Vận dụng lý luận dạy học hiện đại vào dạy học các học phần lý luận và phương pháp dạy học hóa học

Vận dụng lý luận dạy học hiện đại vào dạy học các học phần Lý luận và phương pháp dạy học hóa
học

Tổng quan
1. Ngoài nước (phân tích, đánh giá tình hình nghiên cứu thuộc lĩnh vực của đề tài trên thế giới, liệt kê
danh mục các công trình nghiên cứu, tài liệu có liên quan đến đề tài được trích dẫn khi đánh giá tổng
quan)
Bộ môn Lý luận và phương pháp dạy học môn hóa học (PPDHHH) ra đời chậm hơn so với khoa học
Hóa học. Trong xã hội phong kiến, PPDHHH chủ yếu tìm cách nhồi nhét cho học sinh một khối lượng
sự kiện về các chất Hóa học.
Khoa học Lý luận và phương pháp dạy học môn Hóa học dần dần được hình thành và phát triển ở
Nga và một số nước châu Âu từ thế kỉ XVIII, lúc đầu là nghiên cứu xây dựng chương trình, sách giáo
khoa Hóa học. Những quan điểm cơ bản của khoa học này đã được các nhà Hóa học Nga khởi thảo (1)
(2)(3)
, đứng đầu là Lômônôxôp (Ломоносов) (1711 - 1765), A.M.Butlêrôp (Бутлеров) (1828 -1886),
D.I.Menđêlêep (Менделеев) (1834 - 1907), V.N.Vekhopski (Верховский) (1873 - 1947),
C.G.Sapôvalenkô (Шаповаленќо), I.N.Bôrixôp (Борисова), D.M.Kiriuskin (Кирюшќий)…
Từ đầu thế kỷ XIX, Lý luận và phương pháp dạy học môn hóa học đã được coi là một bộ phận
của khoa học giáo dục. Vấn đề Lý luận và phương pháp dạy học môn hóa học là một khoa học được
thể hiện ở chỗ nó giúp làm sáng tỏ các quy luật của quá trình dạy học Hóa học. Các thành tố cơ bản
của quá trình này là: mục đích của việc dạy học Hóa học, nội dung, các phương pháp, các phương
tiện dạy học, các hình thức tổ chức, hoạt động của thày và của trò. Chức năng của Lý luận và phương
pháp dạy học môn hóa học là đi tìm những con đường tối ưu giúp cho học sinh phổ thông nắm vững
được các sự kiện, khái niệm, định luật, học thuyết cơ bản về Hóa học và ngôn ngữ Hóa học, giúp cho
học sinh được giáo dục và phát triển, nhằm góp phần tốt nhất vào việc thực hiện mục tiêu đào tạo
chung của nhà trường phổ thông.
Từ đầu thập kỉ 60 của thế kỉ XX, các trường ĐHSP của Liên Xô (cũ) như ĐHSP Matxcơva, ĐHSP
Lêningrat, Viện hàn lâm SP Matxcơva, ở CHDC Đức như ĐHSP Pôtsđam, ĐHSP Erfurt… đã giúp Việt
Nam đào tạo nhiều Tiến sĩ về chuyên ngành Lý luận và phương pháp dạy học môn hóa học.
Các tài liệu tham khảo chính:
1. C.G.Sapôvalenkô. Phương pháp dạy học Hóa học. NXB Sư phạm. Matxcơva.1963 (tiếng Nga),

tr.31-127.
2. I.N. Bôrixôp. Phương pháp dạy học Hóa học. NXB Sư phạm. Matxcơva.1956
3. Đ.M. Kiriuskin, V.X. Poloxin. Phương pháp dạy học Hóa học. NXB Giáo dục. Matxcơva. 1970.
4. Н.Е.Кузнецова. Методика Преподавания Химий. Прoсвешение. Москва. 1984.
2. Trong nước


Lý luận và PPDHHH nghiên cứu quá trình dạy học môn Hóa học trong trường phổ thông nhằm góp
phần thực hiện mục tiêu đào tạo. Dựa vào những kết luận, nguyên tắc, quy luật của Lí luận dạy học
đại cương - một bộ phận quan trọng của khoa học giáo dục - Lý luận và PPDHHH nghiên cứu giải
quyết những nhiệm vụ quan trọng của việc dạy học bộ môn ở trường phổ thông: đó là các nhiệm vụ
trí dục (giáo dưỡng), phát triển và giáo dục. Khác với Lí luận dạy học đại cương, Lý luận và PPDHHH
có những quy luật đặc thù được xác định bởi nội dung và cấu trúc của khoa học Hóa học và môn Hóa
học, cũng như bởi những đặc điểm của quá trình nhận thức và dạy học Hóa học. Chẳng hạn như Hóa
học vừa là một khoa học thực nghiệm vừa là khoa học lí thuyết; xu hướng chuyển dịch những kiến
thức lí thuyết quan trọng nhất của chương trình Hóa học phổ thông lên sớm hơn.
Ở Việt Nam, Lý luận và PPDHHH tập trung nghiên cứu để giải đáp ba câu hỏi lớn:
-

Dạy và học Hóa học để làm gì (mục đích và nhiệm vụ của môn Hóa học )?

-

Dạy và học cái gì (nội dung môn học)?

-

Dạy và học như thế nào (phương pháp, phương tiện, tổ chức việc dạy và của việc học)?

Đây cũng là những lĩnh vực cơ bản, ba nhiệm vụ cơ bản mà Lý luận và PPDHHH tập trung nghiên cứu.

Thứ nhất, Lý luận và PPDHHH làm sáng tỏ, trước hết là cho các giáo viên Hóa học và qua họ làm cho
học sinh hiểu được mục đích của việc dạy và học môn Hóa học trong nhà trường phổ thông không
chỉ chú ý nhiệm vụ cung cấp và tiếp thu nền học vấn Hóa học phổ thông mà còn phải chú ý tới nhiệm
vụ giáo dục thế giới quan, đạo đức cách mạng và nhiệm vụ phát triển tiềm lực trí tuệ cho học sinh.
Trên cơ sở đó, Lý luận và PPDHHH xây dựng nội dung môn Hóa học trong nhà trường phổ thông Việt
Nam đáp ứng được những yêu cầu của đất nước trong giai đoạn mới. Muốn thực hiện được nhiệm
vụ đó, phải chú ý đến logic phát triển của khoa học Hóa học và lịch sử Hóa học, những điều kiện tâm
lí - giáo dục học, mối tương quan của các tài liệu lí thuyết và sự kiện. Chẳng hạn như phải coi trọng
hơn nữa vai trò chủ đạo của các học thuyết Hóa học cơ bản (như các thuyết về cấu tạo chất, định
luật tuần hoàn các nguyên tố Hóa học …), tăng cường mức độ hiện đại của các quan điểm lí thuyết
về Hóa học, tăng cường thực nghiệm, rèn luyện kĩ năng thực hành và kĩ năng vận dụng tổng hợp kiến
thức, tăng cường tính thực tiễn, đặc biệt là tính thực tiễn Việt Nam trong nội dung chương trình,
tăng cường mối liên hệ liên môn hoặc cao hơn là tích hợp các môn học, đặc biệt với Vật lí và Sinh
học.
Trên cơ sở 2 nhiệm vụ trên, Lý luận và PPDHHH nghiên cứu chỉ ra được những phương pháp,
phương tiện dạy học, hình thức tổ chức việc dạy và việc học tối ưu. Trước hết chú ý nghiên cứu việc
dạy (giảng dạy) của giáo viên và đi liền với nó là việc học của học sinh.
Việc dạy - đó là toàn bộ hoạt động của giáo viên Hóa học trong quá trình dạy học nhằm làm cho học
sinh nắm vững kiến thức, hình thành thế giới quan và đạo đức cách mạng. PPDHHH phải nghiên cứu
những phương pháp và hình thức tổ chức dạy học bảo đảm ở mức độ cao nhất tính tự giác, tích cực
và tự lực của học sinh, phát triển ở họ hứng thú học tập, năng lực sáng tạo, góp phần cải tiến
phương pháp, thiết bị giảng dạy phù hợp với nội dung mới và phương pháp dạy học mới. Coi trọng,
tận dụng sự tiến bộ của khoa học kĩ thuật hiện đại, đồng thời chú ý hoàn cảnh thực tế Việt Nam.
Việc học - đó là hoạt động của trò dưới sự chỉ đạo của thầy nhằm nắm vững kiến thức, kĩ năng, phát
triển năng lực nhận thức, hình thành thế giới quan và rèn luyện đạo đức cách mạng. PPDHHH phải


nghiên cứu chất lượng nắm vững kiến thức và kĩ năng về Hóa học của học sinh khi nghiên cứu một
nội dung cụ thể hay khi áp dụng một phương pháp hay hình thức tổ chức học tập nhất định. Nó phải
khảo sát qui luật hình thành và phát triển các khái niệm, định luật, học thuyết Hóa học ở học sinh

thuộc các lớp khác nhau. PPDHHH còn phải nghiên cứu việc phát triển các tiềm lực trí tuệ, các kĩ
năng hoạt động trí tuệ, những đặc điểm về học tập của học sinh nói chung và của những đối tượng
cá biệt (như học sinh giỏi, học sinh yếu, học sinh ở các vùng, miền khó khăn…).
Cách học có hiệu quả là phải đảm bảo thực hiện tốt bốn khâu liên hoàn là học - hỏi - hiểu - hành. Có
thể biểu hiện bằng sơ đồ sau (4):

Việc dạy và việc học là hai mặt của một quá trình thống nhất – sự dạy học. Việc dạy của thầy phải có
tác dụng điều khiển (tổ chức, chỉ đạo, đánh giá) sự học của trò. Dạy tốt là làm cho trò biết học, biết
hỏi do đó sẽ hiểu và biết hành, biết biến quá trình đào tạo thành quá trình tự đào tạo. Sự học của trò
một mặt phải biết dựa vào sự dạy, mặt khác nó phải là quá trình tự giác, tích cực và tự lực của trò.
Phát hiện ra những mối liên hệ bản chất, tất yếu và có tính qui luật giữa việc dạy, việc học và nội
dung bộ môn là một trong những nhiệm vụ chủ yếu của Lý luận và PPDHHH, tuy nhiên tìm ra những
điều kiện tối ưu để việc học tập của học sinh đạt chất lượng cao nhất một cách toàn diện luôn là lĩnh
vực mà Lý luận và PPDHHH có nhiệm vụ nghiên cứu.
Ở Việt Nam, trong các trường sư phạm, các học phần Lý luận và PPDHHH là các môn học thuộc khối
kiến thức giáo dục nghề nghiệp, gồm các nội dung chính: Lý luận DHHH (phần đại cương), Hướng dẫn
giảng dạy những nội dung chính của chương trình phổ thông (phần cụ thể), thực hành PPDHHH, Bài
tập hóa học ở trường phổ thông, chuyên đề nâng cao như: đổi mới PPDHHH… Trước năm 1954 chỉ
mới có một số sách giáo khoa Hóa học bằng tiếng Việt. Từ năm 1956 đã có các sách giáo khoa Hóa
học trường phổ thông cấp II, cấp III (1) và đã có một số bài viết lẻ tẻ về giảng dạy Hóa học (2). Giáo
trình đầu tiên về môn học độc lập - Lý luận và PPDHHH - ra đời năm 1962 (3). Sau gần 15 năm, tập giáo
trình thứ hai về môn học này mới được xuất bản (4). Tập giáo trình về thực hành của bộ môn được
hình thành bước đầu năm 1965(5) và được hoàn chỉnh vào năm 1980(6).
Từ những năm 90 của thế kỉ trước, các kết quả nghiên cứu về Lý luận và PPDHHH của các nhà khoa
học ở trường ĐHSP Hà Nội đã bổ sung dần vào hệ thống tài liệu của các môn học, chủ yếu là phần lý
luận và thực hành (7)(8)(9)…, làm tài liệu giảng dạy và học tập cho các trường sư phạm khác trên toàn
quốc.
Các tài liệu tham khảo chính:
1. 1. Nguyễn Ngọc Quang, Nguyễn Văn Đạm. Hóa học lớp 7, Hóa học lớp 8, Hóa học lớp 9,
Hóa học lớp 10. NXB Giáo dục. Hà Nội. 1956-1957.

2. 2. Nguyễn Ngọc Quang. Vấn đề danh pháp Hóa học. Chuyên san Giáo dục phổ thông cấp
II,III. Bộ giáo dục và Đào tạo. Hà Nội. Số 6, 7, 8/1957.
3. 3. Hoàng Hạnh, Nguyễn Cương, Nguyễn Đức Chuy. Giáo trình Giáo học pháp Hóa học. NXB
Giáo dục. Hà Nội. 1962.


4. 4. Nguyễn Ngọc Quang, Nguyễn Cương, Dương Xuân Trinh. Lí luận dạy học Hóa học. Tập
1. NXB Giáo dục. Hà Nội.1975, tái bản 1982.
5. 5. Dương Xuân Trinh, Nguyễn Cương, Nguyễn Đức Chuy. Thí nghiệm Hóa học ở trường
phổ thông. Tập I. NXB Giáo dục. Hà Nội. 1965. Tập II. 1966.
6. 6. Nguyễn Cương, Dương Xuân Trinh, Trần Trọng Dương. Thí nghiệm thực hành lí luận
dạy học hóa học. NXBGD Hà Nội. 1980.
7. 7. Nguyễn Ngọc Quang. Lý luận dạy học hóa học. Tập 1. NXB Giáo dục Hà Nội. 1994.
8. 8. Nguyễn Cương, Nguyễn Xuân Trường, Nguyễn Thị Sửu, Đặng Thị Oanh, Hoàng Văn Côi,
Trần Trung Ninh. Thí nghiệm thực hành phương pháp dạy học hóa học. NXB Đại học sư
phạm. Hà Nội. 2005.
Nguyễn Cương. Phương pháp dạy học hóa học ở trường phổ thông và đại học. Một số vấn đề cơ bản.
NXB Giáo dục Hà Nội. 2007.
Tính cấp thiết
Mục tiêu
Nội dung
Tải file Vận dụng lý luận dạy học hiện đại vào dạy học các học phần Lý luận và phương pháp dạy học
hóa học tại đây
PP nghiên cứu
Hiệu quả KTXH
ĐV sử dụng