Sử dụng âm nhạc cách mạng trong dạy học lịch sử nhằm phát huy tính tích cực của học sinh

TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA LỊCH SỬ

======

PHẠM THỊ THANH HUYỀN

SỬ DỤNG ÂM NHẠC CÁCH MẠNG
TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ NHẰM PHÁT
HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH
(ÁP DỤNG PHẦN LỊCH SỬ VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 1919 – 1954,
SÁCH GIÁO KHOA LỊCH SỬ LỚP 12, CHƢƠNG TRÌNH CHUẨN)

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Lí luận và phương pháp dạy học Lịch sử
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học
ThS. NINH THỊ HẠNH

HÀ NỘI, 2016


LỜI CẢM ƠN
Em xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất tới ThS. Ninh Thị Hạnh – ngƣời đã
nhiệt tình hƣớng dẫn, giúp đỡ, chỉ bảo và tạo điều kiện thuận lợi để em hoàn thành
khóa luận này.
Em xin chân thành cảm ơn toàn thể các Thầy/Cô giáo khoa Lịch sử, trƣờng
Đại học Sƣ phạm Hà Nội 2, những ngƣời đã truyền cho em những bài học, những
kinh nghiệm quý báu và tạo mọi điều kiện cho em hoàn thành khóa luận.
Em xin gửi lời cảm ơn đến Thƣ viện Quốc gia Hà Nội, Thƣ viện Hà Nội, Thƣ
viện trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội 2, Thƣ viện trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội,
Thƣ viện trƣờng Đại học Quốc gia Hà Nội, các thầy cô giáo và toàn thể các em học

sinh trƣờng THPT Tây Tiền Hải (Thái Bình), trƣờng THPT Ngô Quyền - Ba Vì (Hà
Nội),... đã giúp đỡ nhiệt tình và tạo mọi điều kiện thuận lợi trong suốt thời gian em
làm khóa luận.
Cuối cùng em xin trân trọng cảm ơn, gia đình, bạn bè đã luôn quan tâm động
viên và giúp đỡ em trong suốt quá trình hoàn thành khóa luận.
Em xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, tháng 05 năm 2016
Sinh viên

Phạm Thị Thanh Huyền


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
GD & ĐT:

Giáo dục và Đào tạo

THPT:

Trung học phổ thông

SGK:

Sách giáo khoa

PPDH:

Phƣơng pháp dạy học

Nxb:

Nhà xuất bản

DHLS:

Dạy học Lịch sử

NQ/ TW:

Nghị quyết trung ƣơng

TCN:

Trƣớc công nguyên

GV:

Giáo viên

HS:

Học sinh

ĐHSP:

Đại học Sƣ phạm

ĐHQG:

Đại học Quốc gia

PPDHLS:

Phƣơng pháp dạy học Lịch sử


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 1
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI .......................................................................................... 1
2. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ ....................................................................... 2
3. ĐỐI TƢỢNG, PHẠM VI NGHIÊN CỨU.............................................................. 6
4. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU ....................................................... 6
5. CƠ SỞ PHƢƠNG PHÁP LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .............. 7
6. GIẢI THUYẾT NGHIÊN CỨU ............................................................................. 7
7. Ý NGHĨA KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI .................................................................. 8
8. CẤU TRÚC CỦA KHÓA LUẬN .......................................................................... 8
Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC SỬ DỤNG ÂM
NHẠC CÁCH MẠNG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ NHẰM PHÁT HUY TÍNH
TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH ..................................................................................... 9
1.1. CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN ............................................................................... 9
1.1.1. Khái niệm âm nhạc cách mạng ......................................................................... 9
1.2. VAI TRÒ, Ý NGHĨA CỦA VIỆC SỬ DỤNG ÂM NHẠC CÁCH MẠNG
TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ ................................................................................. 13
1.3. YÊU CẦU ĐỔI MỚI PHƢƠNG DẠY HỌC LỊCH SỬ THEO HƢỚNG PHÁT
HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH Ở TRƢỜNG THPT.............................. 16
1.4. THỰC TRẠNG DẠY HỌC LỊCH SỬ NÓI CHUNG VÀ SỬ DỤNG ÂM
NHẠC CÁCH MẠNG TRONG DHLS Ở TRƢỜNG THPT NÓI RIÊNG.............. 21
Tiểu kết chƣơng 1...................................................................................................... 28
Chƣơng 2: MỘT SỐ BIỆN PHÁP SỬ DỤNG ÂM NHẠC CÁCH MẠNG TRONG
DẠY HỌC LỊCH SỬ NHẰM PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH .. 29

2.1. VỊ TRÍ, MỤC TIÊU VÀ NỘI DUNG CỦA PHẦN LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP
12 – THPT (CHƢƠNG TRÌNH CHUẨN) ............................................................... 29
2.1.1. Vị trí ................................................................................................................ 29
2.1.2. Mục tiêu .......................................................................................................... 30
2.1.3. Nội dung .......................................................................................................... 31
2.2. NGUYÊN TẮC SỬ DỤNG ÂM NHẠC CÁCH MẠNG TRONG DHLS ....... 32


2.2.1. Đảm bảo tính phù hợp với nội dung bài học ................................................... 32
2.2.2. Đảm bảo phát huy đƣợc tính tích cực của học sinh ........................................ 34
2.2.3. Đảm bảo tính cụ thể và truyền cảm................................................................. 36
2.2.4. Đảm bảo sử dụng đúng mức độ ...................................................................... 38
2.3. HỆ THỐNG CÁC TÁC PHẨM ÂM NHẠC CÁCH MẠNG ĐƢỢC SỬ DỤNG
TRONG DẠY HỌC PHẦN LỊCH SỬ VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 1919 – 1954 ...... 38
2.4. MỘT SỐ BIỆN PHÁP SỬ DỤNG ÂM NHẠC CÁCH MẠNG TRONG DẠY
HỌC LỊCH SỬ NHẰM PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HS (ÁP DỤNG
PHẦN LỊCH SỬ VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 1919 – 1954, SÁCH GIÁO KHOA
LỊCH SỬ LỚP 12, CHƢƠNG TRÌNH CHUẨN) .................................................... 43
2.4.1. Sử dụng âm nhạc cách mạng giúp HS nghiên cứu kiến thức bài mới ............ 44
2.4.2. Sử dụng âm nhạc cách mạng để kiểm tra đánh giá kết quả học tập của HS ... 47
2.4.3. Sử dụng âm nhạc cách mạng hƣớng dẫn HS tự học ....................................... 51
2.4.4. Sử dụng âm nhạc cách mạng trong hoạt động ngoại khóa.............................. 52
2.5. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ............................................................................. 56
2.5.1. Mục đích của thực nghiệm sƣ phạm ............................................................... 56
2.5.2. Đối tƣợng và thời gian thực nghiệm .............................................................. 56
2.5.3. Nội dung thực nghiệm và tiến hành thực nghiệm ........................................... 56
2.5.4. Kết quả thực nghiệm ....................................................................................... 58
Tiểu kết chƣơng 2...................................................................................................... 67
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ........................................................................... 68
TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... 71

PHỤ LỤC ................................................................................................................. 75


MỞ ĐẦU
1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Trong những năm gần đây, vấn đề dạy và học Lịch sử đang thu hút sự quan
tâm chú ý của toàn xã hội, môn Lịch sử là một trong những Bộ môn có vai trò hết
sức quan trọng trong việc bồi dƣỡng thế hệ trẻ về kiến thức, văn hóa, tƣ tƣởng,
chính trị, phẩm chất đạo đức và phong cách sống.
Tuy nhiên hiện nay tình trạng nhiều HS phổ thông thờ ơ với việc học môn Lịch sử
không phải là chuyện mới. “Theo thông báo và số liệu thống kê của Bộ GD & ĐT hai năm
gần đây nhất cho thấy, trong kỳ thi tốt nghiệp THPT 2014 toàn quốc có 910.831 học sinh
đăng ký dự thi, có số lượng thí sinh đăng ký thấp nhất trong 4 môn thi tự chọn là môn Lịch
sử với 104.959, chiếm 11,52%. Trong kỳ thi THPT quốc gia năm 2015 vừa qua, môn Lịch
sử cũng có số lượng thí sinh chọn thi thấp nhất, với 153.688 em đăng ký (chiếm 15,3%
trong tổng số gần 960 nghìn thí sinh đăng ký dự thi)” [30].
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến thực trạng trên nhƣ: Tâm lý “môn chính” “môn phụ”; SGK Lịch sử nhàm chán; Chƣơng trình học “nặng”, vị trí của môn Lịch
sử trong xã hội chƣa đƣợc coi trọng, nhiều gia đình bố mẹ không muốn cho con thi
hay học chuyên ngành Lịch sử vì lo không có tƣơng lai bằng học các môn học và
chuyên ngành khác…Và một trong những nguyên nhân quan trọng là do PPDH của
GV còn chƣa phát huy đƣợc tính tích cực của HS.
PPDHLS ở trƣờng phổ thông là một yếu tố cơ bản có vai trò quan trọng nhất
của quá trình dạy học. Trong những năm gần đây, cùng với các bộ môn khác, bộ
môn Lịch sử cũng đã chú trọng vào đổi mới PPDH. Bởi chỉ có đổi mới căn bản
PPDH thì chúng ta mới có thể tạo đƣợc sự đổi mới thực sự trong giáo dục, mới có
thể đào tạo đƣợc lớp ngƣời năng động, sáng tạo, có tiềm năng cạnh tranh trí tuệ
trong bối cảnh nhiều nƣớc trên thế giới đang hƣớng tới nền kinh tế tri thức.
“Định hướng đổi mới phương pháp dạy và học đã được xác định trong Nghị
quyết Trung ương 4 khóa VII (1-1993), Nghị quyết Trung ương khóa VIII (121996), được thể chế hóa trong Luật Giáo dục (2005), được cụ thể hóa trong các chỉ
thị của Bộ Giáo dục và Đào tạo, đặc biệt Chỉ thị số 14 (4-1999). Luật Giáo dục,

điều 24.2, đã ghi “phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự

1


giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hơp với đặc điểm của từng lớp học, môn
học, bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực
tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”. Có
thể nói cốt lõi của đổi mới dạy và học là hướng tới học tập chủ động, chống lại thói
quen học tập thụ động” [18, Tr.16].
Âm nhạc là một môn nghệ thuật dùng âm thanh để diễn đạt tình cảm của con
ngƣời. Nó có những đặc thù riêng mà nhiều môn khoa học khác không có nhƣ tính thời
gian, tính trực giác, tính khái quát cao… Đối với việc DHLS, âm nhạc là một trong
những phƣơng tiện hiệu quả nhằm hình thành sự hứng thú, giúp giờ học Lịch sử trở nên
sinh động, lôi cuốn và truyền cảm, góp phần phát huy tính tích cực học tập của HS.
Trong nội dung môn Lịch sử chƣơng trình lớp 12 nói chung và nội dung phần Lịch
sử Việt Nam giai đoạn 1919 - 1954, HS phải tiếp cận với nhiều sự kiện, hiện tƣợng, khái
niệm lịch sử dài, khó nhớ. Vì vậy, HS thƣờng cảm thấy “nặng nề” và nhàm chán khi học
những nội dung này.
Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi quyết định lựa chọn đề tài: “Sử dụng âm
nhạc cách mạng trong dạy học Lịch sử nhằm phát huy tính tích cực của học sinh (Áp
dụng phần Lịch sử Việt Nam giai đoạn 1919 – 1954, Sách giáo khoa Lịch sử lớp 12,
Chƣơng trình Chuẩn)” làm khóa luận tốt nghiệp của mình.
2. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU VẤN ĐỀ
Đổi mới PPDH nhằm phát huy tính tích cực học tập của HS trong DHLS là tất
yếu ở trƣờng THPT hiện nay. Trong đó việc sử dụng âm nhạc cách mạng trong
DHLS sẽ là một hƣớng giải pháp có giá trị thực tiễn góp phần giúp các em HS yêu
thích và hiểu Lịch sử. Hiện nay, nhiều bài viết của các nhà nghiên cứu cũng nhƣ các
GV ở trƣờng phổ thông đăng trên tạp chí nghiên cứu giáo dục và Lịch sử. Các công
trình đều có mục đích nghiên cứu lý luận và thực tiễn của quá trình dạy học nhằm

nâng cao chất lƣợng dạy học và phát huy tính tích cực, chủ động trong hoạt động
nhận thức của HS .
Thứ nhất, sách chuyên khảo về PPDHLS.
Trong cuốn “Phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học Lịch sử ở
trường trung học cơ sở” do Phan Ngọc Liên – Trịnh Đình Tùng chủ biên (Nxb

2


Giáo dục, năm 1990) đã trình bày cơ sở lí luận và thực tiễn của việc phát huy tính
tích cực của HS trong DHLS ở trƣờng trung học cơ sở, đồng thời tác giả cũng chỉ ra
những con đƣờng, biện pháp, hình thức để phát huy tính tích cực của HS.
Cuốn “Đổi mới phương pháp dạy học Lịch sử” do Trịnh Đình Tùng (chủ biên), Nxb
Đại học Quốc gia Hà Nội, 2013 đã trình bày việc đổi mới PPDHLS theo hƣớng phát huy
tính tích cực của HS, đề ra những biện pháp phát huy tính tích cực của HS trong DHLS.
Từ đó góp phần nâng cao hiệu quả trong giảng dạy bộ môn Lịch sử.
Đặc biệt trong cuốn “Chuẩn bị giờ học Lịch sử như thế nào” của N.G Đairi –
Tiến sĩ Giáo dục Liên Xô, cuốn sách này đƣợc xuất bản năm 1969 ở Mát-xcơ-va đã
có một tiếng vang rất lớn, đƣợc các GV Lịch sử Liên Xô ƣa thích và đƣợc xuất bản
ở Hà Nội vào năm 1973. Trong đó N.G.Đairi đã trình bày với độc giả một vấn đề rất
quan trọng của việc dạy và học bộ môn Lịch sử: vấn đề giờ học lịch sử. Cái mới ở
cuốn sách này ở chỗ tác giả đã đề ra phƣơng thức giải quyết giờ học lịch sử theo
hƣớng mới của lý luận dạy học Xô Viết: Chuẩn bị giờ học nhằm phát huy óc suy
nghĩ độc lập và tính tích cực trong hoạt động nhận thức của HS. Tác phẩm góp phần
đƣa ra một số những phƣơng pháp mới trong DHLS giúp GV có thêm những nguồn
tài liệu tham khảo trong quá trình chuẩn bị giờ học Lịch sử hiệu quả nói riêng và đổi
mới PPDH của mình nói chung.
Thứ hai, qua các sách chuyên khảo về sử dụng âm nhạc trong dạy học.
Mác Tuyên với tác phẩm Âm nhạc nhịp cầu tâm linh với lịch sử, Nxb văn hóa và
thông tin, Hà Nội, 1996 là một đóng góp quan trọng vào việc dùng âm nhạc làm phƣơng

tiện giáo dục truyền thống Lịch sử cho thế hệ trẻ hiện nay, không chỉ về lý luận uyên sâu
mà thực tiễn có hiệu quả cao. Trong tác phẩm, tác giả đã nhận định: “Việc sử dụng âm
nhạc, cụ thể là bài hát, trong dạy, học lịch sử không phải là minh họa, cũng không phải là
việc vui chơi, giải trí trong giờ học. Nó phải là một phương tiện dạy học bằng âm thanh –
khắc họa những biểu tượng lịch sử đã được tạo nên, củng cố việc nhận thức các khái niệm
được hình thành và có tác dụng giáo dục thẩm mỹ, tư tưởng, tình cảm, thôi thúc hành động
đúng đắn của học sinh” [16. Tr4].
Cuốn “Hồi ức 50 = năm mươi năm âm nhạc cách mạng miền Nam”, Xuân
Hồng (chủ biên), Nxb Văn nghệ thành phố Hồ Chí Minh, 1997 tuyển tập các bài

3


viết hồi tƣởng lại quá trình hình thành, phát triển, trƣởng thành, thành tựu của dòng
âm nhạc cách mạng Việt Nam. Vai trò của nó trong sự nghiệp giải phóng dân tộc,
làm phong phú đời sống tình thần và thẩm mĩ của nhân dân.
Tác phẩm “Vai trò giáo dục của âm nhạc” do A. XôKhor (chủ biên), Nxb
Văn hóa Hà Nội, 1976 đã hƣớng dẫn ngƣời yêu âm nhạc cũng nhƣ đông đảo quần
chúng nhận rõ bản chất và vai trò giáo dục của âm nhạc, cách thƣởng thức, đánh giá
những tác phẩm âm nhạc một cách đúng đắn.
Tác giả Phạm Tuyên với cuốn “Âm nhạc ở quanh ta”, Nxb Kim Đồng, 1987.
Tác phẩm là những bài nói chuyện về nghệ thuật âm nhạc giúp các em hứng thú
trong sinh hoạt ca hát, tránh đƣợc những khuynh hƣớng lệch lạc về tƣ tƣởng và
thẩm mĩ.
Cuốn “Lưu Hữu Phước. Âm nhạc và cuộc sống” do chính Lƣu Hữu Phƣớc
chủ biên, Nxb Tp. Hồ Chí Minh, 1988. Cuốn sách là những bài phát biểu chính của
giáo sƣ nhạc sĩ Lƣu Hữu Phƣớc về nền văn hóa dân tộc, nền âm nhạc dân tộc hiện
đại, giáo dục truyền thống âm nhạc dân tộc cho HS, đấu tranh xóa bỏ tàn dƣ văn
hóa thực dân mới.
Thứ ba là luận án, khóa luận tốt nghiệp có cùng hƣớng nghiên cứu với đề tài.

Đề tài luận án: “Qúa trình hình thành và phát triển của ca hát chuyên nghiệp
Việt Nam” của tác giả Trƣơng Ngọc Thắng (2008) đã nghiên cứu về quá trình hình
thành và phát triển nghệ thuật hát chuyên nghiệp Việt Nam trong suốt 50 năm qua.
Những đóng góp cho đời sống âm nhạc và khẳng định vai trò vị trí của hát chuyên
nghiệp trong xã hội, trong nền âm nhạc cách mạng.
Đề tài khóa luận tốt nghiệp: “Tích hợp các loại hình nghệ thuật vào dạy học
các cuộc chiến tranh và cách mạng trong chương trình Lịch sử THPT” của tác giả
Lê Hồng Nhung (2012) khẳng định vai trò, ý nghĩa của việc tích hợp các loại hình
nghệ thuật vào dạy học các cuộc chiến tranh và cách mạng trong chƣơng trình Lịch
sử THPT nhằm nâng cao chất lƣợng dạy và học Lịch sử theo hƣớng phát huy tính
hứng thú, tính tích cực, chủ động trong học tập của HS. Đặc biệt, trong đề tài tác giả
cũng đã đề cập tới vai trò của âm nhạc trong việc truyền thụ kiến thức Lịch sử:
“Các tác phẩm nhạc giao hưởng cũng là một loại hình nghệ thuật có khả năng nêu

4


bật được tinh thần của một cuộc chiến tranh hoặc cách mạng trong một quá trình
dài từ khi cuộc chiến bùng nổ đến khi kết thúc thắng lợi. Sức mạnh âm nhạc có khả
năng biểu đạt cao nỗi lo sợ, đau khổ cũng như niềm vui sướng của con người...”.
Đề tài khóa luận tốt nghiệp của Vũ Thị Bích Ngọc: “Xây dựng và sử dụng câu
hỏi nhằm phát huy tính tích cực chủ động của học sinh trong dạy học Lịch sử ở
trường PTTH qua ví dụ bài: Phong trào công nhân nửa đầu thế kỉ XIX” (1999) tìm
hiểu về việc sử dụng câu hỏi nhăm phát huy tính tích cực, chủ động của HS trong
DHLS qua một bài cụ thể. Trên cơ sở đó đề ra những biện pháp, những nguyên tắc
thiết thực trong việc vận dụng phƣơng pháp này trong các giờ học Lịch sử ở trƣờng
phổ thông, giúp HS hứng thú say mê học tập bộ môn, tiếp nhận tri thức Lịch sử một
cách tích cực, chủ động nhất.
Thứ tư bài viết trên tạp chí
Trong bài viết của tác giả Phạm Thị Hòa: “Vai trò của âm nhạc trong các hoạt

động giáo dục và đời sống trẻ thơ ở trường mầm non” (Tạp chí Giáo dục số
93/2004) đã khái quát đƣợc vai trò của âm nhạc trong giáo dục và góp phần nâng
cao nhận thức đời sống xã hội con ngƣời một cách toàn diện.
Tác giả Phạm Ngữ với bài viết “Vấn đề đẩy mạnh việc dạy nhạc trong các
trường phổ thông” (Tạp chí Giáo dục số 97/2004) khẳng định giáo dục âm nhạc là
một hoạt động không thể thiếu ở các trƣờng phổ thông, thông qua âm nhạc tăng
cƣờng khả năng lĩnh hội, cảm thụ, hiểu cái đẹp, biết hoạt động độc lập và sáng tạo
trong hoạt động học một cách hiệu quả.
Trong bài viết “Âm nhạc cách mạng – dòng chảy bất tận” của tác giả Nguyễn
Xuân Lan (Quân đội nhân dân) đăng trên kênh chia sẻ tri thức cộng đồng (Reds.vn)
số ra ngày 19/08/2012 đã khẳng định sự “xuất hiện khuynh hướng cách mạng trong
giới tân nhạc, vận dụng âm nhạc, ca hát như một công cụ tuyên truyền, cổ vũ tinh
thần đấu tranh của quần chúng nhằm lật đổ ách thống trị của thực dân, giành lại
chính quyền về tay nhân dân…” [32].
Bài viết “Vai trò của âm nhạc trong cuộc sống hiện nay?” trên trang tin tức
Sai Gon Game số ra ngày 04/06/2015 đã cho thấy vai trò không thể thiếu của âm
nhạc trong cuộc sống của con ngƣời hiện nay. Đặc biệt, âm nhạc có tác động rất lớn

5


đến quá trình hình thành và phát triển của con ngƣời. Nhất là: “Trong nền giáo dục
của xã hội văn minh chúng ta giáo dục một cách toàn diện với đầy đủ tri thức khoa
học kỹ thuật của nhân loại, trong đó không thể thiếu giáo dục thẩm mỹ, giáo dục
nhân cách của con người bằng biện pháp nào đó thì âm nhạc có đầy đủ ý nghĩa để
hướng cho con người hướng tới cái hay cái đẹp trong cuộc sống. Đối với trẻ nhỏ sự
trưởng thành và nhận biết nhiều điều trong cuộc sống có phần theo từng cung bậc
của giai điệu âm nhạc. Âm nhạc đã giúp con người trở thành hoàn thiện trong
muôn vàn tri thức của nhân loại” [33].
Những tài liệu tham khảo nói trên đã khái quát một số biện pháp cụ thể của

việc phát huy tính tích cực, chủ động của HS và khẳng định vai trò của âm nhạc
trong đời sống cũng nhƣ trong dạy học. Đó là nguồn tài liệu quý báu giúp chúng tôi
hoàn thành đề tài của mình.
3. ĐỐI TƢỢNG, PHẠM VI NGHIÊN CỨU
3.1. Đối tƣợng nghiên cứu
Quá trình ở DHLS trƣờng THPT với việc sử dụng âm nhạc cách mạng nhằm
phát huy tính tích cực của HS.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Nội dung: Phần Lịch sử Việt Nam giai đoạn 1919 – 1954, SGK Lịch sử lớp 12
(Chƣơng trình Chuẩn).
- Địa bàn, phạm vi khảo sát: Trƣờng THPT trên các địa bàn các tỉnh, thành phố: Hà
Nội, Bắc Ninh, Bắc Giang, Thái Bình, Hải Dƣơng.
4. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
4.1. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu thực trạng sử dụng âm nhạc cách mạng trong DHLS áp dụng phần Lịch
sử Việt Nam giai đoạn 1919 – 1954, SGK Lịch sử lớp 12 (Chƣơng trình Chuẩn) nhằm đề
xuất các biện pháp sử dụng âm nhạc cách mạng trong DHLS góp phần phát huy tính tích
cực của HS.
4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Hệ thống hóa một số vấn đề cơ bản về cơ sở lý luận của việc sử dụng âm
nhạc cách mạng trong DHLS.

6


- Tiến hành điều tra cơ bản đối với GV và HS ở một số trƣờng THPT để đánh
giá thực trạng việc sử dụng âm nhạc cách mạng trong DHLS.
- Sƣu tầm, chọn lựa các tác phẩm âm nhạc cách mạng có thời gian sáng tác và
có nội dung Lịch sử gắn với giai đoạn Lịch sử Việt Nam 1919 - 1954.
- Đề xuất một số biện pháp sử dụng hiệu quả các tác phẩm âm nhạc cách mạng

vào DHLS tiêu biểu phần Lịch sử Việt Nam 1919 - 1954, SGK Lịch sử lớp 12
(Chƣơng trình Chuẩn).
- Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm.
5. CƠ SỞ PHƢƠNG PHÁP LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
5.1. Cơ sở phƣơng pháp luận
Dựa trên những quan điểm của chủ nghĩa Mác Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh,
quan điểm đƣờng lối của Đảng và Nhà nƣớc ta về lịch sử, giáo dục.
5.2. Phƣơng pháp nghiên cứu
- Phƣơng pháp nghiên cứu lí luận: Sƣu tầm những bài ca đi cùng năm tháng, tổng
hợp, phân tích hệ thống, khái quát hóa những tài liệu từ sách, báo, tạp chí… về lí luận
PPDH, đổi mới PPDH đặc biệt các tài liệu âm nhạc đƣợc sáng tác vào giai đoạn 1919 1954 để áp dụng trong DHLS và các tài liệu liên quan đến bộ môn Lịch sử lớp 12.
- Phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn gồm có: Phƣơng pháp điều tra bằng phiếu hỏi và
phƣơng pháp thực nghiệm.
+ Phƣơng pháp điều tra bằng phiếu hỏi: Tìm hiểu thực trạng sử dụng âm nhạc
cách mạng trong DHLS của GV ở trƣờng THPT.
+ Phƣơng pháp thực nghiệm: Thực hiện sử dụng âm nhạc cách mạng trong
DHLS nhằm phát huy tính tích cực của HS (Áp dụng phần Lịch sử Việt Nam giai
đoạn 1919-1954, SGK Lịch sử lớp 12 (Chƣơng trình Chuẩn).
6. GIẢI THUYẾT NGHIÊN CỨU
Nếu sử dụng âm nhạc cách mạng trong DHLS đƣợc vận dụng một cách
hợp lí, linh hoạt sẽ góp phần phát huy tính tích cực học tập môn Lịch sử cho
HS ở trƣờng phổ thông cũng nhƣ góp phần đa dạng hóa PPDHLS ở trƣờng
phổ thông.

7


7. Ý NGHĨA KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI
- Khẳng định vai trò, ý nghĩa, sự cần thiết của việc sử dụng âm nhạc cách mạng
trong DHLS phần Lịch sử Việt Nam giai đoạn 1919 – 1954, SGK Lịch sử lớp 12

(Chƣơng trình Chuẩn).
- Đánh giá đƣợc thực trạng của việc sử dụng âm nhạc cách mạng trong DHLS
ở trƣờng phổ thông.
- Xác định đƣợc những nội dung lịch sử phần Lịch sử Việt Nam, lớp 12 THPT
có thể sử dụng âm nhạc cách mạng.
- Đề ra một số biện pháp trong việc nâng cao hiệu quả của việc sử dụng âm
nhạc cách mạng.
- Góp phần giáo dục tƣ tƣởng, tình cảm của HS thông qua việc DHLS dƣới
góc nhìn của loại hình âm nhạc cách mạng.
8. CẤU TRÚC CỦA KHÓA LUẬN
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Tài liệu tham khảo, Phụ lục, khóa luận gồm có
2 chƣơng:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc sử dụng âm nhạc cách mạng
trong dạy học Lịch sử nhằm phát huy tính tích cực của HS
Chƣơng 2: Một số biện pháp sử dụng âm nhạc cách mạng trong dạy học Lịch sử
nhằm phát huy tính tích cực của HS

8


Chƣơng 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
CỦA VIỆC SỬ DỤNG ÂM NHẠC CÁCH MẠNG TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ
NHẰM PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH
1.1. CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN
1.1.1. Khái niệm âm nhạc cách mạng
Âm nhạc là một môn nghệ thuật phối hợp âm thanh theo những quy luật nhất định.
Âm nhạc bắt nguồn từ những âm thanh trong cuộc sống, nó phản ánh những
tình cảm của con ngƣời [34].
Âm nhạc là nghệ thuật lấy âm thanh làm phƣơng tiện biểu hiện, khắc họa cuộc

sống và thể hiện tƣ tƣởng tình cảm con ngƣời. Âm nhạc có tính trừu tƣợng nó
không thể hiện đầy đủ các chi tiết thực chỉ mô tả chung nhƣng tạo cho ta cảm giác,
hứng thú mạnh mẽ và sự liên tƣởng phong phú. Tình trừu tƣợng của âm nhạc gắn
với trí tƣởng tƣợng của con ngƣời.
Âm nhạc là tiếng nói tình cảm sâu sắc, nó đi thẳng trực tiếp vào trái tim con
ngƣời và không thể diễn tả bằng lời. Nghệ thuật âm nhạc có khả năng lớn tác động
đến vần đề giáo dục tình cảm. Thể hiện đƣợc những tƣ tƣởng tiến bộ của thời đại.
Nó góp phần tích cực thúc đẩy xã hội phát triển.
Âm nhạc cách mạng (hay còn có tên gọi là nhạc đỏ) là một dòng của tân nhạc
Việt Nam, đƣợc sáng tác trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, ở miền Bắc trong
thời kỳ chiến tranh Việt Nam và thậm chí cả sau năm 1975 khi Việt Nam thống nhất
với những cây đại thụ nhƣ Lƣu Hữu Phƣớc, Đỗ Nhuận, Huy Du, Phan Huỳnh Điểu,
Hoàng Việt, Hoàng Vân... Âm nhạc cách mạng là hình ảnh hào hùng của cả một
dân tộc, ý chí quật cƣờng của cả một thế hệ, và là hào khí của cả một thời đại - cái
mà chỉ có thể biết, có thể yêu chứ không thể hiểu hết nổi những câu chuyện mà thế
giới thƣờng hay gọi là “điều kỳ diệu Việt Nam” [37].
Một số đặc điểm của âm nhạc cách mạng để phân biệt với các dòng nhạc khác:
- Nhạc cách mạng gắn liền với một thời kỳ lịch sử của đất nƣớc. Đó là những
giai điệu mạnh mẽ của đoàn quân ra trận, là cảm xúc lƣu luyến nhớ nhung của

9


ngƣời ở hậu phƣơng với ngƣời đang chiến đấu ngoài mặt trận, là tinh thần chiến đấu
và khát khao độc lập, hạnh phúc...
- Đề tài chủ yếu ở các ca khúc cách mạng là tình yêu Tổ quốc, về tình yêu quê
hƣơng, ca khúc cách mạng cũng đề cập tới tình yêu đôi lứa nhƣng gắn liền với tình yêu
đất nƣớc hay nói cách khác nhạc đỏ thƣờng liên kết tình yêu đôi lứa, gia đình trong tình
yêu đất nƣớc, yêu lý tƣởng cộng sản và nhiệm vụ bảo vệ, xây dựng đất nƣớc.
- Thể hiện tính đấu tranh giai cấp hoặc phân biệt địch-ta và thể hiện tinh thần

"ta thắng địch thua" rất rõ ràng.
- Luôn luôn thể hiện tinh thần lạc quan, ngay cả trong chiến tranh. Không có
tinh thần chủ bại hoặc yếu thế.
- Đa số ca khúc đều đƣợc sáng tác từ cảm hứng cá nhân của các tác giả.
Trong thời kỳ đất nƣớc hòa bình, dòng nhạc đỏ giống nhƣ một dòng tài liệu
chính thống cùng với các trang sách, hồi ký giúp các thế hệ sau tìm hiểu về các
chặng đƣờng lịch sử của đất nƣớc.
Sử dụng âm nhạc cách mạng trong DHLS là có giá trị thực tiễn, bồi đắp kiến
thức, tâm hồn cho các em. Bài học Lịch sử sẽ trở nên có không khí lịch sử, hấp dẫn,
tạo đƣợc biểu tƣợng… khi GV biết cách đƣa âm nhạc vào trong bài học một cách
hiệu quả, nghe nhạc sẽ giúp HS dễ nhớ, có dấu ấn khi tìm hiểu bài học.
1.1.2. Khái niệm tính tích cực của HS
Tính tích cực là một phẩm chất của con ngƣời trong đời sống xã hội. Hình
thành và phát triển tính tích cực là một trong các nhiệm vụ chủ yếu của giáo dục
nhằm đào tạo những con ngƣời lao động, thích ứng và góp phần phát triển cộng
đồng. Tính tích cực là điều kiện, đồng thời là kết quả của sự phát triển nhân cách
trong quá trình giáo dục.
“Tính tích cực của HS là những gì diễn ra bên trong người học. Qúa trình học
tập tích cực nói đến những hoạt động chủ động của chủ thể - về thực chất là tích
cực nhận thức, đặc trưng ở khát vọng hiểu biết, cố gắng trí tuệ và nghị lực cao
trong quá trình chiếm lĩnh tri thức” [2, Tr.19 - 20].
Tính tích cực của HS biểu hiện ở những dấu hiệu sau: Tập trung chú ý theo
dõi những vấn đề đang học, tích cực phát biểu ý kiến, nhận xét, bổ sung các câu trả

10


lời của bạn; luôn đào sâu suy nghĩ, hay nêu thắc mắc, đòi hỏi đƣợc giải thích cặn kẽ
những vấn đề chƣa rõ, hứng thú trong học tập, có nhiều biểu hiện sáng tạo trong học
tập; chủ động vận dụng các kiến thức, kỹ năng đã học để nhận thức những vấn đề

mới trong học tập và thực tiến cuộc sống… [17, Tr.8].
Việc phát huy tính tích cực học tập cho HS có vai trò quan trọng trong quá
trình dạy học, đặc biệt, trong tình hình hiện nay, việc dạy học lấy HS làm trung tâm
đòi hỏi ở ngƣời HS yêu cầu cao là phải tích cực, độc lập, tự giác. Tính tích cực, tự
giác, độc lập giúp HS tự tin, chủ động trong hoạt động học tập, giúp HS không
những nắm vững các kiến thức Lịch sử mà còn giúp các em hiểu rõ bản chất của
Lịch sử thông qua hệ thống các sự kiện có liên quan mật thiết với nhau. Do vậy, để
đáp ứng đƣợc với yêu cầu đổi mới phƣơng pháp trong dạy học nói chung và DHLS
nói riêng thì việc áp dụng PPDH nhằm phát huy tính tích cực, độc lập tự giác, sáng
tạo của HS trong quá trình học tập là điều vô cần thiết và quan trọng góp phần nâng
cao hiệu quả dạy học.
Từ đó, chúng ta thấy đƣợc việc đổi mới PPDH là điều hết sức cần thiết,
phƣơng pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác chủ động sáng
tạo của HS, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học, bồi dƣỡng phƣơng
pháp tự học, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình
cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho HS.
Bảng so sánh kiểu dạy học truyền thống và dạy học phát huy tính tích cực của
học tập của HS: [28, Tr.12]
PPDH truyền thống

PPDH phát huy tính tích cực của HS

Cung cấp nhiều sự kiện, GV đƣợc xem Cung cấp những kiến thức cơ bản, đƣợc
là tiêu chí cho chất lƣợng giáo dục – nhớ lựa chọn phù hợp với yêu cầu trình độ
tốt, thuộc lòng.

của HS nhằm vào mục tiêu đào tạo.

GV là nguồn kiền thức duy nhất, phần Ngoài bài giảng của GV trên lớp HS
lớn thời gian trên lớp dùng cho GV đƣợc tiếp xúc với nhiều nguồn kiến thức

giảng, HS chỉ chăm chú nghe và ghi lại khác: Vốn kiến thức đã học, kiến thức
lời GV.

của bạn bè, SGK, tài liệu tham khảo, đồ

11


dùng trực quan, thực tế cuộc sống.
HS chỉ làm việc một mình trên lớp, ở HS chăm chú nghe giảng, nhận thức và
nhà hoặc với GV khi kiểm tra.

ghi nhớ những điều mình tiếp nhận (kiến
thức mới, vấn đề đƣợc đặt ra, phƣơng
pháp...) HS ngoài việc tự làm việc cần
trao đổi thảo luận với các bạn học trong
tổ, trên lớp, ngoài giờ HS đề xuất ý kiến,
thắc mắc, trao đổi với GV.

Việc dạy học thành từng bài, mục độc Các vấn đề dƣợc đặt ra trong một hệ
lập, rời rạc, HS chỉ nắm đƣợc vấn đề thống có quan hệ hữu cơ với nhau. Kết
đang học.

thức bài trƣớc đặt cơ sở cho việc tiếp thu
bài sau. Kiến thức bài đang học củng cố
cho bài đã học và chuẩn bị cho bài mới.

Trong nhận thức của HS việc nắm các Độ sâu của vấn đề đang học đƣợc đánh
vấn đề chung - riêng đƣợc xem trọng.

giá cao do đó HS không chỉ nhớ nhiều,
biết rộng mà phải đào sâu suy nghĩ vấn
đề đƣợc đặt ra và ghi nhớ một cách
chính xác những nét cơ bản không cần
chi tiết.

Việc ghi chép đƣợc đơn giản hóa, làm Các vấn đề thu nhận ngoài việc ghi chép
sao cho dễ nhớ

còn đƣợc thể hiện ở các bảng biểu, mô
hình, các phƣơng tiện trực quan quy ƣớc
giúp cho HS trên cơ sở nhớ kỹ, hiểu sâu
vấn đề.

Các môn học chỉ dừng lại ở câu hỏi, bài tập, Ngoài câu hỏi kiểm tra bài tập thực
thực hành một cách thụ động. Việc đánh giá hành, HS đƣợc tự đặt vấn đề câu hỏi để
kết quả học tập đƣợc đo lƣờng bằng trí nhớ.

trình bày trao đổi, đƣợc nêu ý kiến của
riêng mình. Sự đánh giá kết quả học tập
căn cứ vào hiểu biết của HS, đòi hỏi HS

12


phải lập luận.
Việc dạy học lý thuyết không gắn với Việc dạy học lý thuyết để nâng cao trình
thực hành, nhất là các môn học về khoa độ nhận thức của HS, làm cơ sở để vận
học xã hội và nhân văn.

dụng những kiến thức đã học vào thực
hành (bộ môn) và trong cuộc sống, qua
đó củng cố làm phong phú kiến thức đã
học.

HS dùng thời gian học tập để nắm kiến HS đƣợc hƣớng dẫn nắm vững kiến thức
thức đƣợc truyền thụ.

học, tiếp cận với các kiến thức mới, cổ
vũ, khuyến khích HS suy nghĩ, tìm tòi
những điều chƣa biết, bổ sung cho kiến
thức đã học.

Nguồn kiến thức thu nhận của HS rất Nguồn kiến thức của HS rất phong phú,
hạn hẹp, thƣờng giới hạn ở bài giảng của đa dạng: lời nói, tài liệu viết, đồ dùng
GV, SGK, phòng thí nghiệm, tài liệu trực quan, thực tế cuộc sống. Các nguồn
tham khảo.

kiến thức đƣợc sử dụng phù hợp với
mục đích, yêu cầu, trình độ học tập.

Qua bảng so sánh trên, có thể thấy cách dạy học phát huy tính tích cực của học
sinh sẽ đem lại hiệu quả cao hơn. Bên cạnh PPDH mới chúng ta còn tiếp thu chọn
lọc những PPDH truyền thống (yếu tố truyền thống và hiện đại đƣợc kết hợp một
cách hài hòa) để góp phần nâng cao chất lƣợng DHLS trong thời đại mới. Và sử
dụng âm nhạc cách mạng trong DHLS phù hợp với những yêu cầu của việc đổi mới
cũng nhƣ có hiệu quả trong việc phát huy tính tích cực của HS.
1.2. VAI TRÒ, Ý NGHĨA CỦA VIỆC SỬ DỤNG ÂM NHẠC CÁCH MẠNG
TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ
Tiếp cận với lịch sử hào hùng của dân tộc có khá nhiều con đƣờng khác nhau,

phong phú và đa dạng. Trong đó, âm nhạc là một loại hình nghệ thuật phản ánh
Lịch sử một cách rất đặc trƣng.
Âm nhạc làm vui tai con ngƣời, làm cho cuộc sống thêm tƣơi đẹp, nên ngày
nay, các nhà sáng chế phát minh đã không ngừng tìm cách đƣa âm nhạc vào nhiều

13


mặt sinh hoạt khác của con ngƣời. Âm nhạc có nhiều vai trò trong đời sống xã hội,
có sức ảnh hƣởng lớn. Nhƣ Sô-xta-cô-vits viết “Âm nhạc nâng con người lên, làm
cho con người cao quý, củng cố phẩm chất, niềm tin vào sức mạnh bên trong của
bản thân” [35].
Trong DHLS âm nhạc là một trong những nguồn tài liệu tham khảo rất cần thiết cho
việc nâng cao hiệu quả dạy và học bộ môn Lịch sử ở trƣờng phổ thông, nhằm phát huy
tính tích cực, tƣ duy độc lập sáng tạo của HS. Nhƣ Mác Tuyên viết: “Âm nhạc làm cho
những sự kiện lịch sử và những mốc năm tháng của thời gian trở nên sinh động. Mặt khác
các em rạng rỡ, mắt các em bừng sáng, con tim các em rung động, sự hào hứng tăng lên
gấp bội, cho dù tiết học lịch sử thường được xếp vào những tiết cuối cùng của buổi học”
(trích “Âm nhạc nhịp cầu tâm linh với lịch sử” –16, tr.92).
Việc sử dụng âm nhạc cách mạng trong DHLS nhằm phát huy tính tích cực
của HS có vai trò, ý nghĩa quan trọng trong việc thực hiện nhiệm vụ của bộ môn
trên cả ba mặt: giáo dƣỡng, giáo dục và phát triển.
* Về giáo dƣỡng:
Việc sử dụng âm nhạc cách mạng trong DHLS giúp đảm bảo tính toàn diện
trong DHLS ở trƣờng phổ thông. Âm nhạc qua kênh truyền âm thanh, với sự truyền
tải chọn lọc đã trở thành thanh khí, có tác dụng cảm hóa và rung động rất mạnh. Âm nhạc
đi thẳng đến tâm linh, khiến ngƣời ta dễ hòa nhập và cuốn hút. Qua âm nhạc các em hiểu
đƣợc lịch sử dân tộc ta là lịch sử đấu tranh giải phóng dân tộc gắn liền với quá trình
lao động và sáng tạo ra văn hóa, nghệ thuật.
Phát huy tính tích cực của HS giúp các em tái hiện lại bức tranh lịch sử của

dân tộc một cách say sƣa ,sinh động, cụ thể đặc biệt là có thể giúp HS tạo ra các
biểu tƣợng lịch sử. Từ việc tạo biểu tƣợng, sẽ giúp các em hiểu đƣợc bản chất của
sự kiện, hiện tƣợng lịch sử, các mối quan hệ, sự tác động qua lại giữa hoàn cảnh
lịch sử với lĩnh vực nghệ thuật - âm nhạc.
* Về giáo dục:
Phát huy tính tích cực giúp HS có thái độ đúng đắn trƣớc những vấn đề lịch sử.
- Giáo dục HS lòng biết ơn và ý thức học tập, noi gƣơng các anh hùng dân tộc.

14


- Bồi dƣỡng cho các em niềm tự hào và ý thức giữ gìn, bảo vệ, phát huy các
giá trị lịch sử, truyền thống văn hóa lâu đời của dân tộc…
- Giúp HS có thêm cơ sở để nắm vững bản chất các sự kiện, hình thành khái
niệm, hiểu rõ những quy luật, bài học quan trọng của lịch sử, rèn luyện cho HS say
mê tìm hiểu lịch sử, phát triển tƣ duy lịch sử cho các em.
- Đặc biệt việc sử dụng âm nhạc cách mạng trong DHLS góp phần quan trọng
làm cho bài giảng lịch sử mềm mại, hấp dẫn, sinh động gây hứng thú học tập cho
HS. Điều này lại có tác dụng to lớn trong việc giáo dục tƣ tƣởng tình cảm cho HS
trong DHLS.
- Giúp các em sẽ có những đánh giá đúng về vai trò của quần chúng nhân dân
và các anh hùng dân tộc, những ngƣời chiến sĩ đồng thời là những ngƣời nhạc sĩ
trong thời kì cách mạng.
- Giúp các em thấy đƣợc ý thức trách nhiệm của mình đối với bản thân, gia
đình và đất nƣớc, xác định cho mình động cơ, thái độ học tập đúng đắn để đạt đƣợc
kết quả cao.
Âm nhạc có ảnh hƣởng mạnh tới tâm trạng của con ngƣời, giúp bồi dƣỡng
những trạng thái tích cực nhƣ sự hăng hái, phấn khởi và lạc quan yêu đời. Đồng thời
âm nhạc cũng giúp cho HS giảm những trạng thái tiêu cực nhƣ lo âu, buồn rầu, chán
nản, căng thẳng, tức giận… Do đó, nếu nhƣ GV thể hiện nội dung bài học thông qua

các bài hát hoặc đoạn nhạc sinh động thì rất dễ dàng tác động vào tƣ tƣởng HS, hình
thành thái độ cảm xúc đúng đắn cho HS. Nhƣng ngƣợc lại, nếu nhƣ GV không thể
hiện đƣợc xúc cảm khi thể hiện một ca khúc hoặc mở một bài hát hoặc đoạn nhạc
không đúng nội dung liên quan đến bài học trong DHLS thì mục tiêu bài học sẽ
không đạt đƣợc đầy đủ, làm cho HS thấy nhàm chán, căng thẳng.
* Về phát triển :
Việc sử dụng âm nhạc cách mạng trong DHLS hƣớng đến mục tiêu phát triển
kĩ năng tƣ duy, phân tích, so sánh, đánh giá, liên hệ các sự kiện với thực tế; rèn
luyện kỹ năng khai thác thông tin về diễn biến, nhân vật, tính chất, ý nghĩa của các
cuộc chiến tranh và cách mạng... qua các tác phẩm âm nhạc.

15


Sử dụng âm nhạc cách mạng trong DHLS cũng góp phần quan trọng vào việc
phát triển kĩ năng thực hành cũng nhƣ năng lực nhận thức của HS. Qua các đoạn
nhạc và bài hát có chọn lọc, HS phải huy động tri giác, trí tƣởng tƣợng hình dung ra
các sự kiện mà đoạn nhạc và bài hát nói tới. Sau đó, HS phải vận dụng tƣ duy để
phân tích, rút ra mối liên hệ giữa các sự kiện, hiện tƣợng lịch sử mà âm nhạc đã
phản ánh. Do đó, âm nhạc góp phần phát triển toàn diện HS.
Nhƣ vậy, việc sử dụng âm nhạc cách mạng trong DHLS nhằm phát huy tính
tích cực của HS có vai trò, ý nghĩa rất quan trọng trên cả ba mặt giáo dƣỡng, giáo
dục và phát triển. Nó giúp cho HS không chỉ “biết” mà còn “hiểu” về Lịch sử Việt
Nam thông qua các tác phẩm âm nhạc cách mạng, đồng thời giúp các em phát triển
cảm xúc, phát triển tình cảm, trí tuệ, nhận thức sự phát triển của xã hội một cách
thống nhất, có mối liên hệ hữu cơ giữa các lĩnh vực của đời sống xã hội, hiểu đƣợc
tính toàn diện của lịch sử. Sử dụng âm nhạc cách mạng trong môn học góp phần vào
việc phát huy tính tích cực chủ động học tập của các em vì các em phải huy động
kiến thức đã học các môn khác để hiểu sâu sắc sự kiện lịch sử, giúp các em vận
dụng một cách thông minh, sáng tạo trong học tập.

1.3. YÊU CẦU ĐỔI MỚI PHƢƠNG DẠY HỌC LỊCH SỬ THEO HƢỚNG PHÁT
HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH Ở TRƢỜNG THPT
Sự phát triển kinh tế - xã hội trong bối cảnh toàn cầu hoá đặt ra những yêu cầu
mới đối với ngƣời lao động, do đó cũng đặt ra những yêu cầu mới cho sự nghiệp
giáo dục thế hệ trẻ và đào tạo nguồn nhân lực. Một trong những định hƣớng cơ bản
của việc đổi mới giáo dục là chuyển từ nền giáo dục mang tính hàn lâm, kinh viện,
xa rời thực tiễn sang một nền giáo dục chú trọng việc hình thành năng lực hành
động, phát huy tính chủ động, sáng tạo của ngƣời học. Định hƣớng quan trọng trong
đổi mới PPDH là phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo, phát triển năng lực hành
động, năng lực cộng tác làm việc của ngƣời học. Đó cũng là những xu hƣớng quốc
tế trong cải cách PPDH ở nhà trƣờng phổ thông.
Nghị quyết Hội nghị Trung ƣơng 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo
dục và đào tạo nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo
hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức,

16


kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy
móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người
học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ
yếu trên lớp sang tổ chức hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội,
ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và
truyền thông trong dạy và học” [38].
Để thực hiện tốt mục tiêu về đổi mới căn bản, toàn diện GD & ĐT theo Nghị
quyết số 29-NQ/TW, cần có nhận thức đúng về bản chất của dạy và học tích cực;
những đặc trƣng của dạy và học.
Trƣớc hết, về bản chất của dạy và học tích cực là:
- Khai thác động lực học tập của ngƣời học để phát triển chính họ.
- Coi trọng lợi ích, nhu cầu của cá nhân để chuẩn bị tốt nhất cho họ thích ứng

với đời sống xã hội.
Trong bối cảnh của thời kì đổi mới, giáo dục cần phải phát triển và đáp ứng
yêu cầu của xã hội, các nhà nghiên cứu đã đƣa ra các tiêu chí quan trọng trong đổi
mới phƣơng pháp dạy và học nhƣ sau:
- Tiêu chí hàng đầu của việc dạy và học là dạy cách học;
- Phẩm chất cần phát huy mạnh mẽ là tính chủ động của ngƣời học;
- Công cụ cần khai thác triệt để là công nghệ thông tin và đã phƣơng tiện.
Việc đổi mới PPDHLS theo hƣớng phát huy tính tích cực của HS đƣợc thể
hiện qua những đặc trƣng cơ bản sau:
Một là, dạy và học thông qua tổ chức các hoạt động của học sinh và chú trọng
rèn luyện phương pháp tự học. Tham gia vào các hoạt động học tập, ngƣời học
đƣợc đặt vào những tình huống, đƣợc trực tiếp quan sát, thảo luận, trao đổi, làm thí
nghiệm, đƣợc khuyến khích đƣa ra các giải pháp giải quyết vấn đề theo cách của
mình, đƣợc động viên trình bày quan điểm riêng của mỗi cá nhân. GV là ngƣời tổ
chức và chỉ đạo HS tiến hành các hoạt động học tập phát hiện kiến thức mới, vận
dụng sáng tạo kiến thức đã biết vào các tình huống học tập hoặc tình huống thực
tiễn... Qua đó, ngƣời học không những chiếm lĩnh đƣợc kiến thức và kĩ năng mới

17


mà còn làm chủ cách thức xây dựng kiến thức, từ đó tính tự chủ và sáng tạo có cơ
hội đƣợc bộc lộ, rèn luyện.
Sử dụng âm nhạc cách mạng trong DHLS là một trong những PPDH giúp GV
có thể hƣớng dẫn HS tự tổ chức các hoạt động ngoại khóa với các chủ đề/ nội dụng
Lịch sử cụ thể.Từ những hoạt động đó giúp HS không chỉ hiểu bài, lĩnh hội kiến
thức một cách dễ dàng mà còn biết liên hệ vận dụng kiến thức của âm nhạc nói
chung và âm nhạc cách mạng nói riêng vào trong quá trình học và tiếp thu kiến thức
lịch sử. Nhƣ vậy, HS có thể phát huy tinh thần tự giác, chủ động, sáng tạo trong quá
trình tự học, tự tổ chức.

Hai là, tăng cường hoạt động học tập của mỗi cá nhân, phối hợp với học hợp
tác. Giáo viên cần quan tâm đến sự phân hóa về trình độ nhận thức, cƣờng độ, tiến
độ hoàn thành các nhiệm vụ học tập của mỗi HS. Trên cơ sở đó xây dựng các nhiệm
vụ/ bài tập, mức độ hỗ trợ phù hợp với khả năng của mỗi các nhân nhằm phát huy
khả năng tối đa của ngƣời học.
GV có thể sử dụng âm nhạc trong dạy học kết hợp với các kĩ thuật dạy học
tích cực (Kĩ thuật khăn trải bản; Kĩ thuật mảnh ghép…) để tăng khả năng phối hợp
trong hoạt động học tập của HS.
Với hoạt động trên HS đƣợc tiếp cận với nhiều giải pháp khác nhau; Rèn
luyện kĩ năng suy nghĩ, quyết định và giải quyết vấn đề; Phối hợp giữa làm việc cá
nhân và làm việc theo nhóm tạo cơ hội nhiều hơn cho học tập có sự phân hóa; Tăng
cƣờng sự hợp tác, giao tiếp học cách chia sẻ kinh nghiệm và học tập lần nhau.
Ba là, dạy và học chú trọng đến sự quan tâm và hứng thú của học sinh, nhu
cầu và lợi ích của xã hội nhằm phát huy cao độ tính tích cực, tự lực, rèn luyện cho
HS cách làm việc độc lập, phát triển tƣ duy sáng tạo, kĩ năng tổ chức công việc,
trình bày kết quả.
Theo dấu hiệu này của dạy và học tích cực GV có thể sử dụng âm nhạc cách
mạng vào nội dung bài học Lịch sử sao cho phù hợp, dƣới sự hƣớng dẫn của GV,
HS sẽ chủ động lựa chọn vấn đề mà mình quan tâm ham thích, hứng thú, tự lực tiến
hành nghiên cứu giải quyết vấn đề và trình bày kết quả. Ngoài ra, âm nhạc luôn có

18


ƣu thế đặc biệt trong việc tạo hứng thú, thoải mái về mặt tâm lý cho ngƣời học.
Nhạc sĩ Bùi Hoàng Yến đã từng chia sẻ trong một bài phỏng vấn của báo chí:
“Âm nhạc đem lại niềm vui, sự sảng khoái cho con người, âm nhạc còn giáo
dục, kêu gọi con người có trách nhiệm với bản thân, gia đình và xã hội qua các
cung bậc âm thanh. Âm nhạc có sức cảm hóa, tăng thêm nghị lực cho con người,
giúp con người có một nhân cách toàn vẹn hơn.

Sử ca là những bài hát bằng lời, hát lên để tôn vinh, tự hào, ôn lại truyền
thống oanh liệt hào hùng vẻ vang của cha ông, tổ tiên dân tộc ta, để kêu gọi chúng
ta sống có trách nhiệm đối với đất nước và cũng để nhắc nhở cho các thế hệ kế tiếp
hiểu, trân trọng những giá trị lịch sử truyền thống của dân tộc mình. Với giai điệu
nhạc trong sáng, lành mạnh, hào hùng… ca từ lời hát đơn giản có nội dung, có ý
nghĩa. Cả hai yếu tố trên hòa quyện vào nhau tạo nên một cảm giác, tối cao hơn thế
là tình cảm tự hào, lòng tự tôn về dân tộc có thể tạo một cuộc sống yêu đời, bao
dung, có trách nhiệm với cộng đồng” [36].Sử dụng âm nhạc phù hợp với nội dung,
đối tƣợng HS sẽ tạo đƣợc hiệu quả cao trong dạy học. Tuy nhiên đối với hoạt động
này GV có thể gặp khó khăn trong tổ chức, khó có thể làm cho tất cả HS đều hứng
thú với chủ đề/ nội dung bài học. Điều này đòi hỏi sự linh hoạt và nghệ thuật sƣ
phạm của GV. Cần động viên, khuyến khích kịp thời để đảm bảo tất cả HS đều chủ
động tham gia một cách tích cực.
Bốn là, dạy và học coi trọng hướng dẫn tìm tòi giúp HS phát triển kĩ năng giải
quyết vấn đề và nhấn mạnh rằng HS có thể học đƣợc phƣơng pháp học thông qua
hoạt động. Dấu hiệu đặc trƣng này có thể áp dụng ngay cho HS nhỏ tuổi nếu có tài
liệu cụ thể và sự giúp đỡ của GV, đặc biệt có hiệu quả với những HS ở các lớp cao
hơn vì HS đã có khả năng làm việc độc lập, tự giác, tƣ duy lôgic, khả năng phân
tích, tổng hợp đánh giá đã phát triển.
Việc sử dụng âm nhạc cách mạng trong DHLS là một trong những PPDHLS
giúp GV có thể hƣớng dẫn HS tự tìm tòi, khuyến khích sự học tập tích cực để tìm
lời giải đáp cho nhiệm vụ/ vấn đề mà GV đặt ra. Bên cạnh đó, ngƣời dạy cũng cần
phải có sự hƣớng dẫn kịp thời giúp cho sự tìm tời của ngƣời học đạt kết quả. Nhƣ
vậy, HS sẽ đƣợc thoải mái tìm tòi và sáng tạo theo ý tƣởng của mình sao cho phù

19


hợp với nội dung bài học và đảm bảo đƣợc tính chính xác của vấn đề; GV chỉ đóng
vai trò là ngƣời hƣớng dẫn giúp các em tự tìm ra những cách làm và có những ý

tƣởng hấp dẫn, đầy sáng tạo.
Năm là, kết hợp đánh giá của thầy với tự đánh giá của trò. Trong dạy và học
tích cực, đánh giá không chỉ nhằm mục đích nhận định thực trạng và điều chỉnh
hoạt động học tập của HS mà còn đồng thời tạo điều kiện nhận định thực trạng và
điều chỉnh hoạt động dạy của GV.
- HS sẽ tự học cách đánh giá các nỗ lực và tiến bộ, nhìn lại quá trình và phát
hiện những điểm cần thay đổi để hoàn thiện bản thân. Tự đánh giá không chỉ đơn
thuần là tự mình cho điểm số mà là sự đánh giá những nỗ lực, quá trình và kết quả,
mức độ cao hơn là HS có thể phản hồi lại quá trình học của mình.
- Kết hợp đánh giá của thầy và trò không những giúp HS nhìn nhận chính
mình để điều chỉnh cách học mà GV cũng có điều kiện nhìn nhận chính mình để
điều chỉnh cách dạy.
Một trong những PPDH giúp GV tiến hành kết hợp đánh giá của thầy với tự
đánh giá của trò đó là sử dụng âm nhạc cách mạng trong DHLS. Việc sử dụng
phƣơng pháp này sẽ giúp GV căn cứ vào kết quả tự đánh giá, đánh giá lẫn nhau của
HS và đánh giá của GV để đánh giá đúng đắn về mức độ hiểu bài, năng lực của các
em, khả năng cảm nhận âm nhạc, liên hệ âm nhạc với lịch sử. Bên cạnh đó, còn
giúp các em phát huy đƣợc tính tích cực, hứng thú hơn trong việc tƣ duy lịch sử,
đồng thời GV có thể nhìn nhận cách dạy và PPDH của mình và điều chỉnh kịp thời
sao cho phù hợp.
Nhƣ vậy, việc đổi mới phƣơng pháp dạy và học theo hƣớng tích cực đòi hỏi
ngƣời dạy phải biết kế thừa, phát huy những ƣu điểm, khắc phục nhƣợc điểm của
các PPDH truyền thống và cập nhật các PPDH hiện đại sao cho phù hợp với hoàn
cảnh, điều kiện dạy học của nhà trƣờng và địa phƣơng. Với việc sử dụng âm nhạc
cách mạng trong DHLS sẽ giúp GV trong quá trình dạy học môn Lịch sử gây đƣợc
hứng thú và phát huy tính tích cực của HS. Bằng những ca khúc cách mạng gắn liền
với những sự kiện lịch sử, HS và GV có thể hát lên bằng cả sự say sƣa của tâm hồn,
giúp cho những sự kiện lịch sử và những mốc năm tháng của thời gian trở nên sống

20