Công tác kiểm soát hải quan tại chi cục hải quan cửa khẩu sân bay quốc tế nội bài

ii

Luận văn tốt nghiệp

Học viện Tài chính

LỜI CAM ĐOAN

Họ và tên: Nguyễn Thị Nga
Lớp

: CQ 47/05.03

Khoa

: Thuế - Hải quan

Tôi xin cam đoan:
Luận văn tốt nghiệp với đề tài : “Công tác kiểm soát hải quan
tại Chi cục hải quan cửa khẩu sân bay quốc tế Nội Bài” là công trình
nghiên cứu của tôi.Các số liệu và kết quả nêu trong luận văn là trung
thực, xuất phát từ tình hình thực tế của đơn vị thực tập .

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Nga

Sinh viên: Nguyễn Thị Nga

Lớp: CQ47/05.03

Luận văn tốt nghiệp

iii

Học viện Tài chính

MỤC LỤC
DANH MỤC BẢNG BIỂU...................................................................................................v

Sinh viên: Nguyễn Thị Nga

Lớp: CQ47/05.03


iv

Luận văn tốt nghiệp

Học viện Tài chính

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

CK SBQT :

Cửa khẩu sân bay quốc tế

KSHQ

:

Kiểm soát hải quan

TKS

:

Tổ kiểm soát

Sinh viên: Nguyễn Thị Nga

Lớp: CQ47/05.03


v

Luận văn tốt nghiệp

Học viện Tài chính

DANH MỤC BẢNG BIỂU
Trang
Hình 2.1: Cơ cấu tổ chức Chi cục Hải quan CK SBQT Nội Bài
Bảng 2.2: Bảng thống kê vi phạm và số tiền xử phạt tại chi cục
từ năm 2004 đến năm 2012

30

56

Bảng 2.3: Thống kê công tác xử lý vi phạm qua các năm

57

Hình 2.4: Thống kê công tác xử lý vi phạm qua các năm

58

Sinh viên: Nguyễn Thị Nga

Lớp: CQ47/05.03


1

Luận văn tốt nghiệp

Học viện Tài chính

LỜI MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong những năm vừa qua, đất nước ta ổn định về chính trị và xã hội,
nền kinh tế đất nước đã đạt được những thành tựu to lớn, việc giao lưu kinh tế
ngày càng mở rộng, công cuộc cải cách hành chính được thực hiện một cách
toàn diện. Nghị quyết đại hội Đảng lần thứ IX đã đề ra những định hướng
phát triển kinh tế và xã hội đất nước, như đa phương hóa, đa dạng hóa các
mối quan hệ, Việt Nam muốn làm bạn với tất cả các nước trên thế giới, đồng
thời đẩy mạnh các hoạt động kinh tế đối ngoại. Đây chính là bước tiến quan
trọng thúc đẩy các hoạt động xuất nhập khẩu của đất nước, trong đó có thủ đô
Hà Nội. Song song với quá trình thúc đẩy các hoạt động xuất nhập khẩu phát

triển, ngành Hải quan thân là người nắm giữ chìa khóa giao thương của đất
nước đã từng bước hoàn thiện, hiện đại hóa quy trình thủ tục, thống nhất, quy
trình hóa các hoạt động chuyên môn và xây dựng lực lượng vững mạnh.
Ngành Hải quan đã có những đóng góp không nhỏ cho quá trình hội nhập
kinh tế của đất nước, giữ ổn định và thực hiện nghiêm chỉnh pháp luật Hải
quan Việt Nam, các hiệp ước quốc tế song phương, đa phương mà Việt Nam
đã tham gia. Từ đó góp phần ổn định kinh tế, chính trị, xã hội đất nước, tạo
hình ảnh tốt đẹp về đất nước và con người Việt Nam trong mắt bạn bè quốc
tế.
Công tác chống buôn lậu, gian lận thương mại luôn là mối quan tâm
không chỉ riêng Việt Nam mà còn của nhiều quốc gia trên thế giới trong hoạt
động quản lý hải quan. Tệ nạn buôn lậu và gian lận thương mại ở nước ta
trong những năm gần đây có nhiều diễn biến phức tạp và đang là một trong
những trở ngại lớn cho công cuộc xây dựng và phát triển đất nước. Chính vì
vậy, Đảng và nhà nước ta luôn coi trọng công tác phòng chống buôn lậu, gian

Sinh viên: Nguyễn Thị Nga

Lớp: CQ47/05.03


Luận văn tốt nghiệp

2

Học viện Tài chính

lận thương mại và đã có nhiều chủ trương, chính sách quản lý nhằm ngăn
chặn tệ nạn này.
Với đặc điểm đặc thù, thủ đô Hà Nội là trung tâm lớn về chính trị, kinh

tế, văn hóa của đất nước. Hàng năm, khối lượng hàng hóa xuất nhập khẩu và
lưu lượng phương tiện giao thông vận tải, kim ngạch đầu tư nước ngoài đứng
thứ 2 cả nước. Vị trí địa lý của thủ đô không tiếp giáp biển và biên giới quốc
gia, tuy nhiên Hà Nội có hệ thống giao thông tỏa đi khắp các miền trong cả
nước. Sân bay quốc tế Nội Bài nằm trên địa bàn huyện Sóc Sơn của thủ đô Hà
Nội là cửa khẩu hàng không lớn, hằng năm đón nhận lưu lượng hàng hóa rất
lớn đến Hà Nội. Hoạt động xuất nhập khẩu trên địa bàn Hà Nội theo đó diễn
ra sôi động, đa dạng và phức tạp với đủ loại hình doanh nghiệp tham gia, sự
đa dạng các chủng loại hàng hóa trong hoạt động xuất nhập khẩu. Công tác
quản lý hoạt động xuất nhập khẩu, ngăn chặn các hành vi buôn lậu, gian lận
thương mại là hết sức khó khăn, đòi hỏi sự đầu tư, phối hợp quản lý giữa các
cơ quan liên quan.
Đi đầu trong công tác quản lý, ngăn chặn các hành vi buôn lậu, gian lận
thương mại, chi cục hải quan CK SBQT Nội Bài đã có những đóng góp quan
trọng đối với công tác quản lý hoạt động xuất nhập khẩu trên địa bàn Hà Nội.
Hoạt động quản lý tại sân bay quốc tế Nội Bài, với nhiều khó khăn như địa
bàn rộng, lưu lượng hàng, phương tiện lớn, cán bộ công chức còn thiếu, tuy
nhiên, chi cục hải quan CK SBQT Nội Bài luôn hoàn thành tốt nhiệm vụ được
giao, góp phần quản lý hoạt động xuất nhập khẩu trong địa bàn Hà Nội, ngăn
chặn các hành vi buôn lậu, gian lận thương mại tạo môi trường trong sạch,
lành mạnh cho các hoạt động kinh tế thủ đô phát triển, đóng góp vào sự phát
triển chung của kinh tế đất nước. Với đề tài “Công tác kiểm soát hải quan tại
chi cục hải quan CK SBQT Nội Bài” sẽ đóng góp một cái nhìn khái quát

Sinh viên: Nguyễn Thị Nga

Lớp: CQ47/05.03


Luận văn tốt nghiệp

3

Học viện Tài chính

nhất về hoạt động KSHQ, phòng chống buôn lậu và gian lận thương mại tại
Chi cục hải quan CK SBQT Nội Bài.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu một cách có hệ thống từ lý luận và thực trạng
công tác phòng, chống buôn lậu và gian lận thương mại tại Chi cục hải quan
CK SBQT Nội Bài, đề tài làm rõ các nguyên nhân quan trọng dẫn đến sự xuất
hiện và phát triển của buôn lậu, gian lận thương mại trong hoạt động xuất
nhập khẩu trên địa bàn do Chi cục hải quan CK SBQT Nội Bài quản lý để từ
đó tìm ra một số giải pháp nhằm hạn chế và từng bước đẩy lùi tình trạng buôn
lậu, gian lận thương mại. Đồng thời làm rõ những kinh nghiệm thành công mà
Chi cục hải quan CK SBQT Nội Bài đã đạt được trong quá trình quản lý hoạt
động xuất nhập khẩu qua CK SBQT Nội Bài.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Buôn lậu và gian lận thương mại là một đề tài có phạm vi rất rộng, liên
quan đến nhiều ngành, địa phương, nhiều lĩnh vực khác nhau. Tuy nhiên, để
việc nghiên cứu có trọng tâm, trọng điểm, đề tài chỉ đề cập đến buôn lậu và
gian lận thương mại trong lĩnh vực hải quan, qua công tác phòng, chống buôn
lậu và gian lận thương mại, công tác kiểm tra, giám sát và sự phối kết hợp
hoạt động giữa các đơn vị có liên quan tại Chi cục hải quan CKSBQT Nội
Bài.
4. Phương pháp nghiên cứu
Chuyên đề được nghiên cứu dựa vào phương pháp luận của chủ nghĩa
duy vật biện chứng, phương pháp khảo sát thực tế, thống kê, phân tích, tổng
hợp…

Sinh viên: Nguyễn Thị Nga

Lớp: CQ47/05.03


Luận văn tốt nghiệp

4

Học viện Tài chính

5. Kết cấu của chuyên đề
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung
chuyên đề bao gồm 3 chương :
Chương 1 : Lý luận chung về kiểm soát hải quan
Chương 2 : Công tác kiểm soát hải quan tại Chi cục hải quan CK
SBQT Nội Bài
Chương 3 : Một số giải pháp, kiến nghị nhằm hoàn thiện công tác
kiểm soát hải quan tại Chi cục hải quan CK SBQT Nội Bài.
Vì thời gian thực tập tại chi cục không lâu, hiểu biết còn rất nhiều hạn
chế, trong quá trình thực hiện đề tài sẽ không tránh khỏi những thiếu sót. Tác
giả đề tài rất mong những ý kiến đóng góp từ phía các bác, cô chú, anh chị
hiện đang công tác tại Chi cục hải quan CK SBQT Nội Bài; các thầy giáo, cô
giáo thuộc bộ môn nghiệp vụ hải quan, khoa Thuế - Hải quan, Học viện Tài
chính; các bạn đồng học để có thể hoàn thiện tốt nhất đề tài tốt nghiệp cuối
khóa.
Em xin gửi lời cảm ơn tới Lãnh đạo Chi cục hải quan CKSBQT Nội Bài,
các bác, cô chú, anh chị đang công tác tại chi cục đã tạo điều kiện giúp đỡ, tận
tình hướng dẫn, chỉ bảo em trong quá trình thực tập.
Em xin gửi lời cám ơn tới PGS.TS Nguyễn Thị Thương Huyền,

Ths.Phạm Thị Bích Ngọc đã hướng dẫn, giúp đỡ em trong quá trình làm đề
tài.
Em xin chân thành cảm ơn!

Sinh viên: Nguyễn Thị Nga

Lớp: CQ47/05.03


Luận văn tốt nghiệp

5

Học viện Tài chính

CHƯƠNG 1
LÝ LUẬN CHUNG VỀ KIỂM SOÁT HẢI QUAN
1.1 Khái niệm và vai trò của kiểm soát hải quan
1.1.1 Khái niệm
Trước đây, khái niệm KSHQ được hiểu thuần túy là hoạt động chống
buôn lậu, gian lận thương mại của lực lượng hải quan. Trong một thời gian
khá dài, KSHQ đồng nghĩa với công tác phòng chống buôn lậu, vận chuyển
trái phép hàng hóa qua biên giới. Cùng với quá trình hội nhập ngày càng sâu
rộng của kinh tế đất nước cũng như của ngành Hải quan, quan niệm về KSHQ
đã thay đổi cả về lý luận và thực tiễn. Quy trình thủ tục hải quan Việt Nam
đang ngày càng phù hợp với những tiêu chuẩn mang tính quốc tế được Tổ
chức Hải quan thế giới WCO thừa nhận.
Theo công ước Kyoto, công ước về đơn giản hóa, hài hóa hóa thủ tục hải
quan định nghĩa : KSHQ (customs control) là các biện pháp được cơ quan Hải
quan tiến hành nhằm bảo đảm thực thi pháp luật hải quan. Theo như công ước

Kyoto có thể thấy: công tác KSHQ được hiểu tương đối rộng, là công tác
nghiệp vụ của cơ quan hải quan với các cơ quan tác nghiệp.
Theo khoản 10 điều 4 Luật Hải quan Việt Nam năm 2001 và Luật Hải
quan sửa đổi năm 2005 : “Kiểm soát hải quan là các biện pháp tuần tra, điều
tra hoặc biện pháp nghiệp vụ do cơ quan hải quan áp dụng để phòng, chống
buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới và các hành vi khác vi
phạm pháp luật hải quan”. Với khái niệm này, KSHQ bao gồm toàn bộ các
hoạt động không trái luật của ngành Hải quan nhằm phòng, chống buôn lậu và
các hành vi vi phạm pháp luật hải quan.
1.1.2 Vị trí và vai trò của kiểm soát hải quan

Sinh viên: Nguyễn Thị Nga

Lớp: CQ47/05.03


Luận văn tốt nghiệp

6

Học viện Tài chính

a) Kiểm soát hải quan là một nhiệm vụ quan trọng để thực hiện chức
năng quản lý Nhà nước về hải quan
Theo tập quán và thông lệ quốc tế, Hải quan là công cụ hành pháp mà bất
cứ một nhà nước có chủ quyền nào cũng phải tổ chức để bảo vệ lợi ích, chủ
quyền, an ninh quốc gia trong hoạt động đối ngoại và kinh tế đối ngoại. Tùy
theo tình hình chính trị, hoàn cảnh lịch sử, điều kiện kinh tế, xã hội và mối
quan hệ quốc tế của mỗi nước, mỗi khu vực trong từng thời kỳ mà hình thức
tổ chức, tên gọi, phạm vi địa bàn hoạt động, vị trí trong bộ máy nhà nước có

thể khác nhau, nhưng xét về tính chất, chức năng và nhiệm vụ của Hải quan
các nước cơ bản là giống nhau. Ngày nay, trong xu thế toàn cầu hóa và hội
nhập kinh tế quốc tế, ngoài các chức năng truyền thống, Hải quan còn có
thêm các chức năng khác không kém phần quan trọng như bảo vệ chủ quyền
an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã hội; bảo vệ sở hữu trí tuệ, bảo vệ sức khỏe
người tiêu dùng….
Nhiệm vụ của hải quan được quy định tại điều 11 Luật Hải quan sửa đổi
năm 2005: “Hải quan Việt Nam có nhiệm vụ thực hiện kiểm tra, giám sát
hàng hoá, phương tiện vận tải; phòng, chống buôn lậu, vận chuyển trái phép
hàng hoá qua biên giới; tổ chức thực hiện pháp luật về thuế đối với hàng hoá
xuất khẩu, nhập khẩu; thống kê hàng hoá xuất khẩu, nhập khẩu; kiến nghị
chủ trương, biện pháp quản lý nhà nước về hải quan đối với hoạt động xuất
khẩu, nhập khẩu, xuất cảnh, nhập cảnh, quá cảnh và chính sách thuế đối với
hàng hoá xuất khẩu, nhập khẩu”. Như vậy, phòng chống buôn lậu, vận
chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới là một nhiệm vụ rất quan trọng, có
tính luật định của Hải quan. Bản chất của công tác KSHQ là các biện pháp
nghiệp vụ được cơ quan Hải quan tiến hành để đảm bảo pháp luật hải quan
và các quy định liên quan khác của pháp luật được nghiêm chỉnh chấp hành.
Cụ thể là ngăn chặn, phòng ngừa buôn lậu, gian lận thương mại, đảm bảo cho

Sinh viên: Nguyễn Thị Nga

Lớp: CQ47/05.03


Luận văn tốt nghiệp

7

Học viện Tài chính

các quy định về thuế xuất nhập khẩu và các yêu cầu khác của nhà nước đối
với hoạt động xuất nhập khẩu, xuất nhập cảnh được đảm bảo thực hiện.
Để đáp ứng yêu cầu hội nhập của nền kinh tế, Hải quan có vai trò quan
trọng trong việc tạo thuận lợi, thúc đẩy hoạt động thương mại quốc tế phát
triển, đồng thời, đảm bảo yêu cầu quản lý nhà nước về hải quan hiệu quả. Do
đó, công tác KSHQ trở nên rất quan trọng, góp phần tích cực cải cách hành
chính, đổi mới phương pháp quản lý hải quan.
Hiện nay, Hải quan Việt Nam đang đẩy mạnh hiện đại hóa, chuyển mạnh
từ phương pháp quản lý truyền thống sang quản lý hiện đại, áp dụng kỹ thuật
quản lý rủi ro, từ “tiền kiểm” sang “hậu kiểm”. Công tác KSHQ có nhiệm vụ
thu thập, phân tích, xử lý thông tin, tạo hệ thống cơ sở dữ liệu phục vụ cho
công tác kiểm tra giám sát hải quan, kiểm tra thu thuế, kiểm tra sau thông
quan.
KSHQ không chỉ thực hiện đơn phương, độc lập mà nó được đặt trong
mối quan hệ chặt chẽ, tương hỗ với các công tác khác đảm bảo thực hiện tốt
chức năng, nhiệm vụ của ngành hải quan. Ngày nay, với khái niệm “kiểm soát
hải quan là các biện pháp được các cơ quan Hải quan tiến hành nhằm đảm bảo
thực thi pháp luật hải quan” thì mối quan hệ tương hỗ lẫn nhau giữa công tác
KSHQ với các công tác khác của ngành như: Giám sát quản lý, kiểm tra thu
thuế, kiểm tra sau thông quan…càng được thể hiện rõ nét hơn. Ngay trong
quy trình thủ tục hải quan đối với hàng hóa xuất nhập khẩu, phương tiện,
hành khách xuất nhập cảnh cũng như quy trình tác nghiệp của ngành Hải quan
như quy trình giám sát quản lý phương tiện, hàng hóa; quy trình kiểm tra thu
thuế; quy trình kiểm tra sau thông quan; quy trình kiểm tra, kiểm soát và xử lý
vi phạm pháp luật hải quan đều có tính chất liên hoàn, khâu trước là tiền đề
của khâu sau và khâu sau là hệ quả của khâu trước. Hơn nữa, với khái niệm

Sinh viên: Nguyễn Thị Nga

Lớp: CQ47/05.03


Luận văn tốt nghiệp

8

Học viện Tài chính

trên, KSHQ không chỉ là mối quan hệ tương hỗ mà được tiến hành đồng thời
với công tác kiểm tra phương tiện, kiểm hóa hàng hoá tại cửa khẩu hoặc có
cùng mục đích với công tác kiểm tra thu thuế, công tác kiểm tra sau thông
quan.
Nhiệm vụ vủa KSHQ không chỉ đơn thuần với mục đích đấu tranh, phát
hiện mà còn phải tham gia vào quá trình quản lý hải quan bằng nhiệm vụ cụ
thể, đó là : Thu thập, xử lý thông tin tình báo hải quan, cung cấp dữ liệu phục
vụ quản lý rủi ro.
Tóm lại, KSHQ trước hết là một nhiệm vụ quan trọng để thực hiện chức
năng quản lý nhà nước về hải quan, có mỗi quan hệ tương hỗ mang tính liên
hoàn và sự phối hợp chặt chẽ, đồng bộ với các mặt công tác khác của ngành
Hải quan.
b) Kiểm soát hải quan góp phần bảo vệ an ninh chính trị, an ninh kinh tế,
bảo vệ môi trường, sức khỏe cộng đồng và bản sắc văn hóa dân tộc trong
thời kỳ mở của và hội nhập của đất nước.
Hội nghị lần thứ 5 về chống gian lận thương mại do Tổ chức Hải quan
thế giới WCO tổ chức tại Brussels( Bỉ) từ ngày 9 đến ngày 13/10/1995 đã
tổng hợp và nêu lên 16 loại hình gian lận thương mại chủ yếu hiện nay trong
lĩnh vực hải quan. Ở Việt Nam, do những đặc điểm riêng, nền kinh tế đang
phát triển, luật pháp chưa hoàn thiện, quản lý kinh tế xã hội còn nhiều yếu
kém, thiếu kinh nghiệm trong cuộc cạnh tranh quốc tế…nên các thủ đoạn

buôn lậu và gian lận thương mại có đặc điểm riêng và mang sắc thái khác
nhau:
- Vận chuyển trái phép háng hóa qua biên giới, kể cả hàng bị cấm
xuất, nhập khẩu, không qua các cửa khẩu đường bộ, cảng biển, nơi có các cơ
quan chức năng quản lý để trốn tránh, không chịu sự quản lý của cơ quan hải

Sinh viên: Nguyễn Thị Nga

Lớp: CQ47/05.03


Luận văn tốt nghiệp

9

Học viện Tài chính

quan tại các cửa khẩu hoặc qua các cửa khẩu nhưng giấu diếm tinh vi, trốn
tránh sự kiểm tra, kiểm soát của các cơ quan chức năng.
- Khai báo không trung thực về số lượng, trọng lượng, chất lượng và
trị giá hàng hóa theo hướng tăng lên đối với xuất khẩu để được truy hoàn thuế
VAT bất hợp pháp; theo hướng giảm xuống đối với nhập khẩu để trốn thuế
nhập khẩu. Hiện nay, hình thức gian lận thương mại này khá phổ biến và dễ
lợi dụng, nhất là khi nước ta hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thế giới. Từ
thực tế đó, yêu cầu ngành Hải quan phải cải cách thủ tục hải quan theo hướng
thuận lợi, áp dụng quản lý rủi ro, giảm tỷ lệ kiểm tra thực tế hàng hóa.
- Gian lận thương mại bằng thủ đoạn khai sai về xuất xứ hàng hóa là
vấn đề còn mới đối với nước ta. Việc xác định xuất xứ hàng hóa là vấn đề kỹ
thuật phức tạp và dễ bị lợi dụng để được hưởng thuế suất ưu đãi nhằm trốn
thuế.

- Lợi dụng chế độ ưu đãi hàng gia công, các doanh nghiệp, xí nghiệp
liên doanh có vốn đầu tư nước ngoài nhập khẩu thiết bị, máy móc, phụ tùng
và các phương tiện sản xuất kinh doanh bao gồm cả phương tiện vận tải và
vật tư sử dụng không đúng mục đích để trốn thuế. Mặt khác, do được miễn
thuế nên phía nước ngoài lợi dụng sự thiếu hiểu biết, yếu kém về cả năng lực
và phẩm chất của một số cán bộ quản lý Việt Nam để tìm cách góp vốn bằng
máy móc, thiết bị cũ, lạc hậu về công nghệ nhưng khai tăng về giá, tạo thuận
lợi cho phía nước ngoài, đồng thời khai giảm giá nhập khẩu nguyên liệu để
trốn thuế nhập khẩu hoặc nhập nguyên, phụ liệu nhiều, bên gia công và bên
nhận gia công thông đồng với nhau để xác định sai mức tiêu hao nguyên, phụ
liệu để tiêu thụ trong nội địa một phần sản phẩm, trốn thuế nhập khẩu.

Sinh viên: Nguyễn Thị Nga

Lớp: CQ47/05.03


Luận văn tốt nghiệp

10

Học viện Tài chính

- Lợi dụng chế độ quá cảnh, tạm nhập, chuyển khẩu, chuyển tiếp là
thủ đoạn thường gặp trên thế giới và ở nước ta đã xảy ra nhiều vụ luôn lậu lớn
như trong lĩnh vực tạm nhập tái xuất ô tô, xăng dầu.
- Lợi dụng chế độ, mục đích sử dụng, kể cả buôn bán trái phép hàng
được ưu đãi thuế. Lợi dụng thuế nhập khẩu dành cho những đối tượng sử
dụng nhất định. Ở nước ta, thủ đoạn gian lận thương mại của loại hình này
thông thường là đối với các mặt hàng như : xe ô tô du lịch 12 chỗ được chế

thành xe tải nhẹ hoặc xe cứu thương để được giảm hoặc miễn thuế; xe tải có
trọng lượng nhẹ khai trọng tải lớn để giảm thuế suất…gian lận trốn thuế trong
các cửa hàng miễn thuế…
- Nhập khẩu, nhập lậu hàng giả, hàng ăn cắp mẫu mã đã xuất hiện
nhiều ở nước ta, nhất là trên tuyến biên giới Việt -Trung.
- Lợi dụng chính sách ân hạn thuế, thành lập doanh nghiệp “ma” hoặc
thành lập doanh nghiệp để thực hiện nhập khẩu một lần rồi tuyên bố phá sản
nhằm trốn thuế nhập khẩu.
- Móc ngoặc, làm giả hồ sơ, xuất khống hàng để được truy hoàn thuế
VAT.
Ngoài ra, gian lận thương mại còn biểu hiện trong việc chuyển tải hàng
hóa, sử dụng một nước thứ ba để giấu nguồn gốc hàng hóa nhằm tránh các
quy định hạn chế mặt hàng của nước nhập khẩu như hạn ngạch, chế độ ưu đãi,
bản quyền sản xuất,..
Những điều đó đang ảnh hưởng tới an ninh quốc gia, trật tự an toàn xã
hội; tới sự phát triển kinh tế xã hội nước ta thời mở cửa và hội nhập. Đồng
thời đặt ra cho Hải quan Việt Nam cũng như các lực lượng chuyên trách
những nhiệm vụ nặng nề và phức tạp, phải đẩy mạnh hoạt động chống buôn
lậu, nhất là chống buôn lậu ma túy; tăng cường các biện pháp phòng ngừa,

Sinh viên: Nguyễn Thị Nga

Lớp: CQ47/05.03


Luận văn tốt nghiệp

11

Học viện Tài chính

ngăn chặn có hiệu quả các loại tội phạm này để đảm bảo sự ổn định và hòa
bình cho đất nước, bảo vệ biên giới, an ninh kinh tế và đảm bảo trật tự an toàn
xã hội. Do đó, công tác KSHQ cần được tăng cường và được triển khai một
cách đồng bộ, khoa học.
c) Kiểm soát hải quan góp phần đấu tranh phòng chống tham nhũng và
các hành vi tiêu cực khác trong bộ máy nhà nước và nội bộ ngành Hải quan
Tham nhũng, buôn lậu là một trong những nguy cơ lớn, đe dọa sự ổn
định và phát triển kinh tế xã hội ở nước ta. Buôn lậu dẫn đến tham nhũngvà
tham nhũng tạo điều kiện cho buôn lậu phát triển. Buôn lậu làm suy thoái
kinh tế, tham nhũng làm suy thoái bộ máy quyền lực Nhà nước, gây nên
những tác hại to lớn và nghiêm trọng. Bài học từ công tác KSHQ cho thấy,
những vụ buôn lậu, gian lận thương mại có quy mô lớn, mức độ nghiêm trọng
đều có sự bao che tiếp tay của một bộ phận cán bộ công chức trong bộ máy
Nhà nước, từ những hành vi đề xuất, ban hành chính sách với những mưu
toan lợi ích tiêu cực cá nhân đến những hành vi lợi dụng chức vụ quyền hạn
của cán bộ công chức thực thi, bảo vệ pháp luật. Do đó, phòng, chống buôn
lậu phải gắn với phòng, chống tham nhũng.
Đối với nội bộ ngành Hải quan, làm tốt công tác kiểm soát không những
phát hiện, ngăn ngừa hành vi buôn lậu, gian lận thương mại; phát hiện những
thiếu sót, sơ hở của cơ chế chính sách để kịp thời đề nghị điều chỉnh, sửa đổi
mà quan trọng hơn, là phát hiện những bất hợp lý trong quy trình thủ tục hải
quan, điều hành và quản lý cán bộ để chủ động trong công tác phòng ngừa
đấu tranh chống các hiện tượng tiêu cực, tham nhũng, phiền hà, sách nhiễu,
xây dựng nội bộ ngành Hải quan trong sạch, vững mạnh.
Tóm lại, trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế của đất nước hiện nay,
hoạt động hải quan đang ngày càng có vai trò quan trọng trong thúc đẩy phát

Sinh viên: Nguyễn Thị Nga

Lớp: CQ47/05.03


Luận văn tốt nghiệp

12

Học viện Tài chính

triển kinh tế, góp phần bảo vệ an ninh kinh tế, an ninh chính trị, trật tự xã hội.
Trong đó, công tác KSHQ đang ngày càng có vị trí qua trọng hơn trong thực
hiện chức năng, nhiệm vụ của ngành Hải quan.
1.2 Đối tượng và phạm vi kiểm soát hải quan
1.2.1 Đối tượng đấu tranh
Đối tượng đấu tranh trong công tác kiểm hải quan là các tổ chức, cá nhân
có hành vi vi phạm pháp luật hải quan, có hành vi buôn lậu, vận chuyển trái
phép hàng hóa qua biên giới quy định tại Bộ luật Hình sự và vi phạm pháp
luật hải quan tại các văn bản quy phạm khác.
Trong nghiệp vụ công tác KSHQ, đối tượng đấu tranh thường được phân
loại:


Đối tượng chuyên nghiệp :

Hoạt động thường xuyên, có tổ chức, đường dây, có chỉ huy chặt chẽ, có
nguồn vốn lớn, liên lạc nhanh nhạy, phương tiện vận chuyển hiện đại, bảo vệ
chu đáo, tập trung ở những trung tâm kinh tế thương mại lớn, tiêu thụ nhanh,
trục lợi lớn. Đây được xem là nhóm đối tượng có tính chất nguy hiểm nhất.
Các đối tượng này luôn lợi dụng mọi kẽ hở của pháp luật và quản lý nhà
nước, thường hình thành nên các tổ chức lớn cấu kết, móc nối với các thành

phần tiêu cực trong cơ quan hoạt động nhà nước và bọn đầu nậu nước ngoài
nhằm tổ chức thành những đường dây vận chuyển hàng hóa trái phép từ
trong nước ra nước ngoài, hoặc từ nước ngoài thẩm lậu vào nội địa.


Đối tượng nhất thời :

Những đối tượng thuộc nhóm này không thường xuyên thực hiện các
hành vi vi phạm pháp luật hải quan, thường chỉ tập trung vào những người có
điều kiện đi lại trong và ngoài nước như công tác, học tập, thăm thân nhân, du

Sinh viên: Nguyễn Thị Nga

Lớp: CQ47/05.03


Luận văn tốt nghiệp

13

Học viện Tài chính

lịch…Những đối tượng này lợi dụng chuyến đi và quy định mang theo một số
hành lý miễn thuế để vận chuyển hàng hóa trái phép.


Bên cạnh hai nhóm đối tượng trên, còn có các đối tượng

khác như :
- Doanh nghiệp lợi dụng kẽ hở của hoạt động xuất nhập khẩu để buôn

lậu hoặc có hành vi gian lận thương mại, trốn lậu thuế, mưu lợi cục bộ và dễ
phát sinh tiêu cực, hối lộ, tham nhũng.
- Dân cư biên giới lợi dụng điều kiện sinh sống trong khu vực biên
giới và có quan hệ thân thuộc với dân cư bên kia biên giới để buôn lậu hàng
hóa với số lượng không lớn nhưng quay vòng nhanh.
- Lực lượng cửu vạn ở các cửa khẩu là dân lao động địa phương tại
biên giới hoặc các tỉnh khác đến làm thuê, mang vác, vận chuyển hàng cho
bọn buôn lậu qua biên giới để giải quyết công ăn việc làm. Đây là lực lượng
khá đông đảo bị bọn buôn lậu lợi dụng vào việc vận chuyển, bảo vệ hoặc trực
tiếp tham gia buôn lậu.
Trong các loại đối tượng kể trên, loại nguy hiểm nhất là nhóm các đối
tượng chuyên nghiệp, loại phức tạp nhất là các đối tượng cửu vạn, cư dân
biên giới do không thể kiểm soát được. Đối với các đối tượng nhất thời
thường rất khó phát hiện, đối phó.
1.2.2 Đối tượng kiểm tra
Đối tượng kiểm tra bao gồm :


Hàng hóa : Bao gồm hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu, quá cảnh;

hành lý, ngoại hối, tiền Việt Nam của người xuất cảnh, nhập cảnh, quá cảnh;
kim khí quý, đá quý, cổ vật, văn hóa phẩm, bưu phẩm, các tài sản khác xuất
khẩu, nhập khẩu, quá cảnh hoặc lưu giữ trong địa bàn hoạt động hải quan.

Sinh viên: Nguyễn Thị Nga

Lớp: CQ47/05.03


Luận văn tốt nghiệp



14

Học viện Tài chính

Phương tiện vận tải : Bao gồm các phương tiện vận tải đường bộ,

đường sắt, đường hàng không, đường biển, đường sông xuất cảnh, nhập cảnh,
quá cảnh.
1.2.3 Phạm vi địa bàn kiểm soát hải quan
Theo nghị định 107/2002/NĐ-CP quy định phạm vi địa bàn hoạt động
của KSHQ bao gồm :
Về không gian : là lãnh thổ hải quan, nơi mà pháp luật hải quan được
thực thi.
- Khu vực có ranh giới cụ thể tại khu vực cửa khẩu đường bộ, ga
đường sắt liên vận quốc tế, cảng biển quốc tế, cảng sông quốc tế, cảng hàng
không dân dụng quốc tế.
- Các địa điểm làm thủ tục hải quan ngoài cửa khẩu, khu chế xuất,
kho ngoại quan, kho bảo thuế, khu vự ưu đãi hải quan, bưu điện quốc tế. Các
địa điểm kiểm tra hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu trong lãnh thổ và trên vùng
biển thực hiện quyền chủ quyền của Việt Nam.
Tại khoản 1 và khoản 2 Điều 64 Luật Hải quan 2001 quy định :
Trong phạm vi địa bàn hoạt động hải quan, cơ quan hải quan chịu trách
nhiệm kiểm tra, giám sát, kiểm soát đối với hàng hóa, phương tiện vận tải để
chủ động phòng, chống buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên
giới. Trong trường hợp chưa ra khỏi phạm vi địa bàn, phát hiện có buôn lậu,
vận chuyển trái phép hàng hóa phải báo ngay cho cơ quan hải quan. Ngoài
phạm vi địa bàn, cơ quan hải quan phối hợp với các cơ quan nhà nước hữu

quan xử lý các vụ việc liên quan.
1.3 Nội dung, hình thức và biện pháp kiểm soát hải quan
1.3.1 Nội dung kiểm soát hải quan

Sinh viên: Nguyễn Thị Nga

Lớp: CQ47/05.03


Luận văn tốt nghiệp



15

Học viện Tài chính

Chủ động phát hiện, ngăn ngừa các hành vi buôn lậu, vận

chuyển trái phép hàng hóa, ngoại hối, tiền Việt Nam qua biên giới
Tội phạm buôn lậu được coi là đã khám phá khi các tình tiết cơ bản nhất
của các phương diện khách quan, chủ quan, chủ thể của nó được xác định rõ.
Muốn phát hiện được vụ án buôn lậu, vận chuyển trái phép một cách
chính xác đòi hỏi lực lượng hải quan phải :
- Có một mạng lưới cơ sở bí mật rộng khắp.
- Có khả năng chui sâu vào hang ổ bọn buôn lậu, làm rõ buôn lậu và
hành vi buôn lậu, mối quan hệ giữa đồng bọn trong vụ án, vai trò từng đối
tượng.
- Phải có tinh thần chiến đấu cao, yêu ngành nghề, yêu công việc
mình làm, không chùn bước trước khó khăn.

- Phải có ý thức chiến thuật cao.
- Luôn thu thập thông tin, tài liệu trong và ngoài nước liên quan đến
hoạt động buôn lậu.
- Nắm chắc mọi diễn biến của thị trường, phương thức thủ đoạn của
bọn buôn lậu.
- Phải sử dụng nhiều biện pháp và phương pháp nghiệp vụ khác nhau
để có căn cứ xác đáng, chính xác về hành vi và đối tượng buôn lậu.
Bên cạnh đó, thực hiện các biện pháp phòng ngừa nghiệp vụ bao gồm :
Phòng ngừa từ xa, phòng ngừa gián tiếp, phòng ngừa trực tiếp, có thể trực tiếp
tuyên truyền giáo dục pháp luật hoặc thông qua chính quyền địa phương.
Mục tiêu của chúng ta là đẩy lùi buôn lậu chứ không mong muốn có
buôn lậu để bắt. Do đó, công tác tuyên truyền giáo dục để làm hạn chế hiện

Sinh viên: Nguyễn Thị Nga

Lớp: CQ47/05.03


Luận văn tốt nghiệp

16

Học viện Tài chính

tượng buôn lậu cũng phải được tiến hành một cách thường xuyên trong xã
hội.
Mục đích cần đạt tới :
- Loại trừ những nguyên nhân và điều kiện thuận lợi cho việc thực
hiện tội phạm buôn lậu, không cho nó xảy ra và tái diễn.
- Phát hiện những sơ hở, thiếu sót trên các mặt đời sống, xã hội và

chính sách, pháp luật của nhà nước để loại những nguyên nhân trực tiếp, gián
tiếp hay điều kiện thuộn lợi cho việc thực hiện các hành vi buôn lậu, gian lận
thương mại…
- Tìm ra các khâu sơ hở trong bố trí tổ chức bộ máy, các sơ hở trong
việc thực hiện các khâu nghiệp vụ khác để uốn nắn, sửa chữa.


Điều tra, xử lý vi phạm pháp luật hải quan :

Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ KSHQ mà phát hiện được hành vi vi
phạm pháp luật hải quan đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự thì lực lượng
hải quan có trách nhiệm tiến hành điều tra và áp dụng các biện pháp điều tra
theo quy định.
Việc điều tra nhằm để xác định đúng 4 yếu tố cấu thành tội phạm của hai
tội danh “ buôn lậu” và “ vận chuyển trái phép hàng hóa, tiền tệ qua biên
giới”:
- Tội phạm xâm hại vào quan hệ nào mà luật hình sự bảo vệ;
- Tầm quan trọng, tính chất, mức độ của sự xâm hại vào quan hệ đó
thế nào;
- Công cụ, phương tiện, thủ đoạn, phương pháp, thời gian, địa điểm
xảy ra hành vi xâm hại; hậu quả gây nên những thiệt hại cho quan hệ đó;

Sinh viên: Nguyễn Thị Nga

Lớp: CQ47/05.03


Luận văn tốt nghiệp

17

Học viện Tài chính

- Hành vi xâm hại vào quan hệ xã hội được thể hiện đến đâu, như thế
nào;
- Mối quan hệ nhân quả giữa hành vi và hậu quả;
- Động cơ, mục đich khi thực hiện hành vi xâm hại;
-

Năng lực hành vi và độ tuổi của người thực hiện hành vi xâm hại ở

mức độ nào.
Cũng cần chú ý rằng, Hải quan không phải là cơ quan điều tra mà là cơ
quan được áp dụng một số biện pháp điều tra ban đầu đối với tội buôn lậu,
vận chuyển trái phép hàng hóa, tiền tệ qua biên giới. Thông thường, trong các
vụ án buôn lậu, Hải quan chỉ thực hiện công đoạn đầu như khởi tố, điều tra,
sau đó chuyển cho cơ quan điều tra hoặc Viện kiểm sát.


Tổ chức hoạt động thu thập, phân tích và xử lý thông tin nghiệp

vụ hải quan, phục vụ quản lý hải quan hiện đại, chủ động phòng, chống buôn
lậu, gian lận thương mại và xử lý các vi phạm pháp luật về hải quan.
Thu thập, xử lý thông tin nghiệp vụ hải quan là hoạt động trọng tâm của
các đơn vị chuyên trách thuộc lực lượng KSHQ thông qua việc áp dụng các
biện pháp nghiệp vụ hải quan và ứng dụng công nghệ thông tin nhằm chủ
động thực hiện phòng, chống buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa, tiền tệ
qua biên giới, phục vụ thông quan và kiểm tra sau thông quan, phục vụ xây
dựng chính sách và quản lý hải quan hiện đại.
Thông tin nghiệp vụ hải quan được thu thập từ hai nguồn cụ thể :

- Thông tin công khai : từ các phương tiện thông tin đại chúng trong
và ngoài nước, từ các tổ chức và doanh nghiệp có hoạt động xuất nhập
khẩu, từ các đơn vị nghiệp vụ hải quan, từ việc khai báo hải quan và các

Sinh viên: Nguyễn Thị Nga

Lớp: CQ47/05.03


Luận văn tốt nghiệp

18

Học viện Tài chính

cơ sở dữ liệu của ngành, từ các tổ chức, đơn vị có liên quan, tổ chức hải
quan quốc tế và hải quan các nước.
- Thông tin bí mật : Từ các cơ sở bí mật, trinh sát, từ thông tin tố giác
vi phạm pháp luật, từ cơ quan chống buôn lậu của hải quan nước ngoài, từ
sự thu thập, xử lý của chính cơ quan hải quan.
Sau khi nhận được thông tin, cơ quan Hải quan sẽ tiến hành xử lý như
sau:
- Đánh giá, đối chiếu, phân tích, làm rõ thông tin thu thập được.
- Xây dựng cơ sở dữ liệu.
- Cung cấp thông tin cho các cá nhân, đơn vị có thẩm quyền sử dụng.
- Kiểm tra, đánh giá hiệu quả thông tin đã cung cấp.


Hợp tác quốc tế :

Trong thời kỳ hội nhập hiện nay, hợp tác quốc tế trong công tác KSHQ
có ý nghĩa hết sức quan trọng.
Thông qua Cục Điều tra chống buôn lậu, lực lượng KSHQ thường xuyên
duy trì công tác trao đổi thông tin với hải quan các nước trong khu vực và
quốc tế; đặc biệt là thông qua văn phòng Tình báo khu vực Châu á - Thái
Bình Dương (RiloA/P); thường xuyên cử cán bộ đi học tập, nghiên cứu về
nghiệp vụ hải quan, nghiệp vụ kiểm soát ở những nước có trình độ quản lý
tiên tiến.
Hải quan Việt Nam đã tích cực hoạt động và trở thành thành viên chính
thức của tổ chức Hải quan thế giới từ năm 1993, thành viên chính thức của
Rilo A/P từ năm 1993, đã tham gia một số công ước quốc tế qua trọng như
Kyoto, HS, Nairobi….

Sinh viên: Nguyễn Thị Nga

Lớp: CQ47/05.03


Luận văn tốt nghiệp

19

Học viện Tài chính

1.3.2 Hình thức kiểm soát hải quan
Trong công tác KSHQ, tùy theo đối tượng, hoàn cảnh, ý đồ nghiệp vụ mà
cán bộ hải quan có thể sử dụng một trong hai hình thức :
-

Công khai : bao gồm các nghiệp vụ tuần tra, kiểm tra, khám xét, bắt

giữ, xử lý,…
-

Bí mật : bao gồm các biện pháp trinh sát, cơ sở bí mật, điều tra

chuyên án, sưu tra,…
Tuy nhiên, trong hình thức công khai cũng cần đảm bảo yếu tố bí mât,
đặc biệt về ý đồ công tác, trong sử dụng lực lượng, đội ngũ, trong xử lý thông
tin…Có biện pháp lại vừa mang hình thức công khai, vừa mang hình thức bí
mật như biện pháp tuần tra.
Giữa hai hình thức có quan hệ mật thiết, bổ sung, hỗ trợ cho nhau. Trong
công tác, cần sử dụng hài hòa, hợp lý hai hình thức này tùy theo hoàn cảnh và
đối tượng. Khi cần thiết, có thể chuyển hóa từ hình thức này sang hình thức
khác.
1.3.3. Các biện pháp kiểm soát hải quan
a) Điều tra nghiên cứu nắm tình hình: là biện pháp nghiệp vụ cơ bản của
lực lượng KSHQ được thực hiện trên cơ sở thu thập, xử lý thông tin nhằm chủ
động đề ra phương án, biện pháp, phòng ngừa, đấu tranh thích hợp. Đây là
một biện pháp cơ bản, là khâu nghiệp vụ có ý nghĩa quan trọng.
Nội dung:
- Xác định đặc điểm, địa lý, dân cư: là nơi tạo môi trường thuận lợi
cho buôn lậu, vận chuyển trái phép. Các khu vực có địa hình phức tạp, núi
non hiểm trở có nguy cơ cao hơn xảy ra các hoạt động buôn lậu, vận

Sinh viên: Nguyễn Thị Nga

Lớp: CQ47/05.03

Luận văn tốt nghiệp

20

Học viện Tài chính

chuyển trái phép. Các khu vực dân cư có mặt bằng dân trí thấp thường dễ
bị lợi dụng vào hoạt động buôn lậu.
- Tình hình hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu, quá cảnh : Hoạt động
điều tra nhằm mục đích nắm thông tin liên quan đến hàng hóa, tình hình vi
phạm, mục đích xuất nhập cảnh,…
- Tổng hợp, phân loại, đánh giá về tổ chức, cá nhân, phương tiện vận
tải : phân luồng chủ thể chấp hành tốt pháp luật hải quan, pháp luật về
thuế…
- Nắm bắt tình hình hoạt động buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng
hóa qua biên giới: phương thức, thủ đoạn chủ yếu …
- Công tác phòng, chống buôn lậu vận chuyển trái phép hàng hóa qua
biên giới của chính quyền, cơ quan chức năng nhà nước.
b) Biện pháp sưu tra: Là hoạt động nghiệp vụ công chức hải quan tiến
hành lập danh sách các tổ chức, cá nhân, mặt hàng, tuyến đường có nhiều khả
năng liên quan đến hoạt động buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua
biên giới để chủ động áp dụng các biện pháp phòng ngừa và quản lý theo
trọng tâm, trọng điểm.
Nội dung :
- Đối với cá nhân: Thu thập thông tin, tài liệu về nhân thân, lai lịch,
quan hệ gia đình, quan hệ xã hội, quá trình lịch sử, tài sản và các hoạt động
kinh tế, những vi phạm pháp luật đã bị xử lý.
- Đối với pháp nhân : tên, trụ sở, cơ cấu tổ chức, vốn, ngành nghề, đối
tác kinh doanh, quá trình hoạt động, những vi phạm pháp luật đã bị xử lý.
c) Công tác cơ sở bí mật : Lực lượng KSHQ tuyển chọn người không

thuộc biên chế ngành Hải quan, có khả năng, điều kiện tham gia thực hiện

Sinh viên: Nguyễn Thị Nga

Lớp: CQ47/05.03


Luận văn tốt nghiệp

21

Học viện Tài chính

nhiệm vụ KSHQ theo nguyên tắc bí mật. Những người này có thể được đào
tạo, từ các ngành khác, người có tiền án, tiền sự, hoặc sử dụng chính người
của tổ chức, đường dây, băng nhóm…
Công tác cơ sở được xem là công tác quan trọng nhất của công tác trinh
sát, là sự sống còn của công tác trinh sát. Vì vậy, việc xây dựng cơ sở được
quy định chặt chẽ.
Cơ sở bí mật được xây dựng theo phương pháp giáo dục, thuyết phục,
phải được sử dụng đúng mục đích, yêu cầu nghiệp vụ của lực lượng KSHQ,
được quản lý và sử dụng theo nguyên tắc bí mật, đơn tuyến; phải có kế hoạch
chủ động, an toàn rút cơ sở bí mật ra khỏi chuyên án khi sử dụng cơ sở bí mật
để đấu tranh chuyên án, phá án.
d) . Các biện pháp trinh sát :
-

Trinh sát nội tuyến: Là biện pháp nghiệp vụ KSHQ. Trong đó, cán

bộ KSHQ được giao nhiệm vụ trực tiếp, đóng vai ngụy trang tiếp cận đối

tượng để thu thập hoặc kiểm tra, đánh giá độ tin cậy của thông tin, tài liệu
nhằm phục vụ cho công tác phòng ngừa, ngăn chặn, điều tra, xử lý hoạt động
buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới và phục vụ thu thập,
xử lý thông tin nghiệp vụ hải quan.
Trinh sát nội tuyến có ưu điểm về điều kiện đi sâu tìm hiểu đường dây, tổ
chức đối tượng để xác minh các thông tin. Tuy nhiên biện pháp này không
đảm bảo an toàn cho cán bộ trinh sát trong một số trường hợp.
-

Trinh sát ngoại tuyến: Là biện pháp nghiệp vụ KSHQ. Do lực lượng

KSHQ tổ chức bí mật giám sát, theo dõi diễn biến hoạt động bên ngoài của
đối tượng cần điều tra để phát hiện quan hệ, sơ bộ xác minh, xác định hành vi
phạm pháp hoặc giải quyết những yêu cầu nghiệp vụ khác trong phòng chống

Sinh viên: Nguyễn Thị Nga

Lớp: CQ47/05.03