Tiểu luận luật: Thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ
KHOA LUẬT
❧•❧

TIỂU LUẬN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT
KHÓA 2012-2016
Hệ đào tạo: Từ xa

THẨM QUYỀN CỦA TÒA ÁN
TRONG VIỆC GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP
KINH DOANH THƯƠNG MẠI

Giảng viên hướng dẫn:

Sinh viên thực hiện:
MSSV:
Lớp:

Cần Thơ, 01/2016


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................

.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................
.....................................................................................................................................


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
PLTTGQCVAKT

Pháp lệnh Thủ tục giải quyết các vụ án kinh tế

BLTTDS:

Bộ luật Tố tụng Dân sự

KD,TM:

Kinh doanh, thương mại

TCKD,TM:

Tranh chấp kinh doanh, thương mại


MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU........................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài...............................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu.........................................................................................2
.............................................................................................................................................
3. Phạm vi nghiên cứu...........................................................................................2
4. Phương pháp nghiên cứu..................................................................................2
5. Bố cục đề tài.......................................................................................................3
CHƯƠNG 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THẨM QUYỀN CỦA TÒA
ÁN TRONG VIỆC GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH, THƯƠNG MẠI
1.1. Khái quát chung về tranh chấp kinh doanh, thương mại...........................4
1.1.1. Khái niệm tranh chấp kinh doanh, thương mại...............................................4
1.1.2. Đặc điểm của tranh chấp kinh doanh, thương mại..........................................5
1.2. Khái quát về thẩm quyền của Tòa án trong hệ thống pháp luật................6
1.3. Thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh,
thương mại........................................................................................................................ 7
1.3.1. Khái quát..........................................................................................................7
1.3.2. Phân loại về thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp kinh
doanh, thương mại.................................................................................................................8
1.3.2.1. Thẩm quyền theo vụ việc..............................................................................8

1.3.2.2. Thẩm quyền của Tòa án các cấp...................................................................8
1.3.2.3. Thẩm quyền theo lãnh thổ.............................................................................9
1.3.2.4. Thẩm quyền theo sự lựa chọn của nguyên đơn............................................9
1.4. Pháp luật nước ngoài về phân định thẩm quyền của Tòa án trong việc
giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại............................................................10
CHƯƠNG 2. QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN HÀNH VỀ
THẨM QUYỀN CỦA TÒA ÁN TRONG VIỆC GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP
KINH DOANH, THƯƠNG MẠI
2.1. Thẩm quyền theo vụ việc.............................................................................12
2.1.1. Tranh chấp phát sinh trong hoạt động kinh doanh, thương mại giữa cá nhân,
tổ chức có đăng ký kinh doanh với nhau và đều có mục đích lợi nhuận...........................12
2.1.2. Tranh chấp về quyền sở hữu trí tuệ, chuyển giao công nghệ giữa cá nhân, tổ
chức với nhau và đều có mục đích lợi nhuận......................................................................14


2.1.3. Tranh chấp giữa công ty với các thành viên của công ty, giữa các thành viên
của công ty với nhau............................................................................................................18
2.1.4. Các tranh chấp khác về kinh doanh, thương mại, trừ trường hợp thuộc thẩm
quyền giải quyết của cơ quan, tổ chức khác theo quy định của pháp luật.........................20
2.2. Thẩm quyền của Tòa án các cấp.................................................................21
2.2.1. Thẩm quyền của Tòa án cấp huyện................................................................21
2.2.2. Thẩm quyền của Tòa án cấp tỉnh...................................................................22
2.3. Thẩm quyền theo lãnh thổ...........................................................................24
2.3.1. Thẩm quyền của Tòa án nơi bị đơn cư trú, làm việc, nơi có trụ sở..............24
2.3.2. Thẩm quyền của Tòa án nơi nguyên đơn đơn cư trú, làm việc, nơi có trụ sở
nếu có thỏa thuận.................................................................................................................26
2.3.3. Thẩm quyền của Tòa án nơi có bất động sản khi giải quyết những tranh chấp
về bất động sản....................................................................................................................26
2.4. Thẩm quyền theo sự lựa chọn của nguyên đơn..........................................27
2.5. Thẩm quyền của Tòa án trong những trường hợp đặc biệt......................29

2.5.1. Thẩm quyền chung của Tòa án Việt Nam đối với những tranh chấp kinh
doanh thương mại có yếu tố nước ngoài.............................................................................29
2.5.2. Thẩm quyền riêng biệt của Tòa án Việt Nam đối với các TCKD,TM có yếu
tố nước ngoài.......................................................................................................................30
2.5.3. Trường hợp không thay đổi thẩm quyền giải quyết của Tòa án...................30
CHƯƠNG 3. THỰC TIỄN THỰC HIỆN CÁC QUY ĐỊNH VỀ THẨM
QUYỀN CỦA TÒA ÁN TRONG VIỆC GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH
DOANH, THƯƠNG MẠI VÀ KIẾN NGHỊ
3.1. Thực tiễn thực hiện các quy định về thẩm quyền của Tòa án trong việc
giải quyết tranh chấp kinh, doanh thương mại............................................................32
3.1.1. Bất cập về quy định các tranh chấp kinh doanh, thương mại thuộc thẩm
quyền giải quyết của Tòa án tại khoản 4 Điều 29 BLTTDS năm 2004 sửa đổi, bổ sung
năm 2011.............................................................................................................................33
3.1.2. Bất cập trong hướng dẫn của Nghị quyết 03/2012/NQ-HĐTP về thẩm quyền
của Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại...............................33
3.1.3. Bất cập trong quy định thẩm quyền giải quyết các tranh chấp kinh doanh,
thương mại tại khoản 4 Điều 29 BLTTDS năm 2004 sửa đổi, bổ sung năm 2011...............34
3.1.4. Bất cập trong quy định thẩm quyền giải quyết các tranh chấp kinh doanh,
thương mại theo cấp Tòa án................................................................................................35


3.1.5. Bất cập quy định về thẩm quyền của Tòa án trong trường hợp các bên thỏa
thuận chọn Tòa án nơi nguyên đơn cư trú để giải quyết tranh chấp bất động sản.............35
3.1.6. Chưa có quy định về thẩm quyền giải quyết các tranh chấp kinh doanh,
thương mại của Tòa án nơi bị đơn có văn phòng đại diện.................................................36
3.2. Nguyên nhân của các bất cập về thẩm quyền giải quyết các tranh chấp
kinh doanh, thương mại của Tòa án.............................................................................36
3.2.1. Nguyên nhân khách quan...............................................................................36
3.2.2. Nguyên nhân chủ quan...................................................................................37
3.3. Một số kiến nghị nhằm hoàn thiện và bảo đảm thực hiện các quy định về

thẩm quyền giải quyết các tranh chấp kinh doanh, thương mại của Tòa án.............38
3.3.1. Kiến nghị hoàn thiện quy định các tranh chấp kinh doanh thương mại thuộc
thẩm quyền giải quyết của Tòa án tại khoản 4 Điều 29 BLTTDS năm 2004 sửa đổi, bổ
sung năm 2011.....................................................................................................................38
3.3.2. Kiến nghị hoàn thiện hướng dẫn của Nghị quyết 03/2012/NQ-HĐTP về
thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại...........38
3.3.3. Kiến nghị hoàn thiện quy định thẩm quyền giải quyết các tranh chấp kinh
doanh thương mại tại khoản 4 Điều 29 BLTTDS năm 2004 sửa đổi, bổ sung năm 2011.....39
3.3.4. Kiến nghị hoàn thiện quy định thẩm quyền giải quyết các tranh chấp kinh
doanh, thương mại theo cấp Tòa án....................................................................................39
3.3.5. Kiến nghị hoàn thiện quy định về thẩm quyền của Tòa án trong trường hợp
các bên thoả thuận chọn Tòa án nơi nguyên đơn cư trú để giải quyết tranh chấp bất động
sản........................................................................................................................................40
3.3.6. Kiến nghị bổ sung quy định về thẩm quyền giải quyết các tranh chấp kinh
doanh, thương mại của Tòa án nơi bị đơn có văn phòng đại diện.....................................40
KẾT LUẬN..........................................................................................................42
TÀI LIỆU THAM KHẢO


TÀI LIỆU THAM KHẢO
* Văn bản quy phạm pháp luật
1. Hiến pháp năm 2013
2. Bộ luật Tố tụng Dân sự năm 2004 sửa đổi, bổ sung năm 2011
3. Bộ luật Tố tụng Dân sự năm 2015
4. Bộ luật Dân sự năm 2005
5. Bộ luật Dân sự năm 2015
6. Luật Thương mại năm 1997
7. Luật Thương mại 2005
8. Luật Sở hữu Trí tuệ năm 2005 sửa đổi, bổ sung năm 2009
9. Luật Chuyển giao Công nghệ năm 2006

10. Luật Cư trú năm 2006
11. Luật Tố tụng hành chính năm 2010
12. Luật Doanh nghiệp năm 2014
13. Luật Tổ chức Tòa án Nhân dân năm 2014
14. Pháp lệnh Thủ tục giải quyết các vụ án kinh tế năm 1994
15. Nghị quyết số 03/2012/NQ-HĐTP ngày 03/12/2012 của Hội đồng thẩm phán
Tòa án nhân dân tối cao Hướng dẫn thi hành một số quy định trong Phần thứ nhất
“Những quy định chung” của Bộ luật Tố tụng dân sự đã được sửa đổi, bổ sung
16. Thông tư liên tịch số 02/2008/TTLT-TANDTC-VKSNDTC-BVHTT&DLBKH&CN-BTP ngày 03/04/2008 Hướng dẫn áp dụng một số quy định của pháp luật
trong việc giải quyết các tranh chấp về quyền sở hữu trí tuệ tại Tòa án nhân dân
* Sách, báo, tạp chí
1. Bùi Ngọc Cường, Giáo trình luật thương mại, Giáo dục Việt Nam, Hà Nội, 2010
2. Cao Nhất Linh, Bài giảng Luật thương mại, phần 3, Khoa Luật, Đại học Cần
Thơ, 2012
3. Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình Luật Thương mại, tập II, NXB Công an nhân
dân, 2006
4. Nguyễn Vũ Hoàng, Giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế bằng con đường
Tòa án, NXB Thanh niên, Hà Nội, 2003


5. Phan Chí Hiếu, Thẩm quyền giải quyết các tranh chấp kinh doanh theo Bộ luật
Tố tụng dân sự và các vấn đề đặt ra trong thực tiễn thi hành, Nhà nước và Pháp luật, số
6, 2005, tr.43 - tr.47
6. Trương Thanh Hùng, Giáo trình luật Tố tụng dân sự 1, Khoa Luật, Trường Đại
học Cần Thơ, 2009
7. Tòa án nhân dân tối cao, Báo cáo tổng kết công tác và phương hướng nhiệm vụ
của ngành Tòa án nhân dân, Hà Nội, 2005,2006,2007,2008,2009,2010,2011.
8. Từ điển Tiếng Việt, NXB Đà Nẵng, 2006.
9. Vũ Thị Hồng Vân, Về thẩm quyền giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại
của Tòa án theo Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2004, Tạp chí Luật học, số 4, 2008, tr.56 –

tr.64.
10. Viện Khoa học pháp lý, Từ điển Luật học, NXB Từ điển Bách khoa – NXB Tư
pháp, 2006
* Trang thông tin điện tử
1. Bộ Tư pháp, Cơ chế và kiến nghị hoàn thiện giải quyết tranh chấp trong kinh
doanh bằng Tòa Kinh tế, Nguyễn Minh Đức,
[Truy cập ngày
01/12/2015]
2. Tòa án nhân dân tối cao, Tranh chấp kinh doanh thương mại và việc xác định
thẩm quyền của Tòa án đối với tranh chấp kinh doanh thương mại, Ths. Thái Chí Bình,
/>p_page_id=1754190&p_cateid=1751909&article_details=1&item_id=26779894
cập ngày 05/12/2015]

[Truy



Thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại
LỜI MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Trong điều kiện kinh tế ngày càng phát triển đặc biệt khi nước ta đã gia nhập Tổ
chức Thương mại thế giới (WTO), các quan hệ kinh doanh, thương mại (KD,TM) ngày
càng đa dạng, phong phú và mang những diện mạo sắc thái mới. Tương ứng với sự đa
dạng, phong phú của các quan hệ này, các tranh chấp kinh doanh, thương mại
(TCKD,TM) ngày càng muôn hình muôn vẻ với số lượng lớn.
Đáp ứng các yêu cầu giải quyết các TCKD,TM của cá nhân, tổ chức trong nền kinh
tế, thực tiễn đã hình thành nhiều phương thức giải quyết TCKD,TM như: thương lượng,
hòa giải, giải quyết theo thủ tục Trọng tài, giải quyết theo thủ tục tư pháp. Ở Việt Nam,
các đương sự thường lựa chọn hình thức giải quyết TCKD,TM bằng Tòa án như một giải
pháp cuối cùng để bảo vệ có hiệu quả các quyền và lợi ích của mình khi thất bại trong

việc sử dụng cơ chế thương lượng, hòa giải. Tuy nhiên, việc giải quyết tranh chấp bằng
con đường Tòa án vẫn còn nhiều vấn đề cần quan tâm đó là: vướng mắc từ phía pháp luật
chưa phù hợp, dẫn đến việc áp dụng không đạt được tính thuyết phục; hướng dẫn của
ngành không thống nhất, quan điểm giải quyết không thống nhất giữa các cấp, điều đó
làm cho hoạt động xét xử của Tòa án gặp nhiều khó khăn vướng mắc. Mặc dù năm 2011
Bộ luật Tố tụng Dân sự (BLTTDS) đã được sửa đổi, bổ sung và hiện nay được thay thế
bằng Bộ luật Tố tụng Dân sự năm 2015 nhưng các quy định của pháp luật về thẩm quyền
giải quyết TCKD,TM của Tòa án vẫn chưa được khắc phục. Hơn nữa, trong nhà nước
pháp quyền cũng đòi hỏi hoạt động xét xử của Tòa án phải đảm bảo công minh, nhanh
chóng, chính xác và kịp thời tránh tình trạng tồn đọng án, giải quyết kéo dài, dễ gây
phiền hà, mệt mỏi cho các bên đương sự.
Trong giai đoạn hiện nay, cùng với việc tiếp tục đẩy nhanh quá trình cải cách kinh
tế và cải cách nền hành chính quốc gia, công cuộc cải cách tư pháp cũng đang được Đảng
và nhà nước triển khai, coi đây như là khâu đột phá quan trọng thúc đẩy quá trình xây
dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Điều này được thể hiện rõ
ràng trong Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/06/2005 về “Chiến lược cải cách tư pháp
đến năm 2020”. Công cuộc cải cách tư pháp ở nước ta đã và đang đặt ra một loạt vấn đề
lý luận và thực tiễn cần được giải quyết một cách hợp lý và thỏa đáng, trong đó có vấn đề
xây dựng và hoàn thiện pháp luật kinh tế nói chung cũng như tạo lập khuôn khổ pháp lý
điều chỉnh pháp luật bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng cho các chủ thể kinh
doanh, kể cả việc giải quyết vấn đề đặt ra về vấn đề tố tụng kinh tế, dân sự nói riêng sao
cho thích hợp hiện cũng cần được quan tâm thích đáng nhằm tìm ra phương hướng giải
quyết đúng đắn, nâng cao hiệu quả điều chỉnh của pháp luật, đáp ứng yêu cầu mới đặt ra
trong giai đoạn hiện nay. Nói một cách khác, vấn đề đặt ra là làm cách nào để nâng cao
hiệu lực hiệu quả của hoạt động xét xử của Tòa án đối với việc giải quyết các TCKD,TM.
1


Thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại
Đây là một trong những nội dung cơ bản, quan trọng trong việc cải cách và trên nền tảng

đó, hoàn thiện cơ chế bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, cơ quan, tổ chức,
góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế, giữ vững an ninh chính trị và hội nhập quốc tế.
Trước những yêu cầu của thực tiễn, việc nghiên cứu các quy định của pháp luật về
thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết TCKD,TM nhằm góp phần làm sáng tỏ
thêm về lý luận cũng như thực tiễn, tìm ra những hạn chế, vướng mắc trong quy định
pháp luật và thực tiễn thi hành, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật nhằm
nâng cao hiệu quả công tác giải quyết các vụ án kinh tế theo tinh thần cải cách tư pháp là
hết sức cần thiết và rất được quan tâm trong khoa học pháp lý ở Việt Nam hiện nay.
Do vậy, người viết đã chọn đề tài: “Thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết
tranh chấp kinh doanh, thương mại” để làm đề tài nghiên cứu của mình.
2. Mục đích nghiên cứu
Việc nghiên cứu đề tài nhằm góp phần làm rõ một số vấn đề lý luận về thẩm quyền
giải quyết các TCKD,TM của Tòa án trong tố tụng dân sự, phân tích nội dung các quy
định của pháp luật về vấn đề này, những bất cập, vướng mắc được rút ra từ thực tiễn
trong việc thực hiện các quy định, nguyên nhân và tìm ra những giải pháp phù hợp nhằm
khắc phục, nâng cao hiệu quả của pháp luật về thẩm quyền của Tòa án trong việc giải
quyết TCKD,TM nói riêng và pháp luật giải quyết TCKD,TM nói chung nhằm đảm bảo
mọi TCKD,TM đều được giải quyết một cách thuận lợi và triệt để.
3. Phạm vi nghiên cứu
Đối với đề tài “Thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp kinh
doanh, thương mại”, người viết đi vào tìm hiểu những vấn đề lý luận về thẩm quyền giải
quyết TCKD,TM của Tòa án, nghiên cứu các quy định về thẩm quyền giải quyết
TCKD,TM của Tòa án theo quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành, tìm hiểu thực
tiễn thực hiện các quy định về thẩm quyền giải quyết TCKD,TM của Tòa án, những bất
cập, vướng mắc trong quá trình thực hiện.
4. Phương pháp nghiên cứu
Đề tài được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa triết học Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước
ta về phát triển kinh tế xã hội, về xây dựng và hoàn thiện pháp luật trong quá trình hội
nhập kinh tế quốc tế.
Các phương pháp được sử dụng chủ yếu để nghiên cứu đề tài bao gồm các phương

pháp nghiên cứu khoa học nói chung và phương pháp nghiên cứu khoa học pháp lý nói
riêng như phương pháp phân tích, tổng hợp, đối chiếu, so sánh, hệ thống hóa pháp luật...
5. Bố cục đề tài
2


Thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại
Luận văn được kết cấu thành 3 phần: Mở đầu, phần nội dung và kết luận. Phần nội
dung của luận văn được chia làm 3 chương, bao gồm:
Chương 1. Những vấn đề lý luận về thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết
tranh chấp kinh doanh, thương mại.
Chương 2. Quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành về thẩm quyền của Tòa án
trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại.
Chương 3. Thực tiễn thực hiện các quy định về thẩm quyền của Tòa án trong việc
giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại và kiến nghị.

CHƯƠNG 1
3


Thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THẨM QUYỀN CỦA TÒA ÁN TRONG VIỆC
GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH, THƯƠNG MẠI
1.1. Khái quát chung về tranh chấp kinh doanh, thương mại
1.1.1. Khái niệm tranh chấp kinh doanh, thương mại
Hiểu theo nghĩa khái quát nhất: Tranh chấp là những bất đồng về quyền và nghĩa
vụ của các bên chủ thể trong một quan hệ pháp luật đã phát sinh.1
Tranh chấp kinh doanh hay còn gọi là tranh chấp thương mại là những thuật ngữ
hay được sử dụng ở các nước trên thế giới. Ở Việt Nam, TCKD,TM là một thuật ngữ
pháp lý mới xuất hiện cùng với sự ra đời của BLTTDS năm 2004 thay thế cho thuật ngữ

tranh chấp kinh tế, “một khái niệm quen thuộc của cơ chế kế hoạch hóa đã ăn sâu vào
tiềm thức và tư duy pháp lý người Việt Nam”.2
Tranh chấp kinh tế theo tư duy cũ quy định tại Điều 12 của Pháp lệnh Thủ tục giải
quyết các vụ án Kinh tế năm 1994, bao gồm:
- Các tranh chấp về hợp đồng kinh tế giữa pháp nhân với pháp nhân, giữa pháp
nhân với cá nhân có đăng ký kinh doanh.
- Tranh chấp giữa công ty với các thành viên của công ty, giữa các thành viên của
công ty với nhau liên quan đến việc thành lập, hoạt động, giải thể công ty.
- Các tranh chấp liên quan đến mua bán cổ phiếu, trái phiếu.
- Các tranh chấp khác theo quy định của pháp luật.
Với quy định này, khái niệm tranh chấp kinh tế vẫn không bao quát hết các tranh
chấp phát sinh trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam, ví dụ như tranh chấp về hợp
đồng có mục đích kinh doanh giữa hai doanh nghiệp tư nhân với nhau không được xem
là tranh chấp kinh tế mà xem là tranh chấp dân sự. Điều này dẫn đến không có sự phân
biệt rõ ràng giữa tranh chấp kinh tế và tranh chấp dân sự.
Hiện nay ở Việt Nam chưa có cách hiểu chuẩn xác và thống nhất về TCKD,TM.
Việc xác định phạm vi của tranh chấp được coi là TCKD,TM chủ yếu căn cứ vào luật
thực định.
Khái niệm “tranh chấp thương mại” lần đầu tiên được đề cập trong Luật Thương
mại năm 1997 “Tranh chấp thương mại là tranh chấp phát sinh do việc không thực hiện
hoặc thực hiện không đúng hợp đồng trong hoạt động thương mại”. 3 Luật Thương mại
2005 ra đời thay thế Luật Thương mại 1997 đã bỏ đi khái niệm này. Cho đến thời điểm
hiện nay, không có một văn bản pháp lý nào đưa ra khái niệm tranh chấp kinh doanh,
1

Cao Nhất Linh, Bài giảng Luật thương mại, phần 3, Khoa Luật, Đại học Cần Thơ, 2012, tr.9.
Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình Luật Thương mại, tập II, NXB Công an nhân dân, 2006, tr. 427.
3
Luật Thương mại năm 1997, điều 238.
2

4


Thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại
thương mại. Tuy nhiên, ở Luật Thương mại 2005 quy định khái niệm “thương mại” như
sau: “Hoạt động thương mại là hoạt động nhằm mục đích sinh lợi, bao gồm mua bán
hàng hoá, cung ứng dịch vụ, đầu tư, xúc tiến thương mại và các hoạt động nhằm mục
đích sinh lợi khác”,4 và Luật Doanh nghiệp năm 2014 cũng đưa ra khái niệm “kinh
doanh”: “Kinh doanh là việc thực hiện liên tục một, một số hoặc tất cả các công đoạn
của quá trình đầu tư, từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm hoặc cung ứng dịch vụ trên thị
trường nhằm mục đích sinh lợi”.5 Từ đó có thể hiểu hoạt động kinh doanh, thương mại là
hoạt động nhằm mục đích sinh lợi của các chủ thể kinh doanh.
Khái niệm “kinh doanh” theo Luật Doanh nghiệp 2014 và khái niệm “thương mại’
theo Luật thương mại 2005 về cơ bản là tương thích với nhau.
Như vậy, tranh chấp kinh doanh, thương mại là những xung đột chủ yếu về quyền
và nghĩa vụ liên quan đến lợi ích kinh tế phát sinh giữa các chủ thể tham gia vào hoạt
động kinh doanh, thương mại.
Từ đó có thể khái quát tranh chấp trong hoạt động kinh doanh, thương mại như sau:
“Tranh chấp trong hoạt động kinh doanh, thương mại là những mâu thuẫn phát sinh
giữa các chủ thể kinh doanh do không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ
trong hợp đồng ".
Mỗi cách định nghĩa đều có tính hợp lý của mình, vấn đề là sử dụng thuật ngữ
thống nhất trong tất cả các văn bản pháp luật. Và thuật ngữ đó không thể bó hẹp nội dung
cụ thể của tranh chấp mà mang tính bao quát, tiên liệu các TCKD,TM trong sự biến động
của đời sống kinh tế hiện nay, nhưng lại xác định chính xác loại tranh chấp. Đặc biệt, xây
dựng hệ thống pháp luật giải quyết tranh chấp này thật hiệu quả là vấn đề thực tế đặt ra.
1.1.2. Đặc điểm của tranh chấp kinh doanh, thương mại.6
Tranh chấp kinh doanh, thương mại có những đặc điểm cơ bản sau:
Thứ nhất, chủ thể chủ yếu của tranh chấp thương mại là các thương nhân. Quan hệ

thương mại có thể được thiết lập giữa các thương nhân với nhau hoặc giữa các thương
nhân với các bên chủ thể không phải là thương nhân. Vì vậy, một tranh chấp chỉ được coi
là tranh chấp thương mại khi có ít nhất một bên là thương nhân. Ngoài thương nhân,
trong những trường hợp nhất định, các cá nhân, tổ chức khác cũng có thể là chủ thể của
tranh chấp thương mại.
Thứ hai, căn cứ phát sinh trong tranh chấp kinh doanh thương mại là hành vi vi
phạm hợp đồng hoặc vi phạm pháp luật. Trong nhiều trường hợp, tranh chấp thương mại
phát sinh do các bên giả định có vi phạm hợp đồng và xâm hại đến lợi ích hợp pháp của
4

Luật Thương mại 2005, điều 3, khoản 1.
Luật Doanh nghiệp 2014, điều 4, khoản 16.
6
Bùi Ngọc Cường, Giáo trình luật thương mại, Giáo dục Việt Nam, Hà Nội, 2010, tr. 145.
5

5


Thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại
các bên. Cũng cần lưu ý, có thể có những vi phạm xâm hại tới lợi ích của các bên nhưng
không làm phát sinh tranh chấp.
Thứ ba, nội dung của tranh chấp thương mại là những xung đột về quyền, nghĩa vụ
và lợi ích của các bên trong hoạt động thương mại. Các quan hệ thương mại có bản chất
là các quan hệ tài sản. Vì vậy nội dung tranh chấp thương mại thường liên quan trực tiếp
với những lợi ích kinh tế của các bên trong quan hệ thương mại.
1.2. Khái quát về thẩm quyền của Tòa án trong hệ thống pháp luật
Thẩm quyền là quyền xem xét để kết luận và định đoạt một vấn đề theo pháp luật. 7
Theo đó, thẩm quyền được hiểu theo nghĩa chung nhất là quyền của một tổ chức, cá nhân
tự mình nhìn nhận, đánh giá sự việc và đưa ra phán quyết để giải quyết một vấn đề nào

đó phù hợp với quy định của pháp luật.
Về mặt pháp lý, theo Từ điển Luật học thì: “Thẩm quyền là tổng hợp các quyền và
nghĩa vụ hành động, quyết định của các cơ quan, tổ chức thuộc bộ máy Nhà nước do luật
pháp quy định”. Từ đó cho thấy, khái niệm thẩm quyền bao hàm hai nội dung chính là
quyền hành động và quyền quyết định. Quyền hành động là quyền được làm những công
việc nhất định, còn quyền quyết định là quyền hạn giải quyết công việc đó trong phạm vi
pháp luật cho phép.
Thẩm quyền của Tòa án được quy định trong Hiến pháp năm 2013, Luật Tổ chức
Tòa án Nhân dân năm 2014, Bộ luật Tố tụng Dân sự năm 2015, Luật Tố tụng hành chính
năm 2010 và các văn bản pháp luật khác. Theo quy định của những văn bản pháp luật
nêu trên thì Tòa án là cơ quan xét xử duy nhất của nước Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa Việt
Nam, chức năng xét xử của Tòa án là chức năng cơ bản và quan trọng nhất, nó bao trùm
và xuyên suốt quá trình hoạt động của Tòa án. Hiến pháp năm 2013 quy định: “Tòa án
nhân dân là cơ quan xét xử của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện
quyền tư pháp”;8 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014 quy định: “Tòa án nhân danh
nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam xét xử các vụ án hình sự, dân sự, hôn nhân và
gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động, hành chính và giải quyết các việc khác theo
quy định của pháp luật”.9 Từ chức năng và nhiệm vụ của Tòa án, ta thấy thẩm quyền của
Tòa án được xác định trong phạm vi xét xử các vụ án hình sự, dân sự, hôn nhân và gia
đình, kinh doanh, thương mại, lao động, hành chính và giải quyết những việc khác theo
quy định của pháp luật. Xét xử là thẩm quyền của Tòa án trong việc xem xét những hành
vi vi phạm pháp luật, tùy theo mức độ của sự vi phạm, căn cứ vào quy định của pháp luật
để đưa ra những quyết định nhằm bảo vệ lợi ích hợp pháp của nhà nước, tổ chức, cá nhân
và các lợi ích công cộng khác. Các quyết định này có thể là một hình phạt trong một vụ
7

Từ điển Tiếng Việt, NXB Đà Nẵng, 2006, tr. 992.
Hiến pháp năm 2013, điều 102, khoản 1.
9
Luật Tổ chức Tòa án Nhân dân năm 2014, điều 2, khoản 2.

8

6


Thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại
án hình sự, hay một quyết định về quyền và nghĩa vụ trong một vụ án dân sự, lao động
hay kinh doanh, thương mại.
Như vậy, “Thẩm quyền của Tòa án là toàn bộ những quyền do pháp luật quy định,
theo đó Tòa án được tiến hành xem xét, giải quyết vụ việc trong phạm vi pháp luật cho
phép và quyền hạn trong việc ra các quyết định khi giải quyết các vụ việc đó”.
1.3. Thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh,
thương mại
1.3.1. Khái quát
Thẩm quyền của Tòa án trong giải quyết TCKD,TM, xét theo mối quan hệ với các
cơ quan nhà nước khác, là xác định phạm vi những TCKD,TM thuộc thẩm quyền giải
quyết của Tòa án, phân định những tranh chấp về KD,TM thuộc thẩm quyền giải quyết
của cơ quan nhà nước khác. Xét theo mối quan hệ giữa các Tòa án với nhau thì thẩm
quyền trong giải quyết TCKD,TM trước hết xác định phạm vi giải quyết các TCKD,TM
so với phạm vi xét xử về hình sự, dân sự, hành chính và giải quyết những vụ việc khác
thuộc thẩm quyền xét xử, giải quyết của Tòa án theo quy định của pháp luật.
Thẩm quyền giải quyết TCKD,TM của Tòa án nhân dân là quyền của một Tòa án
hoặc các Tòa án trong hệ thống Tòa án nhân dân được tiến hành những thủ tục giải quyết
một TCKD,TM cụ thể theo quy định của pháp luật tố tụng.
Thẩm quyền của Tòa án trong giải quyết TCKD,TM xác định những tranh chấp nào
thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án, tranh chấp nào thuộc thẩm quyền giải quyết của
cơ quan nhà nước khác. Một tranh chấp thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án thì tranh
chấp đó do Tòa án nào giải quyết.
Thẩm quyền giải quyết TCKD,TM của Tòa án là một nội dung cụ thể thuộc thẩm
quyền dân sự của Tòa án. Việc xác định thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết các

TCKD,TM sẽ giúp cho các Tòa án chủ động trong xét xử, tránh hiện tượng đùn đẩy trách
nhiệm. Mặt khác, nó đảm bảo việc xét xử được chính xác, khách quan, bảo đảm quyền và
lợi ích hợp pháp của các đương sự. Do đó, việc nghiên cứu và đưa ra một khái niệm khoa
học, đúng đắn về thẩm quyền giải quyết TCKD,TM của Tòa án có ý nghĩa quan trọng
trong việc xác định quyền hạn cụ thể của Tòa án khi thụ lý, xét xử các tranh chấp về
KD,TM.
Như vậy, thẩm quyền giải quyết các TCKD,TM của Tòa án là một bộ phận cấu
thành nên thẩm quyền dân sự của Tòa án. Do đó, nếu đặt khái niệm thẩm quyền giải
quyết các TCKD,TM của Tòa án trong mối tương quan với khái niệm thẩm quyền dân sự
của Tòa án thì khái niệm “thẩm quyền dân sự của Tòa án " là khái niệm gốc, còn khái
niệm “thẩm quyền giải quyết các TCKD,TM của Tòa án " là khái niệm phái sinh từ khái
niệm đó. Thẩm quyền giải quyết các TCKD,TM của Tòa án là một loại thẩm quyền dân
7


Thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại
sự chuyên biệt thuộc thẩm quyền dân sự chung của Tòa án. Thẩm quyền giải quyết các
TCKD,TM của Tòa án cũng mang hai nội dung chính là quyền hành động và quyền
quyết định của Tòa án trong giải quyết các TCKD,TM.
Từ đó, có thể rút ra kết luận như sau:
Thẩm quyền giải quyết các TCKD,TM của Tòa án là quyền của Tòa án trong việc
xem xét giải quyết các TCKD,TM và quyền hạn ra các quyết định khi xem xét giải quyết
các TCKD,TM đó theo thủ tục tố tụng dân sự.
1.3.2. Phân loại về thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp
kinh doanh thương mại
1.3.2.1. Thẩm quyền theo vụ việc
Thẩm quyền theo vụ việc hay thẩm quyền chung của Tòa án là việc xác định thẩm
quyền giải quyết vụ TCKD,TM đó có thuộc thẩm quyền của Tòa án hay không hay là
một cơ quan, tổ chức khác. BLTTDS năm 2015 quy định những tranh chấp về KD,TM
sau đây thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án:

- Tranh chấp phát sinh trong hoạt động KD,TM giữa cá nhân, tổ chức có đăng ký
kinh doanh với nhau và đều có mục đích lợi nhuận.
- Tranh chấp về quyền sở hữu trí tuệ, chuyển giao công nghệ giữa cá nhân, tổ chức
với nhau và đều có mục đích lợi nhuận.
- Tranh chấp giữa công ty với các thành viên của công ty; tranh chấp giữa công ty
với người quản lý trong công ty trách nhiệm hữu hạn hoặc thành viên Hội đồng quản trị,
giám đốc, tổng giám đốc trong công ty cổ phần, giữa các thành viên của công ty với nhau
liên quan đến việc thành lập, hoạt động, giải thể, sáp nhập, hợp nhất, chia, tách, bàn giao
tài sản của công ty, chuyển đổi hình thức tổ chức của công ty.
- Các tranh chấp khác về kinh doanh, thương mại, trừ trường hợp thuộc thẩm quyền
giải quyết của cơ quan, tổ chức khác theo quy định của pháp luật.10
1.3.2.2. Thẩm quyền của Tòa án các cấp
Khi có TCKD,TM xảy ra, và được xác định là thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa
án thì cần xác định tranh chấp đó thuộc quyền giải quyết sơ thẩm của Tòa án cấp nào
trong hệ thống Tòa án. Như vậy thẩm quyền giải quyết TCKD,TM của Tòa án các cấp là
quyền của từng cấp Tòa án trong hệ thống Tòa án thực hiện các thủ tục giải quyết một
TCKD,TM theo thủ tục sơ thẩm. Theo quy định của pháp luật hiện hành thì chỉ có Tòa án
cấp huyện và Tòa án cấp tỉnh mới có thẩm quyền giải quyết theo thủ tục sơ thẩm.
- Tòa án nhân dân cấp huyện: Tòa án nhân dân cấp huyện có thẩm quyền giải quyết
tranh chấp phát sinh trong hoạt động KD,TM giữa cá nhân, tổ chức có đăng ký kinh doanh
10

Bộ luật Tố tụng Dân sự năm 2015, điều 30.

8


Thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại
với nhau và đều có mục đích lợi nhuận.
Tuy nhiên, những tranh chấp nói trên mà có đương sự hoặc tài sản ở nước ngoài

hoặc cần phải ủy thác tư pháp cho cơ quan đại diện của Việt Nam ở nước ngoài, cho Tòa
án nước ngoài không thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án nhân dân cấp huyện.11
- Tòa án nhân dân cấp tỉnh :
Tòa án nhân dân cấp tỉnh có thẩm quyền giải quyết theo thủ tục sơ thẩm tất cả
những vụ án KD,TM mại quy định tại Điều 30 của BLTTDS năm 2015, trừ những vụ án
thuộc thẩm quyền của Tòa án cấp huyện. Trong trường hợp cần thiết Tòa án cấp tỉnh có
thế lấy lên để giải quyết theo thủ tục sơ thẩm vụ án kinh doanh, thương mại thuộc thẩm
quyền của Tòa án cấp huyện.
1.3.2.3. Thẩm quyền theo lãnh thổ
Nếu thẩm quyền chung phân định thẩm quyền của Tòa án nhân dân với thẩm quyền
của các cơ quan khác, thẩm quyền của Tòa án các cấp phân định thẩm quyền giữa các
cấp Tòa án với nhau thì thẩm quyền theo lãnh thổ phân định thẩm quyền giữa các Tòa án
với nhau. Vậy “thẩm quyền theo lãnh thổ là việc xác định cụ thể Tòa án nào có thẩm
quyền giải quyết TCKD,TM theo trình tự sơ thẩm”.12
Thẩm quyền giải quyết vụ án KD,TM của Tòa án theo lãnh thổ được xác định là
Tòa án nơi bị đơn cư trú, làm việc, nếu bị đơn là cá nhân hoặc nơi bị đơn có trụ sở, nếu bị
đơn là cơ quan, tổ chức có thẩm quyền giải quyết theo thủ tục sơ thẩm những tranh chấp
về KD,TM. Tuy nhiên, luật cũng cho phép các đương sự có quyền tự thoả thuận với nhau
bằng văn bản yêu cầu Tòa án nơi nguyên đơn cư trú, làm việc hoặc có trụ sở giải quyết.
Trong trường hợp tranh chấp liên quan đến bất động sản, thì Tòa án nơi có bất động sản
có thẩm quyền những tranh chấp về bất động sản.13
1.3.2.4. Thẩm quyền theo sự lựa chọn của nguyên đơn
Trong một số trường hợp việc xác định thẩm quyền theo lãnh thổ gặp khó khăn. Ví
dụ như trong vụ án có nhiều bị đơn mà bị đơn cư trú, làm việc hoặc có trụ sở ở nhiều nơi
khác nhau, hoặc trong một vụ tranh chấp bất động sản, các bất động sản ở nhiều nơi khác
nhau hoặc nếu để Tòa án có thẩm quyền theo lãnh thổ giải quyết sẽ không thuận lợi cho
nguyên đơn. Vì thế, Điều 40 BLTTDS năm 2015 đã quy định trong một số trường hợp
nguyên đơn có quyền lựa chọn Tòa án giải quyết tranh chấp.
Như vậy, “Thẩm quyền giải quyết TCKD,TM theo sự lựa chọn của nguyên đơn là
quyền của một Tòa án cụ thể trong hệ thống Tòa án được thực hiện thủ tục giải quyết

TCKD,TM đó theo thủ tục sơ thẩm trên cơ sở sự lựa chọn của nguyên đơn”.
11

Bộ luật Tố tụng Dân sự năm 2015, điều 35.
Trương Thanh Hùng, Giáo trình luật Tố tụng dân sự 1, Khoa Luật, Trường Đại học Cần Thơ, 2009, tr.53.
13
Bộ luật Tố tụng Dân sự năm 2015, điều 39.
12

9


Thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại
1.4. Pháp luật nước ngoài về phân định thẩm quyền của Tòa án trong việc giải
quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại
Trên thế giới hiện nay đang tồn tại nhiều hệ thống pháp luật khác nhau: hệ thống
pháp luật dân sự (civil law), hệ thống thông luật (common law), hệ thống pháp luật hồi
giáo... Mỗi hệ thống pháp luật có hệ thống cơ quan tài phán với những đặc thù riêng. Qua
nghiên cứu và khảo sát kinh nghiệm của một số quốc gia về mô hình tổ chức cơ quan tài
phán Tòa án trong việc giải quyết các TCKD,TM, có thể đưa ra một số nhận xét sau đây:
Thứ nhất, mặc dù có những khác biệt nhất định nhưng tựu trung có hai mô hình tổ
chức hệ thống Tòa án trong việc giải quyết TCKD,TM là thành lập Tòa chuyên trách
(Tòa thương mại) và không thành lập Tòa chuyên trách mà giao nhiệm vụ này cho Tòa
án thường (Tòa dân sự).
Thành lập Tòa chuyên trách với tên gọi là Tòa kinh tế hay Tòa thương mại độc lập
với Tòa án thường (Tòa dân sự) để giải quyết các TCKD,TM là mô hình thường gặp ở
các nước theo truyền thống luật dân sự (civil law) như Cộng hòa Pháp, Cộng hòa Liên
bang Đức và sau này có thêm Cộng hòa Liên bang Nga. Với quan niệm rằng, các tranh
chấp trong hoạt động của giới thương gia có những đặc điểm riêng và cần có một Tòa án
riêng để giải quyết các tranh chấp ấy. Ở các nước này, Tòa thương mại chỉ được thành

lập ở cấp sơ thẩm, còn cấp phúc thẩm và phá án (giám đốc thẩm) không có Tòa thương
mại mà do Tòa án thường giải quyết. Riêng Liên bang Nga có hẳn một hệ thống Tòa án
riêng gọi là Tòa án Trọng tài ở cả ba cấp để xét xử các TCKD,TM.
Các quốc gia theo truyền thống luật án lệ (common law) thì trái lại, thường không
thành lập Tòa thương mại mà giao nhiệm vụ giải quyết các TCKD,TM cho Tòa án
thường với quan niệm cho rằng: về bản chất tranh chấp kinh tế cũng là một dạng của
tranh chấp dân sự nên không cần thiết phải có một cơ quan tài phán riêng cho loại tranh
chấp này. Tuy nhiên để chuyên môn hóa hoạt động này, phần lớn các quốc gia này
thường thành lập các phân Tòa thương mại trong Tòa án thường để giải quyết các
TCKD,TM.
Thứ hai, hầu hết hệ thống Tòa án ở các quốc gia đều được tổ chức theo cấp xét xử
với nguyên tắc xét xử hai cấp và Tòa phá án.
Ở mỗi cấp Tòa án thường chỉ giải quyết tranh chấp theo một thủ tục nhất định. Tòa
khu vực (có thể là Tòa thương mại hoặc Tòa dân sự) xét xử sơ thẩm, Tòa phúc thẩm xét xử
phúc thẩm và Tòa tối cao làm nhiệm vụ phá án. Ví dụ như ở Pháp, Tòa án thương mại chỉ
làm nhiệm vụ xét xử sơ thẩm. Đối với tranh chấp thương mại có giá trị không quá 13.000
Fr thì các Tòa án thương mại xét xử sơ thẩm đồng thời chung thẩm. Đối với tranh chấp có
giá trị lớn hơn thì việc xét xử phúc thẩm sẽ được tiến hành theo các trình tự tố tụng dân sự
thông thường trước Tòa án phúc thẩm (Tòa dân sự của Tòa án cấp trên). Bản án phúc thẩm
10


Thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại
nếu có kháng nghị sẽ được xem xét lại ở Tòa phá án (Tòa tối cao). 14 Riêng Tòa án Trọng
tài ở Nga có hơi khác một chút, bao gồm 82 Tòa sơ thẩm ở các chủ thể liên bang (các nước
cộng hòa, các tỉnh tự trị...), 10 Tòa án khu vực và Tòa án Trọng tài tối cao.
Thứ ba, việc tổ chức hệ thống Tòa án để giải quyết các TCKD,TM thường không
theo địa giới hành chính mà được xác định theo nhu cầu của hoạt động xét xử (số lượng
các vụ tranh chấp trong năm).
Chính vì vậy, số lượng các Tòa án ở thủ đô hoặc các trung tâm thương mại bao giờ

cũng nhiều hơn các khu vực khác, nơi mà các hoạt động sản xuất KD,TM kém phát triển
hơn. Điều này được thể hiện ở tất cả các quốc gia dù có thành lập Tòa thương mại
chuyên biệt hay không bởi họ quan niệm Tòa án là để phục vụ các nhu cầu của xã hội mà
ở đây là nhu cầu của các thương gia.

CHƯƠNG 2
QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VIỆT NAM HIỆN HÀNH VỀ THẨM QUYỀN
CỦA TÒA ÁN TRONG VIỆC GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP KINH DOANH,
THƯƠNG MẠI
2.1. Thẩm quyền theo vụ việc
14

Nguyễn Vũ Hoàng, Giải quyết tranh chấp thương mại quốc tế bằng con đường Tòa án, NXB Thanh niên, Hà Nội,
2003, tr. 16.

11


Thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại
Xác định thẩm quyền theo vụ việc là xác định phạm vi các tranh chấp phát sinh từ
hoạt động KD,TM được pháp luật xác định thuộc quyền hạn giải quyết của Tòa án. Theo
quy định tại Điều 29 BLTTDS năm 2004 sửa đổi, bổ sung năm 2011 (hay Điều 30
BLTTDS năm 2015) thì Tòa án có thẩm quyền giải quyết những tranh chấp phát sinh
trong hoạt động KD,TM bao gồm:
2.1.1. Tranh chấp phát sinh trong hoạt động kinh doanh, thương mại giữa cá
nhân, tổ chức có đăng ký kinh doanh với nhau và đều có mục đích lợi nhuận
Điều 29 BLTTDS năm 2004 sửa đổi, bổ sung năm 2011 quy định: “Những tranh
chấp phát sinh trong hoạt động kinh doanh, thương mại giữa cá nhân, tổ chức có đăng
ký kinh doanh với nhau và đều có mục đích lợi nhuận bao gồm: Mua bán hàng hoá, cung
ứng dịch vụ, phân phối, đại diện, đại lý, ký gửi, thuê, cho thuê, thuê mua, xây dựng, tư

vấn, kỷ thuật, vận chuyển hàng hóa, hành khách bằng đường sắt, đường bộ, đường thủy
nội địa, vận chuyển hàng hoá, hành khách bằng đường hàng không, đường biển, mua
bán cổ phiếu, trái phiếu và giấy tờ có giá khác, đầu tư, tài chính, ngân hàng, bảo hiểm,
thăm dò, khai thác”15 thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án.
Như vậy, với quy định này ta thấy những tranh chấp phát sinh giữa cá nhân, tổ chức
từ hoạt động kinh doanh, thương mại thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án nếu thỏa
mãn ba điều kiện sau:
Một là, chủ thể của TCKD,TM là cá nhân, tổ chức có đăng ký kinh doanh.
Theo hướng dẫn tại Nghị quyết số 03/2012/NQ-HĐTP “Cá nhân, tổ chức có đăng
ký kinh doanh là cá nhân, tổ chức đã được các cơ quan có thẩm quyền đăng ký kinh
doanh cấp giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh theo quy định của pháp luật, cụ thể như
sau:
a) Cá nhân, hộ gia đình, tổ hợp tác (theo Bộ luật Dân sự năm 2005, Luật Thương
mại và các văn bản quy phạm pháp luật khác của về đăng ký kinh doanh);
b) Doanh nghiệp (theo Luật Doanh nghiệp và các văn bản quy phạm pháp luật
hướng dẫn thi hành Luật Doanh nghiệp);
c) Hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã (theo Luật Hợp tác xã và các văn bản quy phạm
pháp luật hướng dẫn thi hành Luật Hợp tác xã);
d) Cá nhân, tổ chức khác theo quy định của pháp luật về đăng ký kinh doanh”.16
Hai là, các tranh chấp này phát sinh từ hoạt động KD,TM và các hoạt động đó đều
có mục đích lợi nhuận.
Để xác định thế nào là hoạt động KD,TM, Nghị quyết số 03/2012/NQ-HĐTP đã
15

Bộ Luật Tố tụng dân sự năm 2004, điều 29, khoản 1.
Nghị quyết số 03/2012/NQ-HĐTP ngày 03/12/2012 của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao Hướng dẫn
thi hành một số quy định trong Phần thứ nhất “Những quy định chung” của Bộ luật Tố tụng dân sự đã được sửa đổi,
bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng dân sự, điều 6, khoản 1.
16

12


Thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại
hướng dẫn như sau: “Hoạt động kinh doanh, thương mại là hoạt động nhằm mục đích
sinh lợi, bao gồm mua bán hàng hoá, cung ứng dịch vụ, đầu tư, xúc tiến thương mại và
các hoạt động nhằm mục đích sinh lợi khác quy định tại khoản 1 Điều 3 Luật Thương
mại. Hoạt động kinh doanh, thương mại không chỉ là hoạt động trực tiếp theo đăng ký
kinh doanh, thương mại mà còn bao gồm cả các hoạt động khác phục vụ thúc đẩy, nâng
cao hiệu quả hoạt động kinh doanh, thương mại”.17
Bên cạnh đó, Nghị quyết số 03/2012/NQ-HĐTP của Hội đồng thẩm phán Tòa án
nhân dân tối cao ngày 03/12/2012 cũng đã hướng dẫn dấu hiệu “mục đích lợi nhuận” của
tổ chức, cá nhân trong hoạt động KD,TM đó là: “Mục đích lợi nhuận của cá nhân, tổ
chức trong hoạt động kinh doanh, thương mại là mong muốn của cá nhân, tổ chức đó thu
được lợi nhuận mà không phân biệt có thu được hay không thu được lợi nhuận từ hoạt
động kinh doanh, thương mại đó”. 18 Như vậy, hướng dẫn của Nghị quyết số
03/2012/NQ-HĐTP về vấn đề trên là cơ sở pháp lý đầu tiên để Tòa án xác định đâu là
tranh chấp KD,TM và đâu là tranh chấp dân sự (được hiểu theo nghĩa hẹp).
Đồng thời, Tòa án cũng có thể căn cứ vào Luật Doanh nghiệp năm 2014 để xác
định: “Kinh doanh là việc thực hiện liên tục một, một số hoặc tất cả các công đoạn của
quá trình đầu tư, từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm hoặc cung ứng dịch vụ trên thị
trường nhằm mục đích sinh lợi”.19 Hoặc Điều 3 Luật Thương mại năm 2005 cũng đã quy
định: "Hoạt động thương mại là hoạt động nhằm mục đích sinh lợi, bao gồm mua bán
hàng hóa, cung ứng dịch vụ, đầu tư, xúc tiến thương mại và các hoạt động nhằm mục
đích sinh lợi khác”.20
Như vậy, về cơ bản pháp luật Việt Nam đã có sự thống nhất khi quy định hoạt động
KD,TM bao gồm cả các hoạt động nhằm phục vụ thúc đẩy, nâng cao hiệu quả hoạt động
KD,TM như: hoạt động khuyến mại; quảng cáo thương mại; hội chợ, triển lãm thương
mại; trưng bày, giới thiệu hàng hóa; môi giới thương mại...
- Ba là, các tranh chấp phải thuộc 14 lĩnh vực được quy định tại khoản 1 Điều 29

BLTTDS năm 2004 sửa đổi, bổ sung năm 2011 thì mới thuộc thẩm quyền của Tòa án. Cụ
thể đó là các lĩnh vực sau đây: “a) Mua bán hàng hoá; b) Cung ứng dịch vụ; c) Phân phối;
d) Đại diện, đại lý; đ) Ký gửi; e) Thuê, cho thuê, thuê mua; g) Xây dựng; h) Tư vấn, kỹ
thuật; i) Vận chuyển hàng hoá, hành khách bằng đường sắt, đường bộ, đường thuỷ nội
địa; k) Vận chuyển hàng hoá, hành khách bằng đường hàng không, đường biển; l) Mua
bán cổ phiếu, trái phiếu và giấy tờ có giá khác; m) Đầu tư, tài chính, ngân hàng; n) Bảo
17

Nghị quyết số 03/2012/NQ-HĐTP ngày 03/12/2012 của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao Hướng dẫn
thi hành một số quy định trong Phần thứ nhất “Những quy định chung” của Bộ luật Tố tụng dân sự đã được sửa đổi,
bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng dân sự, Điều 6, Khoản 3.
18
Nghị quyết số 03/2012/NQ-HĐTP ngày 03/12/2012 của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao Hướng dẫn
thi hành một số quy định trong Phần thứ nhất “Những quy định chung” của Bộ luật Tố tụng dân sự đã được sửa đổi,
bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng dân sự, Điều 6, Khoản 2.
19
Luật Doanh nghiệp năm 2014, điều 4, khoản 6.
20
Luật Thương mại năm 2005, điều 3, khoản 1.

13


Thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại
hiểm; o) Thăm dò, khai thác”.
Điều 30, BLTTDS năm 2015 quy định: “Những tranh chấp phát sinh trong hoạt
động kinh doanh, thương mại giữa cá nhân, tổ chức có đăng ký kinh doanh với nhau và
đều có mục đích lợi nhuận” 21 thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án. Với tinh thần cải
cách tư pháp nhằm tăng cường thẩm quyền của Tòa án. Do đó Điều 30 BLTTDS năm
2015 đã bỏ đi phương pháp liệt kê các tranh chấp KD,TM tại khoản 1 Điều 29 BLTTDS

năm 2004 sửa đổi, bổ sung năm 2011. Việc bỏ quy định mang tính liệt kê cụ thể các tranh
chấp KD,TM thì thẩm quyền của Tòa án được mở rộng hơn nhiều so với các giai đoạn
trước đó và mới có thể điều chỉnh được tất cả các tranh chấp KD,TM phát sinh trong thực
tiễn. Từ đó, khắc phục được tình trạng các tranh chấp KD,TM phát sinh nhưng tòa án
không có cơ sở thụ lý và giải quyết khi đương sự có yêu cầu.
2.1.2. Tranh chấp về quyền sở hữu trí tuệ, chuyển giao công nghệ giữa cá nhân,
tổ chức với nhau và đều có mục đích lợi nhuận
Quyền sở hữu trí tuệ, chuyển giao công nghệ được xác định là một dạng của tài sản,
nhưng nó là một dạng tài sản đặc biệt bởi nó mang tính phi vật chất và cũng không dễ
dàng trong việc xác định giá trị của loại tài sản này, thông thường thì nó có giá trị rất cao.
Cùng với tầm quan trọng ngày càng tăng của sở hữu trí tuệ và chuyển giao công nghệ,
các tranh chấp về lĩnh vực cũng xảy ra ngày càng nhiều hơn.
So với Pháp lệnh Thủ tục giải quyết các vụ án kinh tế 1994, quy định thêm các
tranh chấp về sở hữu trí tuệ, chuyển giao công nghệ giữa cá nhân, tổ chức với nhau và
đều có mục đích lợi nhuận thuộc tranh chấp về kinh doanh thương mại. Khác với các
tranh chấp quy định tại khoản 1 Điều 29 BLTTDS năm 2004 sửa đổi, bổ sung năm 2011,
loại tranh chấp này chỉ lấy tiêu chí mục đích của các bên tranh chấp để phân biệt
TCKD,TM hay tranh chấp dân sự.
Tương tự khoản 2, Điều 29, BLTTDS năm 2004 sửa đổi, bổ sung năm 2011 thì
khoản 2, Điều 30, BLTTDS năm 2015 quy định những tranh chấp về quyền sở hữu trí
tuệ, chuyển giao công nghệ giữa các cá nhân, tổ chức với nhau thì không nhất thiết cá
nhân, tổ chức đó phải đăng kí kinh doanh mà chỉ đòi hỏi các bên phải có mục đích lợi
nhuận. Nếu chỉ có một bên có mục đích lợi nhuận, còn bên kia không có mục đích lợi
nhuận, thì tranh chấp đó là tranh chấp về dân sự.
2.1.2.1. Tranh chấp về quyền sở hữu trí tuệ
Theo Luật Sở hữu trí tuệ 2005 sửa đổi, bổ sung năm 2009 “Quyền sở hữu trí tuệ là
quyền của tổ chức, cá nhân đối với tài sản trí tuệ, bao gồm quyền tác giả và quyền liên
quan đến quyền tác giả, quyền sở hữu công nghiệp và quyền đối với giống cây trồng”.22
Đối với các tranh chấp quyền sở hữu trí tuệ thì hiện nay Thông tư liên tịch số
21

22

Bộ Luật Tố tụng Dân sự năm 2015, điều 30, khoản 1.
Luật Sở hữu Trí tuệ năm 2005 sửa đổi, bổ sung năm 2009, điều 4, khoản 1.

14


Thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại
02/2008/TTLT-TANDTC-VKSNDTC-BVHTT&DL-BKH&CN-BTP ngày 03/04/2008
Hướng dẫn áp dụng một số quy định của pháp luật trong việc giải quyết các tranh chấp về
quyền sở hữu trí tuệ tại Tòa án nhân dân quy định tranh chấp quyền sở hữu trí tuệ thuộc
thẩm quyền giải quyết của Tòa án bao gồm
- Các tranh chấp về quyền tác giả: Tranh chấp giữa cá nhân với cá nhân về quyền
tác giả đối với tác phẩm văn học, nghệ thuật, khoa học, tác phẩm phái sinh; Tranh chấp
giữa các đồng tác giả về phân chia quyền đồng tác giả; Tranh chấp giữa cá nhân và tổ
chức về chủ sở hữu quyền tác giả tác phẩm; Tranh chấp giữa chủ sở hữu quyền tác giả
với tác giả về tiền nhuận bút, tiền thù lao cho tác giả sáng tạo tác phẩm trên cơ sở nhiệm
vụ được giao hoặc hợp đồng; Tranh chấp về thực hiện quyền nhân thân hoặc quyền tài
sản của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả; Tranh chấp về quyền tác giả đối với chương
trình máy tính, sưu tập dữ liệu giữa người cung cấp tài chính và các điều kiện vật chất có
tính chất quyết định cho việc xây dựng, phát triển chương trình máy tính, sưu tập dữ liệu
với người thiết kế, xây dựng chương trình máy tính, sưu tập dữ liệu; Tranh chấp về quyền
tác giả đối với tác phẩm điện ảnh, tác phẩm sân khấu giữa người đầu tư tài chính và cơ sở
vật chất - kỹ thuật để sản xuất tác phẩm điện ảnh, tác phẩm sân khấu với người tham gia
sáng tạo và người sản xuất ra tác phẩm điện ảnh, tác phẩm sân khấu hoặc tranh chấp giữa
họ với nhau về tiền nhuận bút, thù lao và các quyền lợi vật chất khác; Tranh chấp giữa
chủ sở hữu quyền tác giả với người sử dụng tác phẩm đã công bố không phải xin phép,
không phải trả tiền nhuận bút, thù lao, vì lý do việc sử dụng làm ảnh hưởng đến việc khai
thác bình thường tác phẩm, gây phương hại đến các quyền của tác giả, chủ sở hữu tác

phẩm; Tranh chấp giữa chủ sở hữu quyền tác giả với người sử dụng tác phẩm đã công bố
không phải xin phép nhưng phải trả tiền nhuận bút, thù lao vì lý do người sử dụng không
trả tiền nhuận bút, thù lao hoặc làm ảnh hưởng đến việc khai thác bình thường tác phẩm,
gây phương hại đến các quyền của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả; Tranh chấp về hợp
đồng chuyển nhượng, chuyển quyền sử dụng quyền tác giả hoặc tranh chấp về hợp đồng
dịch vụ bản quyền tác giả; Tranh chấp phát sinh do hành vi xâm phạm quyền tác giả;
Tranh chấp về thừa kế, kế thừa quyền tài sản quy định tại Điều 20 và quyền nhân thân
theo quy định tại khoản 3 Điều 19 của Luật Sở hữu trí tuệ. Tranh chấp khác về quyền tác
giả theo quy định của pháp luật.
- Các tranh chấp về quyền liên quan: Tranh chấp giữa chủ đầu tư với người biểu
diễn về quyền nhân thân và quyền tài sản đối với cuộc biểu diễn; tranh chấp giữa người
biểu diễn với người khai thác sử dụng các quyền tài sản đối với cuộc biểu diễn về tiền thù
lao; Tranh chấp giữa nhà sản xuất bản ghi âm, ghi hình với người thực hiện các quyền
của nhà sản xuất bản ghi âm, ghi hình về quyền lợi vật chất khi bản ghi âm, ghi hình của
nhà sản xuất được phân phối đến công chúng; Tranh chấp giữa tổ chức phát sóng với
người sử dụng các quyền của tổ chức phát sóng về quyền lợi vật chất khi chương trình
15


Thẩm quyền của Tòa án trong việc giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại
phát sóng của tổ chức đó được ghi âm, ghi hình, phân phối đến công chúng; Tranh chấp
giữa người biểu diễn, nhà sản xuất bản ghi âm, ghi hình, tổ chức phát sóng với người sử
dụng quyền liên quan không phải xin phép, không phải trả tiền nhuận bút, thù lao vì lý do
việc sử dụng làm ảnh hưởng đến việc khai thác bình thường cuộc biểu diễn, bản ghi âm,
ghi hình, chương trình phát sóng và gây phương hại đến quyền của người biểu diễn, nhà
sản xuất bản ghi âm, ghi hình, tổ chức phát sóng; Tranh chấp giữa tác giả, chủ sở hữu
quyền tác giả, người biểu diễn, nhà sản xuất bản ghi âm, ghi hình, tổ chức phát sóng với
người sử dụng quyền liên quan không phải xin phép nhưng phải trả tiền nhuận bút, thù
lao, vì lý do người sử dụng không phải trả tiền nhuận bút, thù lao hoặc làm ảnh hưởng
đến việc khai thác hình thường cuộc biểu diễn, bản ghi âm, ghi hình, chương trình phát

sóng và gây phương hại đến quyền của người biểu diễn, nhà sản xuất bản ghi âm, ghi
hình, tổ chức phát sóng; Tranh chấp về quyền liên quan đối với cuộc biểu diễn, bản ghi
âm, ghi hình, chương trình phát sóng (tranh chấp ai là chủ sở hữu đối với cuộc biểu diễn,
bản ghi âm, ghi hình, chương trình phát sóng đó...); Tranh chấp phát sinh do hành vi xâm
phạm quyền liên quan; Tranh chấp về thừa kế, kế thừa quyền liên quan; Tranh chấp khác
về quyền liên quan theo quy định của pháp luật.
- Các tranh chấp về quyền sở hữu công nghiệp: Tranh chấp về quyền đăng ký sáng
chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí, nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý; Tranh chấp về
quyền ưu tiên đối với đơn đăng ký sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, nhãn hiệu; Tranh
chấp về quyền tác giả sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí; Tranh chấp về
quyền nhân thân, quyền tài sản của tác giả sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố
trí; Tranh chấp về quyền tạm thời đối với sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí
giữa người có quyền nộp đơn đăng ký sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, thiết kế bố trí với
người đang sử dụng các đối tượng sở hữu công nghiệp đó hoặc tranh chấp về khoản tiền
đền bù giữa chủ văn bằng bảo hộ với người đã sử dụng sáng chế, kiểu dáng công nghiệp,
thiết kế bố trí; Tranh chấp về quyền sử dụng trước sáng chế, kiểu dáng công nghiệp giữa
chủ sở hữu sáng chế, kiểu dáng công nghiệp với người sử dụng trước sáng chế, kiểu dáng
công nghiệp liên quan đến việc chuyển giao quyền đó cho người khác, mở rộng phạm vi,
khối lượng sử dụng mà không được phép của chủ sở hữu đối tượng sở hữu công nghiệp;
Tranh chấp về khoản tiền đền bù giữa chủ văn bằng bảo hộ sáng chế, kiểu dáng công
nghiệp; thiết kế bố trí với người sử dụng sáng chế, kiểu dáng công nghiệp; thiết kế bố trí
trong khoảng thời gian từ ngày công bố đơn yêu cầu cấp văn bằng bảo hộ trên Công báo
sở hữu công nghiệp đến ngày cấp văn bằng bảo hộ; Tranh chấp về quyền của chủ sở hữu
đối tượng sở hữu công nghiệp (bao gồm cả tranh chấp về phần quyền của các đồng chủ
sở hữu); Tranh chấp phát sinh từ các hành vi xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp;
Tranh chấp phát sinh từ các hành vi xâm phạm quyền của tác giả sáng chế, kiểu dáng
công nghiệp; thiết kế bố trí; Tranh chấp về trả thù lao cho tác giả sáng chế, kiểu dáng
16