Đặc điểm nghệ thuật của thơ Tố Hữu từ Việt Bắc đến Một Tiếng Đờn

1

MỞ ðẦU
1. Lí do chọn ñề tài
Tố Hữu là nhà thơ lớn, nhà cách mạng, là ngọn cờ ñầu của thi ca cách
mạng Việt Nam. Thơ ông gắn bó máu thịt với Tổ quốc, nhân dân và sự nghiệp
cách mạng; ñược quần chúng yêu thích ñón ñọc và thuộc nhiều, do ñó tạo
nhiều xúc cảm ñồng ñiệu, mạnh mẽ với người ñọc. Nhà nghiên cứu Hà Minh
ðức nhận xét: “Tố Hữu là nhà thơ thời sự nhất nhưng lại sáng tạo ñược nhiều
giá trị bền vững với thời gian, nhà thơ luôn hòa nhập với cuộc ñời chung, lại
khẳng ñịnh ñược bản sắc riêng ñộc ñáo” (Tố Hữu - Cách mạng và thơ). Nghệ
thuật thơ ông bình dị, có sức cảm hóa, có khả năng truyền cảm và hiệu ứng xã
hội cao. Ông ñã ñược nhà nước tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh.
Nghiên cứu các ñặc ñiểm nghệ thuật của thơ ông vào thời ñiểm này vừa
có ý nghĩa khẳng ñịnh lại giá trị của thơ ông, vừa có thể mang lại những bài
học, những kinh nghiệm nghệ thuật cho sự cách tân nội dung và hình thức thơ
ñang diễn ra trong lĩnh vực sáng tác văn học hiện nay.
Tuy nhiên, trong thời gian gần ñây do những nguyên nhân chủ quan và
khách quan khác nhau, việc ñánh giá thơ ông và vị trí của ông trong lịch sử
văn học Việt nam hiện ñại chưa ñược ñánh giá ñúng mức. Từ góc ñộ cá nhân,
chúng tôi thấy thơ Tố Hữu vẫn là một hiện tượng cần ñược khẳng ñịnh và
nghiên cứu tiếp với quan ñiểm lịch sử - cụ thể rõ ràng, nhất là từ khía cạnh
quan hệ giữa thơ ca với quần chúng nhân dân, với lịch sử ñất nước, với dân
tộc và thời ñại. Thực hiện ñề tài luận văn này chúng tôi muốn thêm một nữa
khẳng ñịnh giá trị thơ ông, từ ñó ñóng góp kinh nghiệm giảng dạy văn học
trong nhà trường phổ thông trung học hiện nay.
2. Mục ñích nghiên cứu
Nghiên cứu các ñặc ñiểm nghệ thuật của thơ Tố Hữu từ Việt Bắc ñến
Một tiếng ñờn khẳng ñịnh lại giá trị nghệ thuật, chỉ ra những nét ñặc sắc, giải

2
thích vì sao thơ Tố Hữu trong một thời kỳ dài luôn là ñối tượng thu hút các
nhà nghiên cứu và bạn ñọc quan tâm.
Từ những kết quả nghiên cứu ñã ñạt ñược, luận văn tạo thêm cơ sở
vững chắc trong việc ñưa ra những nhận ñịnh xác ñáng về tài năng, vị trí và
những ñóng góp lớn lao của Tố Hữu cho thơ ca hiện ñại Việt Nam.
3. Nhiệm vụ nghiên cứu
Nghiên cứu, phân tích ñể chỉ ra những ñặc ñiểm nghệ thuật của thơ Tố
Hữu; ñưa ra những kết luận khoa học về hiện tượng này.
4. ðối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Những tài liệu công trình và nghiên cứu có liên quan ñến ñặc ñiểm
nghệ thuật của thơ ca.
4.2. Những bài viết và các công trình nghiên cứu về thơ Tố Hữu.
4.3. Phạm vi khảo sát của luận văn là tác phẩm thơ Tố Hữu từ tập thơ:
- Việt Bắc (1946 - 1954)
- Gió lộng (1955 - 1961)
- Ra trận (1962 - 1971)
- Máu và hoa (1972 - 1977)
- Một tiếng ñờn (1979 - 1992)
5. Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp thống kê, phân loại.
Phương pháp tiếp cận thi pháp học.
Phương pháp xã hội học Mác xít.
Phương pháp cấu trúc hệ thống.
6. ðóng góp của luận văn
Trong tình hình có nhiều quan ñiểm ñánh giá, nhìn nhận về thơ Tố Hữu
như hiện nay, nghiên cứu ðặc ñiểm nghệ thuật của thơ Tố Hữu từ Việt Bắc
ñến Một tiếng ñờn, luận văn hy vọng sẽ ñóng góp một tiếng nói riêng trong
việc khẳng ñịnh giá trị thơ và vị trí của Tố Hữu trong lịch sử văn học. ðồng

3
thời, góp phần làm sáng tỏ các nguồn mạch cảm hứng trong thơ, giọng ñiệu
thơ, phong cách nghệ thuật của Tố Hữu.
7. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần Mở ñầu và Kết luận, Tài liệu tham khảo, nội dung của luận
văn ñược triển khai trong 3 chương:
Chương 1. Các nguồn mạch cảm hứng trong thơ Tố Hữu
Chương 2. Phong cách thơ Tố Hữu
Chương 3. Giọng ñiệu thơ Tố Hữu


4

NỘI DUNG
Chương 1
CÁC NGUỒN MẠCH CẢM HỨNG TRONG THƠ TỐ HỮU
1.1. Vai trò của cảm hứng trong thơ
Thơ là một thể loại văn học nảy sinh từ rất sớm trong ñời sống con
người, là một thể loại văn học nằm trong phương thức trữ tình nhưng bản chất
của thơ lại rất ña dạng, với nhiều biến thái và màu sắc phong phú. Tác ñộng
ñến người ñọc bằng sự nhận thức cuộc sống vừa bằng khả năng gợi cảm sâu
sắc, vừa trực tiếp với những cảm xúc suy nghĩ cụ thể, vừa gián tiếp qua liên
tưởng, vừa theo mạch cảm nghĩ, vừa bằng rung ñộng của ngôn từ giàu nhạc
ñiệu. Thơ gắn với cuộc sống khách quan; chiều sâu và sự phong phú trong ñời
sống xã hội. Thơ gắn với chiều sâu thế giới nội tâm của con người.
Thơ là những rung ñộng và cảm xúc của con người trước cuộc sống
ñược bộc lộ một cách chân tình, tự nhiên. Tình cảm trong thơ nảy sinh từ
những rung ñộng trực tiếp của nhà thơ. Lê Quý ðôn cho rằng: “Thơ phát khởi
từ trong lòng người ta”, “Thơ là bút ký trung thành của trái tim” (ðuy Belây),

Bêlinxki cũng cho rằng: “Tất cả những gì làm cho phải quan tâm, gây xúc
ñộng với niềm vui, nỗi buồn, thú say mê, sự ñau khổ, nỗi lo lắng, niềm an
tâm... tóm lại tất cả những gì tạo nên trong cuộc sống tinh thần của chủ thể,
hoà nhập và nảy sinh trong tác giả”. Tố Hữu cũng chỉ ra rằng: “Nói cho cùng
thơ là kết quả của sự nhập tâm ñời sống trí tuệ, tài năng của nhân dân, nhập
tâm ñược bao nhiêu là nhờ ở cuộc ñời của mình gắn bó ñược bao nhiêu với
nhân dân mình. Nhập tâm từ tâm hồn, tình cảm, ñến dáng ñi, giọng nói, tiếng
khóc, tiếng cười. Nhập tâm ñến một mức ñộ nào ñó thì thơ ấy hình thành. Có
thể nói thơ chỉ tràn ra khi trong tim ta cuộc sống ñã thực ñầy” [Sñd, tr.439]
(Tố Hữu, Xây dựng một nền văn nghệ lớn xứng ñáng với nhân dân ta, với thời
ñại ta).


5
1.2. Các nguồn mạch cảm hứng trong thơ Tố Hữu
1.2.1. Tình yêu và niềm tự hào về Tổ quốc, về nhân dân, về lịch sử
ñất nước
Cảm hứng về Tổ quốc, về nhân dân, về lịch sử ñất nước trong thơ Tố
Hữu là dòng chảy lớn xuyên suốt trong sự nghiệp sáng tác của ông. Cảm hứng
ñược bắt nguồn từ cuộc ñời thực, gần gũi, thường nhật với thiên nhiên, cây ña,
bến nước, con ñò... cội rễ sâu xa trong truyền thống dân tộc, với những chiến
công, với những con người làm nên lịch sử trong nền thơ kháng chiến, tập thơ
Việt Bắc là thành công lớn nhất, tiêu biểu nhất." Chỉ có nhà thơ lớn mới có thể
hiểu thấu chất thơ của thời ñại mình vì chất thơ của mọi thời ñại trước ñó
bao giờ cũng dễ hiểu hơn" (H. Hainơ).
Tập thơ Việt Bắc (1946-1954) thể hiện sự chuyển biến mạnh mẽ của thơ
Tố Hữu theo hướng dân tộc và ñại chúng, phù hợp với phương châm của nền
văn nghệ mới, như ñược ghi trong ðề cương về văn hoá Việt Nam - 1943.
Cách mạng tháng Tám năm 1945 là cuộc bùng nổ long trời lở ñất, chấm
dứt ách ñô hộ gần 100 năm của thực dân Pháp, mở ra một thời ñại vẻ vang cho

dân tộc: thời ñại Hồ Chí Minh, thời ñại của ñộc lập, tự do và chủ nghĩa xã hội.
Cách mạng tháng Tám ñã ñáp ứng nguyện vọng sâu xa của toàn thể dân
tộc, mở ra trước mắt mọi người những chân trời bao la, niềm phấn khởi dâng
trào, khí thế của quần chúng thật là hào hùng quyết liệt khi nước nhà giành
ñược chính quyền.
Từ những bài thơ ra ñời ngay sau ngày Cách mạng thành công cho ñến
bài thơ cuối cùng: Hoan hô chiến sĩ ðiện Biên, chào ñón hoà bình, từ biệt Việt
Bắc về xuôi, có thể nói Tố Hữu ñã giương cao lá cờ chiến ñấu của thơ, tô
thắm cho nó và giữ tươi thắm cho nó trong suốt chín năm, ñể nói lên những
tình cảm lớn của con người cách mạng; là tiếng thơ sớm nhất và lớn nhất nói
lên thấm thía những sự ñổi ñời của dân tộc.


6
Một số bài thơ tiếp nối Từ ấy và Việt Bắc như: Huế tháng Tám (1945),
Xuân nhân loại (1946), Vui bất tuyệt (1946) là những bài ñược Tố Hữu ca
ngợi ñất nước ñược viết trong niềm vui chiến thắng khi nước nhà giành ñược
chủ quyền dân tộc. Sự ra ñời của tập thơ Việt Bắc tiếp nối cảm hứng giải
phóng dân tộc của tập thơ Từ ấy. Cái vui của thơ Tố Hữu trong những ngày
tháng Tám vẫn lôi cuốn chúng ta rất mãnh liệt và cảm hứng giải phóng khi
nước nhà ñộc lập ñược ghi lại sâu ñậm trong những vần thơ mới:
Lòng môi anh bất giác cũng thèm thèm...
Ơi các em, những người lính mới!
ði, ñi, ñi! ôi nhịp ñời phơi phới
Trăng sáng, ñường dài
Ta ñều chân : Một! Hai!
Ta ñều ca
Lời ca bất tuyệt
Ôi ñất Việt
Yêu dấu

Ngàn năm…
(ðêm xanh, 1946)
ðó cũng là lời thiêng liêng, là tình cảm kết ñọng trong bản nhạc Diệt
phát xít của Nguyễn ðình Thi - "Ôi ñất Việt yêu dấu ngàn năm".
Thiên nhiên ñất nước hiện lên trong thơ Tố Hữu với nhiều cảnh sắc ña
dạng, phong phú khi thì "Hắt hiu lau xám ñậm ñà lòng son", khi lại "trăng lên
ñầu núi nắng chiều lưng nương", khi lại có những cảnh rộn rã, tấp nập trong
sinh hoạt kháng chiến, những cảnh hào hùng của từng ñoàn dân công, bộ ñội
ñi chiến dịch... tạo nên bức tranh thật phong phú, sinh ñộng, Có thể nói Tố
Hữu còn là một người rất am hiểu nhiều ñịa danh của ñất nước, mỗi một ñịa
danh ñều gắn với những chiến công, lịch sử ñấu tranh cách mạng.


7
Mái ñình Hồng Thái, cây ña Tân Trào
(Việt Bắc)
Tổ quốc ñẹp vô cùng khi Tố Hữu viết về “mùa thu xanh thắm”, “may
hồng nhởn nhơ bay”, khi thì say mê màu sắc hồng, xanh, vàng, lam,trắng của
Tổ quốc.Niềm vui thật trong trẻo khi ñất nước ñược giải phóng Tố Hữu ñã
chiêm ngưỡng vẻ ñẹp của ñất nước:
ðẹp vô cùng, Tổ quốc ta ơi!
Rừng cọ ñồi chè, ñồng xanh ngào ngạt.
Tình cảm bao trùm và sâu ñậm nhất trong tập thơ Việt Bắc là lòng yêu
quê hương ñất nước. Tình cảm ấy ñược biểu hiện phong phú, sâu sắc trong
nhiều trạng thái ña dạng. ðó là tình nghĩa gắn bó giữa hậu phương với tiền
tuyến, là mối tình gắn bó thân thiết giữa người miền xuôi với người miền
ngược, là lòng biết ơn sâu nặng của người cán bộ với ñồng bào Việt Bắc và
trên hết là lòng kính yêu của nhân dân với lãnh tụ... Tất cả ñược thể hiện trong
một mối tình "cá nước" thắm thiết tình nghĩa, cùng hoà trong niềm tự hào dân
tộc và niềm vui chiến thắng.

Tôi ở Vĩnh Yên lên
Anh trên Sơn Cốt xuống
Gặp nhau lưng ñèo Nhe
Bóng tre trùm mát rượi
Tập thơ Việt Bắc là bản hợp ca của một dân tộc anh hùng không chịu
khuất phục trước bất cứ kẻ thù nào, trước bất cứ khó khăn, gian khổ nào ñể
dành cho ñược ñộc lập, tự do. Cảm hứng nổi bật là hình tượng quần chúng nhân
dân kháng chiến. Có thể nói tập thơ Việt Bắc là hình ảnh, tâm tình, tiếng nói
của quần chúng kháng chiến. Nhà thơ tập trung thể hiện hình ảnh những con
người ñại diện cho quần chúng với những chi tiết chân thực mà bình dị của ñời
sống, trong mọi hoạt ñộng kháng chiến với tâm tình, ý nghĩ và tiếng nói của họ.
ðó là anh Vệ quốc quân ñã làm nên chiến thắng Việt Bắc vang dội:


8
Giọt giọt mồ hôi rơi
Trên má anh vàng nghệ
Anh Vệ quốc quân ơi
Sao mà yêu anh thế!
(Cá nước, 1947)
Tác giả ñã ñến ñược với quần chúng một cách thoải mái và nói về họ
bằng thứ ngôn ngữ giản dị, trực tiếp của chính bản thân họ. Trong bài thơ hình
ảnh người con gái Bắc Giang ñảm ñang, giỏi giang, yêu chồng, yêu nước là
chị nông dân con mọn vượt lên những gian khổ, thiếu thốn, hăng hái tham gia
tiêu thổ kháng chiến, " phá ñường" chặn bước ñi của giặc:
Em là con gái Bắc Giang
Rét thì mặc rét, nước làng em lo
Nhà em phơi lúa chưa khô
Ngô chửa vào bồ, sắn thái chưa xong
Nhà em con bế con bồng

Em cũng theo chồng ñi phá ñường quan.
(Phá ñường, 1948)
ðất nước Việt Nam, con người Việt Nam rất anh hùng. Từ lâu Tố Hữu
ñã nói ñến con người kiên cường, bất khuất, sẵn sàng hi sinh vì cách mạng,
dũng cảm vượt qua mọi khó khăn nhưng ñến chiến thắng ðiện Biên, lòng tự
hào dân tộc mới vụt lên: “Dân tộc ta dân tộc anh hùng”
Ngòi bút Tố Hữu không chỉ là lòng biết ơn sâu sắc, mà ở ñó còn bộc lộ
niềm tự hào lớn vì truyền thống lịch sử với những người mẹ anh hùng. Là
những người mẹ nông dân chất phác gắn bó tình nghĩa với kháng chiến, hòa
làm một tình thương con với lòng yêu nước:
Bà bủ không ngủ, bà nằm
Càng lo càng nghĩ, càng căm càng thù
Ngoài phên gió núi ù ù
Mưa ñêm mưa tự chiến khu mưa về…
(Bà bủ, 1948)


9
Người mẹ Việt Nam - Mẹ của triệu triệu người con trên ñất Việt, mẹ là
mẹ của con và cũng là mẹ của muôn ñời. Mẹ thương con, nhớ con, mẹ thương
yêu, ñùm bọc, chở che cho ñồng chí của con. Trên ñất nước Việt Nam này con
gặp biết bao nhiêu bà mẹ, những người có trái tim bao la, rộng lớn như mẹ, là
mẹ của con, là mẹ của quê hương ñất nước. Viết về người mẹ Việt Nam, Tố
Hữu bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc, lòng cảm phục của những ñứa con xưa ñã
ñược mẹ chở che
Ai về thăm mẹ quê ta
Chiều nay có ñứa con xa nhớ thầm…
Nhớ về mẹ, về người mẹ vệ quốc quân với trái tim vàng:
Bầm của con. Mẹ vệ quốc quân.
Con ñi xa cũng như gần

Anh em ñồng chí quây quần là con
Bầm yêu con, yêu luôn ñồng chí
Bầm quý con, bầm quý anh em.
(Bầm ơi)
Tố Hữu ñã bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc ñối với những người mẹ Việt
Nam. Mẹ sẽ mãi là ngọn ñuốc sáng mãi trong lòng mỗi ñứa con trên những
bước ñường gian nguy của cuộc kháng chiến.
Tố Hữu ñã vô cùng xúc ñộng và ñã có những vẫn thơ rất hay về chú bé
liên lạc hồn nhiên, anh dũng ngã xuống trên cánh ñồng quê dưới làn ñạn giặc
mà linh hồn và hình ảnh của em vẫn còn mãi với quê hương ñất nước:
Cháu nằm trên lúa
Tay nắm chặt bông
Lúa thơm mùi sữa
Hồn bay giữa ñồng


10
Nói tới các em bé liên lạc, nhiều nhà thơ cũng ñã có những vần thơ thật
xúc ñộng. Lê ðức Thọ cũng dành tình cảm mến yêu cho một em bé liên lạc,
nhưng ở trong một hoàn cảnh khác không hẳn như em Lượm:
ðêm nay gió táp mưa xa
Mái lều xơ xác dăm ba lá gồi
Gió lùa chi mấy gió ơi
Em ñi trốn gió lại ngồi bên anh.
(Em liên lạc )
Niềm tự hào của một em bé ñược "theo anh Vệ quốc", ñược ñi cùng
anh, qua các ñịa danh rồi ñây sẽ ñi vào lịch sử:
Bác Hồ ơi!
Cháu là em bé phương xa
Theo anh Vệ quốc xa nhà từ lâu

Cháu qua Sông ðuống, Sông Cầu
Phủ Thông, ðèo Khách, An Châu, Lũng Vài.
ðến Lượm của Tố Hữu thì hình ảnh một thế hệ trẻ thơ gắn bó với sự
nghiệp kháng chiến mới ñược thể hiện trong những ñường nét linh hoạt, sống
ñộng và thật xúc ñộng. Có thể nói Lượm là bài thơ hiếm hoi ñể lại một ấn
tượng sâu sắc cho thiếu nhi Việt Nam qua bao thế hệ; có lẽ cũng là bài thơ dài
ñầu tiên nói về sự hy sinh, cái chết của người lính trên chiến trường, trong một
âm ñiệu hào hùng, bi tráng và cũng ñầy chất thơ.
Những con người bình thường, cụ thể ñó bỗng ñược nâng lên thành biểu
tượng của nhân dân, của Tổ quốc. Lịch sử thơ ca Việt Nam từ cổ ñại ñến hiện
ñại, có lẽ chưa ñâu có những hình ảnh sinh ñộng và thấm thía yêu thương như
thế về những con người bình thường mà làm nên lịch sử.
Thơ Tố Hữu ñã thực sự chín và ngang tầm với ñề tài như ñược thể hiện
qua bốn câu thơ:


11
Nhân dân là bể
Văn nghệ là thuyền
Thuyền xô sóng dậy
Sóng ñẩy thuyền lên
Cái bể nhân dân ñược cách mạng lay dậy tự ñáy sâu, dâng lên cuồn
cuộn ñã ñẩy sáng tác thơ ca lên một trình ñộ cao. Có một sự chuyển hướng rõ
rệt trong sáng tác của Tố Hữu. Nhà thơ không còn tự nói về mình, việc tự biểu
hiện trực tiếp hầu như không còn nữa, thay vào những trữ tình riêng tư là sự
thể hiện trực tiếp cảm nghĩ của quần chúng cách mạng. Anh Vệ quốc quân lần
ñầu xuất hiện trong thơ dễ thương ñến lạ lùng; tiếp xúc với anh ai mà không
cùng ñồng lòng thốt lên như Tố Hữu:
Anh Vệ quốc quân ơi
Sao mà yêu anh thế!

(Cá nước, 1947)
Với chiến thắng ðiện Biên phủ, hồn thơ Tố Hữu như ñược nâng bổng,
vươn xa trong cảm hứng sử thi hào hùng và tầm khái quát lịch sử. Bài Hoan
hô chiến sĩ ðiện Biên mang ñậm tính thời sự, ghi lại một cách ñậm nét khí thế
của thời ñại trong bước ngoặt ñi lên của lịch sử dân tộc.
Kế tiếp, Tố Hữu viết Ta ñi tới với khí thế hùng mạnh, tương ứng với
bước ñi không có gì ngăn nổi của dân tộc. Những bước ñi hào hùng từ “Bắc
Sơn, ðình Cả, Thái Nguyên”, những chặng ñường dài chín năm vượt mọi gian
khổ hy sinh ñể hôm nay ñến ñược niềm vui lớn:
Ta ñi giữa ban ngày
Trên ñường cái, ung dung ta bước
ðường ta rộng thênh thang tám thước…
(Ta ñi tới, 1954)
Trong không khí náo nức, hào hùng, càng tự hào về Tổ quốc và nhân
dân, ta càng yêu quê hương, ñất nước:


12
ðẹp vô cùng, Tổ quốc ta ơi !
Rừng cọ ñồi chè ñồng xanh ngào ngạt
Nắng chói Sông Lô, hò ô tiếng hát
Chuyến phà dào dạt, bến nước Bình Ca.
(Ta ñi tới, 1954 )
Và còn cảnh nào ñẹp hơn khi chiến sĩ chiến thắng trở về :
Anh về, cối lại vang rừng
Chim reo quanh mái, gà mừng dưới sân.
Anh về, sáo lại ái ân
ðêm trăng hò hẹn trong ngần tiếng ca...
Tập thơ Gió lộng ñược Tố Hữu viết trong khoảng thời gian miền Bắc
ñang xây dựng xã hội chủ nghĩa và miền Nam ñang tiếp tục ñấu tranh chống

Mỹ. Năm 1954, miền Bắc hoàn toàn giải phóng, những kế hoạch 5 năm xây
dựng ñất nước ñược triển khai. “ðiều ñặc biệt Tố Hữu không cần ngoái nhìn
về quá khứ mới có cảm hứng lịch sử từ trong ñời sống thực tại, ngay từ trong
hiện thực ñấu tranh dữ dội, anh hùng của ñất nước mình” [16, tr.27].
Tập thơ Gió lộng thể hiện nỗi niềm phấn chấn của người xây dựng ñất
nước: "Gió lộng ñường khơi rộng ñất trời". Gồm 25 bài, sáng tác trong 06 năm
(1955-1961); tập trung vào hai nhiệm vụ chiến lược: xây dựng chủ nghĩa xã hội
ở miền Bắc và ñấu tranh chống Mỹ ngụy, thống nhất ñất nước ở miền Nam.
Thơ ta ơi! Hãy cất cao tiếng hát
Ca ngợi trăm lần Tổ quốc chúng ta!
Trong hoàn cảnh mới, lòng tự hào dân tộc trong thơ Tố Hữu mang một
sắc thái mới, tính chất mới. Bên cạnh sức cuốn hút của dòng sự kiện trong ñời
sống hiện tại, thơ Tố Hữu còn bắt rễ sâu và khơi nguồn từ ñời sống hằng ngày
của dân tộc. Có tiếng nói chân thành của bạn bè bốn phương. Có tiếng nói
vọng sâu từ quá khứ vọng về tiếp sức cho cuộc ñời hiện tại. Ông cảm thông
với những oan khuất và ñau khổ của cha ông:


13
Nổi chìm kiếp sống lênh ñênh
Tố Như ơi, lệ chảy quanh thân Kiều!
Nghe hồn Nguyễn Trãi phiêu diêu
Tiếng gươm khua, tiếng thơ kêu xé lòng”…
(Bài ca mùa xuân, 1961)
Quá khứ ñược miêu tả trên nhiều bình diện, có truyền thống anh hùng
bất khuất, có những xót xa tủi cực. Tất cả như ñang tiếp sức và tham gia vào
cuộc chiến ñấu hiện tại. Cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp
thắng lợi, một nửa nước Việt Nam ñã ñược ñộc lập, tự do, người dân ñược
sống trong niềm vui hoà bình, dân chủ. Cả nước vui với niềm vui chiến thắng,
cuội ñời ñang ngày càng ñổi mới. Trong không khí ấy, Tố Hữu như reo vui

trước sự khởi sắc của ñất nước:
Xưa là rừng núi, là ñêm
Giờ thêm sông biển, lại thêm ban ngày
Ta ñi trên trái ñất này
Dang tay bè bạn, vui vầy bốn phương.
(Xưa… nay)
Tố Hữu reo vui trước cuộc ñời mới. Câu thơ giản dị nhưng lại có ý
nghĩa biết bao. Chuyện xưa và nay ấy, cái sự khác biệt ấy ñã làm thay ñổi
cuộc sống của biết bao người, thay ñổi cuộc sống triệu triệu người dân ñất
Việt. Xưa là rừng núi, là màn ñêm, là âm u, tù túng, là chưa tìm ra con ñường
ñi cho dân tộc, là loài người vẫn chìm trong bóng tối, bùn lầy kiếp sống nô lệ.
Còn nay là sông, là biển trời bao la, là ánh sáng bình minh của lí tưởng cộng
sản ñã soi dọi mỗi bước ñường ñi của chúng ta. Ta vui, một niềm vui bất tận,
hưởng cuộc sống hoà bình.
Vui cứ ñến, ngày mỗi ngày, nhỏ nhỏ
Như từng cây cờ ñỏ mọc trên ñời
Vui cứ ñến, tự bao giờ chẳng rõ
Như suối ngầm trong ñất chảy trăm nơi…
(Mùa thu mới)


14
Cuộc ñời mới với niềm vui, niềm khát khao bao năm giờ ñó trở thành
hiện thực làm cho lòng người thêm nở hoa. Tố Hữu như reo ca trước cuộc
sống mới. Niềm vui ấy, hạnh phúc bấy lâu mong ước ấy ñã ñến với ta từ khi
nào mà ta không hay biết. Tố Hữu vui, một niềm vui bất tận, trong ñó có cả
niềm tự hào trước những gì mà con người Việt Nam, dân tộc Việt Nam ñã làm
ñược. Nhà thơ như muốn hát ca vang bài ca chiến thắng hào hùng của dân tộc.
Ôi tiếng của cha ông thủa trước
Xin hát mừng non nước hôm nay

Một vùng trời ñất trong tay
Dẫu chưa toàn vẹn ñã bay cờ hồng!
Việt Nam, dân tộc anh hùng
Tay không mà ñã thành công nên người!
(Bài ca mùa xuân 1961)
Niềm tự hào, niềm vui lớn của Tố Hữu trước thành quả cách mạng thật
ñậm nét biết bao. Dẫu biết rằng ñất nước nay vẫn chưa ñược thống nhất toàn vẹn,
dẫu biết rằng con ñường cách mạng của ta còn nhiều gian nan nhưng lời của cha
ông mãi vang vọng, truyền thống của lịch sử dân tộc sẽ mãi là nguồn ñộng lực
cho dân tộc Việt Nam bước vào chặng ñường mới. Cờ ñỏ sao vàng tung bay, dẫu
biết là chưa trải dài trên khắp ñất nước nhưng chúng ta có quyền tin vào ngày
mai tươi sáng, vào niềm tin ta sẽ ñược trọn vẹn niền vui chiến thắng.
Hoà mình vào niềm vui chiến thắng, Tố Hữu luôn luôn tự hoà, tin tưởng
trước cuộc sống mới xã hội chủ nghĩa trên một nửa ñất nước Việt Nam. Cảm
xúc reo vui, một niền vui bất tận trước cộng sống hoà bình
Tôi chạy trên miền Bắc
Hớn hở giữa mùa xuân
Rộn rực muôn màu sắc
Náo nức muôn bàn chân!
(Trên miền Bắc Mùa xuân)


15
Trước cuộc sống mới, cuộc sống hoà bình trên mảnh ñất vốn ñầy tiếng
bom rơi, ñạn nổ, nơi chiến tranh sảy ra triền miên biết bao năm, Tố Hữu vui biết
bao một niềm vui say bất tận. Ông “hớn hở”, “rộn rực”, “náo nức” trước cuộc
sống mới. Trước mùa xuân thật, mùa xuân của ñất trời với mùa xuân của cách
mạng Tố Hữu trải lòng mình ra ñón nhận, tận hưởng niềm vui say cuồng nhiệt.
Miền Bắc bắt tay vào chặng ñầu xây dựng chủ nghĩa xã hội - kế hoạch
năm năm lần thứ nhất, Tố Hữu ñã bộc lé niền vui, niềm tự hào, tin tưởng của

mình trước thành quả ban ñầu trong công cuộc xây dựng ñất nước.
ðường nở ngực.
Những hàng dương liễu nhỏ
ðã lên xanh như tóc tuổi mười lăm
Xuân ơi xuân, em ñến mới dăm năm
Mà cuộc sống ñã tưng bừng ngày hội.
(Bài ca Mùa xuân 1961)
Vui với niềm vui của cuộc kháng chiến trường kỳ của dân tộc, vui với
những thành quả ñạt ñược của bước ñầu xây dựng chủ nghĩa xã hội trên miền
Bắc, Tố Hữu không nguôi hướng tới miền Nam ruột thịt với ý chí thống nhất
ñất nước.
Trong những năm tháng ñất nước bị chia cắt, thơ Tố Hữu thể hiện
những tình cảm sâu sắc với miền Nam yêu thương, một cái tôi dành chọn vẹn
trái tim mình cho miền Nam, hướng về một ngày mai thống nhất. ðó là tiếng
thét căm giận trước tội ác của kẻ thù ñang dày xéo trên ñất Việt:
ðồng bào ơi, anh chị em ơi!
Hỡi lương tâm tất cả loài người
Hãy nghe tiếng của nghìn người bị chết
Không sống nữa nhưng không chịu chết
Nghìn hồn oan bay khắp trần gian
Thù muôn ñời, muôn kiếp không tan!
(Thù muôn ñời muôn kiếp không tan)


16
Với một ý chí sắt ñá, một niềm tin, lòng căm thù sâu sắc và lên án tố
cáo tội ác của kẻ thù, giương cao ngọn cờ kháng chiến. Dẫu biết rằng giá của
ñộc lập tự do ñổi bằng máu và nước mắt nhưng con người vẫn vùng lên kháng
chiến, không khuất phục trước ñàn áp dã man của quân thù. Mối hận thù sâu
sắc trước tội ác tàn bạo của kẻ thù luôn sục sôi trong mạch máu của người

thanh niên cách mạng Tố Hữu.
Rồi con ñường ra trận, con ñường vào Nam chiến ñấu luôn là nguồn
cảm hứng chính trong thơ Tố Hữu chặng ñường này.
Mấy hôm nay như ñứa nhớ nhà
Ta vẩn vơ hoài, rạo rực vào ra
Nghe tiếng mõ và nghe tiếng súng
Miền Nam dậy hò reo náo ñộng.
(Bài ca mùa xuân 1961)
Hoà vào không khí sôi ñộng của cuộc kháng chiến chống giặc sôi ñộng
và náo nức ở Niềm Nam là một cái tôi sẵn sàng khí thế hừng hực của Tố Hữu
khi hướng về niềm Nam, sẵn sàng cống hiến hết mình cho miền Nam, cho lí
tưởng cộng sản, cho con ñường tiến lên ñộc lập, tự do của dân tộc. Tố Hữu sôi
sục ý chí, khát khao cháy bỏng ñược hoà mình vào cuộc kháng chiến.
Tố Hữu còn thể hiện ở cảm hứng ngợi ca, khâm phục những hình tượng
anh hùng. Mạch cảm hứng về hình tượng người mẹ Việt Nam chặng ñường
này ñược phát triển cao hơn. Trở lại quê mẹ nuôi xưa, trở thành mảnh ñất
kháng chiến một thời, Tố Hữu bàng hoàng khi biết tin mẹ không còn nữa, một
nỗi nhớ nỗi tiếc thương trào dâng trong lòng ông:
Ôi bóng người xưa, ñã khuất rồi
Trong ñôi nấm ñất trắng chân ñồi
Sống trong cát, chết vùi trong cát
Những trái tim như ngọc sáng ngời!
(Mẹ Tơm)


17
Mẹ ñã ñi xa, xa lắm nhưng hình ảnh của mẹ của người Việt Nam kiên
cường, bất khuất chở che cho những chiến sĩ cộng sản vẫn còn trong trái tim
ñứa con cách mạng Tố Hữu thuở nào viết về mẹ, về sự hy sinh cao cả của mẹ,
ngợi ca vẻ ñẹp của mẹ, Tố Hữu bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc ñối với những

người mẹ, những người góp một phần không nhỏ kết vòng hoa chiến thắng
xây dựng ñất nước này.
ðẹp biết bao là hình ảnh những anh chiến sĩ ñã biết hi sinh thân mình
ñể làm lên chiến công oanh liệt, họ ñều là những anh hùng của mọi thời ñại,
những người con của ñất Việt. Nhớ về anh, người chiến sĩ cộng sản dùng bom
ám sát tên cầm quyền ðông Dương rồi sau ñó nhảy xuống sông tự tử, Tố Hữu
bày tỏ lòng khâm phục, biết ơn của mình trước anh.
Sống, chết, ñược như anh
Thù giặc, thương Nước mình
Sống, làm quả bom nổ
Chết, như dòng nước xanh!
(Phạm Hồng Thái)
Nhà thơ ñó giãi bày lòng ngưỡng mộ, khâm phục trước anh linh nữ anh
hùng Trần Thị Lý:
Em là ai ? Cô gái hay nàng tiên
Em có tuổi hay không có tuổi
Mái tóc em ñây, hay là mây là suối
ðôi mắt em nhìn hay chớp lửa ñêm giông
Thịt da em hay là sắt hay là ñồng ?
(Người con gái Việt Nam)
Và ñây, hình ảnh O du kích hiên ngang trước kẻ thù hiện lên trong thơ
của Tố Hữu không chỉ nhằm ngợi ca mà qua ñó bộc lộ thái ñộ khâm phục, bộ
lộ niền tin tự hào về dân tộc Việt Nam tuy nhỏ bé nhưng lại sản sinh ra những
anh hùng của mọi thời ñại.


18
O du kích nhỏ giương cao súng
Thằng Mỹ lênh khênh bước cói ñầu
Ra thế! To gan hơn béo bụng

Anh hùng ñâu cứ phải mày râu!
(Tấm ảnh, 1967)
Hai tập Ra trận (1962-1971), Máu và Hoa (1972-1977) là chặng ñường
thơ Tố Hữu trong những năm kháng chiến chống Mỹ quyết liệt và hào hùng
của cả dân tộc cho tới ngày toàn thắng. Thơ Tố Hữu lúc này là khúc ca ra trận,
là mệnh lệnh tiến công và lời kêu gọi, cổ vũ hào hùng của cả dân tộc trong
cuộc chiến ñấu ở cả hai miền Nam, Bắc. Khẳng ñịnh ý nghĩa to lớn, cao cả
của cuộc kháng chiến chống Mỹ ñối với lịch sử dân tộc và thời ñại, thơ Tố
Hữu cũng thể hiện những suy nghĩ, phát hiện của nhà thơ về dân tộc và con
người Việt Nam mà tác giả luôn ngợi ca với niềm tự hào và cảm phục.
Ra trận: Gồm 34 bài, sáng tác trong 10 năm chống Mỹ (1962-1971).
Hai dòng thơ mở ñầu của bài thơ Có thể nào yên? thể hiện cảm hứng
chủ ñạo của cả tập thơ:
Tôi muốn viết những dòng thơ tươi xanh
Vẫn muốn viết những dòng thơ lửa cháy
Vốn là hồn thơ của yêu thương, nghĩa tình, Tố Hữu ao ước ñược làm
thơ ngợi ca thanh bình. Nhưng khi miền Nam, rồi cả nước, chìm trong nước
sôi lửa bỏng thì có thể nào yên, có thể nào khuây... Dành phần lớn tâm huyết
ñể ngợi ca chủ nghĩa anh hùng cách mạng
Lịch sử Việt Nam, lịch sử hào hùng của nhân loại, truyền thống bất
khuất, kiên cường của ông cha ta như luôn tiếp thêm sức mạnh, ñộng viên ta
trên mỗi bước ñường ñi tới. Chúng ta tìm gặp quá khứ ñể dành lấy tương lai.
Cách mạng ñem lại cho dân tộc hôm nay chính hình bóng của mình trong quá
khứ vẻ vang, Tố Hữu ñã từng nói lên thấm thía sự gắn bó ñó:
Bốn ngàn năm ta lại là ta


19
Bên cạnh sức cuốn hút của dòng sự kiện trong ñời sống hiện tại, thơ Tố
Hữu còn bắt dễ sâu và khơi nguồn từ ñời sống hàng ngày của dân tộc còn có

tiếng nói thẳm sâu từ quá khứ lịch sử vọng về tiếp sức cho cuộc ñời hiện tại.
Tố Hữu tưởng nhớ ñến “Lưỡi gươm trần sáng quắc” và lắng nghe rạo rực
tiếng “trống trận Quang Trung”. Nhưng xót xa hơn vẫn là tiếng nói cảm thông
với những oan khuất và ñau khổ của cha ông:
... Nổi chìm kiếp sống lênh ñênh
Tố Như ơi, lệ chảy quanh thân Kiều!
Nghe hồn Nguyễn Trãi phiêu diêu
Tiếng gươm khua, tiếng thơ kêu xé lòng...
(Bài ca mùa xuân 1961)
Quá khứ ñược miêu tả trên nhiều bình diện, có truyền thống anh hùng
bất khuất, có những xót xa, tủi cực. Tất cả như ñang tiếp sức và tham gia vào
cuộc chiến ñấu hiện tại. Nhưng càng tích cực có ý nghĩa biết bao nhiêu khi
truyền thống quật cường của dân tộc không chỉ cổ vũ chúng ta mà cũng tiến
công, xung phong:
Thời ñại lớn cho ta ñôi cánh
Không gì hơn ñộc lập tự do
Bốn mươi thế kỷ cùng ra trận
Có ðảng ta ñây có Bác Hồ.
(Theo chân Bác )
Chiều dọc của hàng ngàn năm lịch sử vụt trở dậy dang ngang tuyết ñầu
chống Mỹ, tạo thành một trận trùng ñiệp tiến công kẻ thù. Truyền thống và
sức mạnh của bốn nghìn năm lịch sử ñang có mặt trong cuộc chiến ñấu hôm
nay, góp phần tạo lên những giá trị lớn lao cho dân tộc cho thời ñại. Sức mạnh
Việt Nam ñược khám phá trong chiều sâu lịch sử dân tộc - lịch sử của bốn
nghìn năm kháng chiến oai hùng của dân tộc Việt Nam. Hình ảnh người anh
hùng kháng chiến lẫm liệt hiên ngang như chàng Thạch Sanh dũng cảm:


20
Ta ñứng dậy, lẫm liệt ñường hoàng

Như Thạch Sanh, khí phách hiên ngang
Lưng ñàn, tay búa, tay giương nỏ
Chém Mãng Xà Vương, giết ðại bàng.
(Theo chân Bác)
Tố Hữu ñã chỉ ra ñiểm giao kết giữa quá khứ và hiện tại với một cảm
hứng lịch sử sâu sắc:
Trường Sơn cao hay ñịa ñạo âm thầm
Cũng linh hồn ta tự bốn ngàn năm
Ta xây ñắp ñể ngang tầm thế kỷ.
(Tuổi 25)
Máu và hoa gồm 13 bài, sáng tác trong 6 năm (1972 - 1977); có ý nghĩa
tổng kết quá trình phát triển của dân tộc, của Cách mạng Việt Nam - một hành
trình ñầy máu, ñầy hoa, Năm mươi năm máu ñỏ thành hoa. Máu: biểu tượng
của nỗi ñau uất hận trong hàng nghìn năm nô lệ và sự hi sinh, xả thân vì nghĩa
lớn, xối máu nóng rửa vết nhơ nô lệ. Hoa: biểu tượng cho vẻ ñẹp của lí tưởng
cộng sản, của chủ nghĩa anh hùng và niềm vui ngày chiến thắng. Xuất hiện
nhiều bài thơ trường thiên với cảm xúc tổng hợp, bao quát hơn nửa thế kỷ ñấu
tranh (Nước non ngàn dặm; Với Ðảng, mùa xuân).
Những bài thơ tiêu biểu: Việt Nam máu và hoa, Nước non ngàn dặm,
Với ðảng, mùa xuân, Một khúc ca xuân.
Trong cảm nhận của Tố Hữu, Việt Nam là riêng mà cũng là chung của
loài người, là sức mạnh thần kỳ, là ñại diện cho triệu triệu trái tim hồng:
Việt Nam!
Người là ta mà ta chưa bao giờ hiểu hết
Người là ai ? mà sức mạnh thần kỳ
Giữa cái chết, không phút nào chịu chết
Lửa quanh mình, một tấc cũng không ñi!
(Với ðảng, mùa xuân)

21
Tập thơ gần ñây nhất của Tố Hữu là tập Một tiếng ñờn. Ông vẫn thủy
chung với nguồn cảm hứng về tổ quốc, về nhân dân, về lịch sử ñất nước. ðôi
khi tưởng chạm tới một ñiều gì riêng tư của tuổi cuối ñời nhìn lại. “ðêm cuối
nằm riêng một ngọn ñèn”. Ở tập thơ này, Tố Hữu trở về bút pháp nội tâm, rất
gần với thời kỳ Từ ấy. Có một sự ñấu tranh nội tâm rất mạnh. “Mới bảy mươi
sao ñã gọi là già”. Bút pháp không tung hoành, hào sảng nhưng mà trầm
xuống trong chiêm nghiệm. Phẩm chất nội tâm vốn có của Tố Hữu vẫn
nguyên vẹn. Lắng nghe trong Một tiếng ñờn thấy bóng dáng một Tố Hữu của
Con cá, chột nưa. Cuộc ñời không phải lúc nào cũng ở thế thuận. Tuy vậy, Tố
Hữu vẫn lấy niềm tin, lấy kinh nghiệm cuộc sống của ñời mình mà nhìn hiện
tại “Nắng tự lòng ta cứ ấm dần”.
Cảm hứng của Tố Hữu với khát vọng cống hiến cho Tổ quốc mãi theo
ông trong các chặng ñường kháng chiến gian khổ của dân tộc. Khát vọng ấy
còn mãi thường trực trong Tố Hữu cả khi ñất nước ñã hoàn toàn thống nhất.
Trong thời kỳ hoà bình, Tố Hữu vẫn luôn trăn trở, suy nghĩ về bản thân mình
trước cuộc ñời này:
Có ñêm mãi chập chờn mơ ước
Lại bâng khuâng... Tự hỏi mình sau trước
Cho cuộc ñời, cho Tổ quốc thương yêu
Ta ñã làm gì? và ñược bao nhiêu?
(Một khúc ca)
Tố Hữu băn khoăn, dằn vặt mình bằng một câu hỏi lớn “Ta ñã làm gì?”
cho Tổ quốc này. Nhưng chính ñiều băn khoăn ấy ñã khẳng ñịnh ñược khát
vọng cống hiến cho Tổ quốc của Tố Hữu. Phải là người luôn luôn nuôi dưỡng
ý chí cống hiến ñời mình cho lí tưởng cách mạng thì mới có thể nói như vậy
ñược. Trong cuộc sống hiện tại này có biết bao ñổi thay, nhìn lại các chặng
ñường ñời mà mình ñã bước qua, thấy ñược những gì mà mình ñã làm ñược,

22
mặc dù vui nhưng Tố Hữu vẫn không quên trách nhiệm của mình ngay cả
trong thời bình.
Tố Hữu viết về mẹ với cả tấm lòng biết ơn sâu sắc trước sự hi sinh cao
cả của mẹ ñể cho ñất nước này ñược ðộc lập, Tự do, cờ ñỏ sao vàng tung bay
trên khắp mọi miền của tổ quốc.Và ñặc biệt hơn cả là những vần thơ viết về
mẹ Suốt, người mẹ Việt Nam kiên trung, bất khuất, xúc ñộng biết bao:
Giữa bom rơi, ñạn nổ
Giữa sóng lớn, gió to
Ngực huân chương, mẹ vẫn chèo ñò
Không chịu nghỉ. Ai ngăn cứ nói:
Tôi già rồi, có chết khỏi lo
Bọn trẻ sống, còn tay bắn giỏi!
Và mẹ ngã
Bên bờ sông khói lửa.
(Một khúc ca)
Chân lí sống của Tố Hữu ở ñây là luận ñề về “cho” - “nhận” con người
Tố Hữu trước sau vẫn là con người khao khát ñược sống “cho” mọi người,
cống hiến cho lí tưởng cộng sản của mình chứ không sống riêng cho bản thân
mình, không chỉ “nhận riêng mình”. Từ những hiện tượng, những quy luật
trong tự nhiên: Nếu là chim phải biết hót, nếu là chiếc lá phải xanh, Tố Hữu
ñã nâng lên thành quy luật của cuộc ñời: ðời người sống phải biết vì mọi
người, phải cống hiến sức mình cho cuộc ñời này. Nhìn lại những chặng
ñường ñời của Tố Hữu ta thấy ông ñó sống theo chân lí “sống là cho” như thế
nào. Từ những ngày ñầu giác ngộ cách mạng hăm hở bước những bước ñầu
tiên trên con ñường ñấu tranh gian khổ, rồi tù ñầy, rồi triền miên trong kháng
chiến, hăm hở chiến ñấu và chấp nhận mọi gian nguy chỉ với một mục tiêu
duy nhất là “cống hiến” ñời mình cho lí tưởng cách mạng. ðến khi ñất nước
ñược hoàn toàn giải phóng, cả dân tộc bước vào công cuộc xây dựng ñất

23
nước, Tố Hữu vẫn bước những bước vững chắc trên ñường dài và những khát
vọng cống hiến lớn:
Ta ñã sống và ta ñã thắng
Hãy ñi tới. Tự cánh mình bay thẳng
Không có gì quý hơn ðộc lập, Tự do!
Sống, cho mình. Và sống cũng là cho…
(Chào năm 2000)
Khát vọng cống hiến cho Tổ quốc, cho lí tưởng cộng sản của Tố Hữu
ñược xuyên thấm qua các chặng ñường lịch sử của dân tộc. Nhưng có lẽ khi
ñất nước ñược hoàn toàn giải phóng, dân tộc ta ñã giành lại ñược ñộc lập tự do
cuộc sống ngày một ñổi thay thì cái khát vọng cống hiến cho Tổ quốc càng
cháy bỏng hơn. Trong những năm kháng chiến hào hùng của dân tộc, cái tôi
cống hiến, cái khát vọng ñược góp sức mình ñể làm lên sức mạnh thần kỳ của
dân tộc như Tố Hữu quả thực là ñã trở nên quá quen thuộc. Mặt khác, khi cả
dân tộc còn ñang chìm trong những ñau thương mất mát thì mục tiêu duy nhất
của triệu triệu lớp người Việt Nam là ðộc lập, Tự do, là kháng chiến chống lại
kẻ thù xâm lược. Còn khi ñất nước ñược hoà bình, ñời sống ngày càng ñược
ñổi mới hơn thì việc người ta nói ñến khát vọng cống hiến thật hiếm hoi biết
bao. Chính vì lẽ ñó lên chúng ta lại càng thêm kính yêu Tố Hữu hơn, một con
người mà cả cuộc ñời với khát vọng cống hiến cho Tổ quốc không mệt mỏi,
lùi bước. ðọc thơ Tố Hữu chặng ñường hoà bình, chúng ta lại thêm tin yêu
vào cuộc ñời này và hiểu thêm hơn về khát vọng cống hiến cho Tổ quốc của
cả ñời cái tôi chiến sĩ - thi sĩ Tố Hữu .
Khi ñất nước hoàn toàn giải phóng, cả dân tộc bắt tay vào công cuộc
hàn gắn các vết thương chiến tranh, khôi phục và xây dựng ñất nước, Tố Hữu
nhìn ñâu cũng thấy ñẹp, thấy vui. ðể có những vẫn thơ sôi nổi, vui tươi. Tố
Hữu ñó cú một cách nhìn tổng quát, cái nhìn ở tầm vĩ mô về những mảnh ñất
lịch sử trong thời bình.

24
Tìm về với cội nguồn, với lịch sử cha ông dựng nước, Tố Hữu tìm về
ñịa danh xưa, nơi mà người anh hùng Hoàng Hoa Thám ñó giục nghĩa quân
lên ñường giết giặc cứu nước:
Tiếng người xưa, ñỏ còn ghi
Lệnh cồng giục cháu ñi theo người
Sáng thu nay ñẹp ñất trời
ðầu mùa lúa chín như phơi hoa vàng
Phồn Xương ngói mới ñỏ làng
Tưởng như ngày hội rước Hoàng Tướng quân…
(Phồn Xương)
Ngợi ca mảnh ñất lịch sử xưa vẫn vang vọng “tiếng người xưa” mà nay
ñó “ngói mới ñỏ làng”, nay ñã ñầy “ñồng lúa chín” nghĩa là cuộc sống ñã ñổi
thay. Hình ảnh “ñồng lúa chín” với “ngói mới ñỏ làng” là những hình ảnh tiêu
biểu cho một cuộc sống ấm no hạnh phúc, tiêu biểu cho vẻ ñẹp của ñất nước
thời kỳ hoà bình. Ông ñã ngợi ca, chiêm ngưỡng, tự hào, mở rộng lòng mình
ra ñón nhận những ñổi thay này.
Vẻ ñẹp của ñất nước thanh bình còn ñược Tố Hữu khám phá ở trong sự
thay ñổi mới về ñời sống sinh hoạt của con người. Nhìn thuyền bè trôi trên
dòng sông, nhìn những bãi bờ xanh ngắt trải dài, nhìn tấp nập màu áo của con
người… Tố Hữu ñã thấy ñược cuộc sống ñổi mới nó như cuốn hút lòng người:
…Thuyền chài thôi kiếp dạt trôi
Thong dong bè nứa, quẫy ñuôi cá lồng
ðôi bờ xanh nõn ngô ñồng
Chè nương, lạc bãi, lúa ñồng sum suê
Áo màu vui mắt chợ quê
Ai xưa Cẩm Thuỷ, có về lại lên!
(Cẩm Thuỷ)

25
Cuộc sống mới hiện ra trước mắt thật thân quen biết bao. ðó chính là
hình ảnh những con thuyền nối ñuôi nhau trên biển lớn mà không có cảnh
“dạt trôi” nữa. ðó là màu xanh của bạt ngàn cánh ñồng ngô, ñồi chè, bãi lạc,
cánh ñồng lúa. Cuộc sống mới thật ñẹp, thật trù phú biết bao.
Niềm vui với cuộc sống thanh bình của Tố Hữu còn ñược thể hiện ở con
mắt nhìn cảnh vật thiên nhiên với cả niềm vui, niềm tự hào lớn. Vừa là niềm
vui, niềm tự hoà với cuộc sống thực, với những thay ñổi nhanh chóng của tạo
vật và cũng vừa là niềm tự hào, hoài niệm về ñịa danh xưa:
ðẹp sao “tráp ngọc” chốn này
Xanh xanh ñổi trẩu, ñồi ñay, ñồi luồng
Cao su thẳng lối nông trường
Trâu ñàn, bò mộng trên ñường nhởn nhơ
Ngạt ngào hương quế gió ñưa
Mấy nàng áo lụa, chợ trưa măng vàng
Có gì trong nắng thu sang
Long lanh Như Áng, rừng vang tiếng cồng…
(Ngọc Lặc)
Tố Hữu miêu tả cảnh ñẹp của ñời sống mới trong sự ñối chiếu xưa và
nay ñể làm nổi bật cuộc sống mới nhưng cũng ñể hồi tưởng lại quá khứ xưa
của lịch sử dân tộc, cỏi thời vẫn còn hoang tàn, vắng vẻ:
Ngày xưa, mái dạ phên tre
Mà nay nhà bạn bốn bề gạch xây
Vườn xưa, dứa dại, gai mây
Mà nay na mít, trái cây trĩu cành.
(Hậu Lộc)
Có một ñiểm nổi bật trong thơ Tố Hữu chặng ñường hoà bình là mặc dù
vui với hiện tại chiêm ngưỡng vẻ ñẹp của hiện tại ñất nước nhưng Tố Hữu

không quên những năm tháng gian nan chiến ñấu trên mảnh ñất lịch sử.