Sáng kiến kinh nghiệm SKKN một số kinh nghiệm trong việc phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi môn lịch sử ở trường THPT

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

ĐỀ TÀI:
“PHÁT HIỆN VÀ BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI MÔN LỊCH
SỬ Ở TRƯỜNG THPT”

1


A - ĐẶT VẤN ĐỀ
Công tác giáo dục nói chung, phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi nói riêng là một
trong những nhiệm vụ trọng tâm của các trường THPT trong cả nước. Việc bồi dưỡng
học sinh giỏi có tác động tích cực đến quá trình dạy và học, tạo động lực, làm nòng cốt
trong phong trào thi đua dạy tốt - học tốt. Kích thích ý chí vươn lên chiếm lĩnh đỉnh cao
tri thức và góp phần giáo dục nhân cách toàn diện cho học sinh, hướng tới thực hiện mục
tiêu giáo dục nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài cho đất nước.
Bộ môn Lịch sử có ý nghĩa rất quan trọng trong việc cung cấp những kiến thức về
Lịch sử dân tộc và thế giới, góp phần tích cực vào việc “phát triển toàn diện cho học sinh
về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân,
tính năng động và óc sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ
nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân”.
Để đạt được mục tiêu đề ra, đòi hỏi giáo viên và học sinh phải tìm được những
phương pháp dạy - học phù hợp. Trong luật giáo dục (2005) đã nhấn mạnh yêu cầu đối
với phương pháp giáo dục nói chung và phương pháp dạy học nói riêng là “phải phát huy
tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng
lớp, môn học, bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực
tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”.
Yêu cầu này phù hợp với mục tiêu, nhiệm vụ dạy học ở trường THPT. Bởi vì
phương pháp dạy - học ở trường THPT phải tiên tiến nhất, phù hợp với đối tượng là học
sinh mà đặc biệt là học sinh giỏi. Đó là các phương pháp dựa trên hoạt động tích cực, chủ
động, sáng tạo của học sinh như: Trao đổi, đàm thoại; dạy học nêu vấn đề; phương pháp

nghiên cứu học tập; dạy học liên môn….nhằm tạo ra khả năng tự giáo dục, tự học, tự
nghiên cứu để khích thích và phát triển các phẩm chất thông minh và sáng tạo của người
học. Học sinh không chỉ được học tốt về tri thức khoa học bộ môn mà còn học tri thức về
phương pháp, được học cách tự học tốt nhất, được rèn luyện nhiều về mặt tư duy, nhất là
tư duy lôgíc, tư duy biện chứng.
Học tập nói chung và học tập môn Lịch sử nói riêng là quá trình tiếp thu kiến thức.
Kiến thức lịch sử lại hết sức phong phú và tăng lên với mức độ vô cùng nhanh chóng mà
ở trường không sao truyền thụ hết được. Trong khi đó khả năng hiểu biết và khả năng học
tập của con người trong cả cuộc đời là có hạn. Cho nên, dạy học ở trường phải phù hợp
với đặc điểm tâm lí và khả năng nhận thức của học sinh, cần thiết phải làm cho quá trình
học tập của học sinh trở thành quá trình chủ động học tập, tiến dần lên quá trình tự
nghiên cứu độc lập.

2


Ngoài nhiệm vụ dạy môn Lịch sử ở các lớp, giáo viên còn có nhiệm vụ phát hiện và
bồi dưỡng học sinh giỏi. Làm thế nào để phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi? Đây là
trăn trở của nhiều thế hệ giáo viên giảng dạy môn Lịch sử. So với các trường THPT khác
trong tỉnh Thanh Hoá thì chuyên Sử của trường THPT Chuyên Lam Sơn cũng có những
lợi thế nhất định. Học sinh được tuyển vào lớp chuyên Sử ít nhiều cũng có năng khiếu bộ
môn. Hơn nữa việc phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi luôn được nhà trường đặc biệt
quan tâm, Ban giám hiệu luôn chỉ đạo các tổ chuyên môn nói chung và tổ Lịch sử nói
riêng xây dựng kế hoạch để bồi dưỡng học sinh giỏi, giao nhiệm vụ cho giáo viên dạy
môn chuyên phụ trách lớp suốt 3 năm học, đồng thời phân công các thành viên trong tổ
chuyên môn cùng sát cánh giúp đỡ nhằm phát huy hết trí lực của giáo viên và học sinh.
Chính vì thế trong những năm học gần đây, các đội tuyển học sinh giỏi của trường
nói chung và đội tuyển học sinh giỏi môn Lịch sử nói riêng luôn đạt được thành tích cao
trong các kỳ thi học sinh giỏi cấp trường, cấp tỉnh, cấp quốc gia. Để đạt được kết quả như
trên, tôi đã đúc rút được một số kinh nghiệm trong việc phát hiện và bồi dưỡng học sinh

giỏi môn Lịch sử và đã đạt được kết quả trong quá trình giảng dạy. Là một giáo viên với
tuổi đời và tuổi nghề còn ít, tôi xin phép chỉ đưa ra một số quan điểm trong việc phát hiện
học sinh giỏi và khái quát phương pháp bồi dưỡng học sinh giỏi bộ môn Lịch sử trong
giai đoạn lịch sử 1930 -1945.Tôi mong muốn nhận được sự góp ý của đồng nghiệp để
cùng tìm ra những giải pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy và học Lịch sử nói chung và
nhất là việc bồi dưỡng học sinh giỏi bộ môn Lịch sử nói riêng.
B - GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I. Cơ sở lý luận
Việc phát hiện, bồi dưỡng học sinh giỏi môn là một trong những hoạt động khó
khăn, vất vả và đầy thử thách đối với giáo viên trong sự nghiệp trồng người.
Bồi dưỡng học sinh
giỏi cũng là một công tác rất quan trọng giúp cho ngành giáo dục phát hiện được nhân
tài, lựa chọn những mầm mống tương lai cho đất nước. Đồng thời, giúp cho học sinh thực
hiện được ước mơ là con ngoan - trò giỏi và có định hướng đúng về nghề nghiệp của
mình trong tương lai.
Thực tế trong những năm qua, công tác phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi luôn
được Sở giáo dục đào tạo và các trường THPT trong tỉnh nhà quan tâm và tạo điều kiện
phát triển. Bên cạnh những thành tích đã đạt được, công tác phát hiện và bồi dưỡng học
sinh giỏi cũng còn một số những hạn chế nhất định như: chất lượng đạt hiệu quả chưa

3


cao, khi tăng khi giảm, thiếu tính bền vững mà đặc biệt là các bộ môn khoa học xã hội
trong đó có bộ môn Lịch sử.
II. Thực trạng
1. Thực trạng chung
Môn Lịch sử có vai trò và ý nghĩa quan trọng trong việc giáo dục thế hệ trẻ. Bước
sang thế kỷ XXI, xu thế khu vực hoá, toàn cầu hoá đã và đang diễn ra mạnh mẽ. Càng
giao lưu, hội nhập quốc tế, càng cần thiết phải giữ vững bản sắc dân tộc, giáo dục tình

yêu quê hương, đất nước và ý thức trách nhiệm công dân. Trên cơ sở tri thức lịch sử dân
tộc và hiểu biết quốc tế, bộ môn Lịch sử có ưu thế đặc biệt trong các hoạt động giáo dục
ấy.
Thực tế hiện nay, ở các trường THPT trên cả nước do điều kiện khách quan và chủ
quan chi phối nên phần lớn học sinh nghiêng về các khối A - B - D. Hiện trạng học sinh
quan niệm môn Lịch sử là "môn phụ" diễn ra khá phổ biến nên ít có sự đầu tư học tập
theo đúng yêu cầu bộ môn. Ngay ở trường THPT chuyên thì chuyên Sử cũng gặp rất
nhiều khó khăn trong việc tuyển sinh, đầu vào của học sinh chuyên Sử thường thấp hơn
các chuyên khác. Chính vì thế việc phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử gặp
rất nhiều khó khăn, trong đó chuyên Sử của trường THPT chuyên Lam Sơn cũng không
phải ngoại lệ.
2. Thực trạng đối với giáo viên và học sinh
* Đối với học sinh
Vấn đề quan trọng đầu tiên trong giảng dạy và bồi dưỡng học sinh giỏi đó là xác định
đúng đối tượng học sinh cần chọn. Thông thường, giáo viên trực tiếp đứng lớp qua kinh
nghiệm giảng dạy từ lớp 10 sẽ quan sát , chú ý những học sinh tiềm năng, tiếp cận và
động viên các em tham gia đội tuyển học sinh giỏi và bắt đầu bồi dưỡng cho các kì thi
như kì thi học sinh giỏi cấp trường... Nếu các em đạt được kết quả tốt sẽ tiếp tục bồi
dưỡng lên lớp 11, lớp 12 để tham dự các kì thi học sinh giỏi cấp tỉnh, cấp quốc gia ...
Những năm gần đây do tác động của kinh tế, xã hội và gia đình nên học sinh không
hứng thú với các bộ môn khoa học xã hội - trong đó có môn Lịch sử. Hiện trạng học sinh
quan niệm Lịch sử là "môn phụ" diễn ra khá phổ biến nên ít có sự đầu tư học tập theo
đúng yêu cầu bộ môn. Qua tiếp xúc, trao đổi với học sinh, tìm hiểu tâm tư, nguyện vọng
của các em, tôi hiểu rằng không phải các em không thích học các môn khoa học xã hội
mà đơn giản chỉ vì các môn học này không thể giúp các em kiếm sống dễ dàng trong xã
hội ngày nay. Trong quá trình giảng dạy và bồi dưỡng học sinh giỏi bộ môn Lịch sử, tôi

4

nhận thấy đa số các em tham gia một phần vì yêu thích bộ môn, một phần vì nể thầy cô
giáo.
* Đối với giáo viên
Muốn đạt được kết quả tốt trong công tác dạy - học, vai trò của thầy cô giáo là rất
lớn, phải yêu cầu, hướng dẫn và tổ chức điều kiển học sinh phát triển tư duy lịch sử nhất
là tư duy độc lập, sáng tạo; biết tự tiếp thu tri thức từ nhiều nguồn trong đó phải kể đến
việc giải các dạng bài tập lịch sử trong quá trình học bằng cách tự mình suy nghĩ, đặt vấn
đề và giải quyết các vấn đề được đặt ra; kết hợp với trao đổi cá nhân , thảo luận nhóm,
làm phong phú thêm kiến thức. Sau đó, người học tự kiểm tra đánh giá sản phẩm ban đầu
sau khi đã trao đổi với bạn bè và dựa vào kết luận của thầy cô, tự sửa chữa, tự điều chỉnh,
tự hoàn thiện, đồng thời tự rút ra kinh nghiệm về cách học, cách xử lí tình huống, cách
giải quyết vấn đề của mình…. Con người chỉ thực sự nắm vững cái mà mình đã giành
được bằng hoạt động của bản thân. Học sinh sẽ chỉ ghi nhớ, nắm vững được những gì đã
trải qua trong hoạt động nhận thức tích cực của mình, trong đó các em đã phải có những
cố gắng trí tuệ và khát vọng học tập.
Nhiệm vụ tư duy đặt ra cho giáo viên khi bồi dưỡng cho học sinh giỏi phần lớn là
việc lựa chọn vấn đề lịch sử tổng hợp, sâu rộng (chủ yếu là một sự kiện, nhân vật, một
vấn đề chuyên sâu….). Các vấn đề được lựa chọn theo chương trình chuyên sâu của
THPT phải có mục đích gợi lại những kiến thức cơ bản của chương trình sách giáo khoa
đã được thông hiểu và nắm vững để tổng hợp, hệ thống hoá, củng cố, thực hành, rèn
luyện kĩ năng đã học, rút ra kết luận, đánh giá quy luật, bài học lịch sử…
Vấn đề chuyên sâu không chỉ nhằm mục đích ôn tập, củng cố kiến thức đã học, mà
tạo ra sự ham muốn hiểu biết, ham muốn học hỏi, tự tìm tòi và phải biết suy nghĩ, biết
vận dụng kiến thức đã học để hiểu biết kiến thức mới thì học sinh không thể nào giải
quyết được các vấn đề đặt ra như các bài tập lịch sử. Sự nỗ lực trên của các em bao gồm
cả tư duy trí tuệ, động cơ tâm lý, ý thức, thái độ tình cảm. Nhưng khi đã giải quyết được
vấn đề đặt ra, học sinh sẽ cảm thấy phấn khởi, hứng thú, say mê hơn với bộ môn; đồng
thời có niềm tin vào bản thân và có ý chí vươn lên trong cuộc sống.
Hiện nay, ngành giáo dục đang thực hiện đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.
Tính đa dạng, phức tạp của hoạt động giảng dạy - giáo dục đòi hỏi người giáo viên phải

thường xuyên chú ý đến việc bồi dưỡng nâng cao trình độ lý luận và nghiệp vụ của mình.
Bởi lẽ lao động sư phạm là lao động sáng tạo, đòi hỏi người giáo viên phải có kiến thức
sâu và toàn diện, luôn bổ sung cái mới nhằm hoàn thiện nghệ thuật sư phạm. Điều này
giúp cho giáo viên có đủ năng lực thực hiện đổi mới phương pháp giáo dục phổ thông,
nâng cao trình độ, giúp giáo viên theo kịp và đáp ứng được yêu cầu bộ môn.

5


Trước sự phát triển như vũ bão của khoa học kỹ thuật, trước sự đòi hỏi ngày càng
cao của chương trình đổi mới giáo dục phổ thông, của xã hội, giáo viên gặp rất nhiều khó
khăn trước nhiệm vụ được giao. Để phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi là không hề
đơn giản mà phải được đầu tư thích đáng và tiến hành bài bản. Học sinh "năng khiếu"
được phát hiện và bồi dưỡng sớm bao nhiêu thì sẽ thu được kết quả tốt bấy nhiêu. Nhưng
phát hiện và bồi dưỡng học sinh như thế nào để có kết quả tốt là một vấn đề hết sức khó
khăn đòi hỏi giáo viên phải chuẩn bị kỹ lưỡng...
III. Phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử.
1 . Phát hiện học sinh giỏi môn Lịch sử .
Mục tiêu đào tạo của trường THPT là “giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức,
trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và các kỹ năng cơ bản nhằm hình thành nhân cách con người
Việt Nam XHCN…xây dựng nhân cách và trách nhiệm công dân…” và có thêm yêu cầu
được phát triển năng khiếu (về một môn học) để chuẩn bị cho học sinh tiếp tục học lên
đại học, nhằm đào tạo thành những tri thức giỏi, cao hơn là những nhân tài cho đất nước.
Có thể nói mục tiêu đào tạo ở trường THPT là mục tiêu kép. Nhân cách, tư cách của
một công dân và nhân cách, tư cách của một nhân tài trong tương lai. Nhiệm vụ của
trường THPT là vừa phải thực hiện nhiệm vụ giáo dục toàn diện để hoàn thiện cho học
sinh nền học vấn phổ thông và những hiểu biết thông thường về kỹ thuật và hướng
nghiệp, vừa phải thực hiện sự tác động đúng hướng để phát triển năng khiếu của các em
về một môn học cụ thể.
Đối với môn Lịch sử : Trước hết giáo viên phải nhận biết được học sinh giỏi Sử phải là

những học sinh có trí nhớ bền vững, có khả năng phát triển vấn đề và có khả năng sáng
tạo. Ngoài ra, giáo viên còn có thể dựa vào một số tiêu chí sau để có thể phát hiện học
sinh giỏi:
- Thông qua tổng hợp kết quả học tập của học sinh cấp dưới.
- Qua sự thăm dò ý kiến của giáo viên bộ môn.
- Qua các giờ học trên lớp, học sinh phải thể hiện mình yêu thích môn lịch sử, có năng
khiếu môn Lịch sử.
Cụ thể:
+ Trong quá trình nghe giảng học sinh biết điều chỉnh, chọn lọc kiến thức cần ghi chép,
những phần nào giáo viên mở rộng kiến thức mà không có trong SGK, học sinh ghi ngay
vào quyển sổ tay để nhớ.

6


+ Lựa chọn những học sinh nắm vững kiến thức cơ bản trong chương trình phổ thông và
kiến thức mở rộng.
+ Đặt các tình huống có vấn đề từ dễ đến khó để phát hiện học sinh có năng khiếu.
+ Trong quá trình học và làm bài kiểm tra, phát hiện những em có khả năng viết (lời lẽ
hay, cách lập luận chặt chẽ lô gíc) phân tích tổng hợp những kiên thức đã học, trình bày
rõ ràng mạch lạc, đúng trọng tâm vấn đề được đặt ra.
+ Trong chương trình làm đề, giáo viên nên đổi mới cách ra đề giành cho mỗi đối tượng
học sinh. Đặc biệt đối với học sinh khá, giỏi nên có những câu hỏi đòi hỏi trình độ tư duy
khái quát, phân tích, tổng hợp… để từ đó phân loại học sinh và có kế hoạch bồi dưỡng.
2. Bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử.
a. Phải xác định động cơ, hứng thú học tập lịch sử cho học sinh.
Xác định mục tiêu học tập là hình thành ở học sinh động cơ đúng đắn trong học tập
lịch sử. Động cơ là động lực bên trong thúc đẩy trực tiếp học sinh hoạt động. Như vậy,
bước thứ nhất của công việc dạy học lịch sử là làm thế nào khơi gợi được hứng thú đối
với việc học tập, làm rõ mục đích học tập của học sinh. Công việc này tập trung tiến hành

trong bài mở đầu cũng như phần đầu của bài giảng, trong suốt quá trình giảng dạy, giáo
viên cần kết hợp hai yêu cầu đó. Trong bài mở đầu, giáo viên phải giúp học sinh thấy
được mục đích và yêu cầu của toàn học kỳ, đồng thời biết nêu ra một số vấn đề trong nội
dung học tập có khả năng khêu gợi hứng thú học tập của học sinh, khiến học sinh khát
khao muốn được biết, kích thích tính tích cực học tập của học sinh.
Động cơ học tập môn lịch sử của học sinh phải được tạo ra bởi quyền lợi được hưởng
của các em (được khen thưởng, cộng điểm…) hoặc bằng sức mạnh của nội dung bài học.
Không có động cơ học tập, học sinh sẽ không có nhu cầu tham gia tích cực vào bài học.
Vì vậy, chỉ có thể nâng cao được chất lượng dạy học lịch sử ở trường THPT nói chung,
bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử nói riêng khi hình thành được ở học sinh động cơ,
thái độ học tập đúng đắn.
b. Phải sớm hình thành ở học sinh những năng lực học và làm bài thi môn Lịch sử.
Năng lực học là khả năng tự mình chiếm lĩnh kiến thức lịch sử một cách có hiệu quả
dưới sự điều khiển, hướng dẫn của giáo viên. Muốn vậy, học sinh phải được trang bị
những cơ sở mang tính phương pháp luận nhận thức lịch sử. Kiến thức lịch sử mà học
sinh lĩnh hội là những kiến thức đã được khoa học xác nhận và được ghi chép trong sách
giáo khoa bộ môn. Xuất phát từ đặc trưng của kiến thức lịch sử, chúng ta cần hình thành
ở học sinh những kỹ năng cơ bản sau:

7


Thứ nhất là cần tạo cho học sinh kĩ năng học, ghi nhớ các sự kiện, hiện tượng
lịch sử một cách hệ thống:
Các sự kiện, hiện tượng lịch sử luôn luôn gắn liền với một không gian, thời gian,
nhân vật nhất định, nếu tách các yếu tố đó ra khỏi sự kiện thì chúng ta không thể hiểu
được lịch sử nữa. Vì vậy, một trong những yêu cầu quan trọng trong quá trình bồi dưỡng
học sinh là giáo viên phải yêu cầu học sinh ghi nhớ được các sự kiện lịch sử cơ bản.
Thứ hai là rèn luyện cho học sinh kĩ năng phát hiện vấn đề và giải quyết vấn đề:
Học sinh giỏi môn lịch sử là những học sinh ham thích, say mê nghiên cứu và học

tập môn Lịch sử. Với đối tượng là học sinh giỏi, giáo viên cần xác định rõ ngoài kiến
thức cơ bản trong sách giáo khoa, học sinh cần phải biết các sự kiện lịch sử một cách rõ
ràng, sâu sắc hơn và trên cơ sở các sự kiện đó các em phải biết vận dụng vào làm các
dạng bài thi với yêu cầu tổng hợp, phân tích đánh giá các sự kiện lịch sử. Muốn làm được
điều này, giáo viên cần nắm được nguyên tắc "biết - hiểu - vận dụng". Để học sinh "biết"
giáo viên cần thay đổi phương pháp dạy, thay vì việc truyền thụ kiến thức cho học sinh,
giáo viên cần tạo ra những tình huống để học sinh tự tìm hiểu các sự kiện lịch sử. Sau đó
giáo viên chỉ là người đánh giá, nhận xét và bổ sung kiến thức cho học sinh.
Cụ thể : Giai đoạn lịch sử từ năm 1930 đến năm 1945 trong chương trình Lịch sử lớp
12 là phần nội dung tương đối khó so với các giai đoạn khác, nó gồm nhiều sự kiện lịch
sử diễn ra trong vòng 15 năm dưới sự lãnh đạo của Đảng. Giai đoạn lịch sử này gần
giống với lịch sử Đảng , nặng về các vấn đề có tính chất lý luận. Đối với học sinh giỏi
cần cung cấp nội dung gì và phương pháp dạy như thế nào để các em nắm được kiến thức
có tính chất nâng cao một cách dễ dàng.
Giáo viên có thể đặt câu hỏi: Trong giai đoạn lịch sử từ 1930 -1945, theo em có mấy
vấn đề cần làm rõ? Em hãy lấy các sự kiện lịch sử để làm rõ một vấn đề mà em yêu
thích? Có thể học sinh chưa đưa ra được những vấn đề theo đúng yêu cầu của giáo viên,
nhưng các em sẽ phải tự đọc tài liệu để nhận biết vấn đề ở mức độ đơn giản. Con đường
đi đến sự nhận biết lịch sử từ sự chủ động của học sinh sẽ đem lại kết quả cao hơn việc
các em thụ động tiếp nhận thông tin từ giáo viên.
Về phương pháp theo tôi nên chia nội dung giai đoạn lịch sử 1930 -1945 thành các
vấn đề chính sau để dạy:
- Trình bày Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 thành công là thành quả nối tiếp
15 năm đấu tranh cách mạng của nhân dân ta dưới sự lãnh đạo của của Đảng.
- Vai trò của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh đối với cách mạng Việt Nam
từ 1941 -1945.

8

- Cách mạng mạng tháng Tám đã kế thừa được những bài học kinh nghiệm gì qua
các phong trào cách mạng 1930 -1935; Phong trào dân chủ 1936 -1939 và Phong trào giải
phóng dân tộc 1939 -1945.
- Có quan điểm cho rằng: Cách mạng tháng Tám năm 1945 ở Việt Nam là sự ăn
may. Ý kiến của em về vấn đề này?
Trên đây là gợi ý một số vấn đề chính để dạy cho học sinh. Trong các vấn đề lớn
cần đưa ra những câu hỏi yêu cầu học sinh phải so sánh, phân tích tổng hợp để nắm chắc
kiến thức lịch sử:
Ví dụ:
- So sánh nội dung hai văn kiện lịch sử: Cương lĩnh chính trị do Nguyễn Ái Quốc
soạn thảo tháng 2-1930 với Luận cương Chính trị của đồng chí Trần Phú soạn thảo tháng
10 -1930, từ đó rút ra những ưu điểm và hạn chế của hai văn kiện trên?
- So sánh chủ trương của Đảng trong thời kỳ 1936 -1939 với giai đoạn trước đó
1930-1931? Tại sao lại có sự khác nhau?
- Tại sao trong ba năm liên tiếp 1939, 1940 và 1941, Đảng đã tiến hành họp ba hội
nghị quan trọng (Hội nghị tháng 11-1939, Hội nghị TW lần thứ 7, tháng 11-1940 và Hội
nghị TW lần thứ 8, tháng 5-1941). Nội dung cơ bản của các hội nghị này là gì?
- Các hình thức mặt trận do Đảng tiến hành từ năm 1930 đến năm 1945? Vai trò
của mặt trận Việt Minh đối với Cách mạng tháng Tám?
- Đảng đã lãnh đạo nhân dân ta đi từ khởi nghĩa từng phần tiến lên tổng khởi nghĩa
như thế nào?
- Sự sáng tạo của Đảng trong việc xác định và chớp thời cơ giành chính quyền
trong Cách mạng tháng Tám?
Ngoài ra giáo viên có thể đưa ra những câu hỏi nhỏ gợi mở để học sinh tìm hiểu và
giải quyết vấn đề,..
Một vấn đề rất quan trọng khác trong giai đoạn lịch sử này là yêu cầu học sinh nắm
được các thuật ngữ lịch sử: Chiến lược, sách lược, khởi nghĩa từng phần, tổng khởi
nghĩa, lực lượng chính trị, đấu tranh chính trị, lực lượng vũ trang, đấu tranh vũ trang, đấu
tranh nghị trường, căn cứ địa cách mạng, thời cơ, hội nghị, đại hội,...Khi nắm được các
thuật ngữ này cũng có nghĩa là học sinh nắm được các sự kiện lịch sử, tránh việc nhầm

lẫn đáng tiếc trong bài thi của mình.
Bước tiếp theo là sau khi học sinh đã nắm được các vấn đề thì giáo viên phải hướng
dẫn các em giải quyết vấn đề đó như thế nào? Một thực tế kiến thức trong sách giáo khoa

9


đối với học sinh giỏi là chưa đầy đủ hơn nữa để giải quyết một vấn đề đặt ra học sinh cần
phải biết lựa chọn kiến thức, phân tích, tổng hợp, chứng minh,...tùy vào nội dung mà vấn
đề nêu ra. Để giải quyết được vấn đề này giáo viên cần cung cấp các đầu sách tham
khảo. Ví dụ với nội dung giai đoạn lịch sử 1930 -1945, các em có thể tham khảo các
cuốn sách:
- Đại cương lịch sử Việt Nam, (cb Trương Hữu Quýnh, Đinh Xuân Lâm, Lê Mậu
Hãn), Nxb Giáo dục, 2000.
- Việt Nam những sự kiện lịch sử 1919 -1945,(cb Dương Trung Quốc), Nxb GD.
- Biên niên sự kiện lịch sử Mặt trận Dân tộc thống nhất Việt Nam, tập 1 (1930
-1945), Nxb Chính trị Quốc gia, 2004.
- Một số chuyên đề lịch sử Việt Nam, (cb Trần Bá Đệ), Nxb Đại học Quốc gia Hà
Nội, 2002.
- Từ điển Thuật ngữ lịch sử phổ thông, (cb Phan Ngọc Liên), Nxb Đại học Quốc
gia Hà Nội, 2000.
- Hướng dẫn ôn tập và làm bài thi môn lịch sử, (cb Nguyễn Thị Côi, Trần Bá Đệ,
Nguyễn Tiến Hỷ, Đặng Thanh Toán, Trịnh Tùng), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2002.
- Những bài đạt giải trong kỳ thi học sinh giỏi Quốc gia môn Lịch sử, (cb Hội giáo
dục Lịch sử), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, 2003.
Có rất nhiều loại sách tham khảo khác nhau, trên đây chỉ là một số gợi ý của giáo
viên để các em học sinh giỏi có thể tìm hiểu thêm. Vấn đề quan trọng là kĩ năng đọc tài
liệu tham khảo, cần rèn cho học sinh biết lựa chọn và nạp thông tin khi đọc sách tham
khảo. Tài liệu tham khảo chỉ thật sự cung cấp kiến thức cho học sinh khi các em đã nắm
được các sự kiện cơ bản trong sách giáo khoa.

Thứ ba là hướng dẫn học sinh nhận biết yêu cầu của đề bài qua các từ "khóa"
Muốn làm một bài thi học sinh giỏi tốt, yêu cầu tối thiểu nhất đối với học sinh giỏi
sử là hiểu đúng đề bài. Cách hỏi về một vấn đề lịch sử có nhiều cách khác nhau nhưng cái
đích cần hỏi thì không khác nhau, vì vậy giáo viên cần cho học sinh tập dượt, làm quen
với nhiều dạng câu hỏi, nhiều cách hỏi khác nhau và quan trọng là giúp học sinh nhận
biết từ "khóa", của vấn đề cần hỏi. Từ "khóa" ở đây muốn đề cập đến là vấn đề chính,
trọng tâm mà đề bài yêu cầu là gì. Trong giai đoạn lịch sử 1930 -1945 có những dạng câu
hỏi mà nếu học sinh chỉ cần nhận biết từ "khóa" thì sẽ "mở" được đề và làm bài theo
đúng yêu cầu đề ra.
Ví dụ:

10


1- Sự sáng tạo của Đảng trong việc tập hợp lực lượng cách mạng trong giai đoạn
1930 -1945 được biểu hiện như thế nào? Sự sáng tạo đó đã có tác dụng gì đối với thắng
lợi Cách mạng tháng Tám?
Vậy từ khóa của câu hỏi trên chính là "sự sáng tạo", nếu học sinh nắm hiểu được
các sự kiện lịch sử, nắm được việc Đảng đã tập hợp lực lượng cách mạng qua hình thức
các mặt trận từ 1930 -1945 nhưng đánh dấu sự sáng tạo phải đến Hội nghị TW lần thứ 8
với việc ra đời của Mặt trận Việt Minh, Đảng giải quyết vấn đề mặt trận trong khuôn khổ
từng nước Đông Dương. Mặt trận Việt Minh đã có vai trò quan trọng trong việc chuẩn bị
mọi mặt và lãnh, kêu gọi nhân dân giành chính quyền trong những ngày Cách mạng
tháng Tám,...
2- Vai trò của Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh trong việc trực tiếp lãnh đạo cách
mạng Việt Nam đưa đến thành công của cuộc Cách mạng tháng Tám năm 1945?
Từ khóa của vấn đề nêu trên chính là "trực tiếp". Khi học sinh hiểu được các sự
kiện lịch sử, tìm ra từ khóa sẽ xác định được nội dung mà đề bài cần hỏi. Thực chất của
vấn đề trên là cần làm rõ vai trò của Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh đối với cách mạng
Việt Nam từ năm 1941 -1945 (vì năm 1941 Bác mới về nước trực tiếp lãnh đạo cách

mạng), hơn nữa một thông tin để học sinh xác định được mốc thời gian là tên của Bác "Hồ Chí Minh" xuất hiện từ năm 1942,...cùng với cum từ khóa "trực tiếp", học sinh sẽ
xác định được đúng mốc thời gian và đưa vào bài thi các sự kiện lịch sử phù hợp.
Trên đây chỉ là hai ví dụ đưa, ngoài ra còn nhiều vấn đề khác, giáo viên có thể cho
học sinh tập dượt làm quen để các em chủ động với kiến thức và phương pháp khi làm
một bài thi trong kỳ thi học sinh giỏi cũng như các kỳ thi quan trọng khác.
Thứ tư là hướng dân học sinh có kỹ năng làm bài thi môn Lịch sử: Một học sinh
có kiến thức lịch sử phong phú là hết sức cần thiết nhưng chưa đủ, cần có kỹ năng làm
bài tốt để biến những kiến thức đó thành một bài sử có sức thuyết phục. Cũng giống như
các nội dung lịch sử khác, khi đề bài có nội dung lịch sử liên quan đến giai đoạn lịch sử
Việt Nam 1930 -1945, học sinh cần đọc kĩ đề bài, gạch chân những cụm từ "khóa", xác
định thời gian, vấn đề mà đề bài hỏi,...sau đó lập dàn ý. Cần nhớ nguyên tắc của việc giải
quyết một vấn đề lịch sử là phải trả lời ba câu hỏi: Vì sao sự kiện đó diễn ra? Sự kiện đó
diễn ra như thế nào? Kết quả, ý nghĩa, bài học kinh nghiệm? Việc trả lời tốt ba câu hỏi
trên sẽ tạo ra sự chặt chẽ, logic của một bài thi Lịch sử.
Thi học sinh giỏi hiện nay theo hình thức thi tự luận. Xu hướng đề thi học sinh giỏi
là có nhiều câu (khoảng 5 -> 7 câu). Trong thời gian có hạn (180 phút) đòi hỏi học sinh
phải có những kĩ năng cơ bản trong việc nhận thức đề, phân phối thời gian, giải quyết đề
và trình bày bài. Học sinh phải chú ý đến cách hành văn, lập luận, bởi vì giá trị của một

11


bài thi tốt không chỉ được xem xét, đánh giá ở nội dung mà còn ở phương pháp trình bày
bài làm khoa học, chữ viết đẹp, không vấy bẩn hay tẩy xoá... Những kĩ năng đó không
phải ngày một ngày hai có được mà phải là một quá trình, nó phải được từng bước hình
thành ngay từ khi các em học lớp 10 trường THPT. Để hình thành những kĩ năng học lịch
sử nói trên, trong quá trình bồi dưỡng học sinh giỏi, giáo viên nên tập trung cho các em
làm bài tập lịch sử dưới nhiều dạng khác nhau, kể cả kĩ năng trắc nghiệm, tự luận và thực
hành...Trong quá trình cho học sinh luyện tập làm đề, giáo viên cũng hướng dẫn học sinh
phân bố thời gian hợp lý cho từng câu hỏi, tránh hiện tượng câu thì viết quá dài ảnh

hưởng đến thời gian và không kịp làm các câu sau. Cách xác định thời gian tương đối cho
mỗi câu là nên căn cứ vào thang điểm cho ở mỗi câu hỏi của đề thi.
IV. Kiểm nghiệm thực tế áp dụng kinh nghiệm trong việc phát hiện và bồi dưỡng
học sinh giỏi môn Lịch sử
Trên đây là một số phương pháp nhằm phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi, cụ thể
là hướng dẫn học sinh ôn luyện phần lịch sử giai đoạn 1930 - 1945. Việc dạy học theo
vấn đề, yêu cầu học sinh nắm được các thuật ngữ lịch sử, giúp học sinh biết cách đọc tài
liệu tham khảo, nhận biết cách hỏi của đề thi qua các từ "khóa" và hướng dẫn học sinh có
kỹ năng làm một bài thi là hết sức cần thiết. Tôi nghĩ rằng nếu làm được những vấn đề
trên thì chất lượng của đội tuyển học sinh giỏi Sử ở các trường THPT sẽ được nâng lên.
Với những kinh nghiệm trong thực tế giảng dạy cùng việc kết hợp ứng dụng công
nghệ thông tin đã giúp tôi tạo ra được những tiết học sôi nổi, học sinh chăm chỉ học tập,
say mê nghiên cứu, tự giác rèn luyện cách viết bài dưới sự hướng dẫn của giáo viên ...Từ
sự đam mê, kết quả học tập tốt, học sinh yêu quý môn học Lịch sử hơn và sẽ giúp giáo
viên dễ dàng động viên, khích lệ học sinh tham gia vào các đội tuyển ... Chính vì thế
trong những năm học gần đây, đội tuyển học sinh giỏi môn Lịch sử mà tôi giảng dạy luôn
đạt được thành tích cao trong các kỳ thi học sinh giỏi cấp trường, cấp tỉnh, cấp quốc gia.
C - KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT
Trong nhiều năm qua, do điều kiện khách quan và chủ quan chi phối mà chất lượng
bộ môn Lịch sử có nhiều biểu hiện giảm sút. Để nâng cao chất lượng dạy - học môn Lịch
sử, để phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử là một việc làm không dễ, nó đòi
hỏi nhiều vấn đề như phải có những học sinh thực sự say mê, có hứng thú học tập, phải
có những giáo viên có năng lực, yêu nghề, tâm huyết với công tác giảng dạy và phải có
những cơ chế phù hợp đảm bảo quyền lợi của học sinh và giáo viên ...
Là người trực tiếp giảng dạy, tôi hiểu rằng bản thân cũng luôn cần phải cố gắng hoàn
thiện về phẩm chất và năng lực chuyên môn, tâm huyết với công việc, yêu thương học trò
... bởi phẩm chất, uy tín và năng lực của người giáo viên sẽ có ảnh hưởng trực tiếp đến

12

quá trình học tập và rèn luyện của học sinh. Một trong những yếu tố cần và đủ để tạo nên
sự thành công trong đào tạo học sinh giỏi chính là “Thầy giỏi”. Dixecvec đã từng nói
“Người thầy bình thường mang chân lí đến cho trò còn người thầy giỏi dạy cho trò cách
đi tìm chân lí”.
* Ý kiến đề xuất:
- Hàng năm có chương trình đào tạo cho giáo viên dạy môn chuyên.
- Tổ chuyên môn xây dựng ngân hàng đề thi HSG cấp tỉnh, cấp quốc gia để mọi thành
viên có thể học tập lẫn nhau và cập nhật thông tin.
- Phổ biến các sáng kiến kinh nghiệm cho giáo viên làm công tác bồi dưỡng học sinh
giỏi.
Như vậy, việc phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử là một quá trình lâu
dài, đòi hỏi phải có sự cố gắng nỗ lực của cả giáo viên và học sinh.Trên đây chỉ là một số
kinh nghiệm rút ra từ thực tiễn giảng dạy, chắc rằng vẫn còn nhiều thiếu sót đòi hỏi tôi
phải cố gắng nỗ lực phấn đấu, học tập nhiều hơn nữa ở các đồng nghiệp trong trường
cũng như trong ngành giáo dục của nước nhà ./.

13


D. TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Lịch sử lớp 12 - Nâng cao - Nxb Giáo dục, 2008.
2.Tài liệu tập huấn phát triển chuyên môn - Môn Lịch sử, 2012.
3. Hướng dẫn ôn tập và làm bài thi môn Lịch sử - Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, (cb
Nguyễn Thị Côi, Trần Bá Đệ), 2000.
4. Đại cương lịch sử Việt Nam, (cb Trương Hữu Quýnh, Đinh Xuân Lâm, Lê Mậu Hãn),
Nxb Giáo dục, 2000.
5. Việt Nam những sự kiện lịch sử 1919 -1945,(cb Dương Trung Quốc), Nxb GD.
6. Biên niên sự kiện lịch sử Mặt trận Dân tộc thống nhất Việt Nam, tập 1 (1930 -1945),
Nxb Chính trị Quốc gia, 2004.

7. Một số chuyên đề lịch sử Việt Nam, (cb Trần Bá Đệ), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội,
2002.
8. Từ điển Thuật ngữ lịch sử phổ thông, (cb Phan Ngọc Liên), Nxb Đại học Quốc gia Hà
Nội, 2000.
9. Bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử trung học phổ thông, (cb Trịnh Đình Tùng), Nxb
Giáo dục Việt Nam.
10. Tám đổi mới để trở thành người giáo viên giỏi, Nxb Giáo dục, 2011.
11. Nghệ thuật và khoa học dạy học, Nxb Giáo dục, 2011. .

14


E. MỤC LỤC

STT

Nội dung

Trang

A

ĐẶT VẤN ĐỀ

1

B

GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ

3

C

KẾT LUẬN

15

D

TÀI LIỆU THAM KHẢO

17

E

MỤC LỤC

18

15