Thực trạng và giải pháp triển khai mô hình hải quan điện tử ở việt nam

TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG
KHOA KINH TẾ VÀ KINH DOANH QUỐC TẾ
CHUYÊN NGÀNH KINH TẾ ĐỐI NGOẠI
-------***-------

KHOÁ LUẬN TỐT NGHIỆP
Đề tài:

THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP TRIỂN KHAI MÔ
HÌNH
HẢI QUAN ĐIỆN TỬ Ở VIỆT NAM


MỤC LỤC
DANH MỤC BẢNG BIỂU VÀ HÌNH VẼ
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................. 1
CHƯƠNG I – TỔNG QUAN VỀ HẢI QUAN ĐIỆN TỬ VIỆT NAM.... 5
1.1

Tổng quan về thương mại điện tử ................................................... 5

1.1.1

Khái niệm về thương mại điện tử ...................................................... 5

1.1.2

Quá trình phát triển của thương mại điện tử .................................... 6

1.1.3

Quy trình triển khai thương mại điện tử ........................................... 7

1.1.4

Các mô hình thương mại điện tử....................................................... 8

1.1.5

Vấn đề áp dụng chữ ký số trong thương mại điện tử ......................... 9

1.2.

Tổng quan về Hải quan điện tử ..................................................... 10

1.2.1

Khái niệm về Hải quan điện tử ....................................................... 10

1.2.2

Điều kiện áp dụng mô hình thủ tục hải quan điện tử ....................... 12

1.2.3. Tính tất yếu khách quan của việc áp dụng mô hình hải quan điện tử15
1.3.

Tổng quan về hệ thống Hải quan điện tử ở Việt Nam .................. 21

1.3.1

Hoàn cảnh ra đời của Hải quan điện tử Việt Nam .......................... 21

1.3.2

Cơ sở pháp lý cho việc triển khai Hải quan điện tử ở Việt Nam ..... 25

1.3.3

Quá trình phát triển của thủ tục hải quan điện tử Việt Nam ........... 31

CHƯƠNG II – THỰC TRẠNG TRIỂN KHAI MÔ HÌNH HẢI QUAN
ĐIỆN TỬ Ở VIỆT NAM TỪ NĂM 2005 ĐẾN NAY VÀ Ở MỘT SỐ
QUỐC GIA TRÊN THẾ GIỚI ................................................................ 34
2.1

Quy trình thực hiện thủ tục hải quan điện tử ở Việt Nam .......... 34

2.1.1

Đối tượng áp dụng thủ tục hải quan điện tử ................................... 34

2.1.2

Người khai hải quan điện tử ........................................................... 34

2.1.3

Các nguyên tắc tiến hành thủ tục hải quan điện tử ......................... 35

2.1.4

Đăng ký tham gia thủ tục hải quan điện tử ..................................... 35


2.1.5

Quy trình thủ tục hải quan điện tử ở Việt Nam ............................... 35

2.2 Những hiệu quả đạt được từ việc triển khai Hải quan điện tử ở
Việt Nam từ năm 2005 đến nay ............................................................... 44
2.2.1

Về mức độ tự động hóa ................................................................... 44

2.2.2

Về quá trình xử lý thông tin ............................................................ 46

2.2.3

Về tiến độ triển khai các dịch vụ hải quan điện tử .......................... 47

2.2.4

Về hạ tầng công nghệ thông tin ...................................................... 47

2.2.5

Về dịch vụ chứng thực chữ ký số..................................................... 50

2.2.6

Về chất lượng cán bộ công nghệ thông tin ...................................... 51

2.2.7

Kết quả cụ thể ở những Chi cục thí điểm hải quan điện tử.............. 51

2.3 Những bất cập còn tồn tại trong quá trình triển khai Hải quan điện
tử ở Việt Nam ........................................................................................... 55
2.3.1

Những bất cập từ phía cơ quan quản lý Nhà nước .......................... 55

2.3.2

Các vướng mắc từ phía doanh nghiệp ............................................ 61

2.4 Thực trạng áp dụng Hải quan điện tử ở một số nước trên thế giới...
......................................................................................................... 63
2.4.1

Thực trạng áp dụng Hải quan điện tử ở Hàn Quốc ......................... 63

2.4.2

Thực trạng áp dụng Hải quan điện tử ở Nhật Bản .......................... 64

2.4.3

Thực trạng áp dụng Hải quan điện tử ở Singapore ......................... 65

CHƯƠNG III – XU HƯỚNG ÁP DỤNG MÔ HÌNH HẢI QUAN ĐIỆN
TỬ Ở MỘT SỐ NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI VÀ CÁC GIẢI PHÁP HOÀN
THIỆN MÔ HÌNH HẢI QUAN ĐIỆN TỬ Ở VIỆT NAM..................... 67
3.1

Xu hướng phát triển của Hải quan thế giới và Việt Nam ............. 67

3.1.1

Xu hướng phát triển của Hải quan điện tử thế giới ......................... 67

3.1.2

Xu hướng phát triển của Hải quan điện tử Việt Nam ...................... 71

3.2 Những kinh nghiệm từ các mô hình thủ tục Hải quan điện tử trên
thế giới....................................................................................................... 73
3.2.1

Kinh nghiệm từ mô hình hải quan điện tử của Hàn Quốc ............... 73

3.2.2

Kinh nghiệm từ mô hình hải quan điện tử của Nhật Bản ................ 75


3.2.3
3.3

Kinh nghiệm từ mô hình hải quan điện tử của Singapore ............... 76
Những giải pháp hoàn thiện mô hình hải quan điện tử ở Việt Nam
......................................................................................................... 77

3.3.1

Những giải pháp đối với cơ quan quản lý Nhà nước....................... 78

3.3.2

Những giải pháp đối với doanh nghiệp ........................................... 86

KẾT LUẬN ............................................................................................... 89
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................. 90
PHỤ LỤC.................................................................................................. 96


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt

Tiếng Anh

Tiếng Việt
Tổ chức Hải quan thế giới

WCO

World Customs

Organization
World Trade Organization

Tổ chức thương mại thế
giới

UNECE

The United Nations
Economic Commission for
Europe

Ủy ban Liên hợp quốc về
kinh tế châu Âu

UNCTAD

The United Nations
Conference on Trade and
Development

Hội nghị Liên hợp quốc về
Thương mại và Phát triển

The United Nations Centre
for Trade Facilitation and
Electronic Business

Trung tâm trợ giúp thủ tục
và thực hành hành chính,

thương mại và vận tải của
Liên hợp quốc

ASEAN

The Association of
Southeast Asian Nations

Hiệp hội các quốc gia Đông
Nam Á

APEC

Asia-Pacific Economic
Cooperation

Diễn đàn hợp tác kinh tế
Châu Á-Thái Bình Dương

International Monetary
Fund

Quỹ tiền tệ quốc tế

WTO

UNCEFACT

IMF

WB

World Bank

Ngân hàng thế giới

ASEM

The Asia-Europe Meeting

Diễn đàn hợp tác Á-Âu

AFTA

Asean Free Trade Area

Khu vực mậu dịch tự do
ASEAN

TRIPS

Trade-Related Aspects of
Intellectual Property
Rights

Hiệp định bảo vệ quyền sở
hữu trí tuệ liên quan đến
thương mại

HS

Harmonized System

Công ước Quốc tế về Hệ
thống điều hòa mô tả và mã
hóa hàng hóa

NACCS

Nippon Automated Cargo
and Port Consolidated
System Incorporation

Công ty Hệ thống kết hợp
cảng và vận chuyển tự động
Nhật Bản

CO

Certificate of origin

Giấy chứng nhận xuất xứ

VAN

Value Added Network

Mạng giá trị gia tăng

TNHH

trách nhiệm hữu hạn


DANH MỤC BẢNG BIỂU VÀ HÌNH VẼ

Bảng 1.1: Quy trình triển khai của doanh nghiệp khi tham gia thương mại
điện tử .......................................................................................................... 7
Bảng 1.2: Các mô hình thương mại điện tử phân loại theo đối tượng tham gia
..................................................................................................................... 8
Biểu đồ 1.1: Kim ngạch và tốc độ tăng/giảm xuất khẩu, nhập khẩu và cán cân
thương mại Việt Nam từ năm 2002 đến năm 2010 ....................................... 19
Sơ đồ 2.1 : Trình tự thủ tục hải quan điện tử ............................................... 37
Hình 3.1 : Mô hình tự động hóa hải quan Singapore .................................... 66


LỜI MỞ ĐẦU
1.

Tính cấp thiết của đề tài
Thế kỷ XXI đã chứng kiến sự phát triển không ngừng của công nghệ

thông tin trong nhiều lĩnh vực như thương mại, giáo dục, tài chính công…
trong đó không thể không nhắc đến vai trò quan trọng của công nghệ thông
tin đối với ngành Hải quan.
Hải quan là cơ quan Nhà nước thực hiện nhiệm vụ quản lý Nhà nước về
hải quan, chống buôn lậu và gian lận thương mại, nhằm tạo điều kiện thuận
lợi cho hoạt động ngoại thương, góp phần bảo vệ và phát triển kinh tế, xã hội
và an ninh quốc gia. Hải quan đóng vai trò rất quan trọng cho nền kinh tế

quốc dân cũng như an ninh xã hội, bởi thế, nhiều quốc gia trên thế giới đã tiến
hành cải cách thủ tục hải quan, giảm bớt khối lượng công việc đồ sộ cho các
cán bộ Hải quan, góp phần thúc đẩy sự phát triển của đất nước. Có thể kể đến
một số quốc gia đã áp dụng thành công mô hình hải quan điện tử trên thế giới
như Hàn Quốc, Nhật Bản, Singapore, Thái Lan, Đức…
Hòa nhịp vào xu hướng hiện đại hóa, đơn giản hóa thủ tục hải quan
điện tử của thế giới, từ năm 2005, Việt Nam đã bắt đầu triển khai thí điểm mô
hình thủ tục hải quan điện tử ở 02 Chi cục Hải quan là Chi cục Hải quan
thành phố Hồ Chí Minh và Chi cục Hải quan Hải Phòng. Với mục tiêu đưa
Hải quan nước nhà trở thành một tổ chức Hải quan tiên tiến trên thế giới trước
năm 2020, những năm gần đây ngành Hải quan Việt Nam đã chủ động triển
khai nhiều chương trình, kế hoạch hiện đại hóa quy trình thủ tục hải quan.
Tuy Hải quan điện tử không còn là thủ tục hoàn toàn mới mẻ trong hệ
thống quản lý tài chính công ở nước ta nhưng vẫn đang ở trong giai đoạn thí
điểm. Trên thực tế, việc áp dụng thủ tục hải quan điện tử chỉ mới được triển

1


khai ở Việt Nam trong vòng 06 năm. Do vậy, bên cạnh những thuận lợi mà
Hải quan điện tử mang lại thì cũng có không ít những bất cập đáng kể gây khó
khăn cho cả cơ quan quản lý Nhà nước và doanh nghiệp. Vậy, làm thế nào để
xây dựng mô hình hải quan điện tử thành công trong bối cảnh Việt Nam còn
hạn chế về nguồn lực? Việt Nam có thể rút ra những bài học gì từ kinh
nghiệm của các quốc gia đi trước đã áp dụng thành công mô hình này? Với vị
trí là một nước theo sau, Việt Nam cần học hỏi những kinh nghiệm từ các
quốc gia đi trước như thế nào căn cứ vào điều kiện kinh tế, chính trị, văn hóa,
xã hội khác nhau của mỗi nước? Một vấn đề cấp thiết đặt ra hiện nay cho
ngành Hải quan và các nhà hoạch định chính sách là nghiên cứu, hiểu rõ các
quy trình thủ tục hải quan điện tử, nắm vững ưu, nhược điểm của mô hình thủ

tục hải quan Việt Nam trong sự đối sánh với thủ tục hải quan điện tử thế giới
để có cái nhìn tổng quát hơn về thực trạng triển khai mô hình hải quan điện tử
ở Việt Nam, qua đó đưa ra một số giải pháp để áp dụng thành công mô hình
này trên phạm vi toàn quốc. Xuất phát từ thực tế đó, người viết đã chọn đề tài:
“Thực trạng và giải pháp triển khai mô hình Hải quan điện tử ở Việt Nam”
làm nội dung nghiên cứu trong bài khóa luận của mình.
2.

Mục đích nghiên cứu của đề tài:
Mục đích nghiên cứu của khóa luận này là:
Thứ nhất, tổng hợp hóa các kiến thức về thủ tục hải quan điện tử,

những sự khác biệt về thủ tục hải quan truyền thống và thủ tục hải quan điện
tử và tìm hiểu những kinh nghiệm từ một số quốc gia đã áp dụng thành công
mô hình thủ tục hải quan điện tử trên thế giới.
Thứ hai, nghiên cứu quá trình hình thành và phát triển của thủ tục hải
quan điện tử Việt Nam, quy trình thủ tục hải quan điện tử hiện nay cùng
những lợi ích và bất cập còn tồn tại trong thủ tục hải quan điện tử ở Việt Nam.

2


Thứ ba, nghiên cứu xu hướng phát triển của Hải quan điện tử trên thế
giới và ở Việt Nam, và đề xuất một số giải pháp cho việc triển khai mô hình
thủ tục hải quan điện tử ở Việt Nam trong thời gian tới.
3.

Đối tượng nghiên cứu: mô hình thủ tục hải quan điện tử

4.

Phạm vi nghiên cứu đề tài:
Với mục đích nghiên cứu về hệ thống hải quan điện tử ở Việt Nam,

người viết chỉ nghiên cứu hoạt động hải quan điện tử trong phạm vi lãnh thổ
Việt Nam từ năm 2005 đến nay, trong đó có sự so sánh và học hỏi kinh
nghiệm từ một số quốc gia đã áp dụng thành công mô hình này.
5.

Phương pháp nghiên cứu đề tài:
Trong quá trình nghiên cứu bài khóa luận, các phương pháp nghiên cứu

như so sánh, phân tích, tổng hợp... đã được sử dụng kết hợp hoặc riêng rẽ
nhằm làm sáng tỏ những nội dung trên .
6.

Bố cục của đề tài:
Ngoài Mục lục, Danh mục viết tắt, Danh mục hình và các bảng biểu,

Lời mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo và Phụ lục, khóa luận có
kết cấu gồm ba chương như sau:
Chương I - Tổng quan về Hải quan điện tử ở Việt Nam
Chương II – Thực trạng triển khai mô hình hải quan điện tử ở Việt Nam từ
năm 2005 đến nay và ở một số quốc gia trên thế giới
Chương III - Xu hướng áp dụng mô hình hải quan điện tử ở một số nước
trên thế giới và các giải pháp hoàn thiện mô hình hải quan điện tử ở Việt
Nam

3