LUẬN văn THẠC sĩ GIÁ TRỊ văn hóa TRUYỀN THỐNG TRONG PHÁT TRIỂN bền VỮNG ở THỊ xã sơn tây HIỆN NAY

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

Chữ viết đầy đủ

Chữ viết tắt

Công nghiệp hóa, hiện đại hóa

CNH, HĐH

Giá trị văn hóa

GTVH

Giá trị văn hóa truyền thống

GTVHTT

Kinh tế - xã hội

KT - XH

Nhà xuất bản

Nxb

Phát triển bền vững

PTBV

MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU

Chương MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
1.

3

CỦA GIÁ TRỊ VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG
TRONG PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG Ở THỊ XÃ
SƠN TÂY
1.1. Một số vấn đề lý luận của giá trị văn hóa truyền thống
trong phát triển bền vững ở thị xã Sơn Tây

10
10

1.2. Thực tiễn phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong
phát triển bền vững ở thị xã Sơn Tây hiện nay
Chương YÊU CẦU VÀ GIẢI PHÁP PHÁT HUY GIÁ TRỊ
2.

33

VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG TRONG PHÁT
TRIỂN BỀN VỮNG Ở THỊ XÃ SƠN TÂY HIỆN
NAY
2.1. Yêu cầu phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong phát
triển bền vững ở thị xã Sơn Tây hiện nay

51
51

2.2. Giải pháp cơ bản phát huy giá trị văn hóa truyền thống
trong phát triển bền vững ở thị xã Sơn Tây hiện nay
KẾT LUẬN
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

60
84
86
90

2


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Giá trị văn hóa truyền thống là những giá trị tốt đẹp, tiêu biểu cho
một nền văn hóa, tạo nên bản sắc văn hóa của một dân tộc, được chắt lọc,
lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác trong suốt chiều dài phát triển
của lịch sử. Nó hàm chứa sức mạnh nội sinh to lớn, là động lực quan
trọng của quá trình phát triển kinh tế, xã hội, bảo vệ tài nguyên, môi
trường, bảo đảm quốc phòng, an ninh và trật tự an toàn xã hội, nhằm tạo
dựng một xã hội ổn định, văn minh và hạnh phúc ở cả hiện tại và tương
lai xa của đất nước. Đồng thời, là động lực, chuẩn mực trong xây dựng
văn hóa mới ở nước ta hiện nay. Đảng và Nhà nước trong quá trình lãnh
đạo cách mạng, luôn quan tâm xây dựng và phát triển văn hóa, coi đó là

“nền tảng tinh thần xã hội, là một động lực để phát triển kinh tế - xã hội
và hội nhập quốc tế” [22, tr.126]. Văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần
thứ XII của Đảng chỉ rõ: “Xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam
phát triển toàn diện, hướng đến chân - thiện - mỹ, thấm nhuần tinh thần dân
tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học. Văn hóa thực sự trở thành nền tảng tinh
thần vững chắc của xã hội, là sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự
phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc Tổ quốc vì mục tiêu dân giàu,
nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” [23, tr.126]. Đây là những tư
tưởng rất cơ bản, đặt nền móng để tiếp tục nghiên cứu giá trị văn hóa
truyền thống trong quá trình phát triển bền vững hiện nay.
Thị xã Sơn Tây nằm ở phía Tây bắc Thủ đô Hà Nội, trung tâm của
văn hóa xứ Đoài. Một vùng đất mà suốt chiều dài lịch sử đã kết tinh nên
hệ giá trị văn hóa đặc thù, cái nôi sản sinh ra những người con ưu tú của
dân tộc. Chính hệ giá trị văn hóa xứ Đoài đã tạo nên cốt cách và sự phát
triển các mặt của nhân dân Sơn Tây. Xây dựng thị xã Sơn Tây vững mạnh
toàn diện, phát triển bền vững vừa là yêu cầu, nguyện vọng của nhân dân

3


Sơn Tây, vừa là nhiệm vụ quan trọng đối với sự nghiệp phát triển kinh tế - xã
hội, đảm bảo quốc phòng, an ninh của Thủ đô Hà Nội. Quá trình phát triển
bền vững ở thị xã Sơn Tây hiện nay, giá trị văn hóa truyền thống có vai trò
đặc biệt quan trọng: là nền tảng, động lực căn bản; là thành tố cơ bản, nguồn
lực trực tiếp; đồng thời, nó còn là hệ điều tiết quá trình phát triển bền vững.
Từ khi thực hiện đường lối đổi mới toàn diện đất nước do Đảng lãnh
đạo, Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Sơn Tây đã nhận thức và kết hợp
được các động lực của sự phát triển, cùng nhân dân Thủ đô và cả nước đẩy
mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập kinh tế quốc tế. Trong những
năm gần đây, thị xã Sơn Tây đã có bước phát triển vượt bậc về mọi mặt, đời

sống kinh tế, văn hóa, xã hội của nhân dân ngày càng được nâng lên, tình
hình an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội được đảm bảo. Tuy nhiên,
những thành tựu ấy vẫn chưa tương xứng với tiềm năng, lợi thế hiện có. Sự
phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội của thị xã còn thiếu tính bền vững, nhiều
giá trị văn hóa truyền thống bị xói mòn, biến dạng, lai căng. Nhận thức về
vai trò, tầm quan trọng của giá trị văn hóa truyền thống trong phát triển bền
vững còn hạn chế, chưa phát huy được một cách hiệu quả nội lực, ảnh hưởng
không nhỏ tới quá trình phát triển nhanh và bền vững của thị xã.
Những vấn đề trên đặt ra câu hỏi cấp thiết: cần phải nhận thức và triển khai
trên thực tiễn việc phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, xác định được những
xung lực của nó trong phát triển bền vững ở thị xã Sơn Tây hiện nay. Do đó, tác giả
chọn đề tài “Giá trị văn hóa truyền thống trong phát triển bền vững ở thị xã Sơn
Tây hiện nay” làm luận văn thạc sĩ, chuyên ngành Triết học.
2. Tình hình nghiên cứu có liên quan đến đề tài
Vấn đề văn hóa, giá trị văn hóa truyền thống và vai trò của chúng
trong quá trình phát triển được nhiều tổ chức, các nhà khoa học quan tâm
nghiên cứu ở những cấp độ và góc độ khác nhau. Trên cơ sở phương
pháp luận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm,

4


đường lối của Đảng về văn hóa và phát triển văn hóa trong các giai đoạn
cách mạng, gần đây có các công trình nghiên cứu về văn hóa, giá trị văn
hóa truyền thống và vai trò của chúng đối với sự phát triển đất nước
trong thời kỳ đẩy mạnh CNH, HĐH, hội nhập kinh tế quốc tế.
* Nhóm các công trình khoa học tiêu biểu nghiên
cứu về giá trị văn hóa truyền thống và vai trò của giá
trị văn hóa truyền thống
Hoàng Trinh “Bản sắc dân tộc và hiện đại trong văn hóa” [54]; Phan

Ngọc “Bản sắc văn hóa Việt Nam”, Nxb Văn hóa - Thông tin, Hà Nội, 2004.
Các công trình này nghiên cứu, luận giải văn hóa dưới góc độ lý luận chung và
đã đạt được những thành công lớn trong việc nghiên cứu khái niệm, cấu trúc, giá
trị, vai trò, hình thức biểu hiện của văn hóa.
Bàn về giá trị văn hóa truyền thống, vai trò văn hóa với sự phát triển
đất nước, mối quan hệ giữa giao lưu hội nhập với giữ gìn bản sắc văn hóa
trong xu thế mới để phát triển văn hóa, có các công trình khoa học: Phạm Văn
Đồng “Văn hóa và đổi mới” [27]. Trong đó, tác giả đã đề cập đến văn hóa
một cách có hệ thống và nêu lên mối quan hệ giữa văn hóa và đổi mới.
Nguyễn Trọng Chuẩn “Tìm hiểu giá trị văn hóa truyền thống trong
quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa”, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội,
2001; Trung tâm khoa học xã hội và nhân văn quốc gia - Viện Triết học
“Giá trị truyền thống trước những thách thức của toàn cầu hóa”, Nxb
Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002. Các công trình trên nghiên cứu, luận giải
làm sáng tỏ việc cần thiết phải giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa Việt
Nam trong xu thế toàn cầu hóa hiện nay.
Đặng Hữu Toàn “Hướng các giá trị đạo đức truyền thống theo hệ chuẩn giá
trị chân - thiện - mỹ trong toàn cầu hóa và phát triển kinh tế thị trường”, Nxb
Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002. Theo tác giả, từ lâu giá trị chân - thiện - mỹ
được thừa nhận và coi là trụ cột đời sống tinh thần của con người và xã hội, nhằm

5


cân bằng và giữ trạng thái ổn định phát triển. Nhưng trong bối cảnh toàn cầu hóa
kinh tế theo hướng phát triển kinh tế thị trường phải đặc biệt quan tâm hướng tới
gìn giữ, phát huy và làm tỏa sáng hệ giá trị này.
Nguyễn Duy Bắc “Sự biến đổi các giá trị văn hóa trong bối cảnh xây
dựng nền kinh tế thị trường hiện nay” [9]. Trong đó, tác giả luận giải sự tác
động của mặt trái kinh tế thị trường làm ảnh hưởng tiêu cực đến nhiều giá trị

văn hóa truyền thống; chỉ rõ một số vấn đề lý luận và thực tiễn của văn hóa,
giá trị văn hóa và những biến đổi thang giá trị của văn hóa trước những tác
động tích cực và tiêu cực trong điều kiện phát triển nền kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta; đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao
nhận thức, giữ gìn, bảo vệ, phát triển giá trị văn hóa dân tộc.
Công ty Văn hóa trí tuệ Việt “Sơn Tây thành phố xứ Đoài” [11]. Công
trình đã làm rõ từ những phường, xã nghèo xưa kia, phát huy truyền thống tốt
đẹp của cha ông, nhân dân Sơn Tây tiếp tục phấn đấu vì sự nghiệp xây dựng
quê hương ngày càng giàu đẹp, văn minh, ấm no hạnh phúc; giúp cho người
Sơn Tây hiểu rõ hơn và thêm tự hào với truyền thống dựng nước, anh hùng,
giữ nước và những giá trị văn hóa truyền thống của quê hương mình.
* Nhóm các công trình khoa học tiêu biểu nghiên cứu về phát triển
bền vững và vai trò của văn hóa, GTVHTT trong PTBV
Bàn về phát triển bền vững và vai trò của yếu tố văn hóa, GTVHTT
trong PTBV tiêu biểu có các công trình như: Nguyễn Hồng Phong “ Văn
hóa và phát triển, văn hóa Việt Nam truyền thống và hiện đại” [45];
Dương Thị Liễu “Vai trò của văn hóa trong phát triển kinh tế” [35];
Nguyễn Thị Ngọc Anh “Sự gắn kết giữa kinh tế và văn hóa - chìa khóa
cho sự phát triển lâu bền của xã hội” [2]; Hoàng Thị Hương “Mối quan
hệ giữa phát triển kinh tế với giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa các
dân tộc thiểu số ở miền núi phía Bắc nước ta hiện nay” [33]; Vũ Văn
Hiền “Phát triển bền vững ở Việt Nam” [30]; Hoàng Chí Bảo “An sinh xã
hội với ổn định và phát triển bền vững ở Việt Nam” [8]. Từ những góc độ
6


tiếp cận và mục đích nghiên cứu khác nhau, các công trình đã làm rõ tính
tất yếu và yêu cầu của quá trình PTBV; chỉ ra mối quan hệ và vai trò của
văn hóa, GTVHTT đối với quá trình PTBV kinh tế, văn hóa, xã hội của
nước ta trong thời kỳ CNH, HĐH, hội nhập và phát triển.

Nguyễn Văn Dân “Văn hóa và phát triển trong bối cảnh toàn cầu
hóa” [14]. Tác giả nghiên cứu tập trung vào các vấn đề: khái niệm văn
hóa, bản sắc văn hóa và bản sắc dân tộc; toàn cầu hóa văn hóa và đa dạng
hóa văn hóa; toàn cầu hóa văn hóa và xung đột văn hóa; vai trò của văn
hóa đối với phát triển, đặc biệt là phát triển bền vững trong bối cảnh toàn
cầu hóa; một số cơ sở văn hóa của phát triển bền vững.
Thị ủy Sơn Tây “Sơn Tây - tiềm năng và phát triển” [49]. Cuốn
sách làm rõ thị xã Sơn Tây trong xu thế hội nhập và phát triển, với
những tiềm năng, nguồn lực về đất đai, con người và đặc biệt giá trị lịch
sử, văn hóa truyền thống; xây dựng Sơn Tây thành đô thị văn hóa - lịch
sử, du lịch, nghỉ dưỡng, dịch vụ cao cấp, đô thị vệ tinh phía Tây bắc của
Thủ đô Hà Nội. Cuốn sách được coi như chiến lược phát triển bền vững
thị xã Sơn Tây giai đoạn 2015 - 2020.
Như vậy, vấn đề giá trị văn hóa truyền thống và vai trò của nó đối
với sự phát triển xã hội được quan tâm nghiên cứu, với nhiều công trình
có giá trị lý luận và thực tiễn. Tuy nhiên, chưa có công trình nào đề cập
một cách trực tiếp và luận giải có tính hệ thống về giá trị văn hóa truyền
thống trong phát triển bền vững ở thị xã Sơn Tây hiện nay.
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
* Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu, làm rõ một số vấn đề lý luận, thực tiễn của giá trị văn
hóa truyền thống trong phát triển bền vững ở thị xã Sơn Tây; từ đó đề
xuất một số giải pháp cơ bản phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong
phát triển bền vững ở thị xã Sơn Tây hiện nay.
* Nhiệm vụ nghiên cứu

7


Làm rõ một số vấn đề lý luận về giá trị văn hóa truyền thống trong

phát triển bền vững ở thị xã Sơn Tây.
Đánh giá thực trạng phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong phát
triển bền vững ở thị xã Sơn Tây hiện nay.
Đề xuất một số giải pháp cơ bản phát huy giá trị văn hóa truyền thống
trong phát triển bền vững ở thị xã Sơn Tây hiện nay.
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
* Đối tượng nghiên cứu
Nghiên cứu giá trị văn hóa truyền thống, giá trị văn hóa truyền
thống trong phát triển bền vững ở thị xã Sơn Tây.
* Phạm vi nghiên cứu
Nghiên cứu giá trị văn hóa truyền thống trong phát triển bền vững ở thị
xã Sơn Tây hiện nay (số liệu khảo sát từ năm 2011 đến nay).
5. Cơ sở lý luận, thực tiễn và phương pháp nghiên cứu
* Cơ sở lý luận: đề tài dựa trên quan điểm của chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về
văn hóa, giá trị văn hóa truyền thống; các Nghị quyết của Thị ủy Sơn Tây
về văn hóa, phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong phát triển bền
vững ở thị xã Sơn Tây, thành phố Hà Nội.
* Cơ sở thực tiễn: đề tài dựa vào thực tiễn phát triển văn hóa,
phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong phát triển bền vững ở thị xã
Sơn Tây; Nghị quyết, báo cáo tổng kết, đánh giá của Thị ủy Sơn Tây;
công trình khoa học có liên quan tới đề tài luận văn và kết quả điều tra,
khảo sát của tác giả về thực trạng phát huy giá trị văn hóa truyền thống
trong phát triển bền vững ở thị xã Sơn Tây hiện nay.
* Phương pháp nghiên cứu: đề tài dựa trên phương pháp nghiên cứu
cơ bản là hệ thống phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và
duy vật lịch sử. Đồng thời, sử dụng tổng hợp các phương pháp, trong đó chủ

8

yếu là phương pháp lịch sử và lôgic, phân tích và tổng hợp, diễn dịch và quy
nạp, điều tra xã hội học và phương pháp chuyên gia.
6. Ý nghĩa của đề tài
Đề tài góp phần nâng cao nhận thức trong việc bảo tồn và phát huy giá
trị văn hóa truyền thống trong sự phát triển các mặt kinh tế, văn hóa, xã hội,
bảo vệ môi trường thời kỳ đẩy mạnh CNH, HĐH, phát triển kinh tế thị
trường, hội nhập kinh tế quốc tế ở thị xã Sơn Tây hiện nay.
Đề tài có thể làm tài liệu nghiên cứu cho Đảng bộ, chính quyền, các
cơ quan, đơn vị và nhân dân thị xã Sơn Tây trong việc giữ gìn, phát huy
các giá trị văn hóa truyền thống xứ Đoài.
7. Kết cấu của đề tài
Đề tài gồm: mở đầu, 2 chương (4 tiết), kết luận, danh mục tài liệu tham
khảo và phụ lục.

9


Chương 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
CỦA GIÁ TRỊ VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG TRONG PHÁT TRIỂN BỀN
VỮNG Ở THỊ XÃ SƠN TÂY

1.1. Một số vấn đề lý luận của giá trị văn hóa truyền thống trong
phát triển bền vững ở thị xã Sơn Tây
1.1.1. Quan niệm về giá trị văn hóa truyền thống trong phát triển bền
vững ở thị xã Sơn Tây
* Giá trị văn hóa truyền thống
Nghiên cứu GTVHTT, yêu cầu phải hiểu rõ bản chất của văn hóa, bởi
đây là nội dung cơ bản làm nên hệ GTVH và hình thành nên bề dày truyền
thống của văn hóa dân tộc. Với góc độ tiếp cận khác nhau, đã có rất nhiều

công trình nghiên cứu, nhiều cách định nghĩa, nhiều cách hiểu khác nhau về
văn hóa. Đại đa số các định nghĩa đều quan niệm văn hóa gắn với con người,
văn hóa là hệ giá trị tinh thần và vật chất được con người khám phá hoặc sáng
tạo ra mang dấu ấn “Người”, đồng thời được trao truyền lại và không ngừng
tái sáng tạo, phát triển, trở thành bộ phận cơ bản của đời sống xã hội.
Vì tính phức tạp và đa diện của văn hóa nên đòi hỏi việc xác định nội hàm
khái niệm văn hóa phải bắt đầu từ quan niệm văn hóa theo nghĩa chung nhất, tức
là phải gắn với những đặc trưng phổ quát, các khía cạnh bản chất của nó. Văn hóa
dù nghiên cứu dưới góc độ nào, cấp độ nào cũng là sản phẩm của con người trong
mối quan hệ tương tác tự nhiên - xã hội trong tiến trình lịch sử. Bản chất của văn
hóa bao giờ cũng được thể hiện trong mối quan hệ biện chứng với bản chất con
người - xã hội. Theo nghĩa chung nhất “văn hóa là sự phát triển những lực lượng
bản chất người theo tiêu chí chân, thiện, mỹ và hiện thực hóa nó thông qua hoạt
động sống của con người trong tiến trình lịch sử” [29, tr.6].
GTVH là phạm trù được sử dụng khá phổ biến, nó thường được hiểu là
sản phẩm của các hình thái sinh hoạt tinh thần trong điều kiện vật chất nhất

10


định do xã hội tạo ra, gắn với phương thức sản xuất nhất định trong lịch sử. Khi nói
GTVH phải thỏa mãn các tiêu chí: nó phản ánh đặc trưng cơ bản của văn hóa (đặc
trưng sáng tạo và nhân văn) và chức năng ưu trội của văn hóa (chức năng phát triển
nhân cách); nó là tổng thể những sản phẩm (vật chất và tinh thần) phản ánh trình độ
phát triển nhất định của xã hội; GTVH được hình thành và được thể hiện trong hoạt
động sáng tạo có ý nghĩa xã hội của cá nhân và cộng đồng trong tiến trình lịch sử.
Như vậy, giá trị văn hóa là tổng hoà những thành tựu con người đạt được
thể hiện trình độ phát triển lực lượng bản chất người theo tiêu chí chân, thiện, mỹ
của mỗi cá nhân và cộng đồng trong hoạt động sáng tạo có ý nghĩa xã hội.
Dưới góc độ văn hóa, khi nghiên cứu giá trị, phải xem xét một sản

phẩm được con người sản xuất ra như thế nào, góp phần đến mức nào để phát
triển nhân cách của cá nhân, cộng đồng, góp phần như thế nào tới sự phát
triển xã hội. Vì vậy, chỉ số nhân văn là tiêu chí đánh giá GTVH của những
của cải vật chất và tinh thần đã được con người sáng tạo ra trong hoạt động.
GTVH tồn tại vô cùng phong phú, tựu chung khi bàn về dạng thức tồn
tại của GTVH, các hướng nghiên cứu thường quy về hai hình thái cơ bản:
GTVH vật thể và GTVH phi vật thể. Sự phân định như thế chỉ là tương đối,
trên thực tế chúng thâm nhập vào nhau. GTVH vật thể là kết quả quá trình vật
thể hóa văn hóa, hàm chứa trong đó những GTVH phi vật thể. Còn GTVH phi
vật thể cũng không thể tồn tại ngoài những vật thể mang văn hóa. Đồng thời,
chúng đều là kết quả vật thể hóa các lực lượng bản chất của con người.
Theo nghĩa tiếng Hán, truyền là chuyển giao, thống là nối tiếp một cách
chính đáng. Truyền thống là những gì được trao truyền lại, chuyển giao và nối tiếp
từ đời này sang đời khác. Theo Trần Quốc Vượng: “Truyền thống như là một hệ
thống các tính cách, các thế ứng xử của một tập thể (một cộng đồng) được hình
thành trong lịch sử, trong một môi trường tự nhiên và nhân văn nhất định, trở nên
ổn định, có thể được định chế hóa bằng luật hay bằng lệ, và được trao truyền từ
thế hệ này sang thế hệ khác, để đảm bảo tính đồng nhất của một cộng đồng” [56,

11


tr.28]. Trần Văn Giàu: “Nói truyền thống là nói lâu dài qua nhiều thời mà lõi cốt
vẫn giữ… Trong giá trị truyền thống dân tộc thì… người sau nối chí người trước,
phát huy lên, làm giàu mãi. Giá trị truyền thống là một sức mạnh vĩ đại không thể
xem thường. Huy động… để làm cách mạng và kháng chiến hiện đại là huy động
sức mạnh của hàng mấy mươi thế kỷ… tổ tiên ông cha cổ vũ và trợ chiến cho con
cháu hoàn thành sự nghiệp dân tộc” [29, tr.52].
Yếu tố truyền thống là một phần của văn hóa. Văn hóa là tổng thể những sản
phẩm do con người sáng tạo ra, chứa đựng giá trị chân, thiện, mỹ, nhưng không

phải là bản thân sản phẩm, mà chỉ là dấu ấn biểu hiện trình độ người trên đó.
Phạm trù văn hóa chứa đựng ý nghĩa cái dấu ấn được trao truyền lại thông qua
chân, thiện, mỹ. Đồng thời, văn hóa đề cập đến tổng thể các quan hệ con người
với tự nhiên, với xã hội, với người khác và với chính mình. Trong đó, quan hệ
nhân văn giữ vai trò chi phối, chế ước quan hệ bản năng. Do vậy, con người phải
tiếp nhận cách thức quan hệ nhân văn mà cộng đồng coi là khuôn thước truyền
thống để định hình vị thế của mình trong đời sống cộng đồng.
Văn hóa là sáng tạo và nhân văn theo tiêu chí chân, thiện, mỹ của mỗi cộng
đồng người. Đây là mặt định tính quan trọng để đánh giá một hiện tượng, một quá
trình, một mối quan hệ, một dạng thức hoạt động. Là cơ sở để khẳng định hệ tiêu
chí chân truyền để thẩm định dấu ấn nào là sáng tạo và nhân văn, xuất phát từ con
người, phục vụ lợi ích chính đáng và góp phần giải phóng con người. “Truyền
thống văn hóa như một kí ức lịch sử đầy năng lượng, biểu hiện như một di sản giữ
gìn gương mặt của một dân tộc” [9, tr.18]. Mọi giá trị “trở thành truyền thống
không phải vì nó chỉ thuộc về quá khứ… Chính là vì nó… phát sinh ra những giá
trị đa dạng trong việc gìn giữ thực trạng xã hội, đảm bảo sự ổn định, duy trì cuộc
sống gia đình, đáp ứng được ý nghĩa cơ bản của con người về tình đoàn kết, tình
yêu thương cũng như đảm bảo tương lai cho chúng ta…” [25, tr.36-37].
Nghiên cứu GTVHTT cần có sự phân định giữa GTVHTT với văn hóa cổ
truyền. Văn hóa cổ truyền là nói đến mọi giá trị đã từng xuất hiện trong quá khứ,

12


dù đến nay nó còn có giá trị nữa hay không. Còn GTVHTT trước hết phải là văn
hóa cổ truyền, nhưng đến nay vẫn còn nguyên giá trị và được trân trọng trao
truyền lại, tiếp tục được phát huy và nhân lên tầm cao mới trong điều kiện thực
tiễn. GTVHTT là “giá trị cao quý nhất, đẹp đẽ nhất, cái mùi, cái vị, cái hương, cái
thơ của đời sống” [26, tr.133]; rộng hơn đó là “những tư tưởng, quan niệm, ý
niệm, những thành tựu văn hóa đã có tác dụng thúc đẩy sự đi lên của lịch sử và

phục vụ cho lợi ích và nhu cầu của nhân dân, của đất nước” [26, tr.138] đã được
đúc kết, trao truyền và tỏa sáng trong thực tiễn, định hướng tương lai.
Từ cách tiếp trên: giá trị văn hóa truyền thống là tổng thể những giá trị
văn hóa vật chất và văn hóa tinh thần được hình thành từ điều kiện tự nhiên,
xã hội và quá trình hoạt động thực tiễn tích cực của con người trong lịch sử,
được lưu truyền và tỏa sáng qua các thế hệ trong những vòng cộng đồng văn
hóa nhất định, là gốc nền cho sự phát triển hiện tại và định hướng tương lai.
Giá trị văn hóa truyền thống tồn tại phong phú, đa dạng và biểu hiện ở
các vùng, miền khác nhau, tạo nên GTVHTT của dân tộc. Nói cách khác mỗi
vùng, miền đất nước có những nét văn hóa đặc trưng do điều kiện tự nhiên, xã
hội và quá trình hoạt động thực tiễn của con người quy định.
* Giá trị văn hóa truyền thống ở thị xã Sơn Tây
Thị xã Sơn Tây ở phía Tây Thủ đô với tọa độ địa lý 21 o vĩ bắc và 105o kinh
đông, nằm trong vùng đồng bằng trung du Bắc Bộ; là trung tâm văn hóa, xã hội của
cả vùng, có nhiều đường giao thông thủy, bộ như: sông Hồng, sông Tích, quốc lộ
32, quốc lộ 21A. Có diện tích tự nhiên là 113,46 km2, dân số khoảng 18 vạn người,
được chia thành 15 đơn vị hành chính gồm 09 phường, 06 xã.
Theo thư tịch cổ (Đại Nam Nhất Thống Chí, Lịch Chiều Hiến Chương Loại
Chí) Sơn Tây xuất hiện cách đây hơn 500 năm. Năm 1469 Trấn sở Sơn Tây đóng tại
xã La Phẩm, huyện Tiên Phong, Phủ Quảng Oai. Đến thời Lê Cảnh Hưng (17401786), Trấn sở dời về xã Mông Phụ, huyện Phú Lộc, Phủ Quảng Oai. Năm Minh
Mệnh thứ 3 (1822), dời về thôn Thuần Nghệ, huyện Minh Nghĩa. Năm 1831, trấn Sơn
Tây đổi thành tỉnh Sơn Tây. Năm 1942 Thực dân Pháp đổi tỉnh lỵ thành thị xã Sơn

13


Tây, khi đó là thủ phủ của tỉnh Sơn Tây. Tháng 6/1965 Chính phủ quyết định, thị xã
Sơn Tây cùng với các huyện của tỉnh Sơn Tây sáp nhập với tỉnh Hà Đông thành tỉnh
Hà Tây. Năm 1979 Hội đồng Bộ trưởng quyết định, thị xã Sơn Tây cùng một số huyện
của tỉnh Hà Sơn Bình chuyển về Hà Nội. Tháng 10/1991 thị xã Sơn Tây trực thuộc

tỉnh Hà Tây. Ngày 02/8/2007 Chính phủ quyết định thành lập thành phố Sơn Tây trực
thuộc tỉnh Hà Tây. Ngày 01/8/2008 thực hiện Nghị quyết số 15/2008/QH12 của Quốc
hội, thành phố Sơn Tây trở về Thủ đô. Ngày 08/5/2009 Chính phủ ra Nghị quyết số
19/NQ-CP chuyển thành phố Sơn Tây thành thị xã Sơn Tây thuộc Hà Nội.
Sơn Tây phía Bắc có sông Hồng là địa giới tự nhiên với tỉnh Vĩnh Phúc, phía
Tây giáp huyện Ba Vì, phía Đông giáp huyện Phúc Thọ và phía Nam giáp huyện
Thạch Thất. Là vùng đất bán sơn địa, thuộc vùng trung du, 3/4 diện tích là đồi, gò nối
liền với vùng núi huyện Ba Vì; khu vực từ nội thị đến đê sông Hồng là vùng đồng
bằng tương đối màu mỡ. Xen giữa hai dải địa hình chính có sông, suối, hồ, đập… Nằm
trong vùng khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa nên có đặc điểm là mùa đông lạnh, ít mưa,
mùa hè nóng, mưa nhiều. Có một số tài nguyên khoáng sản như: đất đỏ pu-zơ-lan (Sơn
Lộc), cao lanh hoàng thạch (Thanh Mỹ), đất đá ong (Đường Lâm, Cổ Đông).
Kinh tế chủ yếu là nông nghiệp và buôn bán nhỏ, công nghiệp hầu như
không có. Từ thế kỷ XV - XVI, Sơn Tây là trung tâm văn hóa, xã hội của khu
vực. Kinh tế nông nghiệp tự cung tự cấp bắt đầu hình thành những nhân tố mang
tính chất kinh tế hàng hóa. Năm 1822, tỉnh lỵ dời về thôn Thuần Nghệ, cách sinh
hoạt đô thị và kinh tế hàng hóa ngày một thể hiện rõ nét. Bộ máy tổ chức hành
chính, đội ngũ quan lại, viên chức trong tỉnh đều tập trung ở thị xã.
Trong quá trình hình thành và phát triển, qua nhiều lần tách, nhập, điều
chỉnh địa giới hành chính; song nói đến Sơn Tây là nói đến vùng đất giàu truyền
thống văn hiến, kiên cường trong đấu tranh cách mạng, cần cù, sáng tạo trong lao
động sản xuất. Chính đặc điểm về điều kiện tự nhiên cùng những điều kiện KT XH và con người nơi đây đã tạo nên những GTVH đặc trưng của vùng đồng bằng
Bắc Bộ - văn hóa xứ Đoài với chiều sâu văn hóa được bồi đắp qua nhiều thế hệ
tạo nên hệ GTVH vật thể và phi vật thể điển hình.

14


Về GTVH vật thể: Sơn Tây có 183 di tích, công trình tôn giáo, cơ sở thờ tự tín
ngưỡng và hơn 300 ngôi nhà cổ. Nhiều di tích lịch sử nổi tiếng mà tên gọi gắn liền

với tên đất và con người Sơn Tây như: Làng cổ ở Đường Lâm được mệnh danh là
vùng đất “đế vương”, nơi duy nhất trên đất nước ta có “một ấp sinh hai Vua”. Di
tích Văn Miếu trấn Sơn Tây biểu tượng truyền thống hiếu học, truyền thống tôn sư
trọng đạo của người Sơn Tây… Quần thể đình, đền, miếu… phản ánh quá trình hình
thành, xây dựng và gìn giữ quê hương của người dân Sơn Tây đã có từ rất sớm như:
đền Măng Sơn, đình Văn Khê, đình Thanh Vị, đình Phù Sa, chùa Ngọc Kiên…
Sơn Tây nổi tiếng với Thành cổ, biểu hiện tinh thần dũng cảm, kiên cường,
bất khuất trong chiến đấu chống giặc ngoại xâm của con người nơi đây. Ngoài ra, có
hệ thống các di tích lưu niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh và di tích cách mạng kháng
chiến. Bên cạnh đó, có Làng Văn hóa Du lịch các dân tộc Việt Nam là trung tâm hoạt
động văn hóa, thể thao du lịch mang tầm quốc gia; nơi tập trung tái hiện, gìn giữ, phát
huy và khai thác những di sản văn hóa truyền thống của các dân tộc Việt Nam.
Về GTVH phi vật thể: Sơn Tây với những GTVH phi vật thể tiêu biểu mà
văn hóa lễ hội là minh chứng điển hình. Hàng năm, trên địa bàn có 73 lễ hội,
phần lớn là lễ hội làng, riêng lễ hội đền Và (Phường Trung Hưng, nơi thờ Đệ
nhất phúc thần Tản Viên - Sơn Tinh) là lễ hội vùng. Lễ hội làng có nghi thức,
phong tục, kỵ hèm gắn liền với việc thờ thành hoàng làng và sự tích vị thần
được thờ tạo thành những sắc thái, đặc điểm riêng. Tại phần lễ, tiến hành các trò
diễn nhằm tái hiện hình ảnh, sự tích về các vị thần được thờ; phần hội có nhiều
trò chơi dân gian truyền thống. Sơn Tây gần Thành Thăng Long nên văn học rất
mở mang, tạo nên nét đắc trưng của văn học dân gian với những truyện cổ dân
gian: Sơn Tinh - Thủy Tinh, Bà Chúa Mía… và những bài ca dao, tục ngữ hiện
vẫn còn được lưu truyền, phản ánh nhiều mặt đời sống của nhân dân địa phương.
Nói đến xứ Đoài không thể không nói đến con người nơi đây. Đây là điểm đặc
trưng, cũng là kết tinh của GTVHTT ở thị xã Sơn Tây. Người xứ Đoài mang đầy đủ
những phẩm chất chung, tiêu biểu của người Việt Nam; đồng thời, còn mang những
dấu ấn riêng. Chính yếu tố thiên nhiên, lịch sử, xã hội đã tạo nên tính cách riêng, dễ

15

phân biệt của con người xứ Đoài với các vùng miền khác. Người xứ Đoài khá bộc
trực và ngay thẳng, nhưng lại có phần nhường nhịn, ít háo danh. Họ nổi tiếng là hay
làm và rất khéo tay, điều này được minh chứng bằng thực tiễn sự phong phú của làng
nghề truyền thống trên quê hương xứ Đoài. Con trai xứ Đoài có tiếng là tài hoa, gan
dạ và đôi chút thông minh. Lớp lớp người dân xứ Đoài đã tòng quân ra trận và lập
được nhiều chiến công hiển hách; có khá nhiều người xứ Đoài đã trở thành những trụ
cột của nhiều chiều đại từ xưa đến nay. Con gái xứ Đoài chịu thương chịu khó và giỏi
cách làm ăn. Trong giao tiếp, con người nơi đây rất thân thiết, cư xử với tất cả mọi
người không phân biệt địa phương. Người dân nơi đây có lối sống khẳng khái rất
ghét thói xu nịnh, ăn gian, nói dối; tuy nhiên nét tính cách này dễ tạo ra tâm lý hay tự
ái, khi chạm đến danh dự thì dù có lợi họ cũng bỏ qua, mà không cần theo đuổi.
Trong lịch sử dựng nước, giữ nước của dân tộc, người xứ Đoài với tính cách
đặc trưng của mình luôn có mặt trong mọi cuộc đấu tranh. Thực tế đã khẳng định,
trên tất cả các lĩnh vực chính trị, ngoại giao, kinh tế, quân sự, văn hóa, xã hội,
người xứ Đoài đều có những đóng góp to lớn, để lại dấu ấn đậm nét.
Có thể quan niệm: giá trị văn hóa truyền thống ở thị xã Sơn Tây là tổng
thể những giá trị văn hóa vật chất và văn hóa tinh thần được hình thành qua
quá trình hoạt động thực tiễn của nhân dân Sơn Tây trong lịch sử trên cơ sở
điều kiện tự nhiên, xã hội, được lưu truyền qua các thế hệ, là bản sắc, gốc
nền cho sự phát triển hiện tại và định hướng tương lai của thị xã.
GTVHTT ở thị xã Sơn Tây là bộ phận hữu cơ, không tách rời, góp phần làm
phong phú, đa dạng thêm nền văn hóa Việt Nam thống nhất. Văn hóa Việt Nam là nền
văn hóa “thống nhất trong đa dạng”, trong đó có sự đóng góp của nhân dân Sơn Tây.
GTVHTT ở thị xã Sơn Tây không “nhất thành bất biến” mà luôn vận động và
phát triển, thích nghi và đổi mới không ngừng, đảm bảo sự phù hợp thời đại lịch sử.
Văn hóa xứ Đoài, với những giá trị tốt đẹp của mình, được người dân sinh sống lâu
đời trên địa bàn thị xã sáng tạo nên trong quá trình lao động sản xuất, đấu tranh
chống thiên tai, địch họa. Vì vậy, nó phụ thuộc vào sự vận động, phát triển của thực

16


tiễn cải tạo tự nhiên, xã hội của con người Sơn Tây trong quá trình lịch sử. Mặc dù,
với tính cách là những giá trị tốt đẹp, bền vững của văn hóa dân tộc, GTVHTT ở thị
xã Sơn Tây tương đối ổn định. GTVHTT ở thị xã Sơn Tây là hệ thống GTVH đặc
trưng tiêu biểu phản ánh diện mạo, sắc thái, cốt cách, tâm hồn và bản lĩnh riêng của
con người sinh sống lâu đời ở nơi đây, được hun đúc trong quá trình lịch sử thành
những giá trị tinh túy nhất, đặc sắc nhất tạo nên dấu ấn và sắc thái riêng biệt.
Giá trị văn hóa truyền thống là nền tảng, động lực mạnh mẽ của quá trình
PTBV ở Sơn Tây. Đây là đặc trưng căn bản, phản ánh giá trị, vai trò của
GTVHTT ở thị xã Sơn Tây. Văn hóa là nói đến con người, đến nguồn nhân lực yếu tố căn bản, quyết định sự phát triển của đất nước cũng như của mỗi địa
phương. Văn hóa xứ Đoài với bản sắc riêng của mình, đã nuôi dưỡng, bồi đắp,
xây dựng nhân cách văn hóa con người Sơn Tây cần cù, chịu khó, kiên cường,
sẵn sàng cống hiến cho sự phát triển chung của xã hội trên tất cả các lĩnh vực.
Giá trị văn hóa truyền thống ở thị xã Sơn Tây là những giá trị tốt đẹp,
bền vững trong đời sống văn hóa phong phú, đa dạng của người Sơn Tây, là
một bộ phận khăng khít cốt lõi, bền vững của GTVHTT dân tộc. GTVHTT ở
thị xã Sơn Tây là một trong những động lực quyết định tính bền vững của quá
trình phát triển, thể hiện trên tất cả các phương diện của đời sống xã hội.
* Phát triển bền vững ở thị xã Sơn Tây
Thuật ngữ phát triển bền vững được nêu lên lần đầu tiên năm 1980 của Hiệp
hội quốc tế bảo tồn thiên nhiên và tài nguyên thiên nhiên, mới chỉ nhấn mạnh tính
bền vững về mặt sinh thái mà chưa đề cập tới mặt xã hội của sự phát triển.
Trong báo cáo Tương lai chung của chúng ta năm 1987, Ủy ban thế giới về Môi
trường và PTBV của Liên hợp quốc đã định nghĩa: “Phát triển bền vững là sự phát triển
đáp ứng được những yêu cầu của hiện tại nhưng không gây trở ngại cho việc đáp ứng
nhu cầu của các thế hệ tương lai” [55, tr.43]. Nội hàm của PTBV được mở rộng bao
hàm cả các vấn đề xã hội; đặc biệt chú ý đến vấn đề bình đẳng xã hội, khoảng cách giàu
nghèo, bình đẳng giữa các thế hệ. PTBV là sự phát triển xã hội một cách toàn diện.

17


Phát triển bền vững được coi là: “Sự phát triển KT - XH lành mạnh, dựa trên
việc sử dụng hợp lý tài nguyên và bảo vệ môi trường nhằm đáp ứng nhu cầu của
thế hệ con người hiện nay và không ảnh hưởng bất lợi đối với các thế hệ tương lai
trong việc thỏa mãn các nhu cầu của họ” [1, tr.3]. Như vậy, quan niệm PTBV
ngày càng toàn diện, cụ thể hơn, khẳng định tầm quan trọng, sự cần thiết phải thực
hiện đồng thời các mục tiêu về môi trường, KT - XH để tạo ra sự PTBV.
Từ thực tiễn phát triển KT - XH trên địa bàn thị xã Sơn Tây, có thể quan
niệm: phát triển bền vững ở thị xã Sơn Tây là quá trình biến đổi mọi mặt đời sống
kinh tế, văn hóa, xã hội theo hướng hiệu quả lâu dài, vững chắc, đảm bảo an sinh
xã hội, quốc phòng an ninh và môi trường sinh thái trên địa bàn thị xã Sơn Tây.
Theo đó, phát triển bền vững ở thị xã Sơn Tây phải đảm bảo ba trụ cột chính:
Thứ nhất, phát triển bền vững về kinh tế: Sơn Tây bảo đảm tốc độ tăng trưởng
ổn định trong thời gian dài và không ngừng nâng cao chất lượng tăng trưởng. Tăng
hiệu quả sử dụng các nguồn lực và tăng sức cạnh tranh của các sản phẩm; chuyển
mô hình tăng trưởng theo chiều rộng sang tăng trưởng theo chiều sâu.
Thứ hai, phát triển bền vững về văn hóa, xã hội: Sơn Tây thực hiện tiến bộ,
công bằng xã hội, xóa đói giảm nghèo, đảm bảo an sinh và phúc lợi xã hội, nâng
cao chất lượng cuộc sống của nhân dân. Tích cực tạo việc làm cho người lao
động, nâng cao chất lượng và đảm bảo cho mọi người dân đều được tiếp cận các
dịch vụ y tế, giáo dục, vệ sinh môi trường. Đồng thời, cần phải làm cho các
GTVHTT thực sự trở thành nền tảng tinh thần của xã hội, là nguồn lực nội sinh
của sự phát triển, là một trong những động lực thúc đẩy sự PTBV.
Thứ ba, phát triển bền vững về môi trường: Sơn Tây phát triển KT - XH gắn
liền với việc bảo vệ và cải thiện môi trường. Phát triển xã hội nhưng không làm hủy
hoại môi trường, mất cân bằng sinh thái, không làm tổn hại tới khả năng đáp ứng
nhu cầu hưởng thụ tài nguyên thiên nhiên và môi trường của các thế hệ mai sau.

Để phát triển bền vững mọi mặt đời sống cần khơi dậy và phát huy tất cả các
nguồn lực, trong đó phát huy GTVHTT với tư cách là giá trị tốt đẹp, bền vững trong nền

18


tảng tinh thần xã hội được coi là một trong những động lực quyết định, góp phần PTBV
trên các lĩnh vực kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trường ở thị xã Sơn Tây hiện nay.
* Giá trị văn hóa truyền thống trong PTBV ở thị xã Sơn Tây
GTVHTT ở thị xã Sơn Tây có vai trò quan trọng là nền tảng, động lực thúc đẩy,
định hướng, điều tiết quá trình PTBV ở Sơn Tây, được thể hiện trên các phương
diện:
Giá trị văn hóa truyền thống là nền tảng và động lực căn
bản trong phát triển bền vững ở thị xã Sơn Tây.
Mục tiêu cốt lõi quan trọng nhất trong xây dựng văn hóa là xây dựng con
người - nhân cách. Thông qua vai trò nhân tố con người văn hóa, với đầy đủ phẩm
chất, trình độ, kỹ năng, năng lực cải tạo và hoạt động thực tiễn, GTVHTT sẽ trở
thành nguồn động lực chi phối, thúc đẩy quá trình phát triển KT - XH, bảo vệ môi
trường sinh thái trên địa bàn thị xã Sơn Tây. GTVHTT ở thị xã Sơn Tây là yếu tố
cốt lõi trong nền tảng tinh thần xã hội, đồng thời là nguồn động lực to lớn và mạnh
mẽ thúc đẩy quá trình phát triển KT - XH một cách hiệu quả và bền vững. Vai trò
nền tảng và động lực của GTVHTT trong PTBV ở thị xã Sơn Tây thể hiện trên tất
cả các phương diện: kinh tế, xã hội, bảo vệ môi trường sinh thái. Mọi kế hoạch phát
triển đều phải hướng đến mục tiêu cao nhất, cơ bản nhất là vì lợi ích của con người.
Mỗi nấc thang của tăng trưởng kinh tế, tiến bộ xã hội tạo ra bước phát triển
mới về văn hóa; văn hóa phát triển thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, tiến bộ xã hội. Phát
triển kinh tế, xã hội, bảo vệ môi trường sinh thái nhằm mục tiêu phát triển con
người; PTBV hướng tới xây dựng xã hội dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng,
văn minh, con người được phát triển toàn diện. Hiện nay, trong điều kiện của cuộc
cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại, yếu tố quyết định cho sự phát triển là trí

tuệ, là thông tin, là sáng tạo và đổi mới nhằm tạo ra những giá trị vật chất và tinh
thần ngày càng cao, đáp ứng nhu cầu đa dạng và phong phú của con người. Một
nước giàu hay nghèo, xã hội ổn định hay bất ổn… không chỉ ở chỗ có nhiều hay ít
lao động, vốn, kỹ thuật và tài nguyên thiên nhiên, mà ở chỗ có khả năng phát huy

19


đến mức cao nhất tiềm năng sáng tạo của nguồn lực con người hay không. Tiềm
năng sáng tạo nằm trong các yếu tố cấu thành văn hóa, trong ý chí tự lực, tự cường
và khả năng hiểu biết, trong tâm hồn, đạo lý, lối sống, trình độ thẩm mỹ của mỗi cá
nhân và của cả cộng đồng, trong đó GTVHTT là giá trị cốt lõi nhất.
Giá trị văn hóa truyền thống vừa đóng vai trò là mục tiêu trước mắt và lâu
dài vừa là nền tảng và động lực căn bản của quá trình PTBV ở thị xã Sơn Tây. Để
PTBV Sơn Tây phải có mô hình tăng trưởng kinh tế, phát triển xã hội xuất phát từ
văn hóa và bằng tố chất văn hóa, đó là nguồn nhân lực chất lượng cao. Con người
có thể làm chủ được khoa học và công nghệ, tạo ra sức mạnh tác động vào hoạt
động kinh tế, xã hội, khai thác tài nguyên thiên nhiên… theo chiều thúc đẩy.
Chính sách phát triển đúng đắn là làm cho các yếu tố cấu thành văn hóa thấm sâu
vào tất cả các lĩnh vực sáng tạo của con người: văn hóa trong sản xuất, trong quản
lý, trong lối sống, trong giao tiếp, trong sinh hoạt gia đình, ngoài xã hội, trong giao
lưu và hợp tác quốc tế, trong ứng xử với môi trường tự nhiên… Hàm lượng trí tuệ,
hàm lượng văn hóa trong các lĩnh vực của đời sống con người Sơn Tây càng cao
bao nhiêu thì khả năng phát triển kinh tế, xã hội, hiệu quả bảo vệ môi trường sinh
thái… trên địa bàn thị xã càng trở nên hiện thực bấy nhiêu.
Giá trị văn hóa truyền thống là thành tố cơ bản, nguồn lực
trực tiếp phục vụ quá trình phát triển bền vững ở Sơn Tây.
Văn hóa nói chung, GTVHTT nói riêng là một thành tố quan trọng, bao trùm và
chi phối quá trình PTBV ở thị xã Sơn Tây. Xét đến cùng yếu tố văn hóa luôn nằm
trong kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trường sinh thái, đồng thời là yếu tố “ngang hàng”

với các yếu tố trên. Theo đó, GTVHTT có vai trò quan trọng, chi phối và quy định tính
bền vững, hiệu quả của các quá trình phát triển kinh tế, xã hội, bảo vệ môi trường sinh
thái ở Sơn Tây. Khi văn hóa phát triển tương xứng, các GTVHTT xứ Đoài được phát
huy, là cơ sở cho phát triển kinh tế, xã hội, bảo vệ môi trường một cách toàn diện.
Giá trị văn hóa truyền thống và quá trình PTBV ở thị xã Sơn Tây có mối
quan hệ biện chứng với nhau. Văn hóa không chỉ là mục tiêu, động lực mà nằm

20


trong quá trình phát triển kinh tế, trở thành nguồn lực trực tiếp phục vụ quá trình
phát triển kinh tế, xã hội. Trước hết, vai trò GTVHTT thể hiện thông qua chức
năng xây dựng con người Sơn Tây, bồi dưỡng trí tuệ, tâm hồn, năng lực, sự thành
thạo, tài năng, đạo đức, nhân cách, lối sống của cá nhân và cộng đồng. Vì thế,
GTVHTT là điều kiện thúc đẩy kinh tế, xã hội phát triển ổn định, bảo vệ và khai
thác hiệu quả tài nguyên thiên nhiên. Nguồn lực con người có vai trò quyết định,
đây là chìa khoá của sự PTBV. Bên cạnh đó, các GTVHTT độc đáo, đậm đà bản
sắc dân tộc là nguồn lực trực tiếp phục vụ sự phát triển KT - XH ở thị xã Sơn Tây.
Đó là hệ thống di sản văn hóa vật chất, tinh thần phong phú, đa dạng có giá trị về
lịch sử, tâm linh, truyền thống cách mạng là nguồn lực văn hóa phục vụ trực tiếp
phát triển kinh tế du lịch, du lịch văn hóa, du lịch tâm linh… đem lại lợi ích vật
chất, phục vụ đời sống nhân dân. Đồng thời, góp phần giáo dục niềm tự hào,
truyền thống văn hiến, truyền thống đấu tranh cách mạng bất khuất cho các thế hệ
người Sơn Tây, tạo dựng một xã hội ổn định, văn minh, hạnh phúc.
Vai trò nguồn lực của GTVHTT ở thị xã Sơn Tây còn thể hiện thông qua giá
trị, tác dụng của văn hóa sinh thái đối với quá trình PTBV ở thị xã. Văn hóa sinh thái
là toàn bộ phương thức và các giá trị vật chất, tinh thần do con người sáng tạo, tích
lũy và phát triển trong quá trình ứng xử với tự nhiên, nhằm tác động và cải biến giới
tự nhiên vì sự cùng tồn tại của cả con người và giới tự nhiên ở hiện tại và tương lai.
Được thể hiện thông qua trình độ nhận thức của con người về môi trường tự nhiên,

qua hành vi của họ đối với tự nhiên trong hoạt động thực tiễn của chính con người.
Giá trị văn hóa truyền thống là hệ điều tiết quá trình
phát triển bền vững ở thị xã Sơn Tây.
Giá trị văn hóa truyền thống góp phần định hướng và điều tiết sự phát triển
kinh tế trên địa bàn thị xã, làm cho quá trình này có tính hướng đích rõ ràng hơn,
nhanh và ổn định hơn. Văn hóa nói chung, GTVHTT nói riêng luôn là mục tiêu của
quá trình phát triển kinh tế, mọi hoạt động kinh tế đều hướng tới tạo dựng một cuộc
sống giàu đẹp, phồn vinh, đem lại lợi ích ngày càng cao, phục vụ và nâng cao đời
sống vật chất và tinh thần của nhân dân. Đây là mục tiêu căn bản, mục tiêu cao nhất

21


của phát triển kinh tế ở thị xã Sơn Tây. Vì vậy, các hoạt động kinh tế phải được vận
hành trên nền tảng văn hóa, trong môi trường văn hóa và đặc biệt trên cơ sở nguồn
lực văn hóa của thị xã. Quá trình đó, yếu tố văn hóa, nhất là những GTVHTT độc
đáo xứ Đoài sẽ thâm nhập, chi phối, điều tiết và định hướng từng khâu, từng bước
của từng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế trên địa bàn thị xã, làm
cho quá trình ấy đảm bảo được hiện thực hóa với hiệu quả cao và bền vững.
Giá trị văn hóa truyền thống ở thị xã Sơn Tây góp phần điều tiết, giữ vững ổn
định xã hội. Văn hóa có chức năng định hình các giá trị, chuẩn mực trong đời sống
xã hội, chi phối hành vi của mỗi người và toàn xã hội. Các giá trị, chuẩn mực đó
được truyền bá, lưu giữ, chắt lọc và phát triển trong tiến trình lịch sử, trở thành hệ
thống các giá trị đặc trưng bao gồm: chính trị, đạo đức, luật pháp, khoa học, văn
học, nghệ thuật, các thể chế, thiết chế văn hóa, tập quán, lối sống, tạo nên cái cốt,
cái hồn, bản sắc văn hóa xứ Đoài. Hệ thống giá trị, chuẩn mực này có chức năng
điều tiết, định hướng quá trình phát triển, tạo sự thống nhất, ổn định của xã hội.
Giá trị văn hóa truyền thống ở thị xã Sơn Tây có tác dụng cải tạo các quan hệ
xã hội: văn hóa chính trị, văn hóa pháp quyền, văn hóa quản lý xã hội, văn hóa
dân chủ, văn hóa công dân, văn hóa giao tiếp, văn hóa ứng xử, văn hóa đối thoại,

văn hóa lối sống và nếp sống, văn hóa giáo dục, văn hóa môi trường, qua đó cải
tạo các quan hệ xã hội, điều chỉnh hành vi của mỗi cá nhân và cộng đồng, thúc
đẩy các quan hệ kinh tế, xã hội không ngừng hoàn thiện và phát triển.
Giá trị văn hóa truyền thống ở thị xã Sơn Tây góp phần quan trọng xây dựng
mối quan hệ hài hòa giữa con người với tự nhiên. Văn hóa Việt Nam nói chung,
văn hóa xứ Đoài nói riêng gắn với văn minh nông nghiệp, con người sinh sống
trên địa bàn thị xã có mối liên hệ phụ thuộc vào tự nhiên. Tự nhiên là môi trường
sống của con người, cung cấp những điều kiện cơ bản cho con người tồn tại và
phát triển. GTVHTT góp phần xây dựng con người có ý thức tự giác đối với việc
bảo vệ môi trường. Ở Sơn Tây nói riêng, Việt Nam nói chung vấn đề môi trường
và ảnh hưởng của nó đến phát triển con người đang trở thành thách thức. Xây

22


dựng ý thức tự giác đối với việc bảo vệ môi trường sinh thái có vị trí quan trọng
hàng đầu. GTVHTT góp phần tạo dựng nên văn hóa sinh thái tiến bộ, tác động
mạnh mẽ đến quá trình PTBV. Xây dựng cho con người cách ứng xử thân thiện với
môi trường trên cơ sở đổi mới tư duy, cách làm, hành vi ứng xử, ý thức trách nhiệm
với thiên nhiên. Khi văn hóa sinh thái được phát huy đầy đủ, trong hoạt động sản
xuất vật chất, con người vừa tạo ra của cải vật chất đáp ứng nhu cầu ngày càng cao,
vừa đảm bảo sự tồn tại của giới tự nhiên. Con người trong đời sống sinh hoạt hàng
ngày tự giác từ bỏ thói quen tiêu dùng những sản phẩm có tính chất lý, hóa học gây
ô nhiễm môi trường và những sản vật quý hiếm trong tự nhiên.
Giá trị văn hóa truyền thống có vai trò to lớn đối với quá trình PTBV ở thị xã
Sơn Tây, không chỉ là nền tảng, động lực, mà còn là nguồn lực trực tiếp tham gia và
chi phối quá trình PTBV, đồng thời là hệ giá trị điều tiết chính quá trình ấy. Vì vậy,
việc khơi dậy, phát huy GTVHTT là một yêu cầu thường xuyên, cơ bản, lâu dài nhằm
phát triển mọi mặt đời sống kinh tế, xã hội theo hướng bền vững ở thị xã Sơn Tây hiện
nay.

Từ sự phân tích trên, có thể quan niệm: giá trị văn hóa truyền thống
trong phát triển bền vững ở thị xã Sơn Tây là tổng hợp giá trị văn hóa vật
chất và tinh thần trong sự phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội theo hướng hiệu
quả lâu dài, vững chắc, đảm bảo an sinh xã hội, quốc phòng an ninh và môi
trường sinh thái trên địa bàn thị xã Sơn Tây.
GTVHTT ở thị xã Sơn Tây trong đó con người văn hóa - yếu tố cốt lõi,
quan trọng nhất, là yếu tố quyết định sự PTBV trên các mặt kinh tế, chính trị, văn
hóa, xã hội, bảo vệ môi trường. Văn kiện Đại hội XII của Đảng chỉ rõ: “Văn hóa
thực sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội, là sức mạnh nội
sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc Tổ quốc
vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh” [23, tr.126].
Văn hóa, GTVHTT ở thị xã Sơn Tây là yếu tố làm nên giá trị bền vững, ổn
định; nó là nguồn lực xã hội to lớn thấm sâu vào mọi mặt của quá trình PTBV. Vì

23


vậy, để PTBV mọi mặt đời sống KT - XH, thị xã Sơn Tây cần phải tạo ra sự thống
nhất giữa mục tiêu và động lực của văn hóa nói chung, GTVHTT nói riêng. Nói
cách khác, để phát triển bền vững ở thị xã Sơn Tây hiện nay, một trong những
mục tiêu, động lực đó là phải phát huy giá trị văn hóa truyền thống xứ Đoài. Phát
huy giá trị văn hóa truyền thống trong phát triển bền vững ở thị xã Sơn Tây là hai
mặt của quá trình thống nhất nhằm chuyển hóa, lan tỏa GTVHTT vào quá trình
PTBV. Nếu GTVHTT là động lực, thành tố, hệ điều tiết quá trình phát triển bền
vững, thì PTBV là quá trình cụ thể hóa, hiện thực hóa những giá trị văn hóa truyền
thống ấy trong thực tiễn. Vì vậy, phát huy giá trị văn hóa truyền thống là nền tảng,
cơ sở không thể thiếu trong phát triển bền vững ở thị xã Sơn Tây.
1.1.2. Tính quy luật phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong phát
triển bền vững ở thị xã Sơn Tây
Phát huy GTVHTT trong PTBV ở thị xã Sơn Tây là quá trình làm cho

các giá trị đó được sử dụng, chuyển hóa và lan tỏa ngày càng tốt đẹp và bền
chặt hơn trong mọi lĩnh vực kinh tế, văn hóa xã hội và bảo vệ môi trường.
Đây là quá trình thống nhất biện chứng giữa nhận thức và hành động; được
nhìn nhận như những vấn đề có tính quy luật, các chủ thể nhận thức và vận
dụng linh hoạt thì hiệu quả quá trình đó mới thực sự đi vào chiều sâu, thiết
thực và vững chắc. Để thực hiện chất lượng, hiệu quả quá trình này, trước hết
phải nắm rõ một số vấn đề có tính quy luật chi phối GTVHTT trong PTBV ở
thị xã Sơn Tây, bước đầu có thể khái quát trên một số khía cạnh sau:
Một là, phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong phát triển bền vững
ở thị xã Sơn Tây phụ thuộc chủ thể lãnh đạo, quản lý.
Sự phát triển văn hóa trước hết là kết quả quá trình không ngừng tự bồi đắp
và sáng tạo giá trị chân, thiện, mỹ của con người. Trong văn hóa, yếu tố đầu tiên
mang bản chất người là con người tự thân lớn lên về giá trị và không ngừng sáng
tạo giá trị mới. Đó chính là dòng chảy liên tục từ quá khứ đến hiện tại và tương
lai, đồng thời là quá trình không ngừng tích hợp giá trị từ văn hóa cộng đồng cũng

24


như từ các phương diện khác của đời sống xã hội. Để quá trình GTVHTT trong
PTBV ở thị xã Sơn Tây có hiệu quả cần có năng lực nhận thức, năng lực vận
dụng, làm tỏa sáng GTVHTT trong điều kiện thực tế một cách khoa học.
Các chủ thể lãnh đạo, quản lý đóng vai trò quyết định quá trình sử dụng, chuyển
hóa, lan tỏa GTVHTT trong PTBV ở thị xã Sơn Tây có hiệu quả. Thông qua vai trò,
chức năng và nhiệm vụ của lãnh đạo, quản lý các cấp sẽ quyết định các quá trình phát
triển kinh tế, văn hóa, xã hội, bảo vệ môi trường; định hướng hưởng thụ văn hóa và
hoạt động văn hóa nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho nhân dân thị xã.
Phát huy GTVHTT trong PTBV ở thị xã Sơn Tây là quá trình hoạt động tự giác,
tích cực, chủ động, sáng tạo của các chủ thể. Hiệu quả quá trình đó bị quy định trước
hết ở sự nhận thức đúng đắn, sâu sắc, toàn diện của các chủ thể lãnh đạo, quản lý về vai

trò của GTVHTT và yêu cầu của PTBV. Đặc biệt, là vai trò của GTVHTT trong
PTBV ở thị xã Sơn Tây và con đường, biện pháp phát huy các giá trị đó trong PTBV.
Nhận thức đúng là cơ sở để xác định mục đích, yêu cầu, động cơ, thái độ, trách nhiệm;
đề ra phương hướng, chương trình, nội dung, biện pháp khoa học và thiết thực để tổ
chức tốt các phương thức chuyền tải GTVHTT trong PTBV ở thị xã Sơn Tây.
Trên cơ sở nhận thức đúng vai trò của GTVHTT trong PTBV ở thị xã
Sơn Tây, lãnh đạo, quản lý các cấp sẽ đề cao trách nhiệm tổ chức thực hiện và
chuyền tải GTVHTT ấy thường xuyên, liên tục, chặt chẽ và nghiêm túc trong
quá trình phát triển kinh tế, văn hóa và bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, nhận
thức của các chủ thể về những vấn đề này có toàn diện, sâu sắc đến đâu;
phương hướng, chương trình, nội dung, biện pháp khoa học đến mấy nếu
không có tính chủ động, tích cực, tự giác, sáng tạo trong hoạt động thực tiễn
thì các GTVHTT không thể phát huy vai trò trong quá trình PTBV. Vì vậy,
cần có sự thống nhất giữa nhận thức và hoạt động thực tiễn của các chủ thể
trong việc sử dụng, chuyển hóa, lan tỏa GTVHTT trong PTBV. Thông qua
thực tiễn tổ chức các phương thức chuyền tải mà lãnh đạo, quản lý các cấp
làm cho các GTVHTT ngày càng thấm sâu vào trong quá trình phát triển kinh
tế, văn hóa, xã hội và bảo vệ môi trường ở thị xã.

25