Lỗi phát âm các thành phần âm tiết tiếng Việt của trẻ em dưới 16 tuổi tại Bệnh viện Nhi Trung Ương

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
------------------

NGUYỄN THỊ THANH

LỖI PHÁT ÂM CÁC THÀNH PHẦN ÂM TIẾT
TIẾNG VIỆT CỦA TRẺ EM DƢỚI 16 TUỔI TẠI
BỆNH VIỆN NHI TRUNG ƢƠNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ
CHUYÊN NGÀNH NGÔN NGỮ HỌC

Hà Nội - 2015


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
------------------

NGUYỄN THỊ THANH

LỖI PHÁT ÂM CÁC THÀNH PHẦN ÂM TIẾT TIẾNG
VIỆT CỦA TRẺ EM DƢỚI 16 TUỔI TẠI BỆNH VIỆN
NHI TRUNG ƢƠNG

Luận văn thạc sĩ chuyên ngành Ngôn ngữ học
Mã số: 60 22 02 40

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Văn Chính

Hà Nội - 2015


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu do tôi thực hiện.
Các số liệu, kết quả đƣợc trình bày trong luận văn là trung thực và chƣa
đƣợc công bố ở công trình khác.
Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình.
Học viên

Nguyễn Thị Thanh


LỜI CẢM ƠN
Với tất cả sự kính trọng của mình, cho phép em đƣợc bày tỏ lòng biết ơn
sâu sắc nhất tới PGS.TS. Nguyễn Văn Chính - ngƣời đã tận tình hƣớng dẫn em
trong quá trình triển khai thực hiện và hoàn thành luận văn.
Đồng thời, em cũng xin chân thành cảm ơn tới quý thầy cô đã và đang
giảng dạy, công tác tại Khoa Ngôn ngữ học, Trƣờng Đại học Khoa học Xã hội
và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội. Thầy cô đã trang bị, cung cấp những
kiến thức quý báu trong suốt thời gian em học tập tại Khoa, cũng nhƣ chỉ bảo
nhiệt tình và đóng góp ý kiến giúp em hoàn thiện luận văn này.
Qua đây, em xin đƣợc gửi lời cảm ơn chân thành tới gia đình, đồng
nghiệp và bạn bè đã luôn quan tâm, động viên, khích lệ và tạo điều kiện giúp đỡ
em trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn.
Một lần nữa, em xin đƣợc trân trọng cảm ơn!
Học viên

Nguyễn Thị Thanh

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU.................................................................................................................................... 5
NỘI DUNG ................................................................................................................................ 8
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ THUYẾT ........................................................................................ 8
1. Rối loạn phát âm ............................................................................................................... 8
2. Tình hình trị liệu sửa lỗi phát âm trên thế giới và Việt Nam ....... Error! Bookmark not
defined.
3. Đặc điểm ngữ âm ................................................................ Error! Bookmark not defined.
3.1. Bản chất và cấu tạo âm thanh lời nói .......................... Error! Bookmark not defined.
3.1.1 Về mặt sinh lý học.................................................. Error! Bookmark not defined.
3.1.2 Về mặt âm học ....................................................... Error! Bookmark not defined.
3.1.3. Về mặt xã hội ....................................................... Error! Bookmark not defined.
3.2. Các kiểu tạo âm ............................................................ Error! Bookmark not defined.
3.3. Đặc điểm âm tiết tiếng Việt .......................................... Error! Bookmark not defined.
4. Tiểu kết ................................................................................ Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 2. CÁC LỖI PHÁT ÂM TRONG ÂM TIẾT TIẾNG VIỆT.... Error! Bookmark
not defined.
1. Các lỗi phát âm của âm đầu tiếng Việt ............................. Error! Bookmark not defined.
1.1. Lỗi phát âm của phụ âm /b/ ......................................... Error! Bookmark not defined.
1.3. Lỗi phát âm của phụ âm /v/.......................................... Error! Bookmark not defined.
1.4. Lỗi phát âm của phụ âm /f/ .......................................... Error! Bookmark not defined.
1.5. Lỗi phát âm của phụ âm /t/ .......................................... Error! Bookmark not defined.
1.6. Lỗi phát âm của phụ âm /th/ ......................................... Error! Bookmark not defined.
1.7 Lỗi phát âm của phụ âm /z/ ........................................... Error! Bookmark not defined.
1.8. Lỗi phát âm của phụ âm /k/ ......................................... Error! Bookmark not defined.
1.9. Lỗi phát âm của phụ âm /γ/ .......................................... Error! Bookmark not defined.
1.10. Lỗi phát âm của phụ âm /h/ ....................................... Error! Bookmark not defined.
1.11. Lỗi phát âm của phụ âm /l/ ........................................ Error! Bookmark not defined.
1.12. Lỗi phát âm của phụ âm /s/ ........................................ Error! Bookmark not defined.

1.13. Lỗi phát âm của phụ âm /n/ ....................................... Error! Bookmark not defined.
1.14. Lỗi phát âm của phụ âm /c/........................................ Error! Bookmark not defined.
1.15. Lỗi phát âm của phụ âm /χ/........................................ Error! Bookmark not defined.
1.16. Lỗi phát âm của phụ âm /d/ ....................................... Error! Bookmark not defined.
1.17. Lỗi phát âm của phụ âm /ŋ/ ....................................... Error! Bookmark not defined.
1.18. Lỗi phát âm của phụ âm /ɲ / ...................................... Error! Bookmark not defined.
1.19. Nhận xét ...................................................................... Error! Bookmark not defined.
2. Lỗi phát âm của phần vần tiếng Việt ................................ Error! Bookmark not defined.
2.1. Lỗi phát âm của âm đệm .............................................. Error! Bookmark not defined.
2.2. Lỗi phát âm của âm chính ........................................... Error! Bookmark not defined.
2.2.1. Lỗi phát âm của nguyên âm đơn .......................... Error! Bookmark not defined.
2.2.2. Lỗi phát âm của nguyên âm đôi ........................... Error! Bookmark not defined.
2.2.3. Nhận xét ................................................................ Error! Bookmark not defined.
2.3. Lỗi phát âm của âm cuối .............................................. Error! Bookmark not defined.
2.3.1. Lỗi phát âm của âm cuối /-m/ ............................... Error! Bookmark not defined.
2.3.2. Lỗi phát âm của âm cuối /-n/ ............................... Error! Bookmark not defined.
2.3.3. Lỗi phát âm của âm cuối /-ŋ/ ................................ Error! Bookmark not defined.
2.3.4. Lỗi phát âm của âm /-k/ ........................................ Error! Bookmark not defined.
2.3.5. Lỗi phát âm của âm cuối /-t/................................. Error! Bookmark not defined.
2.3.6. Lỗi phát âm của âm cuối /-p/ ................................ Error! Bookmark not defined.


2.3.7. Lỗi phát âm sai của âm cuối /-ḭ / ......................... Error! Bookmark not defined.
2.3.8. Lỗi phát âm của âm cuối /-ṷ /............................... Error! Bookmark not defined.
2.3.9. Nhận xét ................................................................ Error! Bookmark not defined.
3. Lỗi phát âm của thanh điệu ............................................... Error! Bookmark not defined.
3.1. Lỗi phát âm của thanh không dấu ............................... Error! Bookmark not defined.
3.2. Lỗi phát âm của thanh huyền ...................................... Error! Bookmark not defined.
3.3. Lỗi phát âm của thanh ngã .......................................... Error! Bookmark not defined.
3.4. Lỗi phát âm của thanh hỏi ........................................... Error! Bookmark not defined.

3.5. Lỗi phát âm của thanh sắc ........................................... Error! Bookmark not defined.
3.6. Lỗi phát âm của thanh nặng ........................................ Error! Bookmark not defined.
3.7. Nhận xét ........................................................................ Error! Bookmark not defined.
4. Nhận xét ............................................................................... Error! Bookmark not defined.
CHƢƠNG 3. NGUYÊN TẮC, QUY TRÌNH VÀ PHƢƠNG PHÁP SỬA LỖI PHÁT ÂM
CÁC THÀNH PHẦN CỦA ÂM TIẾT TIẾNG VIỆT ............. Error! Bookmark not defined.
1. Nguyên tắc sửa lỗi phát âm các thành phần của âm tiết tiếng Việt ... Error! Bookmark
not defined.
2. Quy trình sửa lỗi phát âm các thành phần của âm tiết tiếng Việt Error! Bookmark not
defined.
3. Phƣơng pháp sửa lỗi phát âm các thành phần của âm tiết tiếng Việt Error! Bookmark
not defined.
3.1. Phương pháp sửa lỗi phát âm âm đầu......................... Error! Bookmark not defined.
3.1.1. Phương pháp sửa .................................................. Error! Bookmark not defined.
3.1.2. Cách tạo âm đúng ................................................. Error! Bookmark not defined.
3.2. Phương pháp sửa lỗi phát âm phần vần ..................... Error! Bookmark not defined.
3.2.1. Phương pháp sửa lỗi phát âm âm đệm ..................... Error! Bookmark not defined.
3.2.1.1. Phương pháp sửa ............................................... Error! Bookmark not defined.
3.2.1.2. Cách tạo âm đúng .............................................. Error! Bookmark not defined.
3.2.2. Phương pháp sửa lỗi phát âm âm chính .................. Error! Bookmark not defined.
3.2.2.1. Phương pháp sửa ............................................... Error! Bookmark not defined.
3.2.2.2. Cách tạo âm đúng .............................................. Error! Bookmark not defined.
3.2.3. Phương pháp sửa lỗi phát âm âm cuối ..................... Error! Bookmark not defined.
3.2.3.1. Phương pháp sửa ............................................... Error! Bookmark not defined.
3.2.3.2. Cách tạo âm đúng .............................................. Error! Bookmark not defined.
3.3. Phương pháp sửa lỗi phát thanh điệu ......................... Error! Bookmark not defined.
3.3.1. Phương pháp sửa .................................................. Error! Bookmark not defined.
3.3.2. Cách tạo âm đúng ................................................. Error! Bookmark not defined.
4. Tiểu kết ................................................................................ Error! Bookmark not defined.
KẾT LUẬN ................................................................................. Error! Bookmark not defined.

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 9


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Từ năm 2011 đến năm 2013, tại trung tâm Thính học & Trị liệu Ngôn ngữ
trẻ em, Bệnh viện Nhi Trung Ƣơng đã tiếp nhận từ 20-30 trƣờng hợp các trẻ có độ
tuổi từ 3-16 tuổi đến khám với lý do phát âm chƣa đúng. Sau khi thăm khám về
thính giác, cơ quan cấu âm và não bộ, chúng tôi không thấy có tổn thƣơng về thực
thể cũng nhƣ chức năng nào cả. Sau đó chúng tôi tiến hành đánh giá khả năng phát
âm của trẻ thì phát hiện ra trẻ có phát âm sai các thành phần âm tiết.
Trẻ có phát triển bình thƣờng về mặt thể chất (cân nặng và chiều cao) kết
hợp với không có bất thƣờng nào về thính giác, cơ quan cấu âm và não bộ nhƣng
trẻ vẫn phát âm sai các thành phần âm tiết. Có một hậu quả để lại từ việc phát âm
sai đó là không ai hiểu trẻ nói gì và trẻ ngại giao tiếp. Tiếp đó là ảnh hƣởng đến
việc học của trẻ.
Đây là một vấn đề không cấp bách vì không ảnh hƣởng đến sức khỏe của trẻ,
chúng ta có thể chờ đến một lúc nào đó trẻ sẽ phát âm đúng, bởi đây chỉ là sinh lý,
tức là phát âm sai do phát triển. Có những trẻ lớn lên sẽ hoàn thiện phát âm nhƣng
có những trẻ lại không thể hoàn thiện đƣợc phát âm và hậu quả mà chúng tôi đã
gặp đƣợc đó là: một vài trẻ trầm cảm vì bị các bạn chê cƣời do phát âm sai, có trẻ
ngại giao tiếp và chỉ chơi với một vài bạn trong lớp, có trẻ ảnh hƣởng đến việc viết
chính tả do phát âm sai. Do đó, phát âm sai đã ảnh hƣởng ngắn hạn và dài hạn của
trẻ: trẻ tự ti trong giao tiếp, ảnh hƣởng đến kết quả học tập và ảnh hƣởng đến chất
lƣợng cuộc sống cũng nhƣ tƣơng lai của trẻ. Tuy nhiên, vấn đề này cũng mới chỉ
dừng lại ở khảo sát lỗi phát âm là nhiều và chƣa thành hệ thống, còn phƣơng pháp
can thiệp còn bỏ ngỏ.


Về mặt thực tiễn vấn đề này cần thiết đƣợc quan tâm và can thiệp. Đây chính

là lí do và động lực giúp chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài “Những lỗi phát âm
các thành phần âm tiết tiếng Việt”, với mục tiêu:
- Khảo sát các lỗi phát âm các thành phần âm tiết tiếng Việt của trẻ em.
- Bƣớc đầu tìm ra các biện pháp, phƣơng pháp sửa lỗi phát âm ở trẻ.
2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Thu thập tƣ liệu về trẻ phát âm thông qua sử dụng “Bảng đánh giá phát
âm” tại Trung tâm Thính học & Trị liệu ngôn ngữ trẻ em, bệnh viện Nhi Trung
Ƣơng.
- Phân tích và miêu tả các lỗi phát âm ở trẻ em.
- Tìm ra các biện pháp để sửa lỗi phát âm ở trẻ em.
Nhằm mục đích là cải thiện phát âm cho trẻ giúp trẻ tự tin trong giao tiếp và
có thể ứng dụng cho những nguyên nhân bệnh khác.
3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu
Để thực hiện đề tài này, đối tƣợng nghiên cứu của chúng tôi:
- 73 bệnh nhi, có độ tuổi từ 3-16 tuổi
- Khám và trị liệu tại Trung tâm Thính học &Trị liệu ngôn ngữ trẻ em của
Bệnh viện Nhi Trung Ƣơng từ năm 2011-2013.
- Các bệnh nhi này đƣợc chẩn đoán là Ngọng phát triển:
+ Trẻ có sức nghe bình thƣờng, hệ thống thần kinh thính giác bình thƣờng.
+ Bộ phận cấu âm và sinh âm (khoang miệng và dây thanh quản) bình
thƣờng.
+ Hệ thống thần kinh vận động và ngôn ngữ bình thƣờng.
Nhƣ vậy, đối tƣợng của đề tài là những trẻ em dƣới 16 tuổi không có bệnh lý
về: Khe hở vòm miệng, chậm phát triển trí tuệ, tự kỉ, hội chứng down, nghe kém
và bại não. Tức là trẻ không bị tổn thƣơng về mặt thực thể và chức năng. Mà


nguyên nhân do phát triển về thụ đắc ngôn ngữ. Đó là lí do mà chúng tôi gọi là
“Ngọng phát triển”.
4. Phƣơng pháp nghiên cứu cơ bản

Để thực hiện đề tài này, chúng tôi đã sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu
cơ bản nhƣ sau:
- Phƣơng pháp phân tích miêu tả các hiện tƣợng ngữ âm và âm vị học bằng
quan sát trực tiếp nghe và cảm thụ thính giác.
- Có thêm thủ pháp thống kê
5. Bố cục của luận văn
Bố cục của luận văn gồm:
PHẦN MỞ ĐẦU
PHẦN NỘI DUNG
Chƣơng I. CƠ SỞ LÝ LUẬN
Chƣơng II. LỖI PHÁT ÂM CÁC THÀNH PHẦN ÂM TIẾT TIẾNG VIỆT
Chƣơng III. NGUYÊN TẮC, QUY TRÌNH VÀ PHƢƠNG PHÁP SỬA LỖI
PHÁT ÂM CÁC THÀNH PHẦN ÂM TIẾT TIẾNG VIỆT
KẾT LUẬN


NỘI DUNG
CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ THUYẾT
1. Rối loạn phát âm
Trẻ em dƣờng nhƣ đƣợc coi phát triển lời nói tự nhiên là một phát triển
trƣởng thành của trẻ. Nhƣng thật không may, không phải hầu hết trẻ phát triển lời
nói theo quỹ đạo nhƣ vậy, bởi những lý do nhƣ sau:
- Trẻ có dây thanh quản bình thƣờng hay không? Khi trẻ học nói chúng ta sẽ
nhìn thấy đƣợc những bất thƣờng về mặt giải phẫu, đó là phát âm lời nói không rõ
ràng khi dây thanh không nguyên vẹn.
- Thần kinh vận động của trẻ có bình thƣờng không? Đó là trẻ có vận động
theo đúng lứa tuổi hay không:
6 tháng về mặt vận động trẻ biết tự ngồi và khi đó mặt phát âm trẻ có những
âm bập bẹ vô nghĩa. 12 tháng, về mặt vận động trẻ biết đứng và có một vài bƣớc đi
đầu tiên còn mặt phát âm ở giai đoạn này là xuất hiện những từ đầu tiên. Từ 18 đến

22 tháng, về mặt vận động trẻ trẻ tự đi một mình và về mặt phát âm là trẻ phát âm
2 từ một lần. Do vậy, khi trậm trễ vận động thì đồng nghĩa với việc phát triển lời
nói cũng chậm theo.
- Trẻ có hệ thống thính giác bình thƣờng không? Nhƣ chúng ta biết lời nói
đƣợc phát ra khi trẻ nghe qua tai phát âm của ngƣời lớn sau đó bắt chƣớc và cuối
cùng là tự sử dụng. Khi trẻ giảm về sức nghe (nghe kém hoặc điếc) tại ốc tai hoặc
sau ốc tai (dây thần kinh), định hƣớng thính giác, nhận thức có vấn đề sẽ làm chậm
trễ phát triển lời nói và ngôn ngữ.
- Thể chất (cân nặng, hình dạng) và sức khỏe của trẻ có bình thƣờng không? Yếu
về thể chất và tình cảm làm cho trẻ không hòa nhập và không thích giao tiếp với
các thành viên trong gia đình và những ngƣời xung quanh thể hiện một trẻ phát
triển cô lập không có giao tiếp xung quanh tức là ít có


DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Mai Ngọc Chừ, Vũ Đức Nghiệu, Hoàng Trọng Phiến (2007), Cơ sở ngôn ngữ
học và Tiếng Việt, Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội.
2. Hoàng Cao Cƣơng, Chuyên đề âm vị học mở rộng, Hà Nội
3. Hoàng Cao Cƣơng, Chuyên đề cao học: các phương pháp âm vị học, Hà Nội
4. Hoàng Cao Cƣơng (1986), Suy nghĩ thêm về thanh điệu tiếng Việt, Ngôn ngữ 3,
tr 19-38
5. Nguyễn Thiện Giáp, Đoàn Thiện Thuật, Nguyễn Minh Thuyết (2001), Dẫn luận
ngôn ngữ học, Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội
6. TS. Vũ Thị Bích Hạnh, ThS. Đặng Thái Thu Hƣơng (2004), Hướng dẫn thực
hành Âm ngữ trị liệu, NXB Y học, Hà Nội.
7. Vũ Thị Bích Hạnh (1999), Nghiên cứu phục hồi chức năng lời nói cho người bị
khe hở môi-vòm miệng sau phẫu thuật (Luận án tiến sĩ).
8. Nguyễn Quang Hồng (2002), Âm tiết và loại hình ngôn ngữ, NXB Đại học Quốc
gia Hà Nội
9. Nguyễn Thị Ly Kha (2014), Lỗi phát âm âm tiết thường gặp ở trẻ 2-4 tuổi (tại

thành phố Hồ Chí Minh), Tạp chí KHOA HỌC DHSP TPHCM, số 57
10. Nguyễn Văn Lợi & Jerold A. Edmondson (1997), Tones and voice quality in
modern northern Vietnamese: Instrucmental case studies, Mon-Khmer Studies,
28:1-18
11. Hoàng Phê (2008), Tuyển tập ngôn ngữ học, NXB Đà Nẵng
12. Đinh Hồng Thái (2014), Giáo trình phát triển Ngôn ngữ tuổi mầm non,NXB
Đại học Sƣ Phạm.
13. Đoàn Thiện Thuật (1980), Ngữ âm tiếng Việt, NXB Đại học và trung học
chuyên nghiệp


14. Đinh Lê Thƣ (1984), Những biến thể và phương thức tạo phụ âm đầu trong các
tiếng địa phương miền Bắc.
15. Ainsworth, Stanley (1984), Speech Correction Methods, A Manual of Speech
Therapy and Public School Procedures, Newyork City.
16. Bender, Jame F, Field, Victor A (1938), Principles and Pracetices of Speech
Correction, Pitman Publishing, Newyork City.
17. Bowen .C (2011), Traditional Articulation Therapy “Phonetic Intervention”.
18. Kirby P.J ((2011) 41/3). Vietnamese (Hanoi Vietnamese), Journal of the
International Phonetic Association. P. 381-392.
19. Ball J. M, Perkins R. M, Muller .N, Howard S.(2008), The Handbook of
Clinical Linguistics, Blackwell Publishing.
20. Estabrooks .W (2006), Auditory-Verbal Therapy and Practice, AG Bell,
Washington DC.
21. L.Zinder (1964), Ngữ âm học đại cương. Hà Nội
22. Medlin L. V (1975), Handbook for Speech therapy, Word Making Production,
LTD, Salt lake City, Utah.
23. N.Trubetskoy, Cơ sở âm vị học, Hà Nội
24. St. Gabriel’s (2001), St. Gabriel’s Curriculum for the development of Audition,
Language, Speech, Cognition, Trustees of the Christian Brothers t/as.

25. Van Riper.Ch, Erickson R.L(1996), Speech correction-An Introduction to
Speech Pathology and Audiology, A Simon & Schuster Company.
26. Windsor .F (2002), Investigations in Clinical Phonetics and Linguistics,
Lawrence Erlbaum Associates, Publishers.