Sử dụng phương pháp bàn tay nặn bột trong dạy học các môn tự nhiên và xã hội, khoa học ở tiểu học
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (801.85 KB, 30 trang )
TẬP HUẤN
SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP “BÀN TAY NẶN BỘT” TRONG DẠY
HỌC CÁC MÔN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI, KHOA HỌC Ở TIỂU HỌC
Huế, tháng 10-2015
Tài liệu lưu hành nội bộ
MỤC LỤC
MỤC LỤC........................................................................................................................................................2
PHẦN 1.............................................................................................................................................................4
NHỮNG ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA PHƯƠNG PHÁP ..........................................................................4
“BÀN TAY NẶN BỘT”...................................................................................................................................4
1.1 Mục tiêu:....................................................................................................................................................4
1.2 Phương pháp tiếp cận.................................................................................................................................4
1.3 Học liệu.....................................................................................................................................................4
1.4 Tiến trình hoạt động...................................................................................................................................4
PHẦN 2.............................................................................................................................................................5
SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP “BÀN TAY NẶN BỘT” .................................................................................5
TRONG DẠY HỌC MÔN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI Ở TIỂU HỌC...........................................................5
2.1 Mục tiêu.....................................................................................................................................................5
2.2 Phương pháp tiếp cận.................................................................................................................................5
2.3 Học liệu.....................................................................................................................................................5
2.4 Tiến trình hoạt động...................................................................................................................................5
PHẦN 3.............................................................................................................................................................6
SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP “BÀN TAY NẶN BỘT” .................................................................................6
TRONG DẠY HỌC MÔN KHOA HỌC Ở TIỂU HỌC...............................................................................6
3.1 Mục tiêu.....................................................................................................................................................6
3.2 Phương pháp tiếp cận.................................................................................................................................6
3.3 Học liệu.....................................................................................................................................................6
3.4 Tiến trình hoạt động...................................................................................................................................6
PHẦN 4.............................................................................................................................................................7
TỔNG KẾT......................................................................................................................................................7
PHỤ LỤC 1......................................................................................................................................................8
GIỚI THIỆU PHƯƠNG PHÁP "BÀN TAY NẶN BỘT" (PP-BTNB)........................................................8
1.1 Phương pháp Bàn tay nặn bột (PP-BTNB) là gì ?......................................................................................8
1.2 Thế nào là giảng dạy khoa học dựa trên cơ sở tìm tòi-nghiên cứu.............................................................8
1.2.1 Tự làm thí nghiệm là cốt lõi của việc tiếp thu kiến thức khoa học......................................................9
1.2.2 HS cần phải hiểu rõ câu hỏi đặt ra hay vấn đề trọng tâm của bài học..................................................9
1.2.3 Tìm tòi-nghiên cứu khoa học đòi hỏi học sinh nhiều kỹ năng. Một trong các kỹ năng cơ bản đó là
thực hiện một quan sát có chủ đích..............................................................................................................9
1.2.4 Học khoa học không chỉ là hành động với các đồ vật, dụng cụ thí nghiệm mà học sinh còn cần phải
biết lập luận, trao đổi với các học sinh khác, biết viết cho mình và cho người khác hiểu..........................10
1.2.5 Dùng tài liệu khoa học để kết thúc quá trình tìm tòi-nghiên cứu.......................................................10
1.2.6 Khoa học là một công việc cần sự hợp tác........................................................................................10
1.3 Tiến trình sư phạm của PP-BTNB...........................................................................................................11
1.3.1 Bước 1: Tình huống xuất phát và câu hỏi nêu vấn đề........................................................................12
1.3.2 Bước 2: Bộc lộ suy nghĩ, nhận thức ban đầu.....................................................................................12
1.3.3 Bước 3: Đề xuất câu hỏi và phương án tìm tòi-nghiên cứu...............................................................12
1.3.4 Bước 4: Tiến hành thí nghiệm tìm tòi-nghiên cứu.............................................................................12
1.3.5 Bước 5: Kết luận kiến thức...............................................................................................................13
PHỤ LỤC 2....................................................................................................................................................14
VÍ DỤ MINH HỌA TIẾN TRÌNH DẠY HỌC THEO PP-BTNB TRONG DẠY HỌC MÔN TỰ NHIÊN
VÀ XÃ HỘI Ở TIỂU HỌC...........................................................................................................................14
Bài 1: Cơ quan vận động (TN-XH lớp 2)......................................................................................................14
1.1 Xác định vị trí của bài học trong chương trình.........................................................................................14
1.2 Địa chỉ áp dụng phương pháp BTNB trong bài học.................................................................................14
1.3 Tiến trình tham khảo................................................................................................................................14
1.3.1 Tên tiến trình: Con rối và Em............................................................................................................14
2
1.3.2 Mục tiêu sau tiến trình .....................................................................................................................14
1.3.3 Đồ dùng dạy học...............................................................................................................................14
1.3.4 Thời gian dự kiến: 35 phút................................................................................................................15
1.3.5 Tiến trình .........................................................................................................................................15
Bài 2: Bộ xương (TN và XH lớp 2)................................................................................................................17
2.1 Xác định vị trí của bài học trong chương trình.........................................................................................17
2.2 Địa chỉ áp dụng phương pháp BTNB trong bài học: Cả bài.....................................................................17
2.3 Tiến trình tham khảo................................................................................................................................17
2.3.1 Tên tiến trình: Bộ xương của em......................................................................................................17
2.3.2 Mục tiêu sau tiến trình: ...................................................................................................................17
2.3.3 Đồ dùng dạy học:..............................................................................................................................17
2.3.4 Thời gian dự kiến: 35 phút ...............................................................................................................17
2.3.5 Tiến trình tham khảo.........................................................................................................................17
PHỤ LỤC 3....................................................................................................................................................21
CÁC BÀI TRONG MÔN TN-XH, KHOA HỌC CÓ THỂ ÁP DỤNG PHƯƠNG PHÁP “BÀN TAY NẶN
BỘT”...............................................................................................................................................................21
3.1 LỚP 1.......................................................................................................................................................21
3.2 LỚP 2.......................................................................................................................................................22
3.3 LỚP 3.......................................................................................................................................................23
3.4 LỚP 4.......................................................................................................................................................24
3.5 LỚP 5.......................................................................................................................................................25
PHỤ LỤC 4....................................................................................................................................................26
VÍ DỤ MINH HỌA TIẾN TRÌNH DẠY HỌC THEO PP-BTNB TRONG DẠY HỌC MÔN KHOA
HỌC Ở TIỂU HỌC.......................................................................................................................................26
BÀI 53: CÂY CON MỌC LÊN TỪ HẠT (Khoa học lớp 5).......................................................................26
4.1 Xác định vị trí của bài học trong chương trình.........................................................................................26
4.2 Địa chỉ áp dụng phương pháp BTNB trong bài học.................................................................................26
4.3 Tiến trình tham khảo................................................................................................................................26
4.3.1 Tên tiến trình: Hạt mọc thành cây như thế nào ?..............................................................................26
4.3.2 Mục tiêu sau tiến trình: ...................................................................................................................26
4.3.3 Đồ dùng dạy học:..............................................................................................................................27
4.3.4 Thời gian dự kiến: 1 tuần..................................................................................................................27
4.3.5 Tiến trình tham khảo.........................................................................................................................27
3
PHẦN 1
NHỮNG ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA PHƯƠNG PHÁP
“BÀN TAY NẶN BỘT”
1.1 Mục tiêu:
- Học viên hiểu được cơ sở khoa học của phương pháp Bàn tay nặn bột (BTNB),
các nguyên tắc của Phương pháp.
- Phân tích được tiến trình dạy học của phương pháp BTNB.
- So sánh, tổng hợp để rút ra được những điểm giống nhau và khác biệt giữa
phương pháp BTNB và một số phương pháp dạy học tích cực khác.
1.2 Phương pháp tiếp cận
- Học viên tự nghiên cứu tài liệu có hướng dẫn.
- Báo cáo.
1.3 Học liệu
1.3.1. Vụ giáo dục tiểu học, Hội gặp gỡ Việt Nam (2011), Phương pháp bàn tay
nặn bột ứng dụng vào môn khoa học ở trường tiểu học Việt Nam, Hà Nội.
(Phụ lục 1)
1.4 Tiến trình hoạt động
Hoạt động 1: Học viên nghiên cứu tài liệu Phụ lục 1 tìm hiểu về những lý luận cơ
bản về phương pháp BTNB để biết được các thông tin:
•
•
•
•
Phương pháp BTNB là gì ?
Thế nào là giảng dạy khoa học dựa trên sự tìm tòi nghiên cứu ?
Các nguyên tắc của phương pháp BTNB.
Tiến trình của phương pháp BTNB.
Hoạt động 2: Báo cáo viên hệ thống hóa cơ sở lý luận của phương pháp BTNB,
đối chiếu với một số phương pháp dạy học tích cực khác.
4
PHẦN 2
SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP “BÀN TAY NẶN BỘT”
TRONG DẠY HỌC MÔN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI Ở TIỂU HỌC
2.1 Mục tiêu
- Hiểu tiến trình dạy học theo phương pháp BTNB thông qua phân tích một bài
học cụ thể thuộc môn Tự nhiên và xã hội (TN-XH) ở tiểu học.
- Vận dụng được tiến trình dạy học theo phương pháp BTNB để thiết kế 01 kế
hoạch dạy học thuộc chương trình TN-XH ở tiểu học.
2.2 Phương pháp tiếp cận
- Học viên tự học có hướng dẫn.
- Vấn đáp.
- Hoạt động nhóm.
2.3 Học liệu
2.3.1 Phụ lục 2
2.3.2 Bộ Giáo dục và Đào tạo (2012), Phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học
Tự nhiên và xã hội, khoa học ở trường tiểu học, NXB Lao động, Hà Nội.
(Phụ lục 3)
2.4 Tiến trình hoạt động
Hoạt động 1:
- Báo cáo viên (BCV) tóm tắt về chương trình dạy học môn TN-XH ở tiểu học,
giới thiệu các mô đun kiến thức có thể áp dụng phương pháp BTNB trong chương trình
TN-XH ở tiểu học.
- BCV đề nghị chia nhóm học viên (HV), thành lập trưởng nhóm, thư ký.
- Nhóm HV nghiên cứu phụ lục 2 về một tiến trình dạy học minh họa các bước
của phương pháp BTNB, sử dụng SGK để theo dõi và phân tích cơ sở khoa học của
các bước trong tiến trình minh họa.
- BCV cùng HV thảo luận và liệt kê các vấn đề cần quan tâm khi áp dụng phương
pháp BTNB vào thiết kế tiến trình dạy học ở Việt Nam.
- BCV cung cấp thêm các ví dụ minh họa và sản phẩm của tiến trình dạy học theo
phương pháp.
Hoạt động 2:
- HV nhớ lại các bước của tiến trình dạy học theo phương pháp BTNB. (P.lục 3)
- Nhóm Học viên thực hành thiết kế tiến trình dạy học theo phương pháp BTNB
cho một bài học ở chương trình TN-XH ở tiểu học.
- Nhóm học viên trình bày ý tưởng.
- Báo cáo viên cùng học viên trao đổi, kết luận.
5
PHẦN 3
SỬ DỤNG PHƯƠNG PHÁP “BÀN TAY NẶN BỘT”
TRONG DẠY HỌC MÔN KHOA HỌC Ở TIỂU HỌC
3.1 Mục tiêu
- Hiểu tiến trình dạy học theo phương pháp BTNB thông qua phân tích một bài
học cụ thể thuộc môn Khoa học ở tiểu học.
- Vận dụng được tiến trình dạy học theo phương pháp BTNB để thiết kế 01 kế
hoạch dạy học thuộc chương trình Khoa học ở tiểu học.
3.2 Phương pháp tiếp cận
- Học viên tự học có hướng dẫn
- Vấn đáp
- Hoạt động nhóm
3.3 Học liệu
3.3.1 Bộ Giáo dục và Đào tạo (2012), Phương pháp Bàn tay nặn bột trong dạy học Tự
nhiên và xã hội, khoa học ở trường tiểu học, NXB Lao động, Hà Nội.(Phụ lục 3)
3.3.2 Phụ lục 4
3.4 Tiến trình hoạt động
Hoạt động 1:
- BCV tóm tắt về chương trình dạy học môn Khoa học ở tiểu học, giới thiệu các
mô đun kiến thức có thể áp dụng phương pháp BTNB trong chương trình Khoa học ở
tiểu học.
- BCV đề nghị chia nhóm học viên, thành lập trưởng nhóm, thư ký.
- Nhóm HV nghiên cứu phụ lục 4 về một tiến trình dạy học minh họa các bước
của phương pháp BTNB, sử dụng SGK để theo dõi và phân tích cơ sở khoa học của
các bước trong tiến trình minh họa.
- BCV cùng HV thảo luận và liệt kê các vấn đề cần quan tâm khi áp dụng phương
pháp BTNB vào thiết kế tiến trình dạy học ở Việt Nam.
- BCV cung cấp thêm các ví dụ minh họa và sản phẩm của tiến trình dạy học theo
phương pháp.
Hoạt động 2:
- HV nhớ lại các bước của tiến trình dạy học theo phương pháp BTNB. (P.lục 3)
- Nhóm HV thực hành thiết kế tiến trình dạy học theo phương pháp BTNB cho
một bài học ở chương trình Khoa học ở tiểu học.
- Nhóm học viên trình bày ý tưởng
- Báo cáo viên cùng học viên trao đổi, kết luận.
6
PHẦN 4
TỔNG KẾT
7
PHỤ LỤC 1
GIỚI THIỆU PHƯƠNG PHÁP "BÀN TAY NẶN BỘT" (PP-BTNB)
1.1 Phương pháp Bàn tay nặn bột (PP-BTNB) là gì ?
- Là phương pháp giảng dạy khoa học dựa trên cơ sở của sự tìm tòi-nghiên cứu,
áp dụng cho việc giảng dạy các môn khoa học tự nhiên.
- Là phương pháp hình thành kiến thức cho học sinh thông qua các thí nghiệm.
Dưới sự giúp đỡ của giáo viên, chính các em tìm ra câu trả lời cho các vấn đề đặt ra
trong cuộc sống thông qua tiến hành thí nghiệm, quan sát, nghiên cứu tài liệu hay điều
tra …
Đứng trước một sự vật hiện tượng, học sinh có thể đặt ra các câu hỏi, các giả
thuyết từ những hiểu biết ban đầu, tiến hành các thí nghiệm nghiên cứu để kiểm chứng
và đưa ra những kết luận phù hợp thông qua thảo luận, so sánh, phân tích, tổng hợp
kiến thức.
Mục tiêu của PP-BTNB là tạo nên tính tò mò, ham muốn khám phá, yêu và say
mê khoa học của học sinh. Ngoài việc chú trọng đến kiến thức khoa học, PP-BTNB
còn chú ý nhiều đến việc rèn luyện kỹ năng diễn đạt thông qua ngôn ngữ nói và viết
cho học sinh.
Phương pháp này do giáo sư người Pháp George Charpak (Nobel Vật lý năm
1992) khởi xướng tại Pháp năm 1995. Tháng 9/1996, phương pháp này được Bộ Giáo
dục quốc gia Pháp đưa vào dạy thử nghiệm tại 5 tỉnh với 350 lớp học tham gia. Nhiều
trường đại học, viện nghiên cứu tham gia giúp đỡ các giáo viên thực hiện tiết dạy.
Ngoài việc triển khai PP-BTNB trong các trường tiểu học, trong giảng dạy các
môn Vật lý, Hóa học và Sinh học ở trường THCS, Bộ Giáo dục quốc gia Pháp còn
khuyến khích giáo viên ở các trường mầm non áp dụng phương pháp này trong các tiết
dạy của mình về khoa học. Việc phát triển và ứng dụng PP-BTNB xuyên suốt qua các
bậc học từ Mầm non, tiểu học đến THCS giúp học sinh làm quen với phương pháp học
tập khoa học, chịu khó suy nghĩ tìm tòi, mang lại một không khí mới cho việc giảng
dạy và học tập khoa học tại các trường học ở Pháp.
1.2 Thế nào là giảng dạy khoa học dựa trên cơ sở tìm tòi-nghiên cứu
Giảng dạy theo PP-BTNB hoàn toàn khác nhau giữa các lớp, phụ thuộc vào trình
độ của học sinh. Giảng dạy theo phương pháp này đòi hỏi giáo viên phải năng động,
không theo một khuôn mẫu nhất định. Giáo viên được quyền đề xuất một tiến trình
giảng dạy của mình phù hợp với tưng đối tượng học sinh, từng lớp học.
Tuy nhiên, để giảng dạy theo PP-BTNB cũng cần phải đảm bảo các nguyên tắc
cơ bản sau:
8
1.2.1 Tự làm thí nghiệm là cốt lõi của việc tiếp thu kiến thức khoa học
Học sinh cần thiết phải tự thực hiện và điều khiển các thí nghiệm của mình phù
hợp với hiện tượng, kiến thức mà học sinh quan tâm nghiên cứu. Đây là yếu tố quan
trọng của việc tiếp thu kiến thức, là cơ sở cho việc phát hiện, hiểu các khái niệm và
thông qua các thí nghiệm, học sinh có thể tự hình thành kiến thức liên quan đến thế
giới xung quanh mình.
Trước khi được học kiến thức, học sinh đến lớp với những suy nghĩ ban đầu của
mình về các kiến thức, sự vật, hiện tượng theo cách suy nghĩ và quan niệm riêng của
các em thông qua vốn sống và vốn kiến thức thu nhận được ngoài trường học. Các
quan niệm này có thể đúng hoặc sai.
Các thí nghiệm trong PP-BTNB là những thí nghiệm đơn giản, với các vật liệu
dễ kiếm, gần gũi với học sinh. Học sinh không cần thiết phải đi ra khỏi lớp để thực
hiên các thí nghiệm, không nhất thiết cần phải có phòng thực hành bộ môn riêng biệt
cho các thí nghiệm. Để thiết kế và chuẩn bị cho những thí nghiệm như vậy đòi hỏi giáo
viên cần phải tìm tòi, sáng tạo, học hỏi kinh nghiệm từ các đồng nghiệp khác.
1.2.2 HS cần phải hiểu rõ câu hỏi đặt ra hay vấn đề trọng tâm của bài học
Để học sinh có thể tiếp cận thực sự với tìm tòi-nghiên cứu và cố gắng để hiểu
kiến thức, học sinh cần thiết phải hiểu rõ câu hỏi hoặc vấn đề đặt ra cần giải quyết
trong bài học. Để đạt được yêu cầu này, bắt buộc học sinh phải tham gia vào bước
hình thành các câu hỏi. Có nghĩa là học sinh cần phải có thời gian để khám phá chủ
đề của bài học, thảo luận các vấn đề và các câu hỏi đặt ra để từ đó có thể suy nghĩ về
những gì cần được nghiên cứu, phương án thực hiện như thế nào.
Vai trò của giáo viên rất quan trọng trong việc định hướng, gợi ý, giúp đỡ các
em tự khám phá, tự đặt ra các câu hỏi để học sinh hiểu rõ câu hỏi và vấn đề cần giải
quyết của bài học, từ đó đề xuất các phương án thí nghiệm hợp lý.
Không chỉ trong PP-BTNB mà dù dạy học bằng bất cứ phương pháp nào, việc
học sinh hiểu rõ vấn đề đặt ra, những vấn đề trọng tâm cần giải quyết của bài học là
yếu tố quan trọng và quyết định sự thành công của quá trình dạy học.
1.2.3 Tìm tòi-nghiên cứu khoa học đòi hỏi học sinh nhiều kỹ năng. Một trong
các kỹ năng cơ bản đó là thực hiện một quan sát có chủ đích
Tìm tòi-nghiên cứu yêu cầu học sinh nhiều kỹ năng như: kỹ năng đặt câu hỏi, đề
xuất các dự kiến (dự đoán, giả thiết), dự kiến thí nghiệm, phân tích dữ liệu, giải thích
và bảo vệ các kết luận của mình thông qua tình bày nói hoặc viết … Một trong các kỹ
năng quan trọng đó là học sinh phải biết xác định và quan sát một sự vật, hiện tượng
cần nghiên cứu.
Như chúng ta đã biết, các sự vật, hiện tượng đều có tính chất và đặc trưng cơ
bản. Để hiểu rõ và phân biệt được các sự vật, hiện tượng với nhau bắt buộc người học
phải rút ra được các đặc trưng đó. Nếu quan sát không có chủ đích, quan sát chung
chung và thông tin thu nhận tổng quát thì sẽ không thể giúp học sinh sử dụng để tìm ra
câu trả lời cho các câu hỏi cụ thể. Vì thế, giáo viên cần giúp học sinh định hướng khi
9
quan sát để sự quan sát của các em có chủ đích, nhằm tìm ra câu trả lời cho câu hỏi đặt
ra. Tất nhiên việc định hướng, gợi ý của giáo viên cần phải đưa ra đúng thời điểm,
trước tiên phải yêu cầu học sinh xác định vấn đề cần quan sát và tự định hướng một
quan sát có chủ đích.
1.2.4 Học khoa học không chỉ là hành động với các đồ vật, dụng cụ thí
nghiệm mà học sinh còn cần phải biết lập luận, trao đổi với các học
sinh khác, biết viết cho mình và cho người khác hiểu.
Để các thí nghiệm được thực hiện đúng và thành công, đưa lại kết luận mới về
kiến, học sinh phải suy nghĩ và hiểu những gì mình đang làm, đang thảo luận với học
sinh khác. Các ý tưởng, dự kiến, dự đoán, các khái niệm, kết luận cần được phát biểu
rõ ràng bằng lời hay viết ra giấy để chia sẻ và thảo luận với các học sinh khác.
Việc trình bày ý tưởng, dự đoán kết quả, kết luận của học sinh có thể kết hợp cả
trình bày bằng lời và viết, vẽ ra giấy (trong trường hợp cần phải có sơ đồ minh họa
hoặc kênh hình giúp học sinh biểu đạt tốt hơn). Đôi khi trình bày và biểu đạt ý kiến của
mình cho người khác sẽ giúp học sinh nhận ra mình đã thực sự hiểu được vấn đề hay
chưa. Nếu chưa thực sự hiểu vấn đề, học sinh sẽ lúng túng khi trình bày và rất khó để
diễn đạt trôi chảy, lô-gic vấn đề mình muốn nói. Phần lớn học sinh thích trình bày bằng
lời khi muốn giải thích một vấn đề hơn là viết ra giấy. Việc trình bày bằng lời hay yêu
cầu viết ra giấy cần phải được sử dụng linh hoạt, phù hợp với từng hoạt động, thời gian
(viết sẽ tốn thời gian nhiều hơn trình bày bằng lời). Đây cũng là một yếu tố quan trọng
để giáo viên rèn luyện ngôn ngữ nói và viết cho học sinh trong quá trình dạy học khoa
học.
1.2.5 Dùng tài liệu khoa học để kết thúc quá trình tìm tòi-nghiên cứu
Mặc dù cho rằng làm thí nghiệm trực tiếp là quan trọng nhưng không thể bỏ qua
việc nghiên cứu tài liệu khoa học. Với các thí nghiệm đơn giản, không thể đáp ứng hết
nhu cầu về kiến thức cần tìm hiểu của học sinh và chuyển tải hết nội dung của bài học.
Có nhiều nguồn tài liệu tài liệu khoa học như sách giáo khoa, thông tin trên
Internet, báo chí chuyên ngành, tranh, ảnh, phim khoa học mà giáo viên chuẩn bị … để
hỗ trợ cho học sinh nghiên cứu tìm ra kiến thức. Tuy nhiên, nguồn tài liệu quan trọng,
phù hợp và gần gũi nhất đối với học sinh là sách giáo khoa. Đối với một số kiến thức
có thể khai thác thông qua tài liệu, giáo viên có thể cho học sinh đọc sách giáo khoa và
tìm thông tin để trả lời câu hỏi liên quan.
Việc đọc tài liệu, nhận biết, tìm thấy và lọc được thông tin quan trọng, liên quan
để trả lời cho câu hỏi cũng là phương pháp nghiên cứu trong khoa học (phương pháp
nghiên cứu tài liệu). Cũng giống như đối với vấn đề quan sát, giáo viên phải giúp học
sinh xác định được tài liệu cần đọc, thông tin cần tìm kiếm để định hướng quá trình
nghiên cứu tài liệu của mình.
1.2.6 Khoa học là một công việc cần sự hợp tác
Tìm tòi-nghiên cứu là một hoạt động cần sự hợp tác và kết quả đạt được phần
lớn đến từ một sự hợp tác trong công việc. Trong nghiên cứu khoa học thực sự cũng
10
vậy, ví dụ như một nhà động vật học tự mình quan sát, nghiên cứu về tập tính của một
loài động vật nào đó. Nhưng sau khi có kết quả nghiên cứu, nhà khoa học đó phải công
bố kết quả của mình, thảo luận, so sánh với những nghiên cứu khác trong bài báo khoa
học của mình để chứng tỏ kết quả nghiên cứu của mình là mới và chính xác.
Ngay từ việc thảo luận, hoạt động theo nhóm học sinh cũng đã làm các công
việc tương tự như hoạt động của các nhà khoa học: chia sẻ ý tưởng, tranh luận, suy
nghĩ về những gì cần làm và phương pháp để giải quyết vấn đề đặt ra.
1.3 Tiến trình sư phạm của PP-BTNB
PP-BTNT đề xuất một tiến trình sư phạm ưu tiên xây dựng tri thức (hiểu biết,
kiến thức) bằng khai thác, thực nghiệm và thảo luận.
Đó là sự thực hành khoa học bằng hành động, hỏi đáp, tìm tòi, thực nghiệm, xây
dựng tập thể chứ không phải phát biểu lại các kiến thức có sẵn xuất phát từ sự ghi nhớ
thuần túy.
Học sinh tự mình thực hiện các thí nghiệm, các suy nghĩ và thảo luận để đạt
được các kiến thức cho chính mình.
Học sinh học tập nhờ hành động, tiến bộ dần bằng cách tự đặt câu hỏi, bằng hỏi
đáp với các bạn (làm việc nhóm 2 hoặc nhóm lớn), bằng cách trình bày quan điểm cá
nhân của mình, đối lập với quan điểm của bạn và về các kết quả thực nghiệm để kiểm
tra sự đúng đắn và tính hiệu lực của nó.
Mỗi học sinh bắt buộc có một quyển vở thí nghiệm do chính các em ghi chép
theo cách thức và ngôn ngữ của chính các em. Đây là một đặc trưng quan trọng của
PP-BTNB. Thông qua vở thí nghiệm, giáo vên có thể tìm hiểu sự tiến bộ trong nhận
thức hay biết mức độ nhận thức của học sinh để điều chỉnh hoạt động dạy học, hàm
lượng kiến thức cho phù hợp. Ghi chép trong vở thí nghiệm không những giúp học
sinh làm quen với công tác nghiên cứu khoa học mà còn giúp học sinh rèn luyện ngôn
ngữ.
11
5 bước trong tiến trình sư phạm của PP-BTNB
1.3.1 Bước 1: Tình huống xuất phát và câu hỏi nêu vấn đề.
Tình huống xuất phát hay tình huống nêu vấn đề là một tình huống do giáo viên
chủ động đưa ra như là một cách dẫn nhập vào bài học. Tình huống xuất phát phải
ngắn gọn, gần gũi dễ hiểu đối với học sinh. Tình huống xuất phát nhằm lồng ghép câu
hỏi nêu vấn đề. Tình huống xuất phát càng rõ ràng thì việc dẫn nhập vào câu hỏi nêu
vấn đề càng dễ dàng. Tuy nhiên có trường hợp không nhất thiết phải có tình huống
xuất phát mới đề xuất câu hỏi nêu vấn đề (tùy từng kiến thức và từng trường hợp cụ
thể).
Câu hỏi nêu vấn đề là câu hỏi lớn của bài học (hay mô-đun kiến thức mà học
sinh sẽ được học). Câu hỏi nêu vấn đề cần đảm bảo yêu cầu phù hợp với trình độ, gây
mâu thuẫnn nhận thức và kích thích tính tò mò, thích tìm tòi, nghiên cứu của học sinh
nhằm chuẩn bị tâm thế cho học sinh trước khi khám phá, lĩnh hội kiến thức. Giáo viên
phải dùng câu hỏi mở, tuyệt đối không được dùng câu hỏi đóng đối với câu hỏi nêu
vấn đề. Nếu càng đáp ứng các yêu cầu nêu trên thì ý đồ dạy học của giáo viên càng dễ
thực hiện thành công.
1.3.2 Bước 2: Bộc lộ suy nghĩ, nhận thức ban đầu
Đây là bước quan trọng, đặc trưng của PP-BTNB. Bước này khuyến khích học
sinh nêu những suy nghĩ, nhận thức ban đầu của mình trước khi được học kiến thức.
Giáo viên có thể yêu cầu học sinh bộc lộ, thể hiện bằng lời nói, viết hoặc vẽ.
1.3.3 Bước 3: Đề xuất câu hỏi và phương án tìm tòi-nghiên cứu
+ Đề xuất câu hỏi:
Từ những khác biệt và phong phú về nhận thức ban đầu của học sinh, giáo viên
giúp học sinh đề xuất các câu hỏi từ những sự khác biệt đó. Chú ý xoáy sâu vào những
sự khác biệt liên quan đến kiến thức trọng tâm của bài học (hay mô-đun kiến thức).
Lưu ý:
- Nên lựa chọn các nhận thức vừa đúng vừa sai với các câu hỏi.
- Tuyệt đối không có bình luận hay nhận xét gì về tính đúng sai của các nhận
thức ban đầu.
- Chọn vị trí thích hợp, dễ nhìn để thể hiện các nhận thức ban đầu của học sinh.
Giữ nguyên để đối chiếu, so sánh sau khi hình thành kiến thức cho học sinh ở bước 5
của tiến trình phương pháp.
+ Đề xuất phương án tìm tòi-nghiên cứu:
Từ các câu hỏi được đề xuất, giáo viên đề nghị học sinh đề xuất phương án tìm
tòi-nghiên cứu để tìm câu trả lời cho các câu hỏi đó.
1.3.4 Bước 4: Tiến hành thí nghiệm tìm tòi-nghiên cứu
Từ các phương án mà học sinh nêu ra, giáo viên khéo léo nhận xét và lựa chọn
thí nghiệm để học sinh tiến hành. Ưu tiên thực hiện thí nghiệm trực tiếp trên vật thật.
12
Một số trường hợp không thể tiến hành thí nghiệm trên vật thật thì có thể làm mô hình,
hoặc cho học sinh quan sát tranh vẽ. Đối với phương pháp quan sát, giáo viên cho học
sinh quan sát vật thật trước, sau đó mới cho học sinh quan sát tranh vẽ khoa học hay
mô hình phóng to những đặc điểm không thể quan sát rõ trên vật thật.
Khi tiến hành thực hiện thí nghiệm, giáo viên nêu rõ mục đích và yêu cầu thí
nghiệm hoặc yêu cầu học sinh cho biết mục đích thí nghiệm chuẩn bị tiến hành để làm
gì, trả lời cho câu hỏi gì. Lúc này giáo viên mới phát dụng cụ và vật liệu thí nghiệm
tương ứng với hoạt động.
Tiến hành thí nghiệm tương ứng với mô-đun kiến thức. Làm lần lượt các thí
nghiệm nếu có nhiều thí nghiệm. Mỗi thí nghiệm thực hiện xong nên dừng lại để học
sinh rút ra kết luận (tìm thấy câu trả lời cho các vấn đề đặt ra tương ứng).
Giáo viên lưu ý học sinh ghi chép vào vở thí nghiệm: vật liệu thí nghiệm, cách
bố trí và thực hiện thí nghiệm (mô tả bằng lời hay vẽ sơ đồ), ghi chú lại kết quả thực
hiện thí nghiệm, kết luận sau thí nghiệm.
1.3.5 Bước 5: Kết luận kiến thức
Sau khi thực hiện thí nghiệm tìm tòi-nghiên cứu, các câu hỏi dần dần được giải
quyết, kiến thức được hình thành, tuy nhiên vẫn chưa có hệ thống hoặc chưa chuẩn xác
một cách khoa học.
Giáo viên có nhiệm vụ tóm tắt, kết luận và hệ thống lại để học sinh ghi vào vở
coi như là kiến thức của bài học.
Trước khi kết luận chung, giáo viên nên yêu cầu một vài học sinh cho kết luận
sau khi thực hiện thí nghiệm. Giáo viên khắc sâu kiến thức cho học sinh bằng cách cho
học sinh nhìn lại, đối chiếu lại với các ý kiến ban đầu trước khi học kiến thức. Như
vậy, từ những quan niệm ban đầu sai lệch, sau quá trình tìm tòi-nghiên cứu, chính học
sinh tự phát hiện ra mình sai hay đúng mà không do giáo viên nhận xét hay áp đặt.
Chính học sinh tự phát hiện những sai lệch trong nhận thức và tự sửa chữa, thay đổi
một cách chủ động. Những thay đổi này sẽ giúp học sinh ghi nhớ lâu hơn, khắc sâu
kiến thức.
13
PHỤ LỤC 2
VÍ DỤ MINH HỌA TIẾN TRÌNH DẠY HỌC THEO PP-BTNB
TRONG DẠY HỌC MÔN TỰ NHIÊN VÀ XÃ HỘI Ở TIỂU HỌC
Bài 1: Cơ quan vận động (TN-XH lớp 2)
1.1 Xác định vị trí của bài học trong chương trình
- Bài đầu tiên trong chuỗi nội dung tìm hiểu về hệ vận động (đại cương về hệ vận
động, hệ xương, hệ cơ, ảnh hưởng của các hoạt động cơ thể đến sự phát triển của hệ
vận động).
- Kiến thức nền liên quan: nhận diện các thành phần chính của cơ thể, các giác
quan và vai trò của các giác quan. (Bài 1: Cơ thể chúng ta; bài 3: Nhận biết các vật
xung quanh; TN-XH lớp 1).
1.2 Địa chỉ áp dụng phương pháp BTNB trong bài học
- Cả bài.
1.3 Tiến trình tham khảo
1.3.1 Tên tiến trình: Con rối và Em
1.3.2 Mục tiêu sau tiến trình
Mục tiêu của HS:
* Xác định đặc điểm cơ bản, gọi tên khoa học của các thành phần chính của
cơ quan vận động, thành.
* Diễn tả được ý tưởng của cá nhân bằng lời, chữ viết hay hình ảnh.
Mục tiêu của GV:
* Xác định được quan niệm ban đầu của HS về hệ vận động, tìm phương án
định hướng giúp HS nhận diện về các thành phần cơ bản làm nên hệ vận
động.
* Điều chỉnh ngôn ngữ nói và viết khoa học của học sinh trong việc mô tả
các khái niệm cơ bản của hệ vận động (cơ, xương, khớp)
1.3.3 Đồ dùng dạy học
- Con rối
- Giấy bìa cứng, dây, keo dán
- Video hoạt động của cơ:
• />• />• />- đùi ếch
- hình ảnh giải phẫu chi dưới.
14
1.3.4 Thời gian dự kiến: 35 phút
1.3.5 Tiến trình
Tiến trình
Bước 1
Tình huống
xuất phát
và câu hỏi
Bước 2
Biểu tượng
ban đầu
Bước 3
Tìm tòi
nghiên cứu
Thời
Mục tiêu Ngôn ngữ
Hoạt động khám phá
gian
(nói và viết) của HS
5’ GV mang đến 1 con rối, GV biểu diễn một
số động tác cử động chân và tay con rối cho
Hs quan sát. Hỏi Hs nhờ đâu mà con rối cử
động được?
Em làm các cử động giống con rối được
không? Yêu cầu HS thực hiện các cử động
như con rối. Và cả những cử động mà con
rối không thực hiện được (cười, huýt sáo
viết, vẽ...)
Hỏi HS: nhờ đâu chúng ta cử động được?
- Quan sát cử động của con rối để tìm ra mối
liên hệ tương quan giữa con rối và cơ thể
con người.
5’
Diễn đạt bằng lời nói hoặc
Thiết lập giả thuyết về cấu trúc bên trong viết, vẽ theo ngôn ngữ tự
của cơ thể giúp cơ thể cử động.
phát về những gì bên trong
cơ thể làm nên sự chuyển
động vào vở cá nhân *
10’ Nhóm 1: Quan sát bên trong đùi ếch, xác
định các thành phần làm nên chuyển động
của chi sau, đối chiếu hình ảnh chi sau của
cơ thể người, xác định lại các thành phần cơ Quan sát và phát hiện được
bản của cơ quan vận động
những thành phần làm nên
Nhóm 2: tự biểu diễn lại động tác chuyển sự chuyển động của của cơ
động của tay và chân. Dưới sự hướng dẫn thể.
của giáo viên trao đổi xung quanh những cử
động của tay và chân.
Làm quen với các thuật
Nhóm 3: dùng giấy carton hoặc chai nhựa ngữ : cơ, xương, khớp, dây
bó thẳng cố định một số vị trí trên cánh tay thần kinh.
(cổ tay, khủy tay, cánh tay, cẳng tay), sau đó
thực hiện động tác gập và duỗi cánh tay, bàn
tay.
15
5’
Bước 4
Hệ thống
hóa kiến
thức và ghi
chú
Dấu ấn cá nhân
HS viết, vẽ giải thích vào vở cá nhân những
nhận định làm nên sự chuyển động của cơ
thể.
Nhớ lại được những công
việc đã thực hiện, Vẽ, viết
có chú thích theo ý đồ của
HS sau khi được giáo viên
hướng dẫn.
10’
Mỗi nhóm HS thảo luận thống nhất ý kiến
để trình bày trước lớp những hiểu biết và kết
luận của mình.
- Gv gợi ý để HS tóm tắt vấn đề và hỗ trợ
HS bằng việc cho HS xem một đoạn phim
ngắn về cơ quan vận động của cơ thể hoặc
sử dụng một cái đùi gà tiến hành lột da để
HS quan sát phần bên cơ, xương, khớp bên
trong.
HS tự hệ thống hóa lại kiến thức và viết lại Viết những gì đã hiểu rõ về
vào vở cá nhân.
cơ quan vận động.
Thông tin Ghi chép của HS
1. Sau khi quan sát hoạt động của con rối. Em nhận thấy có thể thực hiện được các hoạt
động như nó không?
---------------------------------------------------------------------------------------------------2. Hoạt động nào em thực hiện được mà con rối không làm được?
---------------------------------------------------------------------------------------------------3. Theo em nhờ đâu chúng ta làm được các hoạt động đó?
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------4. Kết luận của em sau khi tìm tòi nghiên cứu là gì?
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------16
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Bài 2: Bộ xương (TN và XH lớp 2)
2.1 Xác định vị trí của bài học trong chương trình
- Bài thứ 2 trong chuỗi nội dung tìm hiểu về hệ vận động (đại cương về hệ vận
động, hệ xương, hệ cơ, ảnh hưởng của các hoạt động cơ thể đến sự phát triển của hệ
vận động).
- Kiến thức nền liên quan: Hệ vận động (Bài 1 TN-XH lớp 2)
2.2 Địa chỉ áp dụng phương pháp BTNB trong bài học: Cả bài.
2.3 Tiến trình tham khảo
2.3.1 Tên tiến trình: Bộ xương của em
2.3.2 Mục tiêu sau tiến trình:
Mục tiêu của HS:
* Nêu tên, vị trí, đặc điểm và chức năng của một số xương chính trong cơ
thể. Xác định được vị trí một số khớp cơ bản.
* Diễn tả được ý tưởng của cá nhân về bộ xương bằng lời, chữ viết, hình ảnh.
Mục tiêu của GV:
* Xác định được quan niệm ban đầu của HS về bộ xương, tìm phương án
định hướng giúp HS xác định mối tương quan về vị trí, cấu tạo và chức
năng của xương.
* Điều chỉnh ngôn ngữ nói và viết khoa học của học sinh.
2.3.3 Đồ dùng dạy học:
- Mô hình bộ xương;
- Hình dáng của cơ thể;
- Etiket (nhãn) bộ xương và hình dáng của cơ thể;
- Phim chụp X- quang về bộ xương (nếu có);
2.3.4 Thời gian dự kiến: 35 phút
2.3.5 Tiến trình tham khảo
Tiến trình
Bước 1
Tình huống
xuất phát
Thời
Hoạt động khám phá
gian
5’
GV Giúp HS gợi nhớ buổi học trước (bên
trong cái đùi gà) về thành phần của hệ vận
động trong đó có xương.
Mục tiêu Ngôn ngữ
(nói và viết) của HS
17
và câu hỏi
Bước 2
Biểu tượng
ban đầu
Bước 3
Tìm tòi
nghiên cứu
Bước 4
Hệ thống
hóa kiến
thức và ghi
chú
5’
10’
15’
GV Đưa cho HS hình ảnh vẽ về cơ thể
người, yêu cầu HS:
1. Vẽ những hiểu biết của em về bộ xương?
Thiết lập giả thuyết về cấu tạo của xương, Diễn đạt ý tưởng bằng hình
sắp xếp của xương bên trong cơ thể
vẽ về bộ xương của cơ thể
vào vở cá nhân
Nhóm 1: - Nhóm tìm hiểu về phim chụp Xquang, ghép các mảnh phim thành một cơ
thể để biết vị trí sắp xếp của xương trên cơ
thể.
Quan sát và phát hiện sự
Nhóm 2: Quan sát bộ xương mô hình, xác tương thích trong cấu tạo
định vị trí của các khớp, tìm hiểu hoạt động của xương để sắp xếp phù
của các khớp
hợp
Nhóm 3: Sử dụng hình dán để sắp xếp các
xương lên cơ thể
- Gọi tên các xương, khớp
Mỗi nhóm HS thảo luận thống nhất ý kiến
để trình bày trước lớp những hiểu biết và kết
luận của mình.
- GV sử dụng mô hình bộ xương cùng chơi
với HS trò chơi “Hãy làm theo tôi” (GV sử - Viết lại những gì đã được
dụng Bộ xương như con rối để thực hiện nghe
một số động tác vẹo lưng, mang vác một vật
nặng...HS làm theo đồng thời quan sát
những thay đổi của bộ xương qua các động
tác và rút ra nhận xét những động tác nào
không nên làm thường xuyên ảnh hưởng xấu
đến bộ xương.
Cá nhân HS tự hệ thống hóa lại kiến thức và
viết lại vào vở cá nhân, hoàn thành thông tin
điền khuyết về tên và vị trí của các xương,
khớp chính trên cơ thể.
Viết, chú thích những gì đã
Mở rộng: về nhà thảo luận cùng bố mẹ, anh hiểu rõ về bộ xương.
chị.. về những viêc nên làm để bộ xương
phát triển tốt.
18
Sản phẩm minh họa
Hình 1: Quan niệm ban đầu của HS về bộ xương
19
Hình 2: HS cùng chơi với bộ xương
Đồ dùng dạy học minh họa
20
PHỤ LỤC 3
CÁC BÀI TRONG MÔN TN-XH, KHOA HỌC CÓ THỂ ÁP DỤNG
PHƯƠNG PHÁP “BÀN TAY NẶN BỘT”
3.1 LỚP 1
STT
LỚP
BÀI
TÊN BÀI DẠY
1
1
22
Cây rau
2
1
23
Cây hoa
3
1
24
Cây gỗ
4
1
25
Con cá
5
1
26
Con gà
21
6
1
27
Con mèo
7
1
28
Con muỗi
8
1
31
Thực hành: quan sát bầu trời
9
1
32
Gió
STT
LỚP
BÀI
1
2
2
Bộ xương
2
2
3
Hệ cơ
3
2
5
Cơ quan tiêu hoá
4
2
6
Tiêu hoá thức ăn
5
2
24
Cây sống ở đâu?
6
2
25
Một số loài cây sống trên cạn
7
2
26
Một số loài cây sống dưới nước
8
2
27
Loài vật sống ở đâu?
9
2
28
Một số loài vật sống trên cạn
10
2
29
Một số loài vật sống dưới nước
11
2
31
Mặt trời
12
2
32
Mặt trời và phương hướng
13
2
33
Mặt trăng và các vì sao
3.2 LỚP 2
TÊN BÀI DẠY
22
3.3 LỚP 3
STT
LỚP
BÀI
TÊN BÀI DẠY
1
3
1
Hoạt động thở và cơ quan hô hấp
2
3
6
Máu và cơ quan tuần hoàn
3
3
7
Hoạt động tuần hoàn
4
3
10
Hoạt động bài tiết nước tiểu
5
3
12
Cơ quan thần kinh
6
3
7
3
8
3
41+42 Thân cây
9
3
43+44 Rễ cây
10
3
45
Lá cây
11
3
46
Khả năng kì diệu của lá cây
12
3
47
Hoa
13
3
48
Qủa
14
3
50
Côn trùng
15
3
51
Tôm, cua
16
3
52
Cá
17
3
53
Chim
18
3
58
Mặt trời
19
3
60
Sự chuyển động của trái đất
20
3
61
Trái đất là 1 hành tinh trong hệ mặt trời
21
3
62
Mặt trăng là vệ tinh của Trái đất
22
3
63
Ngày và đêm trên trái đất
13+14 Hoạt động thần kinh
40
Thực vật
23
3.4 LỚP 4
STT
LỚP
BÀI
TÊN BÀI DẠY
1
4
2+3
Trao đổi chất ở người
2
4
20
Nước có những tính chất gì?
3
4
21
Ba thể của nước
4
4
22
Mây được hình thành như thế nào? Mưa từ đâu ra?
5
4
23
Sơ đồ vòng tuần hoàn của nước trong tự nhiên
6
4
27
Một số cách làm sạch nước
7
4
30
Làm thế nào để biết có không khí?
8
4
31
Không khí có những tính chất gì?
9
4
32
Không khí gồm những thành phần nào?
10
4
35
Không khí cần cho sự cháy
11
4
36
Không khí cần cho sự sống
12
4
37
Tại sao có gió?
13
4
41
Âm thanh
14
4
42
Sự lan truyền âm thanh
15
4
45
Ánh sáng
16
4
46
Bóng tối
17
4
47
Ánh sáng cần cho sự sống
18
4
19
4
20
4
21
4
57
Thực vật cần gì để sống?
22
4
60
Nhu cầu không khí của thực vật
23
4
61
Trao đổi chất ở thực vật
24
4
62
Động vật cần gì để sống
25
4
64
Trao đổi chất ở động vật
50+51 Nóng lạnh và nhiệt độ
52
Vật dẫn nhiệt và vật cách nhiệt
55+56 Ôn tập: Vật chất và năng lượng
24
3.5 LỚP 5
STT
LỚP
BÀI
TÊN BÀI DẠY
1
5
29
Thuỷ tinh
2
5
30
Cao su
3
5
31
Chất dẻo
4
5
35
Sự chuyển thể của chất
5
5
36
Hỗn hợp
6
5
37
Dung dịch
7
5
38+39 Sự biến đổi hoá học
8
5
46+47 Lắp mạch điện đơn giản
9
5
51
Cơ quan sinh sản của thực vật có hoa
10
5
53
Cây con mọc lên từ hạt
11
5
54
Cây con có thể mọc lên từ một số bộ phận của cây mẹ
25
