Tự do hóa thương mại dịch vụ của trung quốc với tư cách là thành viên của wto và bài học kinh nghiệm cho việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG

ĐOÀN VIỆT THUỶ

TỰ DO HOÁ THƯƠNG MẠI DỊCH VỤ CỦA TRUNG QUỐC VỚI TƯ
CÁCH LÀ THÀNH VIÊN CỦA WTO VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO
VIỆT NAM

LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ

Hà Nội - 2006


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG
-----------------------

ĐOÀN VIỆT THUỶ

TỰ DO HOÁ THƯƠNG MẠI DỊCH VỤ CỦA
TRUNG QUỐC VỚI TƯ CÁCH LÀ THÀNH VIÊN
CỦA WTO VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO
VIỆT NAM

Chuyên ngành : Kinh tế thế giới và Quan hệ kinh tế quốc tế
Mã số

: 60.31.07

LUẬN VĂN THẠC SỸ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS Nguyễn Phúc Khanh

Hà Nội - 2006


LỜI CẢM ƠN

Tác giả của bản luận văn xin chân thành cảm ơn PGS. TS. Nguyễn Phúc
Khanh, mặc dù rất bận với công tác chuyên môn, đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ
tác giả hoàn thành luận văn.
Tác giả cũng xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo, bạn bè, đồng nghiệp
và gia đình đã nhiệt tình giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu.

Hà Nội, ngày 20 tháng 05 năm 2006.
Tác giả

Đoàn Việt Thuỷ


MỤC LỤC
TRANG PHỤ BÌA
LỜI CẢM ƠN
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1
Chƣơng I: NHỮNG QUI ĐỊNH CỦA WTO VỀ THƢƠNG MẠI DỊCH VỤ
VÀ TỰ DO HOÁ THƢƠNG MẠI DỊCH VỤ ............................................... 4
1.1 Những vấn đề cơ bản về thƣơng mại dịch vụ .......................................... 4
1.1.1 Khái niệm và đặc điểm thương mại dịch vụ .................................. 4

1.1.2 Các hình thức cung cấp thương mại dịch vụ ................................. 12
1.1.3 Phân loại dịch vụ........................................................................... 13
1.2 Tự do hoá thƣơng mại dịch vụ trong WTO............................................. 14
1.2.1 Hiệp định chung về thương mại dịch vụ (GATS) .......................... 14
1.2.2 Những vấn đề đặt ra đối với các nước trong quá trình tự do hoá
thương mại dịch vụ ................................................................................ 24
Chƣơng II: TỰ DO HOÁ THƢƠNG MẠI DỊCH VỤ CỦA TRUNG QUỐC
VỚI TƢ CÁCH LÀ THÀNH VIÊN CỦA WTO ........................................... 31
2.1 Đánh giá thực trạng phát triển thƣơng mại dịch vụ của Trung Quốc trƣớc
khi gia nhập WTO .......................................................................................... 31
2.1.1 Thực trạng phát triển của các ngành thương mại dịch vụ ............... 31
2.1.2 Những cơ hội và thách thức đối với thương mại dịch vụ của Trung
Quốc sau khi gia nhập WTO .................................................................. 42
2.2 Tự do hoá thƣơng mại dịch vụ của Trung Quốc sau khi gia nhập WTO .. 50
2.2.1 Những cam kết mở cửa thị trường dịch vụ của Trung Quốc .......... 50
2.2.2 Tình hình thực hiện cam kết mở cửa thị trường dịch vụ của


Trung Quốc............................................................................... 64
Chƣơng III: BÀI HỌC KINH NGHIỆM CHO VIỆT NAM QUA NGHIÊN
CỨU TỰ DO HÓA THƢƠNG MẠI DỊCH VỤ CỦA TRUNG QUỐC ....... 69
3.1 Tình hình thƣơng mại dịch vụ ở Việt Nam trong quá trình gia nhập WTO...... 69
3.1.1 Thực trạng thương mại dịch vụ ở Việt Nam .................................. 69
3.1.2 Những cam kết về mở cửa thị trường dịch vụ của Việt Nam khi gia
nhập WTO ............................................................................................. 74
3.2 Bài học kinh nghiệm từ Trung Quốc ....................................................... 80
3.2.1 Kinh nghiệm trong đàm phán gia nhập WTO ................................ 80
3.2.2 Kinh nghiệm sau khi gia nhập WTO và thực hiện các cam kết về
thương mại dịch vụ ................................................................................ 86
KẾT LUẬN ..................................................................................................... 105

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC


1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài:
Khu vực dịch vụ nói chung và thương mại dịch vụ nói riêng ngày càng đóng
vai trò quan trọng đối với sự phát triển kinh tế của mỗi quốc gia. Sự phát triển các
lĩnh vực dịch vụ có nhiều hàm lượng tri thức và giá trị gia tăng cao cũng như sự
liên kết chặt chẽ giữa dịch vụ với các ngành công nghiệp và nông nghiệp là một
nhân tố quyết định đảm bảo khả năng cạnh tranh của một nền kinh tế.
Cũng như các ngành kinh tế khác, thương mại dịch vụ không thể đứng ngoài
xu thế hội nhập kinh tế quốc tế. Mở cửa thị trường dịch vụ tạo ra những cơ hội to
lớn trong tiếp cận thị trường thế giới, thu hút đầu tư, công nghệ và kỹ năng quản lý
mới từ bên ngoài, song cũng đồng nghĩa với sự cạnh tranh gay gắt đối với các doanh
nghiệp trong nước. Cách thức mở cửa thị trường dịch vụ cũng có những điểm khác
biệt so với mở cửa thị trường hàng hoá. Nhiều lĩnh vực dịch vụ còn thường được
xem là “nhạy cảm” về mặt chính trị, văn hoá, xã hội. Lợi thế so sánh trong các lĩnh
vực dịch vụ có nhiều hàm lượng tri thức và giá trị gia tăng cao nghiêng hẳn về phía
các nước phát triển. Chính vì vậy, mở cửa thị trường dịch vụ luôn là điểm nóng trên
các bàn đàm phán về tự do hoá thương mại, nhất là giữa các nước phát triển và đang
phát triển. Cam kết và thực hiện cam kết mở cửa các lĩnh vực dịch vụ đòi hỏi phải
có các luận cứ khoa học và thực tiễn xác đáng.
Trung Quốc và Việt Nam là hai nền kinh tế khác biệt về qui mô, song có
nhiều điểm tương đồng, nhất là về thể chế chính trị, kinh tế và xã hội. Trung Quốc
đã là thành viên của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) kể từ năm 2001. Việt
Nam cũng đang thực hiện những bước đi cuối cùng để có thể gia nhập tổ chức này
trong thời hạn sớm nhất. Việc nghiên cứu kinh nghiệm tự do hoá thương mại dịch

vụ của Trung Quốc sẽ giúp Việt Nam có những bài học kinh nghiệm trong việc
đàm phán gia nhập WTO và thực hiện các cam kết tự do hoá thương mại dịch vụ.
Chính vì vậy, vấn đề “Tự do hoá thương mại dịch vụ của Trung Quốc với tư
cách là thành viên của WTO và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam” đã được lựa
chọn làm đề tài của luận văn thạc sỹ khoa học kinh tế này.


2

2. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn:
Mục đích của luận văn:
Nghiên cứu quá trình tự do hoá Thương mại dịch vụ của Trung Quốc với tư
cách là thành viên của WTO đồng thời nêu bật những cơ hội và thách thức của quá
trình này nhằm rút ra bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam trong việc tự do hoá
Thương mại dịch vụ nhằm đáp ứng yêu cầu gia nhập WTO của Việt Nam.
Nhiệm vụ của luận văn:
- Làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn của tự do hoá thương mại dịch vụ.
- Nghiên cứu quá trình tự do hoá thương mại dịch vụ của Trung Quốc sau
khi gia nhập WTO.
- Rút ra những bài học kinh nghiệm cho Việt Nam trong việc tự do hoá
thương mại dịch vụ trong bối cảnh Việt Nam tích cực đàm phán để chủ động gia
nhập Hiệp định chung về Thương mại dịch vụ (GATS) từ đó gia nhập WTO.

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu:
Đối tượng nghiên cứu:
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là những mối quan hệ liên quan đến xu
hướng tự do hoá thương mại dịch vụ của thế giới nói chung và của Trung Quốc nói
riêng. Đối tượng nghiên cứu còn bao gồm cả những quy định, những nguyên tắc
pháp lý của GATS/WTO về thương mại dịch vụ.
Phạm vi nghiên cứu:

Phạm vi nghiên cứu của luận văn chỉ giới hạn trong việc nghiên cứu quá
trình tự do hoá thương mại dịch vụ của Trung Quốc sau khi gia nhập WTO.

4. Phƣơng pháp nghiên cứu:
Phương pháp nghiên cứu của luận văn là chủ nghĩa Mác-Lê nin về duy vật
biện chứng và duy vật lich sử. Luận văn cũng sử dụng các phương pháp nghiên
cứu tổng hợp như thống kê, phân tích định tính, so sánh và sử dụng số liệu minh
hoạ. Ngoài ra, luận văn cũng tham khảo ý kiến của các chuyên gia kinh tế trong và


3

ngoài nước cũng như tham khảo và tổng hợp các ý kiến rộng rãi của giới nghiên
cứu thông qua các hội thảo, hội nghị quốc tế.

5. Kết cấu của luận văn:
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục chữ viết tắt, danh mục các bảng biểu
và danh mục tài liệu tham khảo, luận văn được kết cấu thành 3 chương như sau:
Chƣơng I: Những qui định của WTO về thƣơng mại dịch vụ và
tự do hoá thƣơng mại dịch vụ
Chƣơng II: Tự do hoá thƣơng mại dịch vụ của Trung Quốc với
tƣ cách là thành viên của WTO
Chƣơng III: Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam từ việc nghiên
cứu tự do hóa thƣơng mại dịch vụ ở Trung Quốc


4

Chƣơng I: NHỮNG QUI ĐỊNH CỦA WTO VỀ THƢƠNG MẠI

DỊCH VỤ VÀ TỰ DO HOÁ THƢƠNG MẠI DỊCH VỤ
1.1 Những vấn đề cơ bản về thƣơng mại dịch vụ
1.1.1 Khái niệm và đặc điểm thƣơng mại dịch vụ
1.1.1.1 Khái niệm thƣơng mại dịch vụ:
a. Khái niệm dịch vụ:
* Khái niệm:
Trên thế giới ngày nay, nền kinh tế không chỉ đơn thuần có các sản phẩm vật
chất cụ thể mà bên cạnh đó còn tồn tại các sản phẩm dịch vụ. Tổng thu nhập quốc
dân của một quốc gia cũng như doanh thu của một doanh nghiệp không thể không
tính đến sự đóng góp của lĩnh vực dịch vụ. Vậy dịch vụ là gì?
Các Mác cho rằng: dịch vụ là con đẻ của nền sản xuất hàng hoá. Khi mà kinh
tế hàng hoá phát triển mạnh, đòi hỏi một sự lưu thông trôi chảy, thông suốt, liên
tục để thoả mãn nhu cầu ngày càng cao của con người thì dịch vụ phát triển.
Như vậy, bằng cách tiếp cận dưới góc độ kinh tế, Các Mác đã chỉ ra nguồn
gốc ra đời và động lực phát triển của dịch vụ. Từ lý luận của Các Mác đã xuất hiện
rất nhiều cách hiểu khác nhau về dịch vụ mà điển hình là hai cách hiểu sau:
Cách hiểu thứ nhất :
- Theo nghĩa rộng thì dịch vụ được coi là một ngành kinh tế thứ ba. Theo
cách hiểu này thì các hoạt động kinh tế nằm ngoài hai ngành công nghiệp và nông
nghiệp được coi là thuộc ngành dịch vụ.
- Theo nghĩa hẹp thì dịch vụ là phần mềm của sản phẩm hỗ trợ cho khách
hàng trước, trong và sau khi bán.
Cách hiểu thứ hai:
- Theo nghĩa rộng thì dịch vụ là khái niệm chỉ toàn bộ các hoạt động mà kết
quả của chúng không tồn tại dưới dạng vật chất.
- Theo nghĩa hẹp thì dịch vụ là một công việc mà hiệu quả của nó là đáp ứng
nhu cầu của khách hàng bằng các hoạt động tiếp xúc giữa người cung cấp với
khách hàng, và các hoạt động nội bộ của người cung cấp.

5

Như vậy có thể định nghĩa một cách chung nhất là: dịch vụ là những hoạt
động lao động mang tính xã hội, tạo ra các sản phẩm không tồn tại dưới hình thức
vật chất mà việc cung cấp và tiêu thụ không thể tách rời nhau nhằm thoả mãn nhu
cầu của con người.
* Đặc điểm:
Để hiểu rõ khái niệm dịch vụ, có thể nghiên cứu một số đặc điểm nổi bật và
khác biệt của dịch vụ so với hàng hoá như sau:
- Tính vô hình và phi vật chất
Tính vô hình thể hiện ở chỗ dịch vụ "là những thứ mà khi đem bán không
thể rơi vào chân bạn" (Liberalizing International Transactions in Services, tr1.).
Quá trình sản xuất hàng hoá tạo ra những sản phẩm hữu hình có tính chất cơ, lý,
hoá học,... nhất định, có tiêu chuẩn về kỹ thuật cụ thể và do đó có thể sản xuất theo
tiêu chuẩn hoá. Khác với hàng hoá, sản phẩm dịch vụ không tồn tại dưới dạng vật
chất bằng những vật phẩm cụ thể, không nhìn thấy được và do đó không thể xác
định chất lượng dịch vụ trực tiếp bằng những chỉ tiêu kỹ thuật được lượng hoá.
Người tiêu dùng chỉ có thể tìm kiếm các dấu hiệu chứng tỏ chất lượng dịch vụ
cung ứng như: thương hiệu, danh tiếng người cung ứng, biểu tượng, giá cả hay qua
sự mô tả về dịch vụ đó của các khách hàng khác đã tiêu dùng dịch vụ hoặc qua
thông tin quảng cáo.
- Quá trình sản xuất (cung ứng) dịch vụ và tiêu dùng dịch vụ xảy ra đồng thời
Trong nền kinh tế hàng hoá, sản xuất hàng hoá tách khỏi lưu thông và tiêu
dùng hàng hoá. Khác với hàng hoá, quá trình cung ứng dịch vụ gắn liền với tiêu
dùng dịch vụ. Thí dụ với dịch vụ tư vấn đầu tư, khi chuyên gia về đầu tư tư vấn
cho khách hàng cũng là lúc khách hàng tiếp nhận và tiêu dùng xong dịch vụ tư vấn
do chuyên gia này cung ứng.
- Tính không thể lưu trữ được của dịch vụ
Sự khác biệt này là do sản xuất và tiêu dùng dịch vụ diễn ra đồng thời nên
không thể sản xuất dịch vụ hàng loạt và lưu giữ trong kho sau đó mới tiêu dùng.

6

Khác với thương mại hàng hoá, thương mại dịch vụ không tách ra khỏi quá
trình sản xuất (cung ứng) và tiêu dùng dịch vụ. Thương mại hàng hoá thực hiện
chức năng tiếp tục quá trình sản xuất hàng hoá trong khâu lưu thông, là cầu nối
giữa sản xuất với tiêu dùng. Nhưng do đối tượng của thương mại dịch vụ là sản
phẩm dịch vụ nên quá trình sản xuất (cung ứng) dịch vụ diễn ra đồng thời với trao
đổi và tiêu dùng dịch vụ. Bởi sản phẩm dịch vụ không thể được sản xuất (cung
ứng) từ trước rồi sau đó mới đem đi trao đổi trên thị trường.
- Tính đồng nhất và khó xác định chất lượng
Chất lượng dịch vụ dao động trong một khoảng rộng, tuỳ thuộc vào hoàn
cảnh tạo ra dịch vụ như người cung ứng, thời gian, địa điểm cung ứng. Ví dụ, một
ca phẫu thuật thẩm mỹ có thể thành công với khách hàng này nhưng lại không
thành công với khách hàng khác bởi mức độ thành công của nó không chỉ phụ
thuộc vào tay nghề của những người thực hiện ca phẫu thuật, các phương tiện kỹ
thuật trợ giúp mà còn phụ thuộc vào tâm trạng và các yếu tố tâm lý của họ. Sự
không ổn định chất lượng là lý do giải thích tại sao người mua dịch vụ thường hỏi
ý kiến người đã tiêu dùng trước trong khi lựa chọn người cung cấp dịch vụ.
- Tính không hư hỏng
Dịch vụ sản xuất ra được tiêu dùng ngay nên không thể lưu trữ được do đó
khả năng hư hỏng là không có.
- Tính không có sự di chuyển hoàn toàn quyền sở hữu
Người sở hữu dịch vụ thường dưới dạng tay nghề hay kinh nghiệm hoặc
trình độ nhất định nên không thể vì ý thích hay vì lý do gì khác mà chuyển quyền
chiếm hữu và định đoạt nó cho người khác được. Khi cung cấp dịch vụ người này
chỉ chuyển quyền sử dụng dịch vụ đó cho người tiêu dùng dịch vụ. Do vậy, trong
việc cung cấp dịch vụ không có sự di chuyển hoàn toàn quyền sở hữu.
b. Khái niệm thƣơng mại dịch vụ

Cùng với sự phát triển của thương mại, dịch vụ đã ngày càng tỏ rõ vị trí quan
trọng của nó, làm thay đổi cơ cấu thương mại quốc tế. Lúc này dịch vụ không vòng tồn


7

tại với tính chất là một ngành bổ trợ, là dẫn xuất trong thương mại nữa mà trở thành đối
tượng của thương mại, từ đó mà hình thành khái niệm về thương mại dịch vụ.
Vấn đề quan trọng nhất không phải là bản thân định nghĩa thế nào là dịch
vụ hay hàng hoá mà lại là tính chất thương mại của chúng. Thương mại hàng hoá
là thương mại các sản phẩm hữu hình, còn thương mại dịch vụ về cơ bản là thương
mại các sản phẩm vô hình. Nếu như thương mại hàng hoá là việc trao đổi những
cái cụ thể và nhìn thấy được, thì thương mại dịch vụ về cơ bản là trao đổi những
“sản phẩm” không thể nhìn thấy, cầm nắm hay tích trữ được. Tuy nhiên, không
phải tất cả các loại dịch vụ đều có thể trao đổi hay mua bán đặc biệt là trong trao
đổi quốc tế, ví dụ như các dịch vụ công cộng, dịch vụ thuộc chức năng quản lý của
Nhà nước… Xu hướng thương mại hoá dịch vụ là một trong những vấn đề đặc biệt
quan tâm của WTO. Trong điều 1 của Hiệp định GATS, thương mại dịch vụ được
định nghĩa như là việc cung cấp một dịch vụ:
- Từ lãnh thổ của một nước thành viên sang lãnh thổ của một nước thành
viên khác (cung cấp qua biên giới)
- Trong lãnh thổ một nước thành viên cho người tiêu dùng dịch vụ của một
nước thành viên khác (tiêu dùng ở nước ngoài)
- Bởi một người cung cấp dịch vụ của một nước thành viên thông qua hiện
diện thương mại trong lãnh thổ của một nước thành viên khác (hiện diện thương mại)
- Bởi một người cung cấp dịch vụ của một nước thành viên thông qua sự
hiện diện của thể nhân của một nước thành viên trong lãnh thổ của bất cứ thành
viên nào khác (hiện diện của thể nhân)
1.1.1.2 Đặc điểm của thƣơng mại dịch vụ hiện nay
* Gia tăng thương mại dịch vụ có sự di chuyển các yếu tố như con người,

vốn, tri thức và công nghệ qua biên giới
Đây là một đặc điểm quan trọng của thương mại dịch vụ. Nếu như việc trao
đổi hàng hoá giữa các quốc gia đòi hỏi sản phẩm phải có sự vượt ra khỏi biên giới
tự nhiên của nước xuất khẩu để vào được lãnh thổ hải quan của nước nhập khẩu thì
việc trao đổi dịch vụ gần như không cần phải có sự di chuyển của bản thân sản


8

phẩm mà thay vào đó là sự di chuyển của chính nhà cung cấp dịch vụ hay nhà tiêu
thụ dịch vụ. Từ năm 1985, việc cung cấp dịch vụ quốc tế được chia theo bốn
phương thức: i) cung cấp qua biên giới, ii) tiêu dùng ở nước ngoài, iii) hiện diện
thương mại và iv) di chuyển của thể nhân [46]. Sự di chuyển của vốn, tri thức và
công nghệ trong hai phương thức đầu tiên là không đáng kể. Hai phương thức cuối
cùng đều là sự di chuyển qua biên giới của nhà cung cấp dịch vụ gia tăng. Theo
phương thức iii, một phương thức cung cấp dịch vụ chiếm tỷ trọng cao, người
cung cấp dịch vụ có thể cung cấp dịch vụ tại nước ngoài thông qua hiện diện
thương mại của mình như các công ty, chi nhánh, văn phòng đại diện... Thành lập
hiện diện thương mại của mình ở nước ngoài tức là các nhà cung cấp dịch vụ đã
đầu tư trực tiếp vào nước của người tiêu dùng dịch vụ. Khi đó nước của người tiêu
dùng dịch vụ sẽ nhận được vốn đầu tư, tri thức cũng như công nghệ tiên tiến của
người cung cấp dịch vụ nước ngoài. Trong phương thức iv, cùng với sự di chuyển
qua biên giới của các cá nhân nước ngoài cung cấp dịch vụ với trình độ và chuyên
môn của mình là sự di chuyển của vốn, tri thức và công nghệ vào nước của người
tiêu dùng.
* Thương mại dịch vụ ngày càng chịu ảnh hưởng của các quy định trong
nước của một quốc gia
Do việc tiêu dùng dịch vụ diễn ra đồng thời với việc cung cấp trên lãnh thổ
của một quốc gia nên Nhà nước có thể can thiệp vào hoạt động thương mại dịch vụ
thông qua việc làm cản trở khả năng cung cấp của người cung cấp dịch vụ hoặc

khả năng tiêu dùng của người tiêu dùng dịch vụ. Giao dịch về dịch vụ trong
thương mại quốc tế được thực hiện thông qua 4 phương thức cung cấp dịch vụ do
đó các quy định trong nước của một quốc gia cũng ảnh hưởng khác nhau theo 4
phương thức đó:
Trong phương thức i) thì các quy định trong nước chỉ ảnh hưởng đến sự
tiêu dùng của bản thân người tiêu dùng dịch vụ của nước mình. Nhà nước có thể
ra các quy định giám sát và ngăn chặn các loại dịch vụ bất hợp pháp như dịch
vụ sử dụng dịch vụ viễn thông không qua hệ thống truyền dẫn trong nước, dịch


9

vụ cung cấp các thông tin có nội dung xấu. Nhà nước có thể thừa nhận hoặc
không thừa nhận một giao dịch là hợp pháp để ra các quy định cho phép hoặc
không cho phép thực hiện thanh toán quốc tế để từ đó hạn chế sự phát triển của
một số loại dịch vụ mà Nhà nước không khuyến khích
Trong phương thức ii) thì các quy định trong nước chỉ ảnh hưởng đến sự
tiêu dùng của bản thân người tiêu dùng dịch vụ của nước mình. Nhà nước có thể
can thiệp sự tiêu dùng của người tiêu dùng dịch vụ của nước mình bằng các quy
định hạn chế việc sử dụng ngoại tệ đối với người tiêu dùng nước mình tại nước
ngoài hay ngược lại là khuyến khích người nước ngoài phát triển tiêu dùng tại
nước mình.
Trong phương thức iii) và iv): Đây là phương thức quan trọng nhất để dịch
vụ có thể được sản xuất và tiêu dùng có hiệu quả. Do đó, các quy định trong nước
có thể ảnh hưởng rất lớn đến khả năng cung cấp và khả năng tiêu dùng dịch vụ.
Trong phương thức iii), Nhà nước có thể hạn chế khả năng cung cấp của các nhà
cung cấp dịch vụ nước ngoài thông qua các quy định về hình thức hiện diện
thương mại, về địa lý, về phạm vi kinh doanh và giấy phép của các nhà cung cấp
dịch vụ nước ngoài.
Các nước đều hạn chế rất lớn đối với hình thức cung cấp dịch vụ theo

phương thức iv) do sức ép thất nghiệp trong nước. Do đó, nước của người tiêu
dùng dịch vụ có thể khuyến khích hay hạn chế khả năng cung cấp dịch vủa của các
nhà cung cấp dịch vụ nước ngoài bằng các quy định về nhập cảnh, quá cảnh với
các thể nhân người nước ngoài. Từ việc ảnh hưởng đến khả năng cung cấp của các
nhà cung cấp dịch vụ nước ngoài, Nhà nước có thể điều tiết được khả năng tiêu
dùng dịch vụ của người tiêu dùng trong nước.
* Các hoạt động dịch vụ ngày càng được thương mại hoá
Cho đến thập kỷ 70, các nhà kinh tế học vẫn cho rằng ngành dịch vụ là tập
hợp chủ yếu của những hoạt động phi thương mại. Nhận định này được phát triển
dựa trên đặc điểm cơ bản của các lĩnh vực dịch vụ là tính chất vô định hình và sự
chi phối chặt chẽ của tính chất đó tới khả năng cung cấp và tiêu dùng dịch vụ. Quá


10

trình sản xuất và tiêu thụ các sản phẩm dịch vụ hầu như diễn ra đồng thời và cần
thiết phải gắn liền với một khu vực địa lý nơi mà nhà cung cấp dịch vụ yêu cầu
phải có sự hiện diện thực tế. Việc cung cấp dịch vụ có thể coi là bị giới hạn trong
điều kiện nhất định vì về cơ bản dịch vụ cần có sự tiếp xúc cần thiết của người tiêu
dùng và người cung cấp dịch vụ; Việc cung cấp dịch vụ phải được pháp luật tại nơi
diễn ra các hoạt động cung cấp dịch vụ cho phép. Điều kiện như vậy chỉ có thể đạt
được tối đa khi hoạt động cung cấp dịch vụ trong phạm vi một quốc gia, một vùng
lãnh thổ nơi mà những hạn chế và quy định đối với việc cung cấp dịch vụ là tương
đối thuần nhất. Điều này thể hiện rõ nét tính chất khó thương mại hoá của dịch vụ.
Cùng với xu thế phát triển, đa dạng hoá các loại hình dịch vụ thì khả năng
thương mại hoá của các ngành dịch vụ cũng không ngừng được cải thiện. Từ
những năm đầu thập kỷ 80 và đặc biệt là cuối thế kỷ 19, các ngành dịch vụ đã phát
triển vượt bậc khiến nhiều lĩnh vực dịch vụ hoàn toàn có thể được thương mại hoá
với hiệu quả cao. Năm 1982, kim ngạch dịch vụ chỉ đạt 400 tỷ USD thì năm 1992
đã đạt đến 1000 tỷ USD và đến năm 2004 đạt 2100 tỷ USD. Tốc độ tăng trưởng

thương mại hàng năm của các ngành dịch vụ luôn cao hơn (7,7%/năm) so với tốc
độ tăng trưởng kim ngạch hàng hoá (3-4%/năm).
* Tính đa dạng của các hình thức thương mại dich vụ
Đối tượng của thương mại hàng hoá là hàng hoá cụ thể được trao đổi. Trái
lại, thương mại dịch vụ hay thương mại các hàng hoá vô hình không được thể hiện
một cách đơn giản là sự trao đổi đơn thuần mà là việc trao đổi đó được thể hiện
dưới nhiều hình thức khác nhau. GATS đã đưa ra 4 hình thức cung cấp dịch vụ,
theo đó mô tả các khả năng cung cấp của nhà cung cấp dịch vụ. Các hình thức này
đều được chấp nhận rộng rãi trên toàn thế giới.
* Vai trò của doanh nghiệp độc quyền trong ngành dich vụ
Trong lĩnh vực dịch vụ, nhiều ngành dịch vụ có mức tập trung tư bản cao,
sử dụng công nghệ hiện đại và quy mô lớn. Do vậy, nhiều ngành dịch vụ đã hình
thành độc quyền tự nhiên của Nhà nước hoặc chịu sự chi phối của một số doanh
nghiệp độc quyền như ngân hàng, viễn thông, hàng không, vận tải biển. Tại hầu


11

hết các quốc gia, những doanh nghiệp dịch vụ lớn nhất trong những ngành này là
do một hoặc một số doanh nghiệp chủ đạo nắm giữ. Tính chất độc quyền trong
hoạt động thương mại dịch vụ là cần thiết và khách quan. Sự phát triển của dịch vụ
nhờ đó mới có những thành tựu đáng kể trong việc đảm bảo cung ứng dịch vụ một
cách rộng rãi, với qui mô và chất lượng ngày một tăng. Một trong những yêu cầu
quan trọng của hoạt động cung ứng dịch vụ là việc đảm bảo một hệ thống cơ sở hạ
tầng tốt cho nền kinh tế, trong đó nhiều loại nhu cầu mang tính chất xã hội mà Nhà
nước bắt buộc phải thực hiện qua hệ thống độc quyền mới đảm bảo hiệu quả. Ví
dụ, việc xây dựng các bến cảng, sân bay, hệ thống viễn thông, trạm xá, bệnh viện
đều là những loại dịch vụ cần có sự phân bổ trực tiếp của Nhà nước mà thông
thường tính độc quyền mới có thể thực hiện được. Một ví dụ khác là những nhu
cầu dịch vụ đối với vùng sâu, vùng xa, khó khăn mà lợi ích kinh tế từ hoạt động

cung cấp dịch vụ là rất thấp, trong khi đó do nhu cầu về chính sách xã hội, Nhà
nước không thể không cung cấp. Điều này chỉ có thể được thực hiện khi Nhà nước
phải có sự hoán đổi giữa nghĩa vụ thực hiện trách nhiệm đó với quyền được cung
cấp dịch vụ một cách độc quyền. Mặc dù vậy, trong nhiều trường hợp khác, độc
quyền lại có tác dụng ngược lại tức là sự suy giảm về chất lượng và khả năng trục
lợi tự nhiên của các doanh nghiệp độc quyền này. Điều đó có nghĩa, tự thân độc
quyền trong những ngành dịch vụ không phải là một khái niệm xấu, nhất là trong
lĩnh vực dịch vụ mà vấn đề là việc tạo dựng động lực cạnh tranh và tự hoàn thiện
của doanh nghiệp độc quyền đó. Trong xu thế toàn cầu hoá ngày nay, việc thực
hiện tự do hoá thương mại dịch vụ bao hàm cả vấn đề tạo lập môi trường cạnh
tranh trong điều kiện có độc quyền.
* Sự khác biệt về tiêu chuẩn kỹ thuật trong các ngành dịch vụ
Các ngành dịch vụ hiện nay được sử dụng và cung cấp dựa trên nhiều tiêu
chuẩn kỹ thuật mà người cung cấp hoặc tiêu dùng đặt ra. Đặc biệt là trong những
ngành áp dung kỹ thuật cao như viễn thông, phần mềm, phim ảnh, các dịch vụ hỗ
trợ vận tải hàng không... và những ngành đòi hỏi tính chất có chuyên môn kỹ thuật,
nghề nghiệp và quản lý dữ liệu cao như dịch vụ pháp lý, kiến trúc, tư vấn kỹ thuật.


12

Hạn chế này trong nhiều trường hợp, không cho phép việc cung cấp dịch vụ nếu
như không gắn với sự hiện diện thương mại hay việc tiếp xúc thực tế cần thiết giữa
nhà cung cấp dịch vụ và người tiêu dùng dịch vụ, nhưng điều này sẽ làm nảy sinh
chi phí cao trong quá trình kinh doanh. Xu hướng chuẩn hoá các sản phẩm dịch vụ
bao gồm:
(1) Thống nhất hay tạo ra sự tương thích lẫn nhau về các tiêu chuẩn về kỹ
thuật trong các ngành như tài chính, viễn thông, phần mềm. Cần lưu ý rằng những
tiêu chuẩn kỹ thuật này thường do các nước phát triển (các quốc gia nắm công
nghệ nguồn) qui định hoặc có ảnh hưởng chủ yếu. Do vậy, vấn đề này hầu như

không gây ra cản trở đáng kể nào.
(2) Sự công nhận bằng cấp lẫn nhau đối với các ngành nghề chuyên môn,
điều này khá phức tạp ở các nước đang phát triển và cả đối với các nước phát triển.
Hầu hết các cam kết của các nước đều có quy định rất chặt chẽ về vấn đề công
nhận bằng cấp đối với việc sản xuất và cung cấp dịch vụ, đặc biệt là dịch vụ
thương mại. Đây là vấn đề không dễ giải quyết. Cho đến nay, vấn đề này được xúc
tiến trong các Hiệp định khu vực, ở các tổ chức quốc tế và cả ở phạm vi toàn cầu
[48].
* Thống kê giá trị thương mại dịch vụ gặp nhiều khó khăn
Các nhà nghiên cứu đều cho rằng các số liệu về thương mại dịch vụ hiện
nay vẫn chưa phản ánh được đúng qui mô trao đổi dịch vụ trên thế giới. Các giao
dịch dịch vụ được ghi nhận trong tài khoản cán cân thanh toán của các nước theo
những nhóm rất rộng và theo những cách tính khác nhau như giá trị ròng và giá trị
gộp. Những cách tính này có xu hướng giảm giá trị dịch vụ trao đổi trong Tổng kết
cán cân thanh toán của IMF. Trong tài liệu này, dịch vụ chỉ được tách thành ba
nhóm: vận tải, đi lại và các dịch vụ khác. Cách tính này đã gộp rất nhiều dịch vụ
đa dạng vào một nhóm duy nhất, làm cho việc đánh giá các số liệu gặp rất nhiều
khó khăn.


13

1.1.2. Các hình thức cung cấp thƣơng mại dịch vụ
Phương thức ( 1 ): cung cấp qua biên giới (Cross border)
Dịch vụ được cung cấp từ lãnh thổ của một nước thành viên này vào lãnh
thổ của một nước thành viên khác. Dịch vụ di chuyển qua biên giới độc lập với nhà
cung cấp và người tiêu dùng, có nghĩa là khi giao dịch diễn ra từ lãnh thổ một
nước thành viên sang lãnh thổ một nước thành viên khác, chỉ có bản thân dịch vụ
di chuyển qua biên giới mà không có sự di chuyển của con người ví dụ như dịch
vụ tư vấn qua fax, email, điện thoại, chữa bệnh từ xa… Nhà cung cấp không thiết

lập bất cứ một hiện diện nào trên lãnh thổ nước thành viên.
Phương thức ( 2 ): tiêu dùng ở nước ngoài (Comsumption abroad)
Phương thức này đề cập đến những dịch vụ được cung cấp trong lãnh thổ của
một nước thành viên cho công dân của bất kỳ nước thành viên nào khác. Nói cách
khác, dịch vụ được cung cấp cho người tiêu dùng ở ngoài lãnh thổ mà người tiêu
dùng đó cư trú thường xuyên. Ví dụ như dịch vụ khách sạn, nhà hàng cho người
nước ngoài, dịch vụ đào tạo cho sinh viên nước ngoài… Việc di chuyển tài sản của
người tiêu dùng cũng thuộc phương thức này (ví dụ gửi một con tàu hoặc các thiết
bị khác ra nước ngoài để sửa chữa).
Phương thức (3): hiện diện thương mại (Commercial presence)
Người cung cấp dịch vụ di chuyển qua biên giới để thành lập hiện diện
thương mại của mình ở nước ngoài như công ty con, văn phòng đại diện, chi
nhánh… nhằm tiến hành cung cấp dịch vụ thông qua các hiện diện này.
Phương thức (4): hiện diện của thể nhân (Presence of natural persons)
Dịch vụ được cung cấp qua sự hiện diện của các tự nhiên nhân của một nước
thành viên ở một nước thành viên khác. Phương thức này chỉ áp dụng cho các nhà
cung cấp dịch vụ độc lập (tư vấn gia, nhân viên y tế…) hoặc những người làm
công của họ khi họ cư trú tạm thời tại một nước thành viên. Đơn giản hơn ta có thể
hiểu là dịch vụ được cung cấp bởi cá nhân của một nước thành viên tại lãnh thổ
của bất cứ một nước thành viên nào khác.


14

1.1.3 Phân loại dịch vụ
Danh mục dịch vụ do GATS điều chỉnh rất rộng, bao gồm 11 ngành lớn và
155 tiểu ngành:
- Dịch vụ kinh doanh bao gồm các dịch vụ nghề nghiệp như dịch vụ pháp
lý, dịch vụ kiểm toán, thiết kế; các dịch vụ nghiên cứu và triển khai; dịch vụ máy
tính; dịch vụ liên quan đến bất động sản và các dịch vụ kinh doanh khác.

- Dịch vụ thông tin liên lạc bao gồm: bưu điện, chuyển phát nhanh, viễn
thông, nghe nhìn…
- Dịch vụ xây dựng và thi công bao gồm: xây dựng nhà cửa, xây dựng công
chính, lắp đặt máy móc, hoàn thiện công trình…
- Dịch vụ phân phối bao gồm: đại lý hoa hồng, đại lý độc quyền, bán
buôn, bán lẻ…
- Dịch vụ đào tạo bao gồm: tiểu học, trung học, đại học, cao học, chuyên
sâu
- Dịch vụ môi trường bao gồm: thoát nước, xử lý chất thải, vệ sinh…
- Dịch vụ tài chính bao gồm: ngân hàng, bảo hiểm, chứng khoán…
- Dịch vụ liên quan đến sức khoẻ bao gồm: chữa bệnh, bệnh viện…
- Dịch vụ du lịch và lữ hành bao gồm: khách sạn và nhà hàng, đại lý và điều
hành du lịch, hướng dẫn viên du lịch…
- Dịch vụ giải trí, văn hoá, thể thao bao gồm: giải trí (nhà hát, rạp chiếu
phim, xiếc), thư viện, bảo tàng, thể thao…
- Dịch vụ vận tải bao gồm: vận tải đường biển, vận tải thuỷ nội địa, vận tải
hàng không, vận tải đường sắt, vận tải ô tô, vận tải đường ống, vận tải vũ trụ, các
dịch vụ phụ trợ liên quan
- Các dịch vụ khác


15

1.2 Tự do hoá thƣơng mại dịch vụ trong WTO
1.2.1 Hiệp định chung về thƣơng mại dịch vụ (GATS)
1.2.1.1 Sự ra đời của GATS:
Vòng đàm phán Uruguay là vòng đàm phán thương mại mang tính lịch sử, nó
không chỉ đề cập tới tự do hoá hơn nữa về thương mại hàng hoá mà còn đề cập tới
việc thiết lập khuôn khổ cho tự do hoá về thương mại dịch vụ, các biện pháp đầu
tư và sở hữu trí tuệ. Khi vòng đàm phán được khởi sự tại Punta del Este (Uruguay)

vào 9-1986, các cuộc thảo luận đều cho rằng kết quả của vòng đàm phán phải là sự
mở rộng của khuôn khổ Hiệp định chung về thuế quan và thương mại (GATT).
Khi vòng đàm phán kết thúc vào tháng 4-1994 tại Marrakesh (Ma rốc), WTO mới
ra đời với việc sửa đổi hiệp định GATT (về thương mại hàng hoá) và bổ sung hai
hiệp định mới: Hiệp định chung về thương mại dịch vụ (GATS) và Hiệp định về
các khía cạnh liên quan tới thương mại của quyền sở hữu trí tuệ.
Thành công của 50 năm đàm phán thương mại hàng hoá trong khuôn khổ
GATT đã đưa ra một minh chứng đầy sức thuyết phục đối với các Chính phủ. Việc
liên tục giảm thuế quan đã thúc đẩy thương mại hàng hoá thế giới tăng mạnh, cao
hơn cả mức tăng của thu nhập thế giới. Thuế quan trung bình trên phạm vi toàn thế
giới đã giảm từ mức 35% sau chiến tranh thế giới lần thứ hai xuống còn 4% ngày
nay và mức tăng trưởng bình quân của thương mại đã vượt mức tăng trưởng kinh
tế thế giới là hơn 2%/ năm. Thêm vào đó, sự phát triển của các luật lệ thương mại
quốc tế trong GATT đã tăng thêm khả năng dự báo chế độ thương mại hàng hoá
thế giới. Chính vì những thành công của GATT đối với thương mại hàng hoá mà
Chính phủ các nước nhận thấy cần thiết phải có một quy chế mang tính toàn cầu để
điều chỉnh thương mại dịch vụ.
Tuy nhiên thoả thuận để bắt đầu các cuộc đàm phán về thương mại dịch vụ đã
gặp phải những trở ngại. Đầu tiên phải kể đến là việc định nghĩa về “thương mại
dịch vụ”. Xem xét trường hợp của dịch vụ du lịch, trong đó một khách hàng đi du
lịch tới một nước cung cấp dịch vụ, thì ngay lập tức nó đã gặp phải những hạn chế
trong định nghĩa về thương mại qua biên giới truyền thống của GATT. Thêm vào