion, sau đó một vài năm
hãng Ciba của Thụy Sĩ gọi là Cibacron. Đến nay hầu hết các nước có công
nghiệp sản xuất thuốc nhuộm đã sản xuất được thuốc nhuộm hoạt tính với tên
gọi thương phẩm khác nhau như: M-Procion, H-Procion (ICI), Drimaren
( Sandoz), Levafix (Bayer), Racton (Geigy), Remasol (Hoecht), Diacton (nhật).
Ở Liên Xô được sản xuất với tên gọi là activnui ( hoạt tính) ..vv..
Các mặt hàng thuốc nhuộm hoạt tính ngày nay được sản xuất rất đa dạng,
bao gồm những thuốc nhuộm hoạt tính để nhuộm cellulose, hoạt tính phân tán
để nhuộm xơ polyamid và hoạt tính phức kim loại để nhuộm len, tơ tằm. Thuốc
nhuộm hoạt tính được sử dụng nhanh và rộng rãi trong công nghiệp dệt nhuộm
như vậy là do chúng có những tính chất ưu việt dưới đây:
- Có độ bền màu cao với gia công ướt ngang với độ bền màu của thuốc
nhuộm hoạt tính.
- Có màu tươi không kém thuốc nhuộm acid và bazo.
- Giá thành rẻ và kỹ thuật nhuộm đơn giản.
Tất cả thuốc nhuộm hoạt tính được sản xuất trên thế giới hiện nay có thể
chia làm 13 nhóm theo cấu tạo hóa học, song tất cả chúng đều có thể viết dưới
dạng công thức tổng quát S-F-T-X
Ở đây:
22


S – nhóm cho thuốc nhuộm tính tan, thường là nhóm SO3Na
F – là phần mang màu của thuốc nhuộm, nó quyết định màu của thuốc
nhuộm
T – là gốc mang nhóm phản ứng
X – là nhóm phản ứng
Nhóm phản ứng X của thuốc nhuộm hoạt tính rất khác nhau, có thể là các
nguyên tử Clo hoặc các nhóm nguyên tử chưa no –CH=CH2– và trong một

phân tử thuốc nhuộm hoạt tính có thể chứa một hoặc hai nhóm phản ứng.
Tất cả các nhóm phản ứng đều giống nhau là hoạt động hóa học, tuy mức
độ có khác nhau, chúng dễ dàng kết hợp với các nhóm định chức của xơ
cellulose, protein và PA. Khi phản ứng được thực hiện, sẽ tạo thành mối liên
kết hóa trị giữa thuốc nhuộm và xơ, cũng chính nhờ đó mà thuốc nhuộm hoạt
tính có độ bền màu cao với ma sát, gia công ướt và các dung môi hữu cơ. Còn
độ bền màu với tác dụng của ánh sáng và khí quyển thì phụ thuộc vào cấu tạo
của gốc thuốc nhuộm (gốc F).
Như đã nói ở trên, theo cơ chế phản ứng thì TNHT chia làm 2 loại:
- TNHT phản ứng với xơ theo cơ chế ái nhân.
- TNHT phản ứng với xơ theo cơ chế cộng hợp ái điện tử.
Dạng tổng quát của phản ứng của thuốc nhuộm hoạt tính với xơ có thể
trình bày khi lấy thuốc nhuộm halogenua triazin làm ví dụ:
Đối với những thuốc nhuộm monoclotriazin (Procion H, Cibacron) sẽ
phản ứng với xơ như sau:

Ngoài phản ứng với xơ, thuốc nhuộm còn phản ứng với nước (gọi là phản
ứng thủy phân) như sau:
Phản ứng này làm giảm hiệu suất sử dụng thuốc nhuộm nhưng khó tránh
khỏi, nên phải tìm cách hạn chế nó đến mức tối đa.
Để cho các phản ứng kể trên có thể thực hiện được thì quá trình nhuộm
loại thuốc nhuộm này cần tiến hành trong môi trường kiềm với trị số
pH = 10.5-11. Độ kiềm cao hơn sẽ làm tăng lượng thuốc nhuộm thủy phân.
Đối với loại thuốc nhuộm diclotrazin (procion M) do hoạt tính cao, dễ
tham gia phản ứng với xơ, nhưng cũng dễ bị thủy phân nên phải nhuộm ở
23


pH = 8-9. Vì chứa hai nguyên tử Clo có khả năng tham gia phản ứng nên một
phần tử thuốc nhuộm có thể liên kết với hai phân tử cellulose và làm cho xơ có

cấu trúc mắt lưới.
Khi nhuộm theo phương pháp gián đoạn, quá trình nhuộm được tiến hành
làm hai bước. Ở bước đầu, vải được nhuộm trong môi trường trung hòa, dung
dịch chỉ chứa thuốc nhuộm và chất điện ly giống như thuốc nhuộm trực tiếp.
Do ái lực của thuốc nhuộm hoạt tính với xơ cellulose nhỏ hơn nhiều so với ái
lực của thuốc nhuộm trực tiếp, nên ở bước một thuốc nhuộm được phân bố rất
đều trên xơ. Cũng vì lý do đó nên nồng độ chất điện ly trong máng nhuộm phải
lấy tới 30 g/l. Ở bước hai, người ta thêm kiềm vào máng nhuộm, thường là
Na2CO3. Tuy trong bước một thuốc nhuộm được phân tán đều trên xơ nhưng
chúng chỉ được giữ trên xơ bằng lực liên kết VanderWaals và lực liên kết hydro.
Chỉ trong bước hai thuốc nhuộm mới được cố định trên sơ bằng mối liên kết
hóa học như đã trình bày ở trên.
Chia quá trình nhuộm ra làm hai bước như vậy không những để đạt được
độ bền màu cao mà còn giảm lượng thuốc nhuộm bị thủy phân. Nhờ thêm kiềm
vào dung dịch sau khi đại bộ phận thuốc nhuộm đã được xơ hấp phụ, nên tốc độ
thủy phân của thuốc nhuộm nằm trên xơ sẽ xãy ra chậm hơn nhiều so với khi
nó còn nằm trong dung dịch.
Những thuốc nhuộm hoạt tính chứa 2 nhóm phản ứng (diclotriazin) rất dễ
tác dụng với cellulose, chúng liên kết hóa học với xơ ngay ở nhiệt độ 20-30oC,
còn các thuốc nhuộm chứa 1 nhóm phản ứng (monoclotriazin) thì phải nhuộm ở
nhiệt độ 75-95oC. Thí dụ khi vải cellulose bằng thuốc nhuộm Procion M
(diclotriazin) người ta tiến hành như sau: thoạt tiên vải được nhuộm ở nhiệt độ
không quá 30oC trong vòng 50-60 phút trong dung dịch chứa: 0.5-3% thuốc
nhuộm so với khối lượng vải, 10-30 g/l muối ăn. Sau đó thêm từ từ 1-10 g/l
Na2CO3 vào máng rồi lại tiếp tục nhuộm 60-90 phút nữa. Sau khi nhuộm vải
được giặt bằng nước lạnh, giặt nóng bằng dung dịch chứa: 2 g/l chất tẩy rửa
tổng hợp và 1 g/l Na2CO3 trong thời gian 30 phút ở nhiệt độ gần nhiệt độ sôi để
khử sạch những thuốc nhuộm bị thủy phân, không liên kết với vải, bảo đảm cho
vải độ bền màu theo quy định. Cuối cùng vải được giặt bằng nước ấm. Còn khi
nhuộm bằng thuốc nhuôm H-ProCion thì trong bước một cần nhuộm ở nhiệt độ

40-50oC, ở bước 2 nhuộm ở 75-95 oC. Quy trình nhuộm có thể lấy như trên
nhưng nồng độ kiềm có thể tăng thêm.
24


Khi nhuộm thuốc nhuộm hoạt tính theo phương pháp liên tục, có thể thực
hiện theo phương pháp 1 máng và 2 máng (hay còn gọi là 1 pha và 2 pha). Khi
nhuộm theo phương pháp 1 máng thì dung dịch nhuộm chứa đồng thời thuốc
nhuộm và tác nhân kiềm cũng như các phụ kiện khác. Còn trong trường hợp
thứ 2 thì thuốc nhuộm được đưa vào 1 máng riêng, kiềm và hóa chất khác đưa
vào một máng riêng, để tránh thuốc nhuộm bị thủy phân khi có mặt kiềm. Dù
nhuộm theo phương pháp nào thì sau khi ngấm ép và sấy khô vải cũng cần
được hấp trong môi trường hơi bão hòa để tạo điều kiện cho thuốc nhuộm thực
hiện liên kết hóa học với xơ.
Đối với thuốc nhuộm Procion khi nhuộm theo phương pháp liên tục,
người ta thường dùng Natribicacbonat để tạo môi trường kiềm, vì khi này sự
thủy phân thuốc nhuộm trong dung dịch sẽ không đáng kể. Khi hấp ở nhiệt độ
cao, Natribicacbonat phân giải chuyển thành Natricacbonat, làm tăng trị số pH
của môi trường tạo điều kiện thuận lợi cho thuốc nhuộm liên kết chủ yếu với xơ
cellulose và ít bị thủy phân nhất.
Thí dụ khi nhuộm theo phương pháp 1 máng có thể tiến hành như sau:
ngấm vải bằng dung dịch chứa 10 g/l thuốc nhuộm diclotriazin, 10 g/l
Natribiacacbonat, hấp ở 100 oC 1-2 phút, giặt và sấy khô.
Khi nhuộm màu bằng thuốc nhuộm H-Procion theo phương pháp 2 máng
có thể tiến hành như sau:
Ngấm vải bằng dung dịch chứa thuốc nhuộm H-Procion 10-30 g/l, muối
ăn 30 g/l.
Sấy khô bằng hồng ngoại và sấy gió nóng.
Ngấm ép vải bằng dung dịch chứa: NaOH 7-15 g/l, muối ăn 25 g/l
Hấp giặt ở nhiệt độ 100 oC trong 1-2 phút

Giặt và sấy khô
Khuyết điểm của phương pháp nhuộm 2 máng là thuốc nhuộm dễ chuyển
chỗ trong quá trình sấy trung gian trước khi ngấm dung dịch kiềm làm cho màu
khó đều. Để ngăn ngừa hiện tượng này người ta đưa thêm keo thích hợp vào
dung dịch nhuộm. Ngoài ra còn đưa thêm muối ăn vào máng chứa kiềm để
ngăn ngừa thuốc nhuộm chuyển từ vải ra dung dịch.
Các loại thuốc nhuộm hoạt tính công ty đang sử dụng:
Hiện nay, các loại thuốc nhuộm hoạt tính công ty đang sử dụng là:
Cibacron (hot, warm và LS) của hãng CIBA, Procion H của hãng ICI, Sulfix của
25