Rèn luyện kỹ năng hệ thống hóa kiến thức cho học sinh lớp 11 trung học phổ thông trong dạy học sinh học

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA SƢ PHẠM

NGUYỄN THỊ HOÀ

RÈN LUYỆN KĨ NĂNG HỆ THỐNG HOÁ KIẾN THỨC CHO
HỌC SINH LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TRONG
DẠY HỌC SINH HỌC

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM SINH HỌC

HÀ NỘI – 2008


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
KHOA SƢ PHẠM

NGUYỄN THỊ HOÀ

RÈN LUYỆN KĨ NĂNG HỆ THỐNG HOÁ KIẾN THỨC
CHO HỌC SINH LỚP 11 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG
TRONG DẠY HỌC SINH HỌC

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM SINH HỌC
Chuyên ngành: LÍ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC SINH HỌC
Mó số: 60 14 10

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS, TS Nguyễn Đức Thành

HÀ NỘI- 2008

LỜI CẢM ƠN
Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy hƣớng dẫn:
PGS. TS Nguyễn Đức Thành trong nhiều năm đã tận tình chỉ dẫn, giúp đỡ để tác
giả hoàn thành luận văn này;
Tác giả cũng xin chân thành cảm ơn tập thể bộ môn phƣơng pháp giảng dạy Sinh
học, khoa Sƣ phạm, phòng Quản lý khoa học, Lãnh đạo Khoa Sƣ phạm trƣờng Đại học
Quốc Gia Hà Nội; Ban Giám hiệu trƣờng Đại học Quốc Gia Hà Nội; Lãnh đạo Sở Giáo
dục - Đào tạo, Lãnh đạo và Cán bộ phòng Giáo dục Trung học, phòng Giáo dục chuyên
nghiệp Sở Giáo dục - Đào tạo thành phố Hải Phòng, đã tạo mọi điều kiện cho tác giả học
tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn;
Cảm ơn Ban giám hiệu các trƣờng THPT Hồng Bàng, THPT Tiên Lãng, THPT An
Dƣơng, THPT Ngô Quyền, THPT Kiến An, THPT Kiến Thụy, THPT Quang Trung thành
phố Hải Phòng; các giáo viên cộng tác, các bạn đồng nghiệp giúp đỡ, tạo điều kiện tiến
hành thực nghiệm thành công;
Cảm ơn tất cả bạn bè đã quan tâm, động viên giúp đỡ tác giả trong quá trình thực
hiện đề tài luận văn.
Hà Nội,tháng 12 năm 2008
Tác giả

NGUYỄN THỊ HOÀ


MỤC LỤC

Trang
MỞ ĐẦU....................................................................................................................1
1. Lí do chọn đề tài....................................................................................................1
2. Lịch sử nghiên cứu................................................................................................2
3. Mục đích nghiên cứu.............................................................................................5

4. Phạm vi nghiên cứu...............................................................................................5
5. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu.....................................................................5
6. Vấn đề nghiên cứu.................................................................................................6
7. Giả thuyết khoa học..............................................................................................6
8. Nhiệm vụ nghiên cứu............................................................................................6
9. Phƣơng pháp nghiên cứu.....................................................................................6
10. Những đóng góp mới của đề tài.........................................................................8
Chƣơng 1: CƠ SỞ CỦA VIỆC RÈN LUYỆN KĨ NĂNG HỆ THỐNG
HÓA KIẾN THỨC....................................................................................................9
1.1. Cơ sở lí luận........................................................................................................9
1. 1.1. Hệ thống hoá kiến thức..................................................................................9
1.1.2. Kĩ năng............................................................................................................11
1.2. Cơ sở thực tiễn..................................................................................................12
1.2.1. Việc dạy của giáo viên....................................................................................12
1.2.2. Việc học của học sinh....................................................................................15
1.3. Mục tiêu, cấu trúc chƣơng trình và logic nội dung kiến thức phần
Sinh học cơ thể (chƣơng III: Sinh trƣởng và phát triển; chƣơng IV:
Sinh sản - Sinh học 11 ở trƣờng Trung học phổ thông) .....................................18
1.3.1. Mục tiêu..........................................................................................................18


1.3.2. Cấu trúc chương trình phần Sinh trưởng, phát triển và Sinh sản..............21
Chƣơng 2. CÁC BIỆN PHÁP RÈN LUYỆN HỌC SINH KỸ NĂNG
HỆ THỐNG HÓA KIẾN THỨC TRONG CHƢƠNG III: SINH
TRƢỞNG VÀ PHÁT TRIỂN; CHƢƠNG IV: SINH SẢN – SINH
HỌC 11 – TRUNG HỌC PHỔ THÔNG...............................................................27
2.1. Những nguyên tắc và quy trình của việc rèn luyện học sinh kĩ
năng hệ thống hoá kiến thức..................................................................................27
2.1.1. Những nguyên tắc của việc rèn luyện học sinh kĩ năng hệ thống
hoá kiến thức............................................................................................................27

2.1.2. Quy trình rèn luyện kĩ năng hệ thống hóa....................................................33
2.2. Nội dung của hệ thống hoá kiến thức.............................................................35
2.2.1. Yêu cầu của sơ đồ, bảng hệ thống hoá kiến thức.........................................35
2.2.2 Xây dựng bảng hệ thống hoá kiến thức........................................................35
2.2.3. Xây dựng sơ đồ để hệ thống hoá kiến thức..................................................41
2.3. Biện pháp rèn luyện các kĩ năng cụ thể.........................................................43
2.3.1. Biện pháp rèn luyện kĩ năng xác định nội dung kiến thức cần được
hệ thống hoá............................................................................................................44
2.3.2. Biện pháp rèn luyện kĩ năng xác định mối quan hệ giữa các nội dung
kiến thức cần được hệ thống hoá..........................................................................44
2.3.3. Biện pháp rèn luyện kĩ năng trình bày hệ thống kiến thức.........................48
2.4. Sử dụng các biện pháp rèn luyện kĩ năng hệ thống hóa kiến thức cho HS trong
dạy học chƣơng III- Sinh trƣởng và phát triển, chƣơng IV- Sinh sản
2.4.1. Rèn luyện kĩ năng hệ thống hóa kiến thức trong khâu hình thành kiến thức
mới....................................................................................................................49
2.4.2. Rèn luyện kĩ năng hệ thống hoá trong khâu củng cố, hoàn thiện và
nâng cao kiến thức.....................................................................................................52
2.4.3. Sử dụng để tổ chức các hoạt động tự học ở nhà..........................................55
2.5. Một số giáo án thực nghiệm ( Phụ lục 3)........................................................58


Chƣơng 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM
3.1. Mục đích thực nghiệm.....................................................................................60
3.2. Nội dung và phƣơng pháp thực nghiệm.........................................................60
3.2.1. Nội dung thực nghiệm...................................................................................60
3.2.2. Phương pháp thực nghiệm............................................................................60
3.3. Kết quả thực nghiệm và biện luận..................................................................63
3.3.1. Kết quả định lượng.........................................................................................63
3.3.2. Phân tích định tính........................................................................................68
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ.........................................................................78

1. Kết luận................................................................................................................78
2. Khuyến nghị.........................................................................................................79
TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................................................81


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
1.1. Xuất phát từ yêu cầu có tính pháp lý và mang tính thời sự của sự nghiệp giáo
dục
Trong “Chiến lƣợc phát triển giáo dục 2001-2010” đƣợc Thủ tƣớng Phan Văn
Khải phê duyệt, đã nhận định: “Sau gần 15 năm đổi mới, giáo dục Việt Nam đã đạt đƣợc
những thành tựu quan trọng nhƣng còn những yếu kém, bất cập”. Một trong những điểm
còn yếu kém của nền giáo dục Việt Nam đó là: “Chƣơng trình, giáo trình, phƣơng pháp
giáo dục chậm đổi mới, chậm hiện đại hoá”.
Để khắc phục tồn tại trên, một trong những giải pháp đề xuất của Chiến lƣợc phát
triển giáo dục 2001-2010 là: “Đổi mới và hiện đại hoá phƣơng pháp giáo dục. Chuyển từ
việc truyền đạt tri thức thụ động, thầy giảng, trò ghi sang hƣớng dẫn ngƣời học chủ động
tƣ duy trong quá trình tiếp cận tri thức; dạy cho ngƣời học phƣơng pháp tự học, tự thu
nhận thông tin một cách hệ thống và có tƣ duy phân tích, tổng hợp; phát triển đƣợc năng
lực của mỗi cá nhân; tăng cƣờng tính chủ động, tính tự chủ của học sinh.”.
Nghị quyết Trung ƣơng 4 khoá VII đã đề ra nhiệm vụ "đổi mới PPDH ở tất cả các
cấp học, bậc học".
Nghị quyết Trung ƣơng 2 khoá VIII nhận định "Phƣơng pháp giáo dục đào tạo
chậm đổi mới, chƣa phát huy đƣợc tính chủ động sáng tạo của ngƣời học".
Nghị quyết Trung ƣơng 2 khoá VIII khẳng định phải: “đổi mới phƣơng pháp giáo
dục đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tƣ duy sáng tạo của
ngƣời học”.
Định hƣớng trên đã đƣợc pháp chế hoá trong Luật Giáo dục ở khoản 2 Điều 28:
“Phƣơng pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo
của học sinh; phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dƣỡng phƣơng pháp

tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem
lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”.


Nhƣ vậy, đổi mới phƣơng pháp dạy học là vấn đề cấp thiết mang tính thời sự
đối với sự nghiệp giáo dục nƣớc ta, đổi mới phƣơng pháp dạy học phải thành một ƣu
tiên chiến lƣợc để tìm giải pháp hữu hiệu nhằm thực hiện các mục tiêu kinh tế - xã
hội.
2.2. Do vai trò của việc hệ thống hoá kiến thức trong dạy học
Trong những thập kỉ gần đây, Sinh học phát triển vô cùng mạnh mẽ, đã tích luỹ
đƣợc một khối lƣợng lớn các tài liệu có tính chất sự kiện, hình thành những quan điểm
khoa học có tính chất phƣơng pháp luận mới. Một trong những quan điểm quan trọng đó
là quan điểm cấu trúc hệ thống. Nhƣng đến nay, sự chuyển biến về đổi mới PPDH ở
trƣờng phổ thông, đặc biệt dạy học hệ thống hoá kiến thức còn mờ nhạt. Vì vậy, trong
nhà trƣờng năng lực hệ thống hoá kiến thức cần đƣợc nhận thức nhƣ một tiếp cận mới về
phƣơng pháp đào tạo và xa hơn nữa nhƣ một năng lực cần hình thành trong mục tiêu đào
tạo, bởi lẽ:
Vận dụng quan điểm này vào dạy học nói chung và dạy Sinh học nói riêng giúp phát
triển các thao tác tƣ duy cơ bản: phân tích, tổng hợp, so sánh, trừu tƣợng hoá, khái quát hoá,
hệ thống hoá,… và khả năng hình thành năng lực tự học cho học sinh.
Hệ thống hoá là thao tác thực hiện nhằm gia công xử lí những tài liệu đã qua giai
đoạn phân tích, tổng hợp, so sánh, đối chiếu để từ đó rút ra những quy luật của sự vận
động đối tƣợng nghiên cứu. Bởi vậy, việc rèn luyện biện pháp logic hệ thống hoá có vị trí
quan trọng trong phát triển năng lực tƣ duy lí thuyết cho học sinh. Việc hệ thống hoá kiến
thức còn có tác dụng làm phong phú thêm kiến thức đã học bằng một tƣ tƣởng mới, xem
xét, giải quyết các vấn đề đã đƣợc học dƣới một góc độ mới. HTH kiến thức không
những hình thành đƣợc kiến thức mới, củng cố những điều đã đƣợc học mà còn sắp xếp
chúng thành hệ thống chặt chẽ giúp lí giải đƣợc quá trình phát triển của kiến thức. Vì vậy,
năng lực hệ thống hoá kiến thức là một năng lực cần đƣợc hình thành trong mục tiêu đào
tạo ở nhà trƣờng phổ thông.

Xuất phát từ những lí do trên và căn cứ vào đặc điểm ƣu thế của môn học chúng
tôi chọn đề tài: “Rèn luyện kĩ năng hệ thống hoá kiến thức cho học sinh lớp 11 trung học
phổ thông trong dạy học sinh học ”.
2. Lịch sử nghiên cứu


2.1. Trên thế giới
Vấn đề đổi mới phƣơng pháp dạy học và dạy học bằng những phƣơng pháp hiện
đại đã đƣợc nhiều nƣớc trên thế giới quan tâm nhƣ phƣơng pháp tiếp cận môđun
(modular Approach), phƣơng pháp Graph (graph Methoda), tiếp cận hệ thống (systemic
Approach).
Hệ thống hóa kiến thức có cơ sở khoa học của nó là lí thuyết Graph. Xét về mặt
lịch sử, lí thuyết Graph ra đời cách đây 200 năm trong quá trình giải các bài toán đố.
Nhƣng trong thời gian rất lâu nó ở ngoài lề phƣơng hƣớng chính của các nhà bác học,
mặc dù vị trí của nó đã ở “vƣơng quốc” Toán học. Mãi đến những năm 30 của thế kỉ XX
lí thuyết Graph mới đƣợc xem nhƣ một ngành Toán học riêng biệt và đƣợc trình bày lần
đầu tiên trong công trình của Komig – nhà toán học Hungary. Ngày nay Graph đã thâm
nhập một cách hữu cơ với các mức độ khác nhau vào hầu hết Toán học hiện đại và có
ứng dụng hiệu quả trong khoa học giáo dục.
Quan điểm hệ thống và cấu trúc hệ thống đã đƣợc đề cập tới trong triết học nhƣ:
Ănghen, V.I.Lênin, Miller, Varberrtalanffy… Trong các lĩnh vực khác nhau về Sinh học
đã có rất nhiều ý kiến của các nhà khoa học đề cập đến bản chất, vai trò của nhận thức,
của tiếp cận cấu trúc hệ thống:
Kodơlova T.A (1978) với công trình: “Các biện pháp sư phạm để dạy học sinh
cuối cấp về mối quan hệ giữa sự kiện và lí thuyết”.
Anaxtaxova L.P (1981) với tác phẩm: “Công tác độc lập của học sinh về sinh học
đại cương”.
Brunov và các tác giả khác với: “Hình thành các hoạt động trí tuệ của học sinh”.
Mutazim G.M (1989) với: “Các phương pháp và hình thức dạy học Sinh học”…
Ở Pháp, vào những năm 70 của thế kỉ XX trong các tài liệu lí luận dạy học có chú

ý khuyến khích dùng phƣơng pháp Graph để rèn luyện tính chủ động, tích cực cho học
sinh từ bậc tiểu học cho đến trung học.
Tuy nhiên, những vấn đề cơ sở của việc hệ thống hoá kiến thức còn ít đƣợc nghiên
cứu một cách có hệ thống kể cả việc rèn luyện kĩ năng hệ thống hoá kiến thức cho học
sinh cũng chƣa đƣợc quan tâm thoả đáng.


2.2. Ở Việt Nam
Từ sau nghị quyết T.W IV khoá VII (tháng 2/1993), Nghị quyết Đại hội Đảng VIII
(tháng 6/1996), Nghị quyết T.W II khoá VIII (tháng 12/1996) của Đảng về vấn đề đổi
mới phƣơng pháp giảng dạy theo hƣớng phát huy tính tích cực của học sinh đã trở thành
một nhiệm vụ cấp bách của ngành giáo dục trong giai đoạn hiện nay. Việc nghiên cứu
phƣơng pháp tích cực (PPTC) đã đƣợc triển khai mạnh mẽ cả về nghiên cứu lí thuyết và
ứng dụng. Nhiều công trình nghiên cứu, nhiều bài báo và tài liệu đã đƣợc công bố xuất
bản. Điển hình là công trình nghiên cứu của các tác giả:
Nguyến Kì: “Phương pháp dạy học tích cực”. Nxb Giáo dục, Hà nội, 1994; “Thiết
kế bài học theo phương pháp tích cực”. Trƣờng CBQL Giáo dục - Đào tạo, NCGD – số
3/1996.
Trần Bá Hoành: “Dạy học lấy học sinh làm trung tâm”; “Bản chất của việc dạy
học lấy học sinh làm trung tâm”; “Phương pháp tích cực”; “Người giáo viên trước thềm
thế kỉ XXI”.
Những công trình ở trên đã làm sáng tỏ bản chất của PPTC và xây dựng đƣợc mô
hình dạy học bằng phƣơng pháp tích cực. Đồng thời với những nghiên cứu lí thuyết có
nhiều công trình nghiên cứu vận dụng phƣơng pháp tích cực vào dạy học từng môn ở phổ
thông. Riêng trong lĩnh vực dạy Sinh học ở phổ thông đã có nhiều công trình nghiên cứu
của các tác giả:
Trần Bá Hoành: “Rèn trí thông minh của học sinh qua chương biến dị – di
truyền”; “Giáo trình dạy học Sinh học” (1972, 1975, 1979, 1982, 1985, 1993); “Một số
cơ sở lí thuyết của các phương hướng cải cách môn Sinh học phổ thông”; “Phát huy tính
tích cực của học sinh trong chương trình Sinh học 12”.

Đinh Quang Báo: “Phát triển hoạt động nhận thức của học sinh trong các bài
Sinh học ở trường PT Việt Nam”; “Dạy học Sinh học ở trường phổ thông theo hướng
hoạt động hoá người học”.
Đinh Quang Báo, Nguyễn Đức Thành :“ Lí luận dạy học sinh học” Nxb GD, 1996.
Nguyễn Đức Thành: “Hình thành kỹ năng dạy học sinh học, KTNN cho sinh viên
khoa Sinh - KTNN, ĐHSP I”. Đề tài nghiên cứu cấp bộ, 2002.


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Đinh Quang Báo, Sử dụng câu hỏi, bài tập trong dạy học sinh học, Luận án Phó
tiến sỹ(1981).
2. Đinh Quang Báo, Nguyễn Cƣơng, Nguyễn Đức Thâm, Đổi mới phương pháp
dạy học các môn khoa học tự nhiên ở trường THPT theo hướng hoạt động hoá
người học, (1996) (Đề tài B 94-27-01-PP thuộc cấp ngành).
3. Đinh Quang Báo, Nguyễn Đức Thành, Lí luận dạy học sinh học phần đại cương,
Nxb Giáo dục(1996).
4. Chiến lược phát triển giáo dục 2001-2010 (2002), Nxb Giáo dục.
5. Hồ Ngọc Đại, Tâm lí giáo dục, Nxb Giáo dục, (1983).
6. Hồ Ngọc Đại, Tiếp cận hiện đại hoạt động dạy học, Nxb Đại học Quốc gia Hà
Nội, (1997).
7. Nguyễn Thành Đạt (tổng chủ biên), Lê Đình Tuấn(chủ biên), Sinh học 11, Sách
giáo khoa, Nxb Giáo dục, 2007).
8. Nguyễn Thành Đạt (tổng chủ biên), Lê Đình Tuấn(chủ biên), Sinh học 11, Sách
giáo viên, Nxb Giáo dục, )…(2007).
9. Nguyễn Thành Đạt, Nguyễn Đức Thành, Nguyễn Xuân Viết “ Tài liệu bồi
dƣỡng thƣờng xuyên giáo viên trung học phổ thông chu kì III (2006-2007) môn
Sinh học” [tr. 35 - 37 ], Nxb Đại học Sƣ phạm, (2006)
10. Vƣơng Tất Đạt, Lôgic học, Nxb Giáo dục, (2000).
11. Vƣơng Tất Đạt, Lôgic đại cƣơng, Nxb Đại học Quốc gia Hà nội, (2000).
12. Bùi Hiền, Nguyễn Văn Giao, Nguyễn Hữu Quỳnh, Vũ Văn Tảo, Từ điển giáo

dục học, Nxb Từ điển bách khoa, (2001).
13. Nguyễn Văn Hộ, Hà Thị Đức (2002), Giáo dục học đại cương, Tập I, Nxb Giáo
dục, (2002).
14. Trần Bá Hoành, Kỹ thuật dạy học, Nxb Giáo dục, (1996).
15. Trần Bá Hoành, “Thiết kế bài học theo phƣơng pháp tích cực”, Tạp chí Giáo viên và
nhà trường, [15], (1997).


16. Trần Bá Hoành, Phát triển các phương pháp học tập tích cực trong bộ môn sinh
học, Sách bồi dƣỡng thƣờng xuyên, chu kỳ 1997-2000, cho GV THCS, Nxb Giáo
dục, (2000).
17. Trần Bá Hoành, Trịnh Nguyên Giao, Đại cương phương pháp dạy học Sinh học,
Nxb Giáo dục, (2002),.
18. Trần Bá Hoành. "Những đặc trƣng của phƣơng pháp dạy học tích cực", Tạp chí
Giáo dục, [32, tr. 26-28 ] (2002).
19. Trần Bá Hoành (2002), “Thực hiện dạy học tích cực nhƣ thế nào”, Tạp chí
Nghiên cứu Giáo dục, [6, tr. 23-24 ]
20. Trần Bá Hoành, Bùi Phƣơng Nga... (2003), Áp dụng dạy và học tích cực trong
môn Sinh học, (Tài liệu tham khảo dùng cho giảng viên sƣ phạm, GV trung học cơ
sở môn Sinh học, GV tiểu học môn Tự nhiên và Xã hội), Nxb Đại học Sƣ phạm Hà
Nội.
21. Nguyễn Xuân Hồng, Rèn luyện kỹ năng hệ thống hoá cho học sinh lớp 12 THPT
trong dạy học tiến hoá, Luận văn thạc sỹ, 2003.
22. Kharlamop I.F (1978), Phát huy tính tích cực học tập của học sinh như thế nào,
Nxb Giáo dục. (Đỗ Thị Trang, Nguyễn Ngọc Quang dịch).
23. Trần Văn Kiên (2002), “Nguyên tắc và quy trình xây dựng câu hỏi trong dạy học
sinh học”, Tạp chí Giáo dục, [30, tr. 41- 42 ]
24. Mác.C, Ăng ghen Ph, Lênin V.I (1985), Bàn về lôgic học biện chứng, Nxb Thông
tin lí luận Hà Nội.
25. Lê Thanh Oai (2001), “Sử dụng câu hỏi để phát huy tính tích cực của học sinh

trong dạy học”, Tạp chí Giáo dục, [7]
26. Nguyễn Đức Thành: “Hình thành kỹ năng dạy học sinh học, KTNN cho sinh viên
khoa Sinh - KTNN, ĐHSP I”. Đề tài nghiên cứu cấp bộ, 2002.
27. Nguyễn Đức Thành (chủ biên):“ Dạy học Sinh học ở THPT ” Tập 2, Nxb GD,
2002.
28. Nguyễn Quang Vinh (chủ biên) (1979), Lí luận dạy sinh học, Tập I, Nxb Giáo
dục.


29. Nguyễn Quang Vinh (chủ biên) (1980), Lí luận dạy sinh học, Tập II, Nxb Giáo
dục.
30. Nguyễn Quang Vinh, Trần Doãn Bách, Trần Bá Hoành (1980), Lí luận dạy học
sinh học, Nxb Giáo dục.
31. Nguyễn Quang Vinh (1980), Phương pháp giảng dạy sinh học ở trường phổ
thông cơ sở, Tập II, Nxb Giáo dục.
32. Nguyễn Quang Vinh, Trần Đăng Cát (2001), Dạy học sinh học ở trường trung
học cơ sở, Tập I, II, Nxb Giáo dục.
33. Vụ Pháp chế (2005), Luật Giáo dục 2005, Nxb Giáo dục.
34. Phạm Viết Vƣợng (1997), Phương pháp nghiên cứu khoa học giáo dục, Nxb Đại
học Quốc gia Hà Nội.