TÁC ĐỘNG CỦA CHƯƠNG TRÌNH 135 GIAI ĐOẠN II QUA LĂNG KÍNH HAI CUỘC ĐIỀU TRA ĐẦU KỲ VÀ CUỐI KỲ

 

TÁC ĐỘNG CỦA
CHƯƠNG TRÌNH 135 GIAI ĐOẠN II
QUA LĂNG KÍNH HAI CUỘC ĐIỀU TRA
ĐẦU KỲ VÀ CUỐI KỲ

Hà Nội, 12- 2012


i


PHỤ LỤC
LỜI CẢM ƠN .......................................................................................................................... 1
TÓM TẮT ................................................................................................................................ 6
CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU.................................................................................................... 13
CHƯƠNG 2: ĐIỀU TRA ĐẦU KỲ 2007 VÀ ĐIỀU TRA CUỐI KỲ 2012 ........................ 17
2.1

Mục đích của cuộc điều tra ..................................................................................... 17

2.2

Thiết kế điều tra ...................................................................................................... 18

2.2.1

Thiết kế chọn mẫu............................................................................................ 18

2.2.2

Thiết kế bảng hỏi ............................................................................................. 19

2.3

Thực hiện điều tra ................................................................................................... 21

2.3.1

Điều tra đầu kỳ 2007 ........................................................................................ 21

2.3.2

Điều tra cuối kỳ 2012....................................................................................... 22

2.4

Kết luận ................................................................................................................... 25

CHƯƠNG 3: THỰC HIỆN CHƯƠNG TRÌNH 135-II VÀ PHƯƠNG PHÁP ĐÁNH
GIÁ TÁC ĐỘNG ................................................................................................................... 27
3.1

Giới thiệu................................................................................................................. 27

3.2

Quá trình thực hiện Chương trình và phân bổ vốn.................................................. 27

3.2.1

Chuyển đổi trạng thái giữa các xã.................................................................... 27

3.2.2

So sánh phân bổ vốn hỗ trợ giữa nhóm hưởng lợi và nhóm đối chứng ........... 28

3.3

Phương pháp đo lường tác động ............................................................................. 30

3.3.1

Ý kiến của người hưởng lợi ............................................................................. 32

3.3.2

Đánh giá định lượng tác động của Chương trình đến kết quả ......................... 36

3.3

Kết luận ................................................................................................................... 39

CHƯƠNG 4: NGHÈO ĐÓI CỦA DÂN TỘC THIỂU SỐ Ở CÁC VÙNG NGHÈO
NHẤT VIỆT NAM ................................................................................................................ 40
4.1

Nghèo đói và bất bình đẳng của đồng bào dân tộc thiểu số .................................... 41

4.1.1

Xu hướng nghèo đói ........................................................................................ 41

4.1.2

Phân tích về Bất bình đẳng .............................................................................. 46

4.2

Đặc điểm của người nghèo là đồng bào dân tộc thiểu số ........................................ 51

ii


4.2.1 Điều kiện sống ..................................................................................................... 51
4.2.2 Cơ cấu thu nhập ................................................................................................... 59
4.3

Tình trạng nghèo của đồng bào dân tộc thiểu số ..................................................... 69

4.4

Kết luận ................................................................................................................... 73

CHƯƠNG 5: NĂNG LỰC, PHÂN CẤP THỰC HIỆN, SỰ THAM GIA CỦA NGƯỜI
DÂN VÀ TÁC ĐỘNG CỦA CHƯƠNG TRÌNH ................................................................. 74
5.1

Giới thiệu................................................................................................................. 74

5.2

Tăng cường năng lực và Quản lý Dự án ................................................................. 75

5.2.1

Tăng cường năng lực qua các hoạt động đào tạo ở cấp xã .............................. 75

5.2.2

Quản lý dự án ở cấp xã .................................................................................... 76

5.2.3

Xã làm chủ đầu tư các dự án của CT135-II ..................................................... 80

5.2.4

Tăng cường năng lực ở cộng đồng – Sự tham gia của người dân ................... 82

5.3

Tác động của CT 135-II đến các kết quả ................................................................ 92

5.3.1

Các biến kết quả sử dụng trong mô hình đo lường tác động ........................... 93

5.3.2

Các biến kiểm soát ........................................................................................... 93

5.3.3

Kết quả ước lượng tác động ............................................................................. 93

5.4

Kết luận ................................................................................................................... 97

CHƯƠNG 6: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ......................................................................... 99
Tài liệu tham khảo ............................................................................................................... 103
Phụ lục ................................................................................................................................. 105

iii


DANH MỤC BẢNG
Bảng 3.1: Ma Trận chuyển đổi các xã ................................................................................. 28
Bảng 3.2: Nguồn vốn phân bổ cho các xã ........................................................................... 29
Bảng 3.3: Đánh giá của Chính quyền xã về thay đổi chất lượng cuộc sống của người dân.......... 32
Bảng 3.4: Nguyên nhân chính làm cho đời sống nhân dân được cải thiện .......................... 33
Bảng 3.5: Các chương trình quan trọng được thực hiện ở xã .............................................. 34
Bảng 3.6: Tỷ lệ người biết về các hoạt động của Chương trình 135 ................................... 35
Bảng 3.7: Đánh giá của các hộ thụ hưởng về tác động của CT135- II ................................ 35
Bảng 3.8: Đánh giá của các hộ thụ hưởng về tác động của CT135- II ................................ 36
Bảng 4.1: Thu nhập bình quân đầu người và tỷ lệ đói nghèo ở các xã thuộc CT135-II ...... 41
Bảng 4.2: Chỉ số khoảng cách nghèo và mức độ nghiêm trọng của người nghèo ............... 44
Bảng 4.3: Tỷ lệ nghèo .......................................................................................................... 45
Bảng 4.4: Bất bình đẳng trong phân bố thu nhập bình quân đầu người .............................. 47

Bảng 4.5: Phân tách tình trạng bất bình đẳng của dân tộc Kinh và các dân tộc thiểu số .... 49
Bảng 4.6: Phân tách bất bình đẳng theo vùng...................................................................... 49
Bảng 4.7: Tăng trưởng và tái phân phối trong thay đổi đói nghèo ...................................... 50
Bảng 4.8: Độ co giãn của nghèo đói theo thu nhập ............................................................. 51
Bảng 4.9: Độ co giãn của nghèo đói theo bất bình đẳng ..................................................... 51
Bảng 4.10: Điều kiện nhà ở của các hộ gia đình ................................................................. 52
Bảng 4.11: Tỷ lệ hộ sử dụng hố xí chia theo loại ................................................................ 53
Bảng 4.12: Nguồn nước uống .............................................................................................. 54
Bảng 4.13: Đun sôi nước và tiếp cận điện ........................................................................... 55
Bảng 4.14: Điện thoại và Tivi .............................................................................................. 56
Bảng 4.15: Xe máy và quạt điện .......................................................................................... 57
Bảng 4.16: Trợ cấp xã hội................................................................................................... 58
Bảng 4.17: Cơ cấu thu nhập của hộ ..................................................................................... 59
Bảng 4.18: Cơ cấu thu nhập từ nông nghiệp, lâm nghiệp và ngư nghiệp (%) ..................... 60
Bảng 4.19: Thu nhập từ tiền công........................................................................................ 60

iv


Bảng 4.20: Thu nhập phi nông nghiệp (không tính tiền công) ........................................... 62
Bảng 4.21: Số lượng các nguồn thu nhập hộ ....................................................................... 63
Bảng 4.22: Diện tích đất trồng ............................................................................................. 64
Bảng 4.23: Tỷ lệ diện tích đất được tưới tiêu (%) ............................................................... 65
Bảng 4.24: Vay vốn từ Ngân hàng Chính sách Xã hội Việt Nam (VBSP) ......................... 66
Bảng 4.25: Các khoản tín dụng chính thức ......................................................................... 67
Bảng 4.26: Tín dụng không chính thức ............................................................................... 68
Bảng 4.27: Tình trạng nghèo đói giai đoạn 2007-2012 ....................................................... 69
Bảng 4.28: Hệ số cận biên trong mô hình hồi quy logistic .................................................. 71
Bảng 5.1: Quản lý và lập kế hoạch ở cấp xã (%) ................................................................. 77
Bảng 5.2: Làm chủ đầu tư các công trình/dự án phát triển cơ sở hạ tầng thuộc P135-II ... 81

Bảng 5.3: Đóng góp của cộng đồng cho các công trình CSHT thuộc P135-II (%) ............. 85
Bảng 5.4: Các cơ hội tạo việc làm cho hộ gia đình thông qua các công trình/dự án phát
triển CSHT ............................................................................................................................ 86
Bảng 5.5: Tỉ lệ tham gia và chất lượng của Ban giám sát nhân dân (%) .............................. 89
Bảng 5.6: Các hộ hưởng lợi từ các công trình phát triển CSHT của CT135-II ................... 92
Bảng 5.7: Kết quả ước lượng tác động của chương trình .................................................... 96

v


DANH MỤC HÌNH
Hình 3.1: Phân bổ nguồn vốn bình quân đầu người cho các xã hưởng lợi và đối chứng ..... 30
Hình 3.2: Giả thuyết về chuỗi nhân quả .............................................................................. 31
Hình 4.1: Tỷ lệ nghèo và tỷ lệ nghèo trong tổng số người nghèo theo nhóm dân tộc
Kinh và các dân tộc thiểu số khác......................................................................................... 43
Hình 4. 2: Đường cong Lorenz ............................................................................................ 47
Hình 4. 3: Đường cong tăng trưởng thu nhập chung ........................................................... 48
Hình 5. 1: Các hoạt động đào tạo cho cán bộ xã ................................................................. 75
Hình 5. 2: Minh bạch tài chính ở cấp xã (%) ...................................................................... 78
Hình 5. 3: Tỉ lệ hộ gia đình nhận các thông tin chi tiêu tài chính của các công trình/dự
án cơ sở hạ tầng (%) ............................................................................................................. 79
Hình 5. 4: Tỉ lệ hộ gia đình tham gia vào các cuộc họp lựa chọn (%)................................. 83
Hình 5. 5 Tạo việc làm cho các hộ gia đình từ các công trình/dự án CSHT – có phân
loại ........................................................................................................................................ 87
Hình 5. 6: Tỉ lệ tham gia của hộ gia đình vào Ban giám sát (%) ......................................... 88
Hình 5. 7: Tỉ lệ hộ gia đình tham gia vào Vận hành và duy tu bảo dưỡng các công trình
thuộc P135-II (%) ................................................................................................................. 90
Hình 5. 8: Tỉ lệ các hộ gia đình hài lòng với chất lượng của các công trình/dự án CSHT
của P135-II (%) ..................................................................................................................... 91

vi


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
BGSND

Ban giám sát nhân dân

BHXH

Bảo hiểm xã hội

BQLDA

Ban quản lý dự án

CSHT

Cơ sở hạ tầng

CT135-I

Chương trình 135 giai đoạn 1

CT135-II

Chương trình 135 giai đoạn 2

ĐTCK

Điều tra cuối kỳ

ĐTĐK

Điều tra đầu kỳ

HERP

Chương trình xóa đói và giảm nghèo

IRC

Công ty Nghiên cứu và Tư vấn Đông Dương

UBDT

Ủy Ban Dân tộc

UNDP

Chương trình phát triển Liên hiệp quốc

VBSP

Ngân Hàng Chính sách Xã Hội Việt Nam

VHLSS

Khảo sát mức sống hộ dân cư Việt Nam

WB

Ngân hàng thế giới

WHO

Tổ chức Y tế thế giới

vii


LỜI CẢM ƠN
Báo cáo này được thực hiện bởi Công ty Nghiên cứu và Tư vấn Đông Dương, nhóm
nghiên cứu bao gồm Phùng Đức Tùng (trưởng nhóm), Nguyễn Việt Cường, Phùng Thị
Thanh Thu, Vũ Thị Bích Ngọc, Lê Đặng Trung, Phạm Thái Hưng, Nguyễn Thu Nga và
Daniel Westbrook (Giáo sư Đại học Georgetown, Hoa Kỳ), James Taylor (Đại học
Adelaide, Australia)
Nhóm tác giả xin được tỏ lòng biết ơn các cơ quan, tổ chức và cá nhân đã nhiệt tình
giúp đỡ chúng tôi hoàn thiện nghiên cứu này.
Chúng tôi xin gửi lời cảm ơn đặc biệt đến Chính phủ Phần Lan đã tài trợ cho dự án này,
Văn phòng UNDP tại Việt Nam và Ủy Ban Dân tộc về sự hợp tác tích cực trong suốt
quá trình nghiên cứu. Báo cáo này sẽ không thể hoàn thành nếu thiếu những hỗ trợ kỹ
thuật và góp ý giá trị của Ông Nguyễn Tiên Phong (UNDP) và Bà Võ Hoàng Nga
(UNDP) từ khi bắt đầu đến khi kết thúc nghiên cứu. Chúng tôi xin được đánh giá cao
những hỗ trợ và ý kiến đóng góp từ Ủy Ban Dân tộc. Các chuyên gia và cán bộ của Ủy
Ban Dân tộc đã giúp đỡ chúng tôi gồm: Ông Trịnh Công Khanh, Ông Võ Văn Bảy, Ông
Nguyễn Văn Tân, Bà Nguyễn Thị Nga và Ông Trần Kiên.
Lời cảm ơn chân thành xin được gửi tới các Ban dân tộc tỉnh và các Phòng dân tộc
huyện thuộc Ủy Ban dân tộc của 43 tỉnh thành trong nghiên cứu đã có những hỗ trợ
hành chính to lớn từ giai đoạn lập kế hoạch đến khi thực hiện điều tra. Nhóm tác giả xin

được cảm ơn sự hợp tác của 6,000 hộ gia đình tham gia phỏng vấn và đánh giá cao công
sức của 120 điều tra viên trong suốt quá trình thu thập thông tin trong hai tháng liên tục.
Cuộc điều tra này sẽ không thể thành công nếu không có sự tận tâm và nhiệt huyết của
các điều tra viên này.

1


NHỮNG THAY ĐỔI CHÍNH
XÓA ĐÓI GIẢM NGHÈO
Nghèo theo thu nhập và bất bình đẳng
Tỉ lệ nghèo theo đầu người (%)
Khoảng cách nghèo (%)
Chỉ số Gini
VIỆC LÀM VÀ THU NHẬP
Tỉ lệ người có việc làm trong độ tuổi từ 15 - 60 (%)
Tỉ lệ thất nghiệp (%)
Tỉ lệ người có việc làm công ăn lương (%)
Tỉ lệ người tự làm phi nông nghiệp (%)
Tỉ lệ người làm nông nghiệp (%)
Số giờ làm việc trong năm từ công việc chính
Thu nhập hàng năm từ công việc chính (nghìn đồng)
Thu nhập
Thu nhập bình quân/người (nghìn VNĐ/năm)*
Tỉ lệ người có thu nhập bình quân /năm >3,5 triệu
VNĐ/năm (%)*
Cơ cấu thu nhập của hộ
Tiền lương
Hoạt động nông, lâm nghiệp và thủy sản
Hoạt động phi nông nghiệp

Hoạt động khác

Đầu kỳ

Cuối kỳ

57,50
23,50
43,07

49,25
22,36
47,53

95,92
67,05
24,70
11,84
79,09
1306,80
7747,23

7.265,78

30,88

41,13

19,54
63,50

5,32
11,64

23,92
57,47
4,73
13,88

SẢN XUẤT NÔNG NGHIỆP
CSHT nông nghiệp
Tỉ lệ đất trồng cây hàng năm được tưới tiêu (%)
Tỉ lệ đất trồng cây lâu năm được tưới tiêu (%)

50,21
29,82

82,08
61,71

Năng suất của một số cây trồng
Năng suất gạo (tấn/ha)
Năng suất ngô (tấn/ha)
Năng suất sắn (tấn/ha)

3,54
3,13
13,41

3,94
3,36

12,14

9,70
24,41
39,62
32,18
5,44

8,50
37,12
51,83
49,34
14,35

88,49

87,68

93,12
85,43
59,11
82,19

95,55
85,83
70,45
95,14

2

30,00

95,95
50,27
24,57
5,61
72,79
1659,52
20292,62

6.024,04

Các hộ nghèo sử dụng dịch vụ định hướng thị trường
Tỉ lệ gạo được bán/đổi (%)
Tỉ lệ các cây lương thực khác được bán/đổi (% )
Tỉ lệ các cây công nghiệp được bán/đổi (%)
Tỉ lệ các hộ nhận được hỗ trợ khuyến nông (%)
Tỉ lệ các hộ trả phí dịch vụ khuyến nông (%)
Tỉ lệ các hộ hài lòng với chất lượng thông tin khuyến
nông (%)
PHÁT TRIỂN CƠ SỞ HẠ TẦNG
Khả năng tiếp cận CSHT (%)
Tỉ lệ các xã có đường giao thông đến thôn/bản
Tỉ lệ các xã có bưu điện văn hóa xã
Tỉ lệ các xã có hệ thống thủy lợi nhỏ
Tỉ lệ các xã có điện (thay thế cho chương trình điện

Mục tiêu 2010

70,00

80,00
80
100


lưới)
Tỉ lệ các xã có trạm y tế
Tỉ lệ các xã có trường học
Trường tiểu học
Trường trung học cơ sở
Trường trung học phổ thông
Sự tham gia của hộ và các công trình/dự án phát triển
CSHT(%)
Tỉ lệ hộ tham gia vào các buổi họp lựa chọn công
trình/dự án (1)
Tỉ lệ hộ tham gia vào các buổi họp lựa chọn công
trình/dự án (2)
Tỉ lệ hộ đồng ý với các công trình/dự án được lựa chọn
(1)
Tỉ lệ hộ tham gia phát biểu ý kiến tại các cuộc họp (2)
Tỉ lệ hộ có ý kiến phát biểu được cân nhắc đưa vào
quyết định chọn lựa công tình (2)
Tỉ lệ các hộ hài lòng với các công trình/dự án được lựa
chọn (2)
Đóng góp của hộ vào các công trình/dự án
Tỉ lệ các hộ đã có đóng góp xây dựng các công trình/dự
án (%)
Đóng góp trung bình bằng tiền mặt của hộ (nghìn
VNĐ)

Đóng góp trung bình bằng ngày công lao động (số
ngày)
Tỉ lệ làm chủ các công trình/dự án phát triển CSHT
Tỉ lệ các công trình/dự án do xã làm chủ đầu tư

Đầu kỳ

Cuối kỳ

96,98

97,49

74,09
63,97
2,02

89,07
81,38
3,64

87,53

76,55

49,01

73,86

98,17

95,57

13,72

36,06

8,15

25,75

85,74

91,78

21,79

35,92

12,24

135,42

1,07

6,27

21,54

45,95

Mục tiêu 2010
100
100

Tổ chức đấu thầu công khai
Tỉ lệ các công trình/dự án được đấu thầu công khai (1)
51,28
54,21
Tỉ lệ các hộ biết được các thông tin đấu thầu công khai
18,18
27,49
(2)
Tỉ lệ hài lòng với các công trình/dự án phát triển
CSHT (%)
Tỉ lệ hộ hài lòng với chất lượng của các công trình/dự án
68,07
84,69
CSHT (2)
Tỉ lệ các hộ được hưởng lợi từ các công trình/dự án
84,90
94,59
CSHT (2)
TĂNG CƯỜNG NĂNG LỰC
Tỉ lệ các xã có đủ năng lực để quản lý thực hiện chương trình (%)
Tỉ lệ các xã có Ban quản lý dự án:
100% các xã có đủ
70,04
93,93
năng lực để quản

Sử dụng phương pháp lập kế hoạch có sự tham gia
93,02
93,94
lý thực hiện
Có kế hoạch tập huấn
80,95
73,71
chương trình
Có kế hoạch truyền thông
84,52
90,35
Sử dụng biểu mẫu báo cáo mới
34,42
38,16
Ban giám sát có trình độ chuyên môn phù hợp
38,38
29,97
Tỉ lệ các hộ hài lòng với trình độ chuyên môn của ban
28,78
39,76
giám sát
Tỉ lệ các công trình/dự án có mở tài khoản kho bạc
29,41
39,05
Tỉ lệ các công trình/dự án CSHT có kế hoạch vận hành
48,20
54,42
và bảo trì
Tỉ lệ các xã có cán bộ xã và thôn được cung các kỹ năng và kiến thức phù hợp (%)

3


Tỉ lệ cán bộ cho rằng thời lượng của các cuộc tập huấn
là phù hợp
Tỉ lệ cán bộ cho rằng nội dung tập thuấn là thiết thực
và có tính ứng dụng
Đánh giá về chất lượng của giảng viên đào tạo (tỉ lệ tốt
hoặc rất tốt)
Tỉ lệ các đội giám sát được tập huấn trước khi thực thi
nhiệm vụ(2)
Tăng cường năng lực với sự tham gia của cộng đồng
(%)
Tỉ lệ các công trình/dự án được tổ chức họp lựa chọn
Tỉ lệ các hộ tham gia vào các buổi họp lựa chọn công
tình/dự án (2)
Tỉ lệ các hộ có thành viên tham gia vào giám sát các
công trình/dự án CSHT
Tỉ lệ các hộ nhận được thông tin tài chính của các công
trình/dự án(2)
CẢI THIỆN SINH KẾ XÃ HỘI-VĂN HÓA
Khả năng tiếp cận giáo dục của hộ (%)
Tỉ lệ nhập học
Tỉ lệ nhập học thô bậc tiểu học
Tỉ lệ nhập học thuần bậc tiểu học
Tỉ lệ nhập học thô bộc trung học cơ sở
Tỉ lệ nhập học thuần bậc trung học cơ sở
Tỉ lệ nhập học thô bậc trung học phổ thông
Tỉ lệ nhâp học thuần bậc trung học phổ thông
Khả năng tiếp cận các dịch vụ y tế của hộ (%)

Tỉ lệ người bị ốm hoặc bị thương trong vòng 12 tháng
qua
Loại hình cơ sở y tế mà người dân đến khám chữa bệnh
Trạm y tế (thôn, xã, khu vực)
Bệnh viện (tuyến huyện, tỉnh, trung ương, khác)
Các cơ sở khác
Tỉ lệ được miễn giảm phí khám chữa bệnh
Tỉ lệ người có giấy chứng nhận miễn phí khám chữa bệnh
Tỉ lệ người không mất phí khám chữa bệnh
Khả năng tiếp cận các loại hình dịch vụ quan trọng
khác của hộ (%)
Nước uống và sinh hoạt
Nước máy, nước đi mua và nước mưa
Nước giếng khoan, nước giếng khơi được che
đậy, các nguồn nước suối được bảo đảm
Nước giếng khơi không được che đậy, các nguồn
nước không được bảo đảm
Nước sông, hồ, ao và các nguồn nước khác
Tỉ lệ các hộ gia đình được sử dụng điện lưới quốc gia
(%)
Loại nhà vệ sinh
Tự hoại/bán tự hoại
Thấm/dội nước
Hai ngăn

4

Đầu kỳ

Cuối kỳ

35,09

59,73

82,69

85,42

79,53

90,06
-

Mục tiêu 2010

-

86,41

85,61

49,01

73,86

3,48

8,00

11,57

21,33

97,70
84,59
74,12
60,91
42,80
31,13

97,18
85,41
70,95
63,11
38,43
32,50

49,55

49,91

54,85

45,67

15,61
29,55

25,15

29,14

88,04
11,96

88,35
11,65

14,96

13,27

47,93

52,16

26,38

28,40

10,73

6,17

68,57

83,60

3,72
2,04

5,37

9,14
7,35
15,53

Năng lực của cộng
đồng được tăng
cường thông qua
việc tham gia các
hoạt động giám sát.

95
75
75

Hơn 80% các hộ sử
dụng nước sạch

80% các hộ sử
dụng điện
50% các hộ sử
dụng nhà vệ sinh
sạch


Đầu kỳ
46,08
42,37

Loại nhà vệ sinh khác
Không có nhà vệ sinh
Sử dụng dịch vụ pháp lý

Cuối kỳ
34,82
33,16

Tỉ lệ các hộ sử dụng các dịch vụ kháp lý

24,07

28,78

Tỉ lệ các hộ hài lòng với dịch vụ pháp lý

19,51

83,04

Ghi chú:
(1) theo đánh giá của cán bộ xã; (2) theo đánh giá của hộ gia đình
* Thu nhập được điều chỉnh theo Giá tháng 1/2012 sử dụng chỉ số giá tiêu dùng CPI

5

Mục tiêu 2010

95% người có nhu
cầu nhận được hỗ

trợ pháp lý


TÓM TẮT
Việt Nam là một trong những quốc gia thành công nhất trên thế giới trong công cuộc
giảm nghèo và phát triển kinh tế trong vòng 2 thập kỷ vừa qua. Tỉ lệ nghèo đã giảm từ
58% năm 1993 xuống khoảng 14% năm 20081. Cải cách về đất đai và thương mại là
những yếu tố chính giúp cho tăng trưởng kinh tế cao và bền vững. Nhờ đó, cứ ba trong
số bốn người nghèo đã thoát nghèo trong giai đoạn này. Tuy nhiên, theo thời gian tốc độ
giảm nghèo đang chậm lại và phần lớn người nghèo sống ở khu vực nông thôn vùng sâu
vùng xa, nơi cư trú chủ yếu của đồng bào dân tộc thiểu số.
Để các hộ nghèo có nhiều cơ hội hưởng lợi từ các thành quả kinh tế, chính phủ đã đưa
ra chương trình 135 giai đoạn II (CT135-II). Đây là một chương trình giảm nghèo lớn
và quan trọng nhất, hỗ trợ cho dân tộc thiểu số và vùng sâu vùng xa. Các mục tiêu chủ
yếu của CT135-II là: (i) giảm tỉ lệ nghèo xuống dưới 30%; (ii) trên 70% các hộ gia đình
có thu nhập bình quân đầu người hàng năm cao hơn 3,5 triệu đồng; (iii) năng suất của
các cây trồng chính được nâng cao; (iii) tỉ lệ nhập học cấp tiểu học trong độ tuổi cao
hơn 95%; (iv) tỉ lệ nhập học cấp trung học cơ sở trong độ tuổi cao hơn 75%.
Để đạt được những mục tiêu trên, CT135-II đã được thiết kế với bốn hợp phần chính: (i)
Hỗ trợ sản xuất thông qua cải thiện kỹ năng, đào tạo các phương pháp sản xuất mới và
cung cấp dụng cụ sản xuất cho người dân tộc thiểu số; (ii) Hỗ trợ phát triển cơ sở hạ
tầng (CSHT) và từ đó tăng khả năng tiếp cận các CSHT cơ bản của các hộ gia đình; (iii)
Cải thiện đời sống văn hóa – xã hội và tăng khả năng tiếp cận các dịch vụ công cộng;
(iv) Tăng cường năng lực bằng việc cung cấp cho các cán bộ địa phương các kỹ năng và
kiến thức về quản lý hành chính chuyên nghiệp cũng như mở rộng kiến thức về quản lý
đấu thầu và quản lý vận hành. Tổng ngân sách của chương trình trong giai đoạn từ 2006
đến 2010 là khoảng 1,1 tỷ đô la Mỹ.
Điều tra đầu kỳ và điều tra cuối kỳ
Với quyết tâm đánh giá được sự hiệu quả của CT135-II và tăng cường năng lực thiết kế
của các chương trình trong tương lai, Ủy ban dân tộc (UBDT) với sự hỗ trợ của UNDP,

đã thực hiện cuộc điều tra đầu kỳ (ĐTĐK) vào năm 2007 và điều tra cuối kỳ (ĐTCK)
năm 2012. Quy mô mẫu lớn (6000 hộ ở 400 xã thuộc 42 tỉnh thành) cùng với việc áp
dụng phương pháp thiết kế điều tra bài bản và quy trình đánh giá tác động có hệ thống
và chuyên nghiệp, hai cuộc điều tra này đã cung cấp các bộ số liệu toàn diện về đồng bào
dân tộc thiểu số ở khu vực nghèo và khó khăn nhất. Cụ thể, những bố số liệu trên cho
1

Điều tra mức sống hộ dân cư năm 2008 (VHLSS)

6


phép (i) đo lường những tiến bộ đạt được trong công cuộc giảm nghèo và phát triển kinh
tế - xã hội của đồng bào dân tộc thiểu số ở vùng núi, vùng sâu vùng xa của Việt Nam
trong vòng 5 năm qua; (ii) phân tích chi tiết những cải thiện trong phát triển kinh tế - xã
hội của đồng bào dân tộc thiểu số sống trong các xã thuộc CT135-II, (ii) đo lường được
những thay đổi theo các chỉ số chính của CT135-II (tỉ lệ nghèo, thu nhập, năng suất nông
nghiệp, khả năng tiếp cận các cơ sở hạ tầng cơ bản,…) và (iv) cung cấp một bộ dữ liệu
định lượng đầu kỳ đáng tin cậy phục vụ việc thiết kế và đánh giá các chương trình giảm
nghèo trong tương lai của chính phủ.
Thực hiện và phân cấp trong CT135- II
Chương trình đã thành công trong việc khuyến khích các hộ gia đình tham gia vào
dự án. Trong năm 2010, khoảng 85% các công trình/dự án của CT135-II đã tổ chức các
cuộc họp lựa chọn công trình ở địa phương, tỉ lệ hộ gia đình biết được thông tin các
buổi họp là 56,1% và 79,3% trong năm 2007 và 2010. Những con số cho thấy sự cải
thiện trong nhận thức của hộ trong giai đoạn 2007-2010, và thể hiện công tác tuyên
truyền thông tin đã được thực hiện tốt hơn ở cấp thôn/bản. Tuy nhiên, khoảng cách giữa
tỉ lệ nhận biết thông tin và tỉ lệ các buổi họp thực tế được tổ chức vẫn còn lớn.
Phần lớn người dân vẫn còn bị động khi tham gia thảo luận ở các cuộc họp lựa chọn
công trình. Tỉ lệ các hộ góp ý kiến trong buổi họp đã tăng lên gần gấp 3 lần nhưng vẫn

còn thấp, ở mức 36,1% năm 2010. Đa số các nhóm dân tộc thiểu số sử dụng tiếng mẹ đẻ
trong các cuộc thảo luận nhóm, trong khi các văn bản hướng dẫn và tài liệu liên quan
đều viết bằng tiếng Kinh. Ngôn ngữ là rào cản đối với đồng bào dân tộc thiểu số trong
việc bày tỏ quan điểm của mình một cách mạch lạc và rành rọt.
Mục tiêu 100% các xã có thể làm chủ đầu tư các công trình/dự án vào thời điểm
kết thúc chương trình đã không đạt được như mong đợi. Tuy nhiên, nhờ có công tác
tăng cường năng lực được thực hiện rất nghiêm túc ở cấp xã, số lượng các công trình/dự
án do xã làm chủ đầu tư đã tăng gấp đôi đến năm 2010 (45,9%), phản ánh những bước
tiến ngoạn mục về năng lực của các xã để trở thành chủ đầu tư. Phần lớn các xã tự làm
chủ đầu tư không gặp vấn đề gì nghiêm trọng trong quá trình thực hiện. Vướng mắc
nhất mà các xã gặp phải là tình trạng chậm được cấp vốn.
Tham gia của hộ vào Ban giám sát đã có những cải thiện đáng kể. Những nhóm khá
hơn và nhóm dân tộc đa số có nhiều khả năng tham gia vào Ban giám sát. Số thành viên
Ban giám sát thuộc các hộ không nghèo cao hơn 50% so với số thành viên thuộc hộ
nghèo. Các hộ gia đình có chủ hộ là nam giới tham gia vào Ban giám sát nhiều hơn so
với các hộ có chủ hộ là nữ giới. Hiện tượng này cho thấy tầm quan trọng của việc kết
7


nối các nhóm thiệt thòi nhất vào các hoạt động của cộng đồng. Thêm vào đó, năng lực
của Ban giám sát còn yếu để thực hiện nhiệm vụ được giao.
CT135-II đã làm tốt trong việc thu hút nhiều lao động địa phương hơn. Tỉ lệ các hộ
gia đình có các thành viên làm việc cho các công trình CSHT ở địa phương giữ ở mức
30%. Tỉ lệ số hộ được trả lương đã tăng gấp đôi (từ 4,4% lên đến 9.1%) mặc dù vẫn ở
mức thấp trong cả giai đoạn 2007– 2010. Tuy nhiên, hầu hết lao động địa phương làm
việc một cách không chính thức cho các công trình/dự án CSHT mà không có nghĩa vụ
pháp lý ràng buộc, điều này có thể ảnh hưởng đến chất lượng và tiến độ của bất cứ công
trình nào bởi cả hai bên nhà thầu và người lao động đều không có nghĩa vụ thực hiện
trách nhiệm cho bên kia.
Số hộ tham gia đóng góp cho các công trình/dự án phát triển CSHT đã tăng đáng kể với

mức tăng thêm 14,2% trong giai đoạn 2007– 2010. Giá trị đóng góp của mỗi hộ cho mỗi
công trình dự án cũng tăng gấp 10 lần. Các hộ gia đình đã thể hiện trách nhiệm cũng
như nhìn nhận tầm quan trọng của các công trình CSHT đối với điều kiện sống và sinh
kế của mình. Mối quan ngại nhất khi thực hiện đóng góp của cộng đồng là việc này có
thể gây ra thuế trực tiếp đánh lên đối với hộ nghèo hoặc làm giảm quỹ thời gian của họ
tham gia vào các hoạt động tạo thu nhập khác. Sự lo ngại này là một vấn đề lớn bởi tỉ lệ
đóng góp của người nghèo tương đối cao hơn ở người không nghèo.
Mức độ tác động của CT135-II phụ thuộc vào nguồn lực tăng cường các cho các xã mục
tiêu. Vấn đề này đặc biệt quan trọng trong nghiên cứu này, nhất là với khả năng chính
quyền địa phương (cấp tỉnh và huyện) tái phân bổ các nguồn vốn ngoài CT135 từ các xã
thuộc CT135 sang các xã không thuộc chương trình nhằm mục đích bù đắp. Trong khi
các xã thuộc chương trình có nhận được nhiều vốn hơn từ nguồn của CT135- II so với
các xã ngoài chương trình thì vốn từ các nguồn khác mà họ nhận đượcgiảm đi rất nhiều.
Kết quả là, các xã thuộc CT135-II thực tế không nhận được nhiều vốn hơn so với
các xã khác, điều này đã khiến cho mục tiêu thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các xã
thuộc CT135-II và các xã khác cũng như khoảng cách giữa các hộ nghèo vào không
nghèo, giữa hộ người kinh và dân tộc khó khả thi.
Mức độ hài lòng về chất lượng các công trình/dự án tăng lên, cả từ phía hộ dân và
cán bộ xã.Vào thời điểm bắt đầu chương trình năm 2007, các hộ gia đình và cán bộ xã đã
bày tỏ những quan điểm khác nhau về chất lượng các công trình của CT135-II. Trong năm
2007, các cán bộ xã có đánh giá tích cực hơn về chất lượng các công trình so với các hộ gia
đình. Tỉ lệ các cán bộ xã hài lòng với chất lượng công trình cao hơn 15,6% so với tỉ lệ này ở
hộ gia đình. Vào năm 2010, khoảng cách này được thu hẹp chỉ còn 4%, đã có sự đồng nhất

8


về quan điểm giữa hộ và cán bộ xã khi cả hai nhóm có hơn 80% người hài lòng với chất
lượng công trình.
Nghèo đói và mức sống của đồng bào dân tộc thiểu số

Tỉ lệ nghèo đã giảm nhưng vẫn còn cao, chủ yếu giảm ở nhóm dân tộc thiểu số.
Dân tộc Nùng, H’Mông và Tày là nhóm dân tộc thiểu số thành công nhất trong giảm
nghèo. Tuy nhiên, mức sống của các hộ chưa thoát nghèo không được cải thiện là bao,
đặc biệt là các hộ nghèo dân tộc Thái và Mường. Giảm nghèo chủ yếu do tăng thu nhập,
tuy nhiên mức tăng này có xu hướng giảm theo thời gian. Thêm vào đó, giảm nghèo ở
các xã CT135-II chưa bền vững. Tỉ lệ các hộ nghèo tạm thời là khá lớn. Các hộ dân tộc
nghèo Kinh có xu hướng là các hộ nghèo tạm thời trong khi các nghèo hộ đồng bào
thiểu số lại có nhiều khả năng là hộ nghèo kinh niên.
Thu nhập của hộ đã tăng lên khoảng 20% sau 5 năm, thấp hơn rất nhiều so với
mức trung bình của cả nước (khoảng 50%). Các hộ gia đình có mức thu nhập thấp (hộ
nghèo) có tỉ lệ tăng thu nhập thấp hơn so với các hộ ở nhóm thu nhập cao. Kết quả là,
chênh lệch về thu nhập giữa các hộ gia đình ở các xã thuộc CT135-II ngày một tăng lên.
Chỉ số Gini (theo thang điểm 100) đã tăng từ 43 năm 2007 lên 47 năm 2012. Bất bình
đẳng giữa các hộ dân tộc Kinh cũng như các hộ đồng bào thiểu số cũng gia tăng trong
khoảng thời gian này.
Hộ gia đình thuộc các xã CT135-II chủ yếu dựa vào thu nhập từ nông nghiệp. Gần
60% tổng thu nhập của hộ từ các hoạt động sản xuất nông nghiệp. Có sự chuyển đổi từ
các hoạt động nông nghiệp sang phi nông nghiệp nhưng không nhiều. Tỉ lệ thu nhập từ
làm công ăn lương có xu hướng tăng lên theo thời gian, mặc dù ở một tỉ lệ thấp. Tỉ
trọng thu nhập từ các hoạt động phi nông nghiệp trong tổng thu nhập rất thấp, khoảng
5%. Tỉ lệ các hộ có thu nhập từ tiền lương tăng từ 47,7% năm 2007 lên 53,7% năm
2012. Người Kinh và các hộ không nghèo có khả năng có thu nhập từ tiền lương hơn so
với người dân tộc thiểu số và các hộ nghèo.
Điều kiện về nhà ở đã được cải thiện đáng kể ở tất cả các hộ gia đình. Diện tích nhà ở
trung bình tính trên đầu người đã tăng từ 13 m2 lên 18 m2 trong khoảng thời gian từ
2007 -2012. Tỷ lệ hộ gia đình có nhà ở kiên cố cũng tăng đáng kể. Tuy nhiên, tình hình
sử dụng nước sạch và nhà vệ sinh đạt chuẩn vẫn còn rất hạn chế. Nước sạch vẫn là
một vấn đề rất nghiêm trọng. Chỉ có 13% các hộ dân tộc thiểu số có nước máy, trong
khi số liệu tương ứng ở cấp quốc gia là 27% năm 2010. Chỉ có khoảng 30% các hộ gia
đình có nhà vệ sinh đạt chuẩn.

9


Tình hình tiếp cận nguồn điện của các xã CT 135-II đã được cải thiện đáng kể. Tỷ
lệ các hộ được sử dụng điện đã tăng từ 68,6% năm 2007 lên 83,6% năm 2012. Tuy
nhiên nếu so sánh với tỷ lệ 98% các hộ trong cả nước được sử dụng điện thì tỷ lệ này
trong các xã CT 135-II vẫn còn rất thấp. Tình hình các hộ được dùng điện cũng không
đồng đều giữa các nhóm dân tộc thiểu số.
Chất lượng cuộc sống của các hộ gia đình trong các xã CT 135-II gồm cả dân tộc
Kinh và dân tộc thiểu số đã được cải thiện thể hiện bằng tỷ lệ các hộ có số đồ dùng
lâu bền đều tăng. Khoảng 70,9% các hộ có ít nhất một điện thoại trong năm 2012. Gần
70% các hộ có Tivi. Tỷ lệ các hộ có xe máy đã tăng từ 43,8% lên 66,2%. Ở cả hộ nghèo
và không nghèo và tất cả các nhóm dân tộc thiểu số, tỷ lệ sở hữu xe máy đều tăng.
Tác động của kết quả chương trình 135 - II
CT 135-II đã có tác động tích cực đối với nhóm dân tộc thiểu số thể hiện qua một
số chỉ số quan trọng như: sở hữu các công cụ phục vụ sản xuất, sở hữu đồ dùng lâu
bền, và năng suất lúa. Trong số kết quả này, người dân hưởng lợi nhiều hơn từ tác động
tích cực của chương trình đến thu nhập từ nông nghiệp, tổng thu nhập và thu nhập bình
quân đầu người. Một tác động đặc biệt quan trọng là tình trạng nghèo của nhóm các dân
tộc thiểu số trong nhóm hưởng lợi giảm đáng kể so với nhóm đối chứng do tác động của
Chương trình. Chương trình cũng giúp cho nhóm các dân tộc thiểu số trong các xã đối
chứng được hưởng lợi từ việc giảm thời gian đi lại đến các cơ sở y tế.
Tác động tích cực có ý nghĩa thống kê được ghi nhận ở nhóm hộ dân tộc Kinh và Hoa
thông qua các biến như chỉ số đồ dùng lâu bền, năng suất ngô, năng suất sắn và năng
suất cây công nghiệp. Trong khi năng suất cây công nghiệp tăng, tỷ lệ diện tích trồng
cây công nghiệp của nhóm này lại giảm. Hai kết quả này có thể do vùng đất trồng cây
công nghiệp có năng suất thấp đã được các hộ loại bỏ và chuyển sang trồng cây ngắn
ngày hoặc sử dụng cho mục đích khác.
Nhóm các dân tộc Kinh & Hoa có mức sống tốt hơn so với nhóm các dân tộc thiểu

số xét trên một số phương diện quan trọng. Đặc biệt, nhóm các dân tộc thiểu số có mức
thu nhập và tỷ lệ nhập học thấp hơn. Có bằng chứng về sự cải thiện của hai chỉ số này.
Thu nhập của nhóm dân tộc thiểu số đã tăng dù không nhiều bằng nhóm dân tộc Kinh &
Hoa. Tỷ lệ nhập học cũng tăng, với tỷ lệ tăng lớn hơn so với nhóm dân tộc Kinh & Hoa.
Tỷ lệ nhập học đặc biệt quan trọng đối với gia đình và cộng đồng xã hội. Tỷ lệ nhập học
của trẻ em các dân tộc thiểu số thấp hơn trẻ em các dân tộc Kinh & Hoa, đặc biệt là lứa tuổi
phổ thông trung học. Tuy nhiên, tỷ lệ nhập học có cải thiện đối với các hộ thuộc nhóm
10


hưởng lợi và nhóm đối chứng. Trong tất cả các trường hợp tỷ lệ nhập học của nhóm hưởng
lợi tăng nhiều hơn so với nhóm đối chứng, mặc dù tác động không có ý nghĩa về mặt thống
kê.
Kết luận và khuyến nghị
Sự phân bổ vốn ở các xã thuộc CT135-II và các xã khác không có sự khác biệt thống
kê. Trong khi các xã thuộc CT135-II nhận được nhiều vốn từ chương trình hơn đáng kể
so với các xã khác, họ cũng nhận được ít hơn các nguồn vốn ngoài chương trình. Việc
tái phân bổ ngân sách ngoài chương trình 135 đã gây khó khăn trong việc xác định được
tác động của chương trình 135 và khiến cho tác động của chương trình có thể bị đánh
giá thấp hơn so với thực tế. Những vấn đề này cần phải được giải quyết và giám sát
trong các chương trình tiếp theo để đảm bảo rằng nguồn vốn sẽ được phân bổ cho
các nhóm mục tiêu sẽ không làm ảnh hưởng đến quyết định của chính quyền địa
phương về phân bổ các nguồn vốn khác.
CT135-II đã đạt được thành công đáng kể trong thực hiện phương pháp tiếp cận
có sự tham gia với tiến bộ đáng ghi nhận trong việc thực hiện phân cấp phân quyền.
Những thay đổi này đã thể hiện những cải thiện to lớn so với giai đoạn I và các chương
trình khác. Các hộ thụ hưởng đã tham gia vào mọi giai đoạn của quá trình thực hiện các
dự án từ việc chọn lựa công trình đến thực hiện, giám sát và đóng góp cho quỹ duy tu,
bảo trì. Minh bạch tài chính cũng được cải thiện ở mức độ nhất định.
Mục tiêu 100% các xã trở thành chủ đầu tư đã không thực hiện được và đây vẫn được

coi là một thách thức. Thêm vào đó, các công trình/dự án do xã tự làm chủ đầu tư còn
vướng phải một số vấn đề như chậm cấp vốn và năng lực quản lý yếu kém. Công tác
giám sát công trình và các hoạt động bảo dưỡng bảo trì không nhận được sự quan tâm
và tham gia đúng mức. Chính vì vậy cộng đồng địa phương cần được trang bị đầy đủ
thông tin, kiến thức và hiểu biết để thực hiện từng hoạt động. Những vấn đề trên cần
được xem xét kỹ lưỡng và giải quyết khi thiết kế các chương trình sắp tới.
Mức sống của các hộ gia đình thuộc CT135-II đã được cải thiện trên mọi mặt đối với tất
cả các nhóm dân tộc. Các điều kiện về nhà ở và vệ sinh cũng được cải thiện ở hầu hết
các nhóm dân tộc. Tuy nhiên, tỉ lệ nghèo vẫn còn ở mức cao và mức sống của các hộ
gia đình vẫn còn thấp hơn rất nhiều so với mức trung bình quốc gia. Những hộ nghèo
hơn có mức tăng thu nhập thấp hơn so với các hộ khá và khoảng cách giữa các hộ
nghèo và không nghèo ở các xã này ngày một nới rộng. Chính vì vậy, vẫn cần có
các hỗ trợ giảm nghèo tiếp theo ở các xã này trong những năm tới.

11


Chương trình đã có tác động đáng kể mức sống của các hộ gia đình thụ hưởng ở các xã
mục tiêu. Trong khi tác động của chương trình đối với thu nhập và tỉ lệ nghèo của người
Kinh và Hoa là không lớn và không có ý nghĩa thống kê thì chương trình có tác động
lớn đến thu nhập và tỉ lệ nghèo ở nhóm dân tộc thiểu số. Như vậy chương trình đã cải
thiện đời sống của những nhóm yếu thế nhất ở các xã mục tiêu. Các xã thụ hưởng
chương trình nhìn chung nghèo hơn so với các xã không thuộc chương trình, cho thấy
chương trình đã tiếp cận đến chính xác đối tượng mục tiêu ở các xã nghèo nhất.
Chương trình chỉ đạt được một phần các mục tiêu đã đặt ra. Tỉ lệ nghèo đã giảm từ
57.5% xuống còn 49.2% so với mục tiêu là 30%. Chỉ có 41% các hộ gia đình có thu
nhập bình quân đầu người cao hơn mức 3,5 triệu VNĐ/ năm, trong khi mục tiêu là 70%.
Tỉ lệ nhập học tiểu học và trung học cơ sở đúng tuổi thấp hơn rất nhiều so với chỉ tiêu
đặt ra (lần lượt là 85,4% so với 95%; 70,9% so với 75%). Bên cạnh đó, mức độ hoàn
thành mục tiêu là rất khác biệt giữa các nhóm dân tộc. Trong khi có sự cải thiện rất lớn

về thu nhập và giảm nghèo bền vững ở các dân tộc Tày, Nùng, Dao và H’Mông thì có
rất ít cải thiện ở các nhóm dân tộc khác, đặc biệt là dân tộc Thái. Việc lợi ích từ chương
trình không được phân bố đồng đều giữa các nhóm dân tộc cho thấy cần có thêm các
hỗ trợ cho các xã này ở các chương trình trong tương lai, với thiết kế tốt hơn và có
tính đến điều kiện, đặc điểm, nhu cầu và văn hóa cụ thể của từng nhóm dân tộc.

12


CHƯƠNG 1
GIỚI THIỆU

Việt Nam là một trong những quốc gia thành công nhất trên thế giới trong công cuộc
giảm nghèo và phát triển kinh tế trong vòng 2 thập kỷ vừa qua. Tỉ lệ nghèo đã giảm từ
58% năm 1993 xuống khoảng 14% năm 20082. Cải cách về đất đai và thương mại là
những yếu tố chính giúp cho tăng trưởng kinh tế cao và bền vững. Nhờ đó, cứ ba trong
số bốn người nghèo đã thoát nghèo trong giai đoạn này.
Tuy nhiên, theo thời gian tốc độ giảm nghèo đang chậm lại và khoảng cách giữa người
giàu và người nghèo đang ngày một nới rộng. Những hộ nghèo được hưởng lợi ít hơn từ
tăng trưởng kinh tế so với những hộ khá hơn. Phần lớn các hộ nghèo đang sinh sống ở
các khu vực nông thôn vùng sâu vùng xa, nơi cư trú chủ yếu của các hộ dân tộc thiểu
số. Tỉ lệ dân tộc thiểu số trong 10% dân số nghèo nhất của cả nước đã chiếm tới 65%3.
Để các hộ nghèo có nhiều cơ hội tiếp cận và hưởng lợi từ các thành quả kinh tế, chính
phủ đã đưa ra nhiều chương trình giảm nghèo nhắm đến đối tượng cụ thể là các hộ
nghèo và các khu vực nghèo, bao gồm Chương trình 135, Chương trình 30a nhằm cải
thiện điều kiện sống của đồng bào dân tộc thiểu số; Chương trình 132 và 134 thực hiện
chủ yếu tại vùng Tây nguyên nhằm tăng khả năng tiếp cận đất đai và cải thiện chất
lượng nhà ở; Chương trình xóa đói và giảm nghèo (HEPR), chương trình Mục tiêu quốc
gia về giảm nghèo, Chương trình bảo hiểm y tế cho người nghèo. Những chương trình
và chính sách này đã làm gia tăng các cơ hội cho các hộ nghèo hưởng lợi từ thành tựu

phát triển kinh tế và giúp họ cải thiện điều kiện sống cũng như tăng cơ hội để thoát
nghèo.
Tuy nhiên, một câu hỏi rất quan trọng “Tác động của những chương trình này đến các
kết quả (mục tiêu) mong đợi là gì?” vẫn chưa có câu trả lời. Nguyên nhân chính là bởi
dữ liệu mà chúng ta có để phân tích tác động còn quá hạn chế. Trong thiết kế các
chương trình không có các kế hoạch trước cho việc đánh giá tác động. Các chương trình
đều không có điều tra đầu kỳ và cuối kỳ để thu thập thông tin cần thiết cho việc đánh
giá tác động của Chương trình. Chính vì vậy, công tác đánh giá tác động chủ yếu dựa

2
3

Điều tra mức sống hộ dân cư năm 2008 (VHLSS)
Báo cáo đánh giá nghèo, Ngân hàng Thế giới tại Hà Nội

13


trên phương pháp định tính và như vậy các câu hỏi như “Chương trình đã đóng góp bao
nhiêu phần trăm vào giảm tỉ lệ nghèo và bao nhiêu phần trăm vào tỉ lệ tăng thu nhập của
hộ”vẫn chưa được trả lời một cách chính xác.
Từ kinh nghiệm rút ra trong quá trình thực hiện Chương trình 135 giai đoạn 1 (CT135I), các chương trình giảm nghèo trước đây và với sự hỗ trợ kỹ thuật của UNDP, Chương
trình 135 giai đoạn 2 (CT135-II) là một chương trình lớn và đầy tham vọng hỗ trợ cho
dân tộc thiểu số và vùng sâu vùng xa được thiết kế tốt sử dụng phương pháp đánh giá tác
động khoa học. Các mục tiêu chủ yếu của CT135-II là: (i) giảm tỉ lệ nghèo xuống dưới
30%; (ii) có trên 70% các hộ gia đình có thu nhập bình quân đầu người hàng năm cao hơn
3,5 triệu VNĐ; (iii) năng suất của các cây trồng chính được nâng cao; (iii) tỉ lệ nhập học
cấp tiểu học trong độ tuổi cao hơn 95%; (iv) tỉ lệ nhập học cấp trung học cơ sở trong độ
tuổi cao hơn 75%.
Để đạt được những mục tiêu đầy tham vọng trên, CT135-II đã được thiết kế với bốn

hợp phần chính: (i) Hỗ trợ sản xuất thông qua cải thiện kỹ năng và đào tạo các phương
pháp sản xuất mới cho người dân tộc thiểu số; (ii) Hỗ trợ phát triển cơ sở hạ tầng
(CSHT) và từ đó tăng khả năng tiếp cận các CSHT cơ bản của các hộ gia đình; (iii) Cải
thiện đời sống văn hóa – xã hội và tăng khả năng tiếp cận các dịch vụ công cộng; (iv)
Tăng cường năng lực bằng việc cung cấp cho các cán bộ địa phương các kỹ năng và
kiến thức về quản lý hành chính chuyên nghiệp cũng như mở rộng kiến thức về quản lý
đấu thầu và quản lý vận hành. CT135-II do UBDT chủ trì, đượcthực hiện trên 1600 xã
nghèo nhất với tổng ngân sách từ 2006 đến 2010 là khoảng 1,1 tỷ đô la Mỹ.
Mục tiêu chính của Báo cáo“Tác động của Chương trình 135 giai đoạn II qua lăng kính
hai cuộc điều tra đầu kỳ và cuối kỳ” đo lường tác động của chương trình đến các kết
quả mong đợi, chủ yếu dựa trên các chỉ tiêu về đói nghèo, thu nhập, sản xuất nông
nghiệp, điều kiện nhà ở và khả năng tiếp cận các dịch vụ công cộng. Phân tích điều kiện
sống ở tất cả các khía cạnh của đồng bào dân tộc thiểu số ở vùng sâu vùng xa và các xã
nghèo nhất. Chính vì vậy, những kết luận và bài học rút ra từ báo cáo này có thể giúp
chính phủ và các nhà tài trợ có những thiết kế và thực hiện tốt hơn các chương trình sau
này.
Báo cáo được gồm 6 chương. Chương này đề cập đến các vấn đề tổng quan về xu
hướng nghèo, các chương trình giảm nghèo và sự cần thiết của công tác đánh giá tác
động, tóm tắt nội dung của CT 135-II. Chương II cung cấp các thông tin chi tiết về thiết
kế đánh giá tác động, tập trung chủ yếu vào hai cuộc điều tra quan trọng nhất (Điều tra
đầu kỳ 2007 và Điều tra cuối kỳ 2012). Đầu tiên là những thông tin cụ thể về thiết kế
chọn mẫu cho cả hai cuộc điều tra, bao gồm phương pháp lựa chọncác nhóm đối chứng
14


và nhóm thụ hưởng chương trình, số liệu sử dụng để chọn dàn mẫu, phương pháp chọn
thôn/bản và hộ để điều tra. Tiếp đến, nội dung về thiết kế bảng hỏi đối với bảng hỏi hộ
và xã, so sánh với cuộc điều tra mức sống hộ gia đình được thảo luận và trình bày
chương này. Quá trình thực hiện điều tra ở cả hai cuộc điều tra đầu kỳ 2007 và cuối kỳ
2012 cũng được mô tả chi tiết, bao gồm giai đoạn tổ chức điều tra, giám sát chất lượng,

nhập và làm sạch số liệu và so sánh giữa điều tra đầu kỳ và cuối kỳ. Những bài học kinh
nghiệm và đánh giá chất lượng của hai cuộc điều tra này cũng được thảo luận ở phần
cuối chương.
Chương III rà soát quá trình thực hiện CT 135-II và mô tả phương pháp sử dụng để đo
lường tác động của chương trình. Chương này phân tích quá trình thực hiện, những vấn
đề phát sinh trong quá trình thực hiện có thể ảnh hưởng đến phương pháp sử dụng để
đánh giá tác động của chương trình đến các kết quả mong muốn. Việc phân bổ vốn
trong và ngoài chương trình giữa các xã thụ hưởng và đối chứng được thảo luận, các ý
kiến đánh giá của các hộ gia đình thụ hưởng về tác động của chương trình được phân
tích để có kết luận kết quả nào có thể đo lường và bằng phương pháp nào. Phần cuối của
chương này đề cập đến phương pháp khác biệt trong sự khác biệt (khác biệt kép) đã
được đề xuất dùng để đo lường tác động của chương trình ở giai đoạn thiết kế và những
hạn chế của nó. Phương pháp thực tế được sử dụng để đo lường tác động của chương
trình sau đó được mô tả chi tiết, bao gồm cả các hạn chế của phương pháp sử dụng.
Chương IV phân tích tình hình nghèo và điều kiện sống hiện tại của đồng bào dân tộc
thiểu số ở các xã thuộc CT 135-II. Đầu tiên, tổng quát về xu hướng nghèo giữa các dân
tộc thiểu số được phân tích và so sánh với Điều tra đầu kỳ 2007 và mức trung bình quốc
gia; sau đó phân tích chi tiết sự bất bình đẳng giữa các hộ dân tộc Kinh và các nhóm dân
tộc khác từ đó tìm ra các nhân tố ảnh hưởng chính đến sự bất bình đẳng. Các đặc tính
của đồng bào dân tộc thiểu số cũng được trình bày tại chương này và chúng bao gồm rất
nhiều khía cạnh khác nhau, điều kiện sống, sở hữu các tài sản phục vụ sản xuất, trình độ
giáo dục, khả năng tiếp cận các dịch vụ công và cơ sở hạ tầng cơ bản. Những chuyển biến
về tình hình đói nghèo của đồng bào dân tộc cũng được đưa ra trong chương này nhằm
cho chúng ta cái nhìn rõ hơn về sự biến động của nghèo đói và sự bền vững của công tác
giảm nghèo ở những xã này.
Chương V bao gồm hai phần chính. Phần thứ nhất phân tích tổng thể về kết quả của
công tác tăng cường năng lực đã được thực hiện ở địa phương. Phân tích này được thực
hiện dựa trên đánh giá ý kiến của cả lãnh đạo địa phương và các hộ thụ hưởng từ
chương trình. Phần này mô tả tăng cường năng lực chuyên sâu ở các chính quyền địa
phương thông qua đánh giá các hoạt động đào tạo tại địa phương và từ đó có cái nhìn

sâu về năng lực quản lý dự án và sự phân cấp ở chính quyền địa phương. Thêm vào đó,
15


phần này cũng phân tích các kết quả của việc làm chủ đầu tư của xã và đo lường sự
tham gia của các hộ gia đình vào công tác lập kế hoạch và thực hiện các công trình/dự
án. Phần thứ hai của chương tập trung đo lường tác động của chương trình đến một số
các chỉ tiêu kết quả chính bao gồm năng suất nông nghiệp, thu nhập của hộ, tỷ lệ nghèo,
khả năng tiếp cận giáo dục và các dịch vụ y tế, đây là những chỉ tiêu quan trọng và là
mục tiêu chính của CT135-II.
Những phát hiện chính, kết luận, đề xuất chính sách và những khó khăn trong công tác
xóa đói giảm nghèo được thể hiện tại Chương VI của báo cáo.

16


CHƯƠNG 2
ĐIỀU TRA ĐẦU KỲ 2007 VÀ ĐIỀU TRA CUỐI KỲ 2012
2.1

Mục đích của cuộc điều tra

Việt nam đã đạt được những thành tựu đáng ghi nhận trong công cuộc phát triển kinh tế
và giảm nghèo trong vòng 20 năm qua. Thành tích đạt được này là nhờ những nỗ lực to
lớn của chính phủ trong việc đưa ra và thực hiện rất nhiều các chương trình xóa đói
giảm nghèo. Tuy nhiên, những nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng không thể đo lường
được những tác động của các chương trình của chính phủ như Chương trình mục tiêu
quốc gia, Chương trình 135 giai đoạn 1. Nguyên nhân chính là do các chương trình này
chưa xây dựng kế hoạch đánh giá tác động trước khi bắt tay vào thực hiện, chính vì vậy
không hề có các cuộc điều tra đầu kỳ nào được tổ chức để thu thập các thông tin cần

thiết cho việc đánh giá tác động.
Chương trình 135 giai đoạn II (CT135-II) là một trong những chương trình giảm nghèo
lớn nhất trong giai đoạn 2006-2010 tập trung vào các vùng đặc biệt khó khăn nơi cư dân
chủ yếu là đồng bào dân tộc thiểu số. Với quyết tâm đánh giá được sự hiệu quả của
CT135-II và xác định được những hạn chế của chương trình nhằm cải thiện và nâng cao
hiệu quả các chương trình trong tương lai của chính phủ, Ủy ban dân tộc (UBDT) với sự
hỗ trợ của UNDP, đã thực hiện cuộc điều tra đầu kỳ (ĐTĐK) vào năm 2007 và điều tra
cuối kỳ (ĐTCK) năm 2012 với mục tiêu cung cấp: (i) các bộ dữ liệu toàn diện nhất về
dân tộc thiểu số đang sinh sống ở khu vực khó khăn nhất. Trên thực tế, bộ số liệu điều
tra đầu kỳ đã được sử dụng và trích dẫn rộng rãi trên các báo cáo và ấn phẩm gần đây về
đói nghèo và dân tộc thiểu số của chính phủ và các nhà tài trợ. Một bộ số liệu toàn diện,
cập nhật và được chia sẻ rộng rãi về các hộ gia đình này là rất hữu ích và cần thiết cho
chính phủ và các nhà tài trợ để xây dựng được những chính sách giảm nghèo dựa trên
các luận cứ và bằng chứng khoa học. Chính vì vậy các bộ số liệu này sẽ giúp đánh giá
được mức độ nghèo đói và tình hình kinh tế xã hội của các cộng đồng dân tộc thiểu số ở
miền núi, vùng sâu, vùng xa của Việt nam trong vòng 5 năm qua; (ii) các bộ số liệu này
được thiết kế tốt cho phép thực hiện các phân tích chi tiết những tiến bộ đạt được trong
phát triển kinh tế - xã hội của đồng bào dân tộc thiểu số sống trong các xã thuộc CT135II và đo lường được những thay đổi theo các chỉ số chính (tỉ lệ nghèo, thu nhập, năng
suất nông nghiệp, khả năng tiếp cận các cơ sở hạ tầng cơ bản,…) của CT135-II và cũng
là để đánh giá tác động của chương trình sau khi kết thúc việc thực hiện; (iii) Điều tra
cuối kỳ sẽ là một bộ dữ liệu định lượng đầu kỳ đáng tin cậy phục vụ việc thiết kế và
đánh giá các chương trình giảm nghèo trong tương lai của chính phủ.
17