Bài giảng môn luật hình sự

z
TR

NG Đ I H C TÂY ĐÔ
KHOA C
B

B N

MÔN LU T



T P BÀI GI NG

MÔN LU T HÌNH S

Th c sĩ Võ H ng Lĩnh
Cần thơ, 8/2016

1


M CL C
Ch

ng 1.............................................................................................................................. 1

NH N TH C CHUNG V LU T HÌNH S

VI T NAM............................................... 1

1. Khái ni m Lu t hình s Vi t Nam ...............................................................................1
1.1. Luật hình sự là ngành luật độc lập trong hệ thống pháp luật ...............................2
1.1.1. Đối tượng điều chỉnh của Luật hình sự ..........................................................2
1.1.2. Phương pháp điều chỉnh của Luật hình sự .....................................................3
1.2. Luật hình sự bao gồm tổng thể các quy phạm pháp Luật hình sự ........................3
1.3. Luật hình sự do cơ quan Nhà nước có thẩm quyền ban hành ...............................5
2. Nhi m v Lu t hình s .................................................................................................6
2.1. Nhiệm vụ bảo vệ của Luật hình sự ........................................................................6
2.2. Nhiệm vụ giáo dục của Luật hình sự .....................................................................7
3. Các nguyên tắc c b n c a Lu t hình s ......................................................................8
3.1. Nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa..................................................................8
3.2. Nguyên tắc dân chủ ...............................................................................................9
3.3. Nguyên tắc nhân đạo ...........................................................................................10
4. Đ o Lu t hình s Vi t Nam .......................................................................................11
5. Hi u l c c a B lu t hình s ......................................................................................12
5.1 Hiệu lực về không gian .........................................................................................12
5.2. Hiệu lực về thời gian ...........................................................................................14
6. Gi i thích đ o Lu t hình s ........................................................................................15
Ch

ng 2............................................................................................................................ 17

T I PH M VÀ C U THÀNH T I PH M ..................................................................... 17
1. T i ph m ....................................................................................................................17
1.1. Khái niệm về tội phạm trong Luật hình sự ..........................................................17
1.2. Khái niệm về tội phạm trong Luật hình sự Việt Nam ..........................................18
1.3. Đặc điểm của tội phạm ........................................................................................19
1.3.1. Tính nguy hiểm cho xã hội ............................................................................19
1.3.2. Tính trái pháp Luật hình sự ..........................................................................21

1.3.3. Tính có lỗi của tội phạm ...............................................................................22
1.3.4. Tính chịu hình phạt của tội phạm .................................................................23
1.4. Tội phạm, vi phạm pháp luật khác và hành vi trái đạo đức ................................23
i


1.5. Phân loại tội phạm ..............................................................................................25
1.5.1. Các căn cứ phân loại tội phạm theo Bộ luật hình sự (BLHS) Việt Nam hiện
hành ........................................................................................................................25
1.5.1.1. Phân lo i t i ph m theo các căn c thu c y u t ch quan ...................25
1.5.1.2. Phân lo i t i ph m theo các căn c thu c y u t khách quan................25
1.5.2. Phân loại tội phạm theo Điều 9, BLHS 2015 ...............................................26
2. C u thành t i ph m ....................................................................................................27
2.1. Khái niệm cấu thành tội phạm ............................................................................27
2.1.1. Khái niệm ......................................................................................................27
2.1.2. Đặc điểm của CTTP......................................................................................28
2.2. Phân loại CTTP ...................................................................................................29
2.2.1. Căn cứ vào tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội
.................................................................................................................................29
2.2.2. Căn cứ theo đặc điểm cấu trúc của CTTP ....................................................30
2.3. Các yếu tố CTTP .................................................................................................32
2.3.1. Yếu tố khách thể ............................................................................................32
2.3.1.1. Khái ni m khách thể c a t i ph m .........................................................32
2.3.1.2. Phân lo i khách thể c a t i ph m...........................................................33
2.3.1.3. Ý nghĩa khách thể c a t i ph m .............................................................34
2.3.1.4. Đ i t

ng tác đ ng c a t i ph m ...........................................................35

2.3.2. Yếu tố khách quan .........................................................................................36

2.3.2.1. Khái ni m ...............................................................................................36
2.3.2.2. Các d u hi u thu c mặt khách quan c a t i ph m .................................37
2.3.3. Yếu tố chủ thể ................................................................................................41
2.3.3.1. Khái ni m ch thể c a t i ph m.............................................................41
2.3.3.2. Năng l c trách nhi m hình s ................................................................41
2.3.3.3. Ch thể đặc bi t c a t i ph m ................................................................45
2.3.3.4. Nhân thân c a ng

i ph m t i ...............................................................46

2.3.4. Yếu tố chủ quan của tội phạm.......................................................................47
2.3.4.1. Khái ni m v mặt ch quan c a t i ph m ..............................................47
2.3.4.2. N i dung mặt ch quan c a t i ph m ....................................................48

ii


2.3.4.3. Sai lầm và nh h

ng c a sai lầm đ i v i trách nhi m hình s (TNHS)

.............................................................................................................................52
Ch

ng 3............................................................................................................................ 54

CÁC GIAI ĐO N TH C HI N T I PH M .................................................................. 54
1. Khái ni m ...................................................................................................................54
2. Chuẩn bị ph m t i ......................................................................................................55
2.1. Khái niệm chuẩn bị phạm tội...............................................................................55

2.2. Trách nhiệm hình sự ............................................................................................55
3. Ph m t i ch a đ t .......................................................................................................57
3.1. Khái niệm phạm tội chưa đạt ..............................................................................57
3.2. Trách nhiệm hình sự của giai đoạn phạm tội chưa đạt.......................................58
3.3. Các dạng phạm tội chưa đạt ...............................................................................58
4. T i ph m hoàn thành ..................................................................................................59
5. T ý n a ch ng ch m d t vi c ph m t i....................................................................60
Ch

ng 4............................................................................................................................ 62

Đ NG PH M ................................................................................................................... 62
1. Khái ni m và các d u hi u c a đ ng ph m ................................................................62
1.1. Khái niệm.............................................................................................................62
1.2. Các dấu hiệu của đồng phạm ..............................................................................62
1.2.1. Các dấu hiệu về mặt khách quan của đồng phạm ........................................63
1.2.2. Các dấu hiệu về mặt chủ quan của đồng phạm ............................................64
2. Các lo i ng

i đ ng ph m .........................................................................................65

2.1. Người thực hành ..................................................................................................65
2.2. Người tổ chức ......................................................................................................66
2.3. Người xúi giục .....................................................................................................67
2.4. Người giúp sức ....................................................................................................67
3. Các hình th c đ ng ph m...........................................................................................68
3.1. Phân loại theo dấu hiệu chủ quan .......................................................................68
3.2. Phân loại theo dấu hiệu khách quan ...................................................................68
3.3. Phạm tội có tổ chức .............................................................................................69
3.4. Phạm tội có tổ chức và tổ chức phạm tội ............................................................70

4. TNHS trong đ ng ph m .............................................................................................70
iii


4.1. Nguyên tắc chịu trách nhiệm chung về toàn bộ tội phạm ...................................70
4.2. Một số vấn đề cần chú ý khi xác định trách nhiệm hình sự của những người
đồng phạm ..................................................................................................................72
5. Nh ng hành vi liên quan đ n đ ng ph m c u thành t i đ c l p ................................73
5.1. Tội che giấu tội phạm ..........................................................................................73
5.2. Tội không tố giác tội phạm ..................................................................................74
Ch

ng 5............................................................................................................................ 76

NH NG TR

NG H P LO I TR

1. Khái ni m v tr
2. Các tr

TRÁCH NHI M HÌNH S ................................ 76

ng h p lo i tr trách nhi m hình s . .............................................76

ng h p lo i tr trách nhi m hình s c thể ..................................................77

2.1. Sự kiện bất ngờ ....................................................................................................77
2.2. Tình trạng không có năng lực TNHS ...................................................................78
2.3. Phòng vệ chính đáng ...........................................................................................78

2.3.1. Khái niệm phòng vệ chính đáng ...................................................................78
2.3.2. Điều kiện của phòng vệ chính đáng ..............................................................79
2.3.3. Vượt quá phòng vệ chính đáng .....................................................................81
2.4. Tình thế cấp thiết .................................................................................................82
2.5. Gây thiệt hại trong khi bắt người phạm tội .........................................................84
2.6. Rủi ro trong nghiên cứu, thử nghiệm, áp dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật và
công nghệ ....................................................................................................................85
2.7. Thi hành mệnh lệnh của người chỉ huy hoặc của cấp trên .................................87
Ch

ng 6............................................................................................................................ 89

TRÁCH NHI M HÌNH S

VÀ HÌNH PH T ................................................................. 89

1. Trách nhi m hình s (TNHS).....................................................................................89
1.1. Khái niệm về TNHS .............................................................................................89
1.1.1. Khái niệm ......................................................................................................89
1.1.2. Đặc điểm và cơ sở pháp lý của TNHS. .........................................................89
1.2. Thời hiệu truy cứu TNHS.....................................................................................91
1.2.1. Khái niệm về thời hiệu truy cứu TNHS .........................................................91
1.2.2. Những trường hợp không áp dụng thời hiệu truy cứu TNHS .......................92
2. Hình ph t ....................................................................................................................92
2.1. Khái niệm về hình phạt ........................................................................................92
iv


2.1.2. Mục đích của hình phạt ................................................................................94
2.2. Hệ thống hình phạt ..............................................................................................95

2.2.1. Hệ thống hình phạt đối với người phạm tội..................................................95
2.2.2. Hệ thống hình phạt đối với pháp nhân phạm tội ........................................105
2.3. Quyết định HP ...................................................................................................106
2.3.1. Căn cứ quyêt định hình phạt .......................................................................106
2.3.1.1. Các quy định c a BLHS.......................................................................106
2.3.1.2. Tính nguy hiểm cho xã h i c a hành vi ...............................................107
2.3.1.3. Nhân thân ng

i ph m t i....................................................................108

2.3.1.4. Các tình ti t gi m nhẹ và tăng nặng trách nhi m hình s đ i v i ng

i

ph m t i .............................................................................................................109
2.3.2. Quyết định hình phạt trong một số trường hợp cụ thể ...............................110
2.3.2.1. Quy t định hình ph t d

i m c th p nh t c a khung hình ph t đ

c áp

d ng ...................................................................................................................110
2.3.2.2. Quy t định hình ph t trong tr

ng h p ph m nhi u t i ......................111

2.3.2.3. T ng h p hình ph t c a nhi u b n án ..................................................112
2.3.2.4. Quy t định hình ph t trong tr

ng h p chuẩn bị ph m t i, ph m t i

ch a đ t .............................................................................................................113
2.3.2.5. Quy t định hình ph t trong tr

ng h p đ ng ph m. ...........................114

2.4. Miễn chấp hành HP, giảm thời hạn chấp hành HP ..........................................114
2.4.1. Miễn chấp hành hình phạt ..........................................................................114
2.4.2. Giảm thời hạn chấp hành hình phạt ...........................................................115
3. Mi n TNHS, mi n HP ..............................................................................................116
3.1. Miễn trách nhiệm hình sự ..................................................................................116
3.1.1. Khái niệm về miễn TNHS ............................................................................116
3.1.2. Các căn cứ miễn TNHS ...............................................................................117
3.2. Miễn hình phạt ...................................................................................................119
4. Các bi n pháp t pháp ..............................................................................................120
4.1. Khái niệm về các biện pháp tư pháp .................................................................120
4.2. Các biện pháp tư pháp cụ thể ............................................................................121
4.2.1. Tịch thu vật, tiền trực tiếp liên quan đến tội phạm .....................................121

v


4.2.2. Trả lại tài sản, sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại; buộc công khai xin lỗi
...............................................................................................................................121
4.2.3. Bắt buộc chữa bệnh ....................................................................................122
5. Xóa án tích ...............................................................................................................122
5.1. Đương nhiên được xóa án tích ..........................................................................123
5.2. Xóa án tích theo quyết định của Tòa án ............................................................124
5.3. Xóa án tích trong trường hợp đặc biệt ..............................................................124

5.4. Cách tính thời hạn để xóa án tích .....................................................................125
Ch

ng 7.......................................................................................................................... 126

TRÁCH NHI M HÌNH S

C A NG

ID

1. Khái ni m và nguyên tắc x lý đ i v i ng

I 18 TU I PH M T I ...................... 126
id

i 18 tu i ph m t i ......................126

1.1. Khái niệm về người dưới 18 tuổi phạm tội ........................................................126
1.2. Các nguyên tắc xử lý đối với người dưới 18 tuổi phạm tội ...............................127
1.2.1. Nguyên tắc xử lý người dưới 18 tuổi chủ yếu nhằm giáo dục họ ...............127
1.2.2. Nguyên tắc người dưới 18 tuổi có thể được miễn TNHS ............................127
1.2.3. Nguyên tắc chỉ truy cứu TNHS đối với người dưới 18 tuổi khi thật cần thiết
...............................................................................................................................128
1.2.4. Nguyên tắc Tòa án chỉ áp dụng hình phạt khi các biện pháp khác không
hiệu quả.................................................................................................................128
1.2.5. Nguyên tắc không xử phạt tù chung thân hoặc tử hình đối với người dưới 18
tuổi phạm tội. ........................................................................................................129
1.2.6. Nguyên tắc chỉ áp dụng hình phạt tù khi cần thiết .....................................129
1.2.7. Án đã tuyên đối với người chưa đủ 16 tuổi phạm tội, thì không tính để xác

định tái phạm hoặc tái phạm nguy hiểm. ..............................................................129
2. Các lo i hình ph t và bi n pháp t pháp thay th hình ph t áp d ng đ i v i ng
d

i

i 18 tu i ph m t i ...................................................................................................130
2.1. Các loại hình phạt .............................................................................................130
2.2. Các biện pháp thay thế hình phạt áp dụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội
..................................................................................................................................131
2.2.1. Các biện pháp giám sát, giáo dục ..............................................................131
2.2.2. Biện pháp tư pháp giáo dục tại trường giáo dưỡng ...................................133

3. Quy t định và t ng h p hình ph t đ i v i ng
vi

id

i 18 tu i ph m t i .................133


3.1. Quyết định hình phạt đối với người dưới 18 tuổi phạm tội ...............................133
3.2. Tổng hợp hình phạt trong trường hợp phạm nhiều tội......................................134
3.3. Tổng hợp hình phạt của nhiều bản án ...............................................................135
4. Gi m m c hình ph t đ i v i ng
5. Xóa án tích đ i v i ng
Ch

i 18 tu i ph m t i ......................................135

i 18 tu i ph m t i .....................................................136

ng 8.......................................................................................................................... 138

PHÁP NHÂN TH
TH

id

id

NG M I VÀ TRÁCH NHI M HÌNH S

C A PHÁP NHÂN

NG M I................................................................................................................138

1. Khái quát v pháp nhân th

ng m i ........................................................................138

1.1. Khái niệm về pháp nhân thương mại ................................................................138
1.2. Về sự cần thiết quy định trách nhiệm hình sự (TNHS) của pháp nhân .............139
2. Trách nhi m hình s c a pháp nhân th

ng m i .....................................................141

2.1. Điều kiện và phạm vi chịu trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại ....141
2.1.1. Điều kiện chịu TNHS của pháp nhân thương mại ......................................141
2.1.2. Phạm vi chịu TNHS của pháp nhân thương mại ........................................142

2.2. Các loại hình phạt và biện pháp tư pháp áp dụng đối với pháp nhân thương mại
phạm tội ....................................................................................................................144
2.2.1. Các loại hình phạt áp dụng đối với pháp nhân thương mại .......................144
2.2.1.1. Hình ph t chính ....................................................................................145
2.2.1.2. Hình ph t b sung ................................................................................147
2.2.2. Các biên pháp tư pháp áp dụng đối với pháp nhân thương mại ................148
2.3. Quyết định hình phạt đối với pháp nhân thương mại phạm tội ........................149
2.3.1. Căn cứ quyết định hình phạt .......................................................................149
2.3.2. Các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự áp dụng đối với pháp nhân
thương mại ............................................................................................................150
2.3.3. Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự áp dụng đối với pháp nhân
thương mại ............................................................................................................150
2.3.4. Quyết định hình phạt trong trường hợp pháp nhân thương mại phạm nhiều
tội ..........................................................................................................................150
2.3.5. Tổng hợp hình phạt của nhiều bản án ........................................................151
2.3.6. Miễn hình phạt ............................................................................................152
2.4. Xóa án tích đối với pháp nhân thương mại phạm tội ........................................152
vii


Ch

ng 1.

NH N TH C CHUNG V LU T HÌNH S

VI T NAM

1. Khái ni m Lu t hình s Vi t Nam
Trong h th ng pháp lu t c a Nhà n c sẽ bao g m nhi u ngành lu t khác nhau. Tuy

nhiên, khi Nhà n c còn s khai thì chỉ bao g m m t s ngành lu t. Trong đó Lu t hình
s là m t trong nh ng ngành lu t ra đ i s m và gi vai trò quan trọng trong h th ng
pháp lu t c a Nhà n c.
Hi n nay, nhi u tác gi đã đ a ra khái ni m Lu t hình s nh sau:
“Lu t hình s là ngành lu t (h th ng các quy ph m pháp lu t) xác định nh ng hành
vi nguy hiểm cho xã h i bị coi là t i ph m và quy định các hình ph t có thể áp d ng đ i
v i ng i ph m t i”1.
“Lu t hình s Vi t Nam là m t ngành lu t đ c l p trong h th ng pháp lu t Vi t Nam,
bao g m h th ng nh ng quy ph m pháp lu t do c quan nhà n c có thẩm quy n ban
hành nhằm xác định nh ng hành vi nguy hiểm cho xã h i nào là t i ph m, đ ng th i quy
định nh ng bi n pháp ch tài gọi là hình ph t cần áp d ng đ i v i nh ng ng i ph m t i
y”2.
“Lu t hình s Vi t Nam là m t ngành lu t đ c l p trong h th ng pháp lu t c a Nhà
n c C ng hòa xã h i ch nghĩa Vi t Nam, bao g m t ng thể các quy ph m pháp lu t
do c quan nhà n c có thẩm quy n ban hành, đi u chỉnh các quan h xã h i liên quan
đ n nhà n c và ng i ph m t i, đ n vi c xác định hành vi nguy hiểm cho xã h i là t i
ph m, lo i và m c hình ph t cần áp d ng đ i v i t i ph m đó”3.
Các khái ni m nêu trên đ u s d ng thu t ng “ng i ph m t i” để nói v ch thể
ph m t i. Đi u này đúng v i quy định trong các B lu t hình s 1985, B lu t hình s
1999. Tuy nhiên, khi B lu t hình s 2015 ra đ i thì thu t ng “ng i ph m t i” không
còn phù h p để nói v ch thể ph m t i. B i vì, trong pháp Lu t hình s c a Vi t Nam
tr c đây quy định chỉ truy c u trách nhi m hình s đ i v i ch thể ph m t i là cá nhân
nên thu t ng ng i ph m t i là h p lý. Tuy nhiên, B lu t hình s 2015 ra đ i đã có
m t b c ti n quan trọng là quy định truy c u trách nhi m hình s đ i v i c pháp nhân
th ng m i ph m t i. Do v y, cần khái ni m Lu t hình s Vi t Nam nh sau:
Luật hình sự Việt Nam là một ngành luật độc lập trong hệ thống pháp luật Việt Nam,
bao gồm tổng thể các quy phạm pháp luật do cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban
hành, điều chỉnh các quan hệ xã hội liên quan đến nhà nước và chủ thể phạm tội (người
phạm tội và pháp nhân thương mại phạm tội), đến việc xác định hành vi nguy hiểm cho
xã hội là tội phạm, loại và mức hình phạt cần áp dụng đối với tội phạm đó.

Nh ng khái ni m nêu trên tuy khác nhau v mặt câu ch nh ng nhìn chung các khái
ni m trên cho th y Lu t hình s Vi t Nam có nh ng đặc điểm sau:
B t pháp – Vi n khoa học pháp lý, “T điển lu t học”, NXB t điển bách khoa và NXB T pháp, tr. 493.
Ph m Văn Beo, “Lu t hình s Vi t Nam”, quyển 1, NXB Chính trị qu c gia, tr.74.
3
Cao Thị Oanh (Ch biên), “Giáo trình Lu t hình s Vi t Nam”, phần chung, NXB Giáo d c Vi t Nam, tr.8.

1

2

1


- Lu t hình s là m t ngành lu t đ c l p trong h th ng pháp lu t
- Lu t hình s bao g m t ng thể các quy ph m pháp Lu t hình s
- Lu t hình s do c quan có thẩm quy n c a Nhà n

c ban hành

1.1. Luật hình sự là ngành luật độc lập trong hệ thống pháp luật
Trong h th ng pháp lu t c a Nhà n c C ng hòa xã h i ch nghĩa Vi t Nam có
nhi u ngành lu t khác nhau. M i ngành lu t đ c l p sẽ có đ i t ng đi u chỉnh và
ph ng pháp đi u chỉnh riêng. Để phân bi t gi a các ngành lu t khác nhau thì sẽ d a
trên đ i t ng đi u chỉnh và ph ng pháp đi u chỉnh. Lu t hình s Vi t Nam cũng là
m t ngành lu t đ c l p trong h th ng pháp lu t Vi t Nam nên sẽ có đ i t ng đi u
chỉnh và ph ng pháp đi u chỉnh riêng.
1.1.1. Đối tượng điều chỉnh của Luật hình sự
Đ i t ng đi u chỉnh c a m i ngành lu t là nhóm nh ng quan h xã h i mà ngành
lu t đó b o v .

Nh ng quan h xã h i thu c đ i t ng đi u chỉnh c a Lu t hình s là quan h gi a
Nhà n c và ch thể ph m t i khi ch thể đó th c hi n hành vi mà Nhà n c quy định
là t i ph m. Nh ng quan h đó đ c gọi là quan h pháp Lu t hình s 4.
Trong quan h pháp Lu t hình s sẽ có s tham gia c a hai ch thể v i địa vị pháp lý
khác nhau là Nhà n c và ch thể ph m t i.
Nhà n c là ch thể có vị trí đặc bi t trong quan h pháp Lu t hình s v i t cách là
ng i b o v pháp lu t, b o v quy n và l i ích h p pháp c a công dân, b o v l i ích
c a toàn xã h i. Nhà n c quy định nh ng hành vi nguy hiểm cho xã h i là t i ph m,
quy định lo i, m c hình ph t t ng ng áp d ng đ i v i ch thể th c hi n hành vi đó.
Đ ng th i, Nhà n c thông qua các c quan chuyên môn c a mình nh c quan Đi u
tra, Vi n kiểm sát, Tòa án... th c hi n quy n đi u tra, truy t , xét x bu c ch thể ph m
t i ph i chịu trách nhi m hình s và hình ph t theo quy định c a Lu t hình s v t i
ph m mà họ th c hi n. Bên c nh đó, v i t cách là ng i đ i di n cho công lý, Nhà
n c cũng có trách nhi m b o đ m l i ích cho ch thể ph m t i thông qua m t lo t
nh ng quy định chặt chẽ v quy n và nghĩa v c a bị can, bị cáo, ng i ph m t i, ng i
bị k t án.
Ch thể th hai trong quan h pháp Lu t hình s là ch thể ph m t i. Ch thể này
th c hi n hành vi nguy hiểm cho xã h i mà Lu t hình s coi là t i ph m. Ch thể ph m
t i có trách nhi m ch p hành bi n pháp c ng ch mà Nhà n c áp d ng đ i v i họ,
đ ng th i họ cũng có quy n yêu cầu Nhà n c b o đ m quy n l i h p pháp c a mình,
chỉ áp d ng các ch tài trong lu t định, có quy n t mình bào ch a hoặc nh ng i khác
bào ch a cho hành vi ph m t i c a mình.
T phân tích trên, đối tượng điều chỉnh của Luật hình sự Việt Nam là những quan hệ
xã hội phát sinh giữa Nhà nước và chủ thể phạm tội, khi họ thực hiện một tội phạm mà
4

Cao Thị Oanh (Ch biên), “Giáo trình Lu t hình s Vi t Nam”, phần chung, NXB Giáo d c Vi t Nam, 2013, tr.9.

2

Luật hình sự đã quy đinh. Thông qua vi c đi u chỉnh các quan h xã h i phát sinh khi có
tôi ph m x y ra, Lu t hình s Vi t Nam t o đi u ki n cho các quan h xã h i đ c Nhà
n c b o v phát triển, tránh khỏi xâm h i c a t i ph m.
1.1.2. Phương pháp điều chỉnh của Luật hình sự
Ph ng pháp đi u chỉnh c a m t ngành lu t nói chung là cách th c, ph ng th c mà
h th ng các quy ph m pháp lu t tác đ ng lên các quan h xã h i mà ngành lu t đó đi u
chỉnh nhằm vào các m c đích nh t định c a ngành lu t đó. Ph ng pháp đi u chỉnh c a
m t ngành lu t đ c xác định d a trên đ i t ng đi u chỉnh c a ngành lu t đó.
Xu t phát t đ i t ng đi u chỉnh c a Lu t hình s là quan h xã h i phát sinh gi a
m t bên là Nhà n c có quy n bu c t i và áp d ng hình ph t đ i v i ch thể ph m t i,
v i m t bên là ch thể ph m t i có nghĩa v ch p nh n vô đi u ki n các quy t định nói
trên. Chính vì v y, ph ng pháp đi u chỉnh c a Lu t hình s là phương pháp quyền uy,
trong đó Nhà n c (thông qua các c quan đi u tra, truy t , xét x ) sẽ định đo t trách
nhi m hình s c a ch thể có d u hi u ph m t i5.
B n ch t c a Lu t hình s là vi c s d ng quy n l c c a Nhà n
ph m t i6. Quy n l c c a Nhà n c thể hi n nh sau:

c đ i v i ch thể

- Quy n quy định nh ng hành vi nguy hiểm cho xã h i là t i ph m
- Quy n xác định các hình ph t t ng ng đ i v i tính ch t và m c đ nguy hiểm cho
xã h i trong t ng hành vi c a ch thể ph m t i.
Khi đã có quy t định c a c quan nhà n c liên quan đ n hành vi ph m t i và hình
ph t áp d ng đ i v i ch thể ph m t i thì họ ph i ch p hành mà không thể ch ng l i.
Trách nhi m hình s là thu c v b n thân ch thể ph m t i, họ không thể chuyển giao
hay y thác cho ng i khác mà họ ph i t mình gánh chịu. Ch thể ph m t i không có
quy n t ch i hình ph t hay thỏa thu n v i Nhà n c v m c hình ph t. Quan h gi a
Nhà n c và ch thể ph m t i là quan h gần nh m t chi u, ch thể ph m t i luôn ph i
tuy t đ i tuân theo quy t định c a Nhà n c. Quy n l c c a Nhà n c không bị h n ch

b i m t th l c c a m t cá nhân, t ch c, đ ng phái nào. Bên c nh vi c Nhà n c bu c
ng i ph m t i ph i chịu hành ph t, ph i ch p hành các quy t định t c quan Nhà n c
thì Nhà n c cũng có trách nhi m đ m b o quy n c a ch thể ph m t i để họ nh n th c
đ c nh ng sai lầm trong hành vi ph m t i c a mình, giúp họ t c i t o để có thể tr
thành ch thể có ích cho xã h i.
1.2. Luật hình sự bao gồm tổng thể các quy phạm pháp Luật hình sự
Lu t hình s Vi t Nam là t ng thể các quy ph m pháp lu t quy định nh ng hành vi
nguy hiểm cho xã h i là t i ph m, lo i, m c hình ph t áp d ng cho t i ph m đó. Tuy
nhiên, không ph i mọi quy ph m pháp Lu t hình s đ u quy đinh v m t t i ph m hay
m t hình ph t c thể, mà trong Lu t hình s còn có các quy ph m quy định v nh ng
5
6

Phan Trung Hi n, “Lý lu n v Nhà n c và Pháp lu t”, quyển 2, NXB Chính trị qu c gia, 2012, tr.94.
Cao Thị Oanh (Ch biên), “Giáo trình Lu t hình s Vi t Nam”, phần chung, NXB Giáo d c Vi t Nam, 2013 tr.10.

3


v n đ chung nh t v t i ph m hoặc v n đ liên quan đ n truy c u trách nhi m hình s .
Do đó, trong t ng thể các quy ph m pháp lu t c a Lu t hình s th ng đ c chia làm
hai lo i chính sau:
- Các quy ph m quy định nguyên tắc, nhi m v c a Lu t hình s , nh ng v n đ chung
nh t liên quan đ n t i ph m, đi u ki n áp d ng hình ph t đ i v i t ng lo i t i ph m c
thể. Lo i quy ph m này ch y u là nh ng quy định chung mà khi xác định v t i ph m
và hình ph t cần tuân th , nhằm xác định ph m vi, định h ng cho vi c áp d ng các quy
ph m c thể để x lý đúng ng i, đúng t i, phù h p v i tính ch t, m c đ nguy hiểm
cho xã h i mà ch thể ph m t i gây ra. Nh ng quy ph m này th ng đ c quy định
trọng phần chung c a B lu t hình s .
Ví d : Theo Đi u 2 B lu t hình s 2015 quy định v c s c a trách nhi m hình s

thì:
“1. Chỉ người nào phạm một tội đã được Bộ luật hình sự quy định mới phải chịu trách
nhiệm hình sự.
2. Chỉ pháp nhân thương mại nào phạm một tội đã được quy định tại Điều 76 của Bộ
luật này mới phải chịu trách nhiệm hình sự”.
Quy định này không xác định m t t i ph m c thể, không đ a ra hình ph t nh ng v i
quy định chung mang tính định h ng rõ nh trên thì đã giúp cho vi c xác định hành vi
nguy hiểm cho xã h i nào ph i chịu trách nhi m hình s . C thể, n u pháp nhân th ng
m i th c hi n hành vi nguy hiểm cho xã h i nh ng hành vi đó không thu c các t i quy
định t i Đi u 76 c a B lu t hình s thì pháp nhân đó không ph i chịu trách nhi m hình
s đ i v i hành vi c a mình.
- Các quy ph m pháp lu t quy định t ng c u thành t i ph m c thể, lo i, m c hình
ph t cần áp d ng đ i v i t ng t i ph m c thể đó. N i dung c a các quy ph m này g m:
tên gọi, hành vi c thể đ c mô t , nh ng tình ti t tăng lên hoặc gi m đi tính ch t nguy
hiểm c a hành vi, lo i, m c hình ph t c thể cần áp d ng đ i v i ch thể th c hi n hành
vi ph m t i đó. Nh ng quy ph m này đ c quy định trong phần các t i ph m c a B
lu t hình s .
Ví d : Đi u 125, B lu t hình s 2015 quy định v t i gi t ng
thần bị kích đ ng m nh:

i trong tr ng thái tinh

“1. Người nào giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh do hành vi trái
pháp luật nghiêm trọng của nạn nhân đối với người đó hoặc đối với người thân thích
của người đó, thì bị phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm.
2. Phạm tội đối với 02 người trở lên, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 07 năm”
Theo quy định trên thì tên gọi: t i gi t ng

i trong tr ng thái tinh thần bị kích đ ng

Hành vi c thể đ c mô t : gi t ng i trong tr ng thái tinh thần bị kích đ ng m nh do
hành vi trái pháp lu t nghiêm trọng c a n n nhân đ i v i ng i đó hoặc đ i v i ng i
thân thích c a ng i đó
4


Tình ti t tăng nặng: Ph m t i đ i v i 02 ng

i tr lên

Hình ph t c thể: Ph t tù
Tuy hai lo i quy ph m trên có n i dung và ph m vi đi u chỉnh khác nhau, đ c quy
định để gi i quy t các yêu cầu khác nhau trong Lu t hình s nh ng gi a chúng có m i
liên h chặt chẽ v i nhau t o nên s hoàn chỉnh c a Lu t hình s . C thể, để truy c u
trách nhi m hình s đ i v i m i hành vi ph m t i c thể thì ph i tuân th các quy định
c a phần chung c a B lu t hình s nh các quy định v t i ph m, hình ph t, các v n đ
liên quan đ n quy t định hình ph t. Đ ng th i, để các quy định trong phần chung c a
B lu t hình s phát huy tác d ng trong th c ti n thì ph i thông qua các quy ph m pháp
lu t trong phần các t i ph m. B i vì, n u các quy ph m phần chung không phù h p
hoặc không thể áp d ng đ c trong phần các t i ph m thì các quy ph m pháp lu t đó sẽ
tr nên vô nghĩa. Vì v y, các quy ph m pháp lu t trong phần chung và phần các t i
ph m c a B lu t hình s là không thể tách r i nhau mà chúng luôn h tr nhau để đ a
Lu t hình s áp d ng vào trong th c ti n đ u tranh phòng, ch ng t i ph m và giáo d c
công dân có ý th c tuân th pháp lu t.
1.3. Luật hình sự do cơ quan Nhà nước có thẩm quyền ban hành
Theo Đi u 69, Hi n pháp n

c C ng hòa xã h i ch nghĩa Vi t Nam thì: “Quốc hội

là cơ quan đại biểu cao nhất của Nhân dân, cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất

của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
Quốc hội thực hiện quyền lập hiến, quyền lập pháp, quyết định các vấn đề quan
trọng của đất nước và giám sát tối cao đối với hoạt động của Nhà nước”.
Nh v y, t quy định trên cho th y Qu c h i là c quan duy nh t có quy n l p hi n và
l p pháp. Do đó, các văn b n liên quan Lu t hình s đ u ph i đ c qu c h i thông qua,
phê chuẩn hoặc giao cho các c quan có thẩm quy n ban hành7.
Lu t hình s cũng nh các ngành lu t khác trong h th ng pháp Viêt Nam, sẽ có s
thay đ i khi tình tr ng kinh t - xã h i thay đ i và s phát triển c a đ t n c qua các
th i kỳ. Do đó, khi các quy ph m pháp lu t không còn phù h p v i th c ti n thì vi c
thay th , b sung hay lo i bỏ để phù h p là đi u t t y u. Vì v y, Lu t hình s cũng sẽ có
s thay đ i để kịp th i đi u chỉnh các quan h xã h i m i phát sinh. Và th c t Qu c h i
đã th c hi n đi u đó thông qua vi c ban hành B lu t hình s 2015 thay th B lu t hình
s 1999, v i s thay đ i r t l n đó là truy c u trách nhi m hình s đ i v i pháp nhân
th ng m i. Đi u này r t phù h p v i đi u kiên th c ti n, b i vì tình tr ng các pháp
nhân th ng m i này có hành vi nguy hiểm cho xã h i ngày càng cao nh gây ô nhi m
môi tr ng, hành vi s n xu t, buôn bán hàng gi nh ng các bi n pháp x lý khác không
đ s c để răn đe. Đ ng th i, trong xu th Vi t Nam đang m c a h i nh p v i các n c
trên th gi i, mà nhi u qu c gia trên th gi i đã quy định v truy c u trách nhi m hình
Cao Thị Oanh (Ch biên), “Giáo trình Lu t hình s Vi t Nam” (phần chung), NXB Giáo d c Vi t Nam, 2013,
tr.12.
7

5


s đ i v i pháp nhân, nên khi các pháp nhân th ng m i c a Vi t Nam tham gia ho t
đ ng kinh doanh n c ngoài thì có thể bị truy c u trách nhi m hình s nh ng khi
pháp nhân n c ngoài Vi t Nam có hành vi vi ph m t i Vi t Nam thì l i không bị x
lý. Đi u này sẽ không b o v đ c s công bằng cho pháp nhân th ng m i c a Vi t
Nam. Do đó, vi c thay đ i c a Lu t hình s là phù h p trong tình hình th c t c a Vi t

Nam.
Tóm l i, Lu t hình s Vi t Nam là ngành lu t đ c l p trong h th ng pháp lu t Vi t
Nam, do c quan có thẩm quy n c a Nhà n c ban hành, quy định nh ng v n đ liên
quan đ n t i ph m và hình ph t. Lu t hình s luôn là ngành lu t quan trọng trong h
th ng pháp lu t Vi t Nam, là công c quan trọng để nhà n c đ u tranh phòng, ch ng
t i ph m, b o v an ninh và tr t t an toàn xã h i, b o v các quy n và l i ích c a công
dân.
2. Nhi m v Lu t hình s
Theo quy định t i Đi u 1 c a B lu t hình s 2015 thì nhi m v c a Lu t hình s là:
“Bộ luật hình sự có nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền quốc gia, an ninh của đất nước, bảo vệ
chế độ xã hội chủ nghĩa, quyền con người, quyền công dân, bảo vệ quyền bình đẳng
giữa đồng bào các dân tộc, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, tổ chức, bảo vệ trật tự pháp
luật, chống mọi hành vi phạm tội; giáo dục mọi người ý thức tuân theo pháp luật, phòng
ngừa và đấu tranh chống tội phạm”.
Để th c hi n nhi m v trên thì B lu t hình s quy định v t i ph m và hình ph t đ i
v i ch thể ph m t i.
Cũng gi ng nh các ngành lu t khác thì nhi m v c a Lu t hình s trong t ng giai
đo n sẽ có s khác nhau để đáp ng nhu cầu đ u tranh phòng, ch ng t i ph m mà th c
ti n đặt ra.
T quy định trên cho th y Lu t hình s có hai nhi m v đó là b o v và giáo d c
2.1. Nhiệm vụ bảo vệ của Luật hình sự
Nhi m v b o v là nhi m v chính c a Lu t hình s . Lu t hình s đặt ra nhi m v
b o v bằng toàn b các quy định, ch định đ c quy định trong phần các t i ph m. Đ i
t ng b o v c a Lu t hình s r t đa d ng trên nhi u lĩnh v c khác nhau thể hi n l i ích
c a Nhà n c, xã h i, quy n và l i ích h p pháp c a công dân. Nh ng đ i t ng mà
Lu t hình s b o v đ u là nh ng đ i t ng quan trọng đặc bi t, liên quan đ n s t n t i
c a ch đ xã h i ch nghĩa, đ n quy n l i c a Nhà n c, c a xã h i, quy n và l i ích
h p pháp c a công dân. Nh ng đ i t ng mà Lu t hình s b o v g m:
- S t n t i c a ch đ xã h i ch nghĩa
B o v s t n t i c a ch đ xã h i ch nghĩa là nhi m v quan trọng c a Lu t hình

s . B i vì, để có đ c ch đ xã h i ch nghĩa n c C ng hòa xã h i ch nghĩa Vi t
Nam ph i tr i qua nh ng cu c đ u tranh cách m ng lâu dài, đầy gian kh , hy sinh để
giành l y đ c l p, ch quy n, th ng nh t cho đ t n c, đ a đ t n c ngang hàng v i các
6


qu c gia khác. Lu t hình s quy định r t rõ v nhi m v b o v ch đ xã h i v i các
n i dung b o v g m: s toàn vẹn lãnh th , đ c l p ch quy n qu c gia, ch đ chính trị,
quan h s h u...
- Quy n và l i ích h p pháp c a công dân
M i công dân đ u có nh ng quy n và nghĩa v t ng ng. Các quy n và l i ích h p
pháp c a công dân là quy n đ c hi n pháp quy định. Trong đó bao g m các quy n và
l i ích h p pháp cần đ c b o v nh : tính m ng, s c khỏe, danh d , nhân phẩm, các
quy n t do, dân ch , quy n s h u... Do đó, Lu t hình s là m t ngành lu t trong h
th ng pháp lu t Vi t Nam, là công c sắc bén để Nhà n c đ u tranh, phòng, ch ng t i
ph m. Lu t hình s có nhi m v b o v quy n và l i ích h p pháp c a công dân tr c
s xâm ph m c a các hành vi bị coi là t i ph m.
- Tr t t pháp lu t xã h i ch nghĩa
Tr t t pháp lu t xã h i ch nghĩa bao g m t ng thể các quy ph m pháp lu t đi u
chỉnh các quan h xã h i, b o đ m s ho t đ ng bình th ng c a các c quan nhà n c,
t ch c xã h i cũng nh c a các công dân. T ng thể các quy ph m pháp lu t trên luôn
h ng đ n vi c đi u chỉnh các ho t đ ng c a đ i s ng xã h i nh : kinh t , hành chính,
văn hóa, xã h i, dân s , hôn nhân và gia đinh...nhằm thi t l p đ c m t tr t t xã h i,
đó mọi quy n và l i ích c a Nhà n c, c a các thanh viên xã h i, cũng nh quy n và l i
ích h p pháp c a công dân đ c tôn trọng và b o v . Lu t hình s c a b t kỳ qu c gia
nào cũng nh t thi t b o v tr t t pháp lu t, hay nói cách khác là nhằm b o đ m pháp
lu t đ c thi hành nghiêm chỉnh trong ph m vi c n c8.
2.2. Nhiệm vụ giáo dục của Luật hình sự
Bên c nh nhi m v chính là b o v thì Lu t hình s còn có nhi m v trọng y u là giáo
d c. Nhi m v giáo d c c a Lu t hình s đ c th c hi n thông qua vi c làm cho mọi

công dân hiểu rõ các quy định c a Lu t hình s , nắm đ c b n ch t c a Lu t hình s t
đó t đi u chỉnh hành vi c a mình, chỉ th c hi n nh ng gì mà Lu t hình s không quy
định. Không ti p tay, hoặc th c hi n hành vi mà Lu t hình s quy định là t i ph m.
Ngoài ra, nhi m v giá d c c a Lu t hình s còn thể hi n thông qua vi c làm cho mọi
công dân t giác tham gia vào ch ng trình qu c gia phòng, ch ng t i ph m, tr c ti p
tuyên truy n giáo d c cho nh ng ng i lầm l , nh ng ng i có quá kh ph m t i; phát
hi n, đ u tranh v i các hành vi vi ph m pháp lu t, t giác t i ph m giúp c quan nhà
n c b o v pháp lu t ch đ ng phát hi n, đi u tra, truy bắt ch thể ph m t i.
Nhi m v b o v và giáo d c c a Lu t hình s đ c thể hi n bằng vi c quy định t i
ph m và hình ph t. Bằng các quy định này, Lu t hình s tr ng trị nghiêm khắc hành vi
xâm ph m vào các đ i t ng b o v c a Lu t hình s , đ ng th i thông qua hình ph t
Lu t hình s giáo d c công dân t giác tuân th pháp lu t. T hai nhi m v trên cho
Cao Thị Oanh (Ch biên), “Giáo trình Lu t hình s Vi t Nam” (phần chung), NXB Giáo d c Vi t Nam, 2013, tr.
15, 16.
8

7


th y Lu t hình s trong các giai đo n là đ u tranh ch ng các lo i t i ph m, b o v l i
ích Nhà n c và c l i ích c a công dân.
3. Các nguyên tắc c b n c a Lu t hình s
Nguyên tắc c a m i ngành lu t là nh ng t t ng ch đ o, xuyên su t trong quá trình
xây d ng và áp d ng c a ngành lu t đó. N i dung nh ng nguyên tắc trong mọi ngành
lu t ph thu c vào đ i t ng đi u chỉnh c a ngành lu t đó.
Trong B lu t hình s không có quy định c thể nào v nguyên tắc c a Lu t hình s .
Tuy nhiên, thông qua các quy định c a Lu t hình s có thể th y đ c các nguyên tắc c
b n sau: Nguyên tắc pháp ch xã h i ch nghĩa, nguyên tắc dân ch , nguyên tắc nhân
đ o.
3.1. Nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa

Pháp ch là m t ch đ mà đó mọi c quan, mọi t ch c xã h i và mọi công dân đ u
ho t đ ng trên c s pháp lu t, l y pháp lu t là th c đo hành vi9.
Nguyên tắc pháp ch xã h i ch nghĩa là nguyên tắc c b n trong toàn b h th ng
ho t đ ng c a Nhà n c, đ c quy định t i Đi u 8, Hi n pháp 2013 là “Nhà nước được
tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và pháp luật, quản lý xã hội bằng Hiến pháp và
pháp luật”.
Trong lĩnh v c Lu t hình s , xu t phát t c s trách nhi m hình s thì:
“Chỉ người nào phạm một tội đã được Bộ luật hình sự quy định mới phải chịu trách
nhiệm hình sự.
Chỉ pháp nhân thương mại nào phạm một tội đã được quy định tại Điều 76 của Bộ
luật này mới phải chịu trách nhiệm hình sự”10.
T quy định trên cho th y, không m t cá nhân và pháp nhân nào ph i chịu trách
nhi m hình s khi th c hi n hành vi mà Lu t hình s không quy định là t i ph m, dù
hành vi đó có nguy hiểm đ n m c đ nào. Đi u này xu t phát t nguyên tắc: “Không có
t i khi không có lu t”. Lu t hình s hi n nay không áp d ng nguyên tắc t ng t pháp
lu t để xem xét hành vi không đ c quy định trong B lu t hình s .
Do đó, để không bỏ lọt t i ph m thì Nhà n c cần ph i kịp th i ban hành các quy
ph m pháp lu t m i khi tình hình xã h i thay đ i. S a đ i, b sung pháp lu t khi cần
thi t để hoàn thi n h n pháp Lu t hình s , kịp th i ngăn chặn và tr ng trị các hành vi
nguy hiểm cho xã h i.
Để th c hi n nguyên tắc này, b n thân các công dân ph i nghiêm chỉnh tuân th pháp
lu t, không th c hi n hành vi mà Lu t hình s quy định là t i ph m. Đ ng th i, để đ m
b o cho Lu t hình s đ c th c hi n nghiêm chỉnh thì Nhà n c giao cho các c quan
t pháp có trách nhi m phát hi n và x lý kịp th i đ i v i mọi hành vi ph m t i.

9

Phan Trung Hi n, “Lý lu n chung nhà n
Đi u 2, B lu t hình s 2015

10

c và pháp lu t”, quyển 2, NXB Chính trị qu c gia, năm 2012, tr.198.

8


Nguyên tắc pháp ch xã h i ch nghĩa đòi hỏi các c quan nhà n
lu t.

c ph i tuân th pháp

3.2. Nguyên tắc dân chủ
Dân ch là quy n làm ch c a nhân dân, s tham gia r ng rãi c a nhân dân vào quá
trình qu n lý nhà n c, qu n lý xã h i. B o đ m quy n t do dân ch , bình đẳng cho
mọi công dân là ph ng h ng ch đ o trong chính sách c a Đ ng và Nhà n c. V n
đ này đ c quy định t i Đi u 5, Hi n Pháp 2013 c thể nh sau: “Nước Cộng hòa xã
hội chủ nghĩa Việt Nam là quốc gia thống nhất của các dân tộc cùng sinh sống trên đất
nước Việt Nam.
Các dân tộc bình đẳng, đoàn kết, tôn trọng và giúp nhau cùng phát triển; nghiêm
cấm mọi hành vi kỳ thị, chia rẽ dân tộc.
Ngôn ngữ quốc gia là tiếng Việt. Các dân tộc có quyền dùng tiếng nói, chữ viết, giữ
gìn bản sắc dân tộc, phát huy phong tục, tập quán, truyền thống và văn hóa tốt đẹp của
mình.
Nhà nước thực hiện chính sách phát triển toàn diện và tạo điều kiện để các dân tộc
thiểu số phát huy nội lực, cùng phát triển với đất nước”.
Trong Lu t hình s Vi t Nam, nguyên tắc dân ch đ

c thể hi n nh sau:

- Lu t hình s tôn trọng và b o v quy n dân ch c a công dân trong t t c các lĩnh
v c đ i s ng xã h i, mọi hành vi xâm ph m các quy n dân ch c a công dân sẽ bị tr ng
trị. Quy n l i c a công dân đ u đ c b o v nh nhau, không phân bi t dân t c, gi i
tính, địa vị xã h i, tôn giáo...
- Lu t hình s có hi u l c trên toàn lãnh th Vi t Nam, không phân bi t vùng, mi n,
tỉnh, thành ph ...
- Lu t hình s đ m b o cho mọi công dân tham gia xây d ng pháp Lu t hình s , kiểm
tra vi c tuân th pháp lu t, t giác các hành vi vi ph m pháp lu t v i c quan có thẩm
quy n.
- Lu t hình s Vi t Nam coi vi c phòng ng a và đ u tranh ch ng t i ph m là s
nghi p toàn dân. Mọi công dân có nghĩa v tích c c tham gia phòng, ch ng t i ph m11.
Ngoài ra, trong B lu t hình s còn có các quy định khác t o đi u ki n cho ng i dân
tham gia phòng ch ng t i ph m nh phòng v chính đáng (Đi u 22), tình th c p thi t
(Đi u 23), gây thi t h i trong khi bắt gi t i ph m (Đi u 24)...
Ngoài ra, nguyên tắc dân ch trong Lu t hình s còn có ý nghĩa quan trọng v lý lu n
và th c ti n. Cùng v i nguyên tắc pháp ch , nguyên tắc này góp phần phát huy hi u qu
c a Lu t hình s trong phòng ch ng t i ph m, duy trì kỷ c ng, tr t t xã h i. Bên c nh
đó, nguyên tắc dân ch trong Lu t hình s còn đ c thể hi n trong vi c xác định trách
nhi m hình s và hình ph t đ i v i ng i ph m t i và pháp nhân th ng m i ph m t i.
Có nghĩa là, m t ng i hoặc m t pháp nhân th ng m i dù thu c thành phần kinh t
11

Xem kho n 3, Đi u 4, B lu t hình s 2015.

9


nào, địa vị xã h i nh th nào thì khi th c hi n hành vi ph m t i thì không thể tránh
khỏi trách nhi m hình s và hình ph t.
3.3. Nguyên tắc nhân đạo

Nhân đ o là đ o làm ng i, đ o làm ng i thể hi n qua lòng yêu th ng, ý th c tôn
trọng các giá trị danh d , nhân phẩm, không làm đau đ n con ng i12. Nhà n c coi
mọi công dân Vi t Nam là thành viên c a xã h i dù họ có là ng i ph m t i. Vì v y, khi
tuyên b m t cá nhân hay pháp nhân th ng m i nào đó ph m t i và n định hình ph t
đ i v i họ thì Nhà n c luôn xem xét nhi u khía c nh khác nhau nh v nhân thân, v
hoàn c nh gia đình c a ng i ph m t i, s h i c i, t nguy n s a ch a, khắc ph c h u
qu c a ch thể ph m t i. Do đó, có thể th y nguyên tắc nhân đ o xu t phát t quan
điểm nhân đ o trong truy n th ng c a dân t c Vi t Nam.
Trong Lu t hình s , nguyên tắc nhân đ o đ c thể hi n trong Đi u 3, B lu t hình s
2015. Ngoài ra, nó còn đ c quy định trong nhi u quy định khác c a B lu t hình s .
Nguyên tắc này đ

c thể hi n v i các n i dung nh sau:

- Khoan h ng đ i v i ng i t thú, đầu thú, thành khẩn khai báo, t giác đ ng ph m,
l p công chu c t i, ăn năn, h i c i, t nguy n s a ch a hoặc b i th ng thi t h i gây ra.
- Khoan h ng đ i v i pháp nhân th ng m i tích c c h p tác v i c quan ti n hành t
t ng trong quá trình gi i quy t v án, t nguy n s a ch a hoặc b i th ng thi t h i gây
ra, ch đ ng ngăn chặn hoặc khắc ph c h u qu x y ra.
- Lu t hình s không có m c đích tr thù, h th p uy tín, danh d c a ch thể ph m t i
mà nhằm t o đi u ki n để c i t o thành ch thể có ích cho xã h i.
- Lu t hình s Vi t Nam cũng có nhi u quy định t o đi u ki n cho ch thể ph m t i t
c i t o nh quy định v mi n trách nhi m hình s , mi n hình ph t,..
- Trong h th ng hình ph t c a pháp Lu t hình s Vi t Nam thì cũng có quy định các
hình ph t không t c quy n t do c a công dân nh c nh cáo, án treo, ph t ti n...13
- Khi quy t định hình ph t, các c quan có thẩm quy n cũng ph i xem xét đ n nhân
thân, hoàn c nh c a ng i ph m t i, vi c tuân th pháp lu t c a pháp nhân th ng m i,
đi u ki n tâm lý, sinh lý c a họ để áp d ng hình ph t. Chẳng h n nh không áp d ng
hình ph t tù chung thân hoặc t hình đ i v i ng i ph m t i ch a đ 18 tu i, ph n có
thai hoặc đang nuôi con d i 36 tháng tu i...

Nh v y, nguyên tắc nhân đ o đòi hỏi các c quan đi u tra, vi n kiểm sát, tòa án khi
đi u tra, truy t , xét x ph i xem xét các đặc điểm liên quan đ n ch thể ph m t i để có
các bi n pháp x lý t t nh t, phù h p v i tính nhân đ o mà Nhà n c đã thể hi n qua
các quy định c a B lu t hình s .

12
13

Ph m Văn Beo, Lu t hình s Vi t Nam, quyển 1, NXB Chính trị qu c gia, tái b n năm 2010, tr. 85.
Ph m Văn Beo, Lu t hình s Vi t Nam, quyển 1, NXB Chính trị qu c gia, tái b n năm 2010, tr. 85.

10


4. Đ o Lu t hình s Vi t Nam
Đ o Lu t hình s là m t khái ni m chung dùng để chỉ m t b lu t hoàn chỉnh hoặc
m t văn b n quy ph m pháp lu t quy định v m t v n đ c thể liên quan đ n t i ph m
và hình ph t. Đ o Lu t hình s là m t b lu t hoàn chỉnh, đó chính là B lu t hình s , là
hình th c pháp điểm cao nh t c a pháp Lu t hình s , ch a đ ng hầu h t các quy định v
n i dung có liên quan đ n t i ph m và hình ph t.
Hi n nay, khái ni m v đ o Lu t hình s v n ch a đ c th ng nh t. Các gi i nghiên
c u Lu t hình s Vi t Nam đ a ra các khái ni m khác nhau v đ o Lu t hình s .
Theo đó, “Đ o Lu t hình s là văn b n quy ph m pháp lu t do c quan quy n l c nhà
n c cao nh t ban hành, trong đó có các quy ph m pháp Lu t hình s ”14
Cũng có quan điểm cho rằng, “Đ o Lu t hình s là văn b n quy ph m pháp Lu t hình
s , do c quan l p pháp ban hành theo trình t lu t định, xác định nh ng hành vi nguy
hi m nào là t i ph m, xác định c s c a trách nhi m hình s , xác định h th ng hình
ph t, các bi n pháp tác đ ng hình s , các ch định pháp lý hình s khác cũng nh nh ng
đi u ki n, các căn c quy t định hình ph t và các bi n pháp tha mi n trách nhi m hình
s và hình ph t”15.

Nh v y, đ o Lu t hình s sẽ có các đặc điểm sau:
- Là văn b n quy ph m pháp lu t
- Do c quan l p pháp ban hành
- Ch a đ ng các quy ph m pháp Lu t hình s
D a vào khái ni m trên để phân bi t m t đ o Lu t hình s v i các văn b n h
áp d ng pháp Lu t hình s (Thông t , Nghị quy t,...).
Tiêu chí

14

Văn b n h
d ng

ng d n áp

V n i dung

Đ o Lu t hình s quy
định v t i ph m và hình
ph t

Các văn b n h ng
d n trong lĩnh v c hình
s chỉ gi i thích các đi u
kho n c a đ o Lu t hình
s .

V hình th c

Đ o Lu t hình s có k t

c u chặt chẽ, chuẩn m c

K t c u không chặt
chẽ, chuẩn m c nh đ o
Lu t hình s

V

15

Đ o Lu t hình s

ng d n

thẩm quy n ban

C quan khác ( y ban
th ng v
qu c h i,

Qu c h i

GS.TS. Nguy n Ngọc Hòa, “Mô hình Lu t hình s Vi t Nam”, NXB Công an nhân dân, 2006, tr.8.
TS. Ph m Văn Beo, Lu t hình s Vi t Nam, phần chung, NXB chính trị qu c gia, 2010, tr.92.

11


hành

Giá trị pháp lý

Chính ph , H i đ ng
thẩm phán tào án nhân
dân t i cao...)
Có tính bắt bu c t i v i
các hành vi c a toàn b các
c quan, t ch c, cá nhân
và có tính n định lâu dài

Tùy theo ph m vi, đ i
t ng đi u chỉnh, có văn
b n chỉ có giá trị áp d ng
đ i v i t ng ngành, lĩnh
v c nh t định và th ng
xuyên thay đ i

5. Hi u l c c a B lu t hình s
Hi u l c c a B lu t hình s là ph m vi tác đ ng c a B lu t hình s đ
trong gi i h n không gian và th i gian c thể.

c xác định

5.1 Hiệu lực về không gian
Hi u l c v không gian c a B lu t hình s đ
là nguyên tắc lãnh th và nguyên tắc qu c tịch.

c xác định trên hai nguyên tắc c b n

Theo nguyên tắc lãnh th thì Lu t hình s c a m i qu c gia sẽ có hi u l c đ i v i t t

c các t i ph m x y ra trên lãnh th c a mình, b t kể ch thể th c hi n t i ph m mang
qu c tịch c a qu c gia nào hoặc ng i không có qu c tịch.
Theo lu t qu c t thì lãnh th c a qu c gia bao g m vùng đ t, vùng tr i, vùng n c và
vùng lòng đ t thu c ch quy n hoàn toàn, riêng bi t hoặc tuy t đ i c a qu c gia16.Ngoài
ra, lãnh th qu c gia còn chú ý đ n máy bay, tàu biển cũng là phần lãnh th qu c gia khi
các ph ng ti n này ngoài lãnh th Vi t Nam theo Lu t qu c t .
V nguyên tắc qu c tịch thì Lu t hình s có hi u l c đ i v i t t c các t i ph m do
công dân, pháp nhân th ng m i c a mình gây ra, không kể t i ph m đó x ra đâu,
trong hoặc ngoài lãnh th qu c gia c a công dân, pháp nhân th ng mai đó. Tr ng h p
công dân, pháp nhân mình ph m t i n c ngoài thì v n đ hi u l c c a Lu t hình s
đ i v i t i ph m này cần xem xét hành vi ph m t i có bị Lu t hình s c a qu c gia n i
x y ra t i ph m coi là t i ph m hay không.
Trong Lu t hình s không đ c p đ n địa điểm ph m t i nh ng cần làm sáng tỏ v n
đ này vì địa điểm ph m t i có ý nghĩa r t quan trọng nhằm áp d ng đúng đắn hi u l c
c a B lu t hình s v không gian. Địa điểm ph m t i có thể đ c hiểu là nơi tội phạm
kết thúc (về mặt pháp lý) hoặc nơi mà tội phạm bị ngăn chặn17. M t t i ph m đ c coi
là th c hi n trên lãnh th Vi t Nam trong các tr ng h p sau đây:
- Đ i v i t i ph m có c u thành t i ph m hình th c, địa điểm ph m t i đ c coi là n i
x y ra hành vi ph m t i hoặc hành vi ph m t i ch m d t mà không cần h u qu x y ra.
Ví d nh vi c đi u khiển may bay đi vào, ra, ngang không ph n c a Vi t Nam mà vi
16
17

Giáo trình lu t qu c t c a tr ng Đ i học Lu t Hà N i, NXB.Công an nhân dân, 2008, tr.159.
Ph m Văn Beo, Lu t hình s Vi t Nam phần chung, NXB Chính trị qu c gia, 2010, tr. 101.

12


ph m quy định v hàng không c a Vi t Nam đ

Nam.

c xem là ph m t i trên lãnh th Vi t

- Đ i v i t i ph m có c u thành t i ph m v t ch t, địa điểm ph m t i hi n nay v n là
v n đ tranh c i trong khoa học pháp lý hình s . Có quan điểm cho rằng địa điểm ph m
t i là n i mà h u qu đ i v i t i ph m x y ra18. M t s quan điểm khác l i cho rằng, địa
điểm ph m t i đ c xác định là n i hành vi ph m t i đ c th c hi n, không cần h u qu
c a t i ph m có x y ra hay không19. Tuy nhiên, tác gi đ ng ý v i quan điểm th hai.
N u theo quan điểm th nh t, có tr ng h p hành vi ph m t i và ng i ph m t i không
h hi n di n n i mà h u qu x y ra mà n i đó đ c xem là địa điểm ph m t i. Ví d ,
n u anh A đâm anh B t i Vi t Nam nh ng anh B không ch t, sau đó B đ c đ a đi đi u
trị t i Mỹ và ch t đó. Trong tr ng h p này n u xác định địa điểm ph m t i là Mỹ
thì không đ c h p lý.
Riêng đ i v i m t s tr
sau:

ng h p đặc bi t thì địa điểm ph m t i đ

c xác định nh

- Đ i v i hành vi chuẩn bị ph m t i hoặc ph m t i ch a đ t, địa điểm ph m t i là n i
hành vi ph m t i bị ngăn chặn.
- Đ i v i t i ph m có đ ng ph m, địa điểm ph m t i đ
hành.

c xác định theo ng

i th c

- Đ i v i t i ph m kéo dài, địa điểm ph m t i là n i mà hành vi ph m t i lần đầu tiên
(để sau đó kéo dài) đ c th c hi n.
- Đ i v i ph m t i liên t c, địa điểm ph m t i là n i mà hành vi ph m t i cu i cùng
(trong s lo t hành vi liên t c) đ c th c hi n.
Hi u l c v không gian c a B lu t hình s đ
c a B lu t hình s 2015.

c thể hi n r t rõ t i Đi u 5 và Đi u 6

Theo Đi u 5, B lu t hình s năm 2015 thì: “1. Bộ luật hình sự được áp dụng đối với
mọi hành vi phạm tội thực hiện trên lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
Quy định này cũng được áp dụng đối với hành vi phạm tội hoặc hậu quả của hành vi
phạm tội xảy ra trên tàu bay, tàu biển mang quốc tịch Việt Nam hoặc tại vùng đặc
quyền kinh tế, thềm lục địa của Việt Nam.
2. Đối với người nước ngoài phạm tội trên lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa
Việt Nam thuộc đối tượng được hưởng quyền miễn trừ ngoại giao hoặc lãnh sự theo
pháp luật Việt Nam, theo điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là
thành viên hoặc theo tập quán quốc tế, thì vấn đề trách nhiệm hình sự của họ được giải
quyết theo quy định của điều ước quốc tế hoặc theo tập quán quốc tế đó; trường hợp
điều ước quốc tế đó không quy định hoặc không có tập quán quốc tế thì trách nhiệm
hình sự của họ được giải quyết bằng con đường ngoại giao”.
18
19

Võ Khánh Vinh, Giáo trình Lu t hình s Vi t Nam (phần chung), NXB Công an nhân dân, 2005, tr.95.
Lê C m, sdd, tr 219-220

13

Đây là quy định thể hi n rõ nguyên tắc lãnh th v hi u l c không gian c a B lu t
hình s . Tuy nhiên, t quy định này cũng cho th y m t ngo i l kho n 2 c a Đi u này.
T c là, đ i v i tr ng h p ng i n c ngoài là ng i đ c h ng quy n mi n tr ngo i
giao hoặc lãnh s t i Vi t Nam mà ph m t i trên lãnh th Vi t Nam thì B lu t này
không đ ng nhiên có hi u l c áp d ng đ i v i họ mà v n đ trách nhi m hình s c a
họ sẽ gi i quy t theo đi u c qu c t hoặc theo t p quán qu c t hoặc bằng con đ ng
ngo i giao tùy t ng tr ng h p.
Bên c nh đó, B lu t hình s cũng có hi u l c áp d ng đ i v i m t s tr ng h p
hành vi ph m t i ngoài lãnh th Vi t Nam. C thể theo Đi u 6 B lu t hình s 2015
thì dù hành vi ph m t i ngoài lãnh th Vi t Nam v n bị truy c u trách nhi m hình s
n u:
- Công dân, pháp nhân th
- Ng

ng m i mang qu c tịch Vi t Nam

i không qu c tịch nh ng th

ng trú t i Vi t Nam

- Công dân, pháp nhân th ng m i n c ngoài có hành vi ph m t i xâm h i quy n, l i
ích h p pháp c a công dân Vi t Nam hoặc xâm h i l i ích c a n c C ng hòa xã h i
ch nghĩa Vi t Nam hoặc theo quy định c a đi u c qu c t mà C ng hòa xã h i ch
nghĩa Vi t Nam là thành viên.
- Hành vi ph m t i hoặc h u qu c a hành vi ph m t i x y ra trên tàu bay, tàu biển
không mang qu c tịch Vi t Nam đang t i biển c hoặc t i gi i h n vùng tr i nằm
ngoài lãnh th n c C ng hòa xã h i ch nghĩa Vi t Nam, thì ng i ph m t i có thể bị
truy c u trách nhi m hình s theo quy định c a B lu t này trong tr ng h p đi u c
qu c t mà C ng hòa xã h i ch nghĩa Vi t Nam là thành viên có quy định.
Nh vây, hi u l c v không gian c a B lu t hình s 2015 là sẽ áp d ng đ i v i các

hành vi ph m t i trên lãnh th Vi t Nam (tr ngo i l nêu trên) và m t s tr ng h p
mà hành vi ph m t i ngoài lãnh th Vi t Nam.
5.2. Hiệu lực về thời gian
Hi u l c v th i gian c a B lu t hình s là kho ng th i gian kể t th i điểm phát
sinh cho đ n th i điểm ch t d t hi u l c c a B lu t đó20. Hi u l c v th i gian c a B
lu t hình s sẽ đ c quy t định trong Nghị quy t v vi c thi hành B lu t hình s c a
Qu c h i và h t hi u l c khi có B lu t hình s m i thay th . Chẳng h n, theo Đi u 1
c a Nghị quy t s 109/2015/QH13 c a Qu c h i thì kể t ngày 1/7/2016 B lu t hình s
2015 sẽ đ c áp d ng. Thì th i điểm này B lu t hình s 1999 sẽ h t hi u l c21.
Lu t hình s chỉ xác định trách nhi m hình s đ i v i hành vi th c hi n sau khi lu t
đ c ban hành và có hi u l c áp d ng trên th c t . Theo kho n 1, Đi u 7 B lu t hình
s 2015 thì “Điều luật được áp dụng đối với một hành vi phạm tội là điều luật đang có
hiệu lực thi hành tại thời điểm mà hành vi phạm tội được thực hiện”. Theo quy định này
Ph m Văn Beo, Lu t hình s Vi t Nam, phần chung, NXB chính trị qu c gia, 2010, tr.103.
Tuy nhiên, hi n nay do phát hi n nhi u l i v mặt kỹ thu t nên Qu c h i đã hoãn hi u l c thi hành c a B lu t
hình s 2015. B lu t sẽ có hi u l c khi có Nghị quy t m i c a Qu c h i.
20

21

14


thì không thể s d ng quy định trong Lu t hình s để truy c u trách nhi m hình s đ i
v i hành vi ph m t i x y ra tr c khi lu t đó có hi u l c.
V nguyên tắc Lu t hình s không có hi u l c h i t . Đi u này xu t phát t nguyên
tắc không có lu t thì không có t i. N u hành vi đ c th c hiên tr c khi B lu t này có
hi u l c thì không thể áp d ng B lu t này bu c ng i th c hi n hành vi đó chịu trách
nhi m hình s .
Ví d : Tr c khi B lu t hình s 2015 có hi u l c thì pháp nhân th ng m i v n

không bị truy c u trách nhi m hình s đ i v i hành vi ph m t i th c hi n tr c đó.
Theo quy định t i kho n 2, Đi u 7, B lu t hình s 2015 thì vi c áp d ng pháp lu t
hình s mà không có l i cho ch thể bị áp d ng thì sẽ không có hi u l c tr v tr c. C
thể nh sau: “Điều luật quy định một tội phạm mới, một hình phạt nặng hơn, một tình
tiết tăng nặng mới hoặc hạn chế phạm vi áp dụng án treo, miễn trách nhiệm hình sự,
loại trừ trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt, giảm hình phạt, xóa án tích và quy định
khác không có lợi cho người phạm tội, thì không được áp dụng đối với hành vi phạm tội
đã thực hiện trước khi điều luật đó có hiệu lực thi hành”.
Tuy nhiên, xu t phát t nguyên tắc nhân đ o thì B lu t hình s 2015 sẽ có hi u l c
trong m t s tr ng h p có l i cho ch thể bị áp d ng. V n đ này đ c thể hi n qua
kho n 3, Đi u 7 c a B lu t hình s là “Điều luật xóa bỏ một tội phạm, một hình phạt,
một tình tiết tăng nặng, quy định một hình phạt nhẹ hơn, một tình tiết giảm nhẹ mới
hoặc mở rộng phạm vi áp dụng án treo, miễn trách nhiệm hình sự, loại trừ trách nhiệm
hình sự, miễn hình phạt, giảm hình phạt, tha tù trước thời hạn có điều kiện, xóa án tích
và quy định khác có lợi cho người phạm tội, thì được áp dụng đối với hành vi phạm tội
đã thực hiện trước khi điều luật đó có hiệu lực thi hành”.
Nh v y, hi u l c v th i gian c a B lu t hình s đ c thể hi n đầy đ trong B lu t
hình s , Lu t hình s không áp d ng hi u l c tr v tr c n u vi c áp d ng b t l i cho
ch thể bị áp d ng và áp d ng hi u l c tr v tr c n u vi c áp d ng có l i cho ch thể
ph m t i.
6. Gi i thích đ o Lu t hình s
Gi i thích đ o Lu t hình s là làm sáng tỏ n i dung và ý nghĩa c a các đi u lu t. Gi i
thích lu t là m t vi c r t cần thi t. B i vì, lu t th ng đ c vi t cô đ ng nên có khi di n
đ t ch a h t tinh thần c a lu t. Do đó, cần làm sáng tỏ n i dung và ý nghĩa c a đi u lu t
để vi c áp d ng pháp lu t đ c th ng nh t.
Trong th c ti n thì có hai d ng gi i thích lu t là gi i thích chính th c và gi i thích
không chính th c. Gi i thích chính th c là gi i thích có giá trị pháp lý bắt bu c do các
c quan có thẩm quy n gi i thích lu t ti n hành. Gi i thích không chính th c là gi i
thích do các cá nhân, t ch c xã h i, chính trị th c hi n và gi i thích đó chỉ có giá trị
tham kh o.

V gi i thích chính th c:
15


Theo quy định t i điểm a, kho n 2, Đi u 16, Lu t ban hành văn b n quy ph m pháp
lu t năm 2015 thì y ban th ng v qu c h i là c quan có thẩm quy n gi i thích lu t,
d i hình th c Nghị quy t.
Bên c nh đó, Theo Đi u 21, Lu t ban hành văn b n quy ph m pháp lu t 2015 thì H i
đ ng Thẩm phán Tòa án nhân dân t i cao ban hành, nghị quy t để h ng d n vi c áp
d ng th ng nh t pháp lu t trong xét x thông qua t ng k t vi c áp d ng pháp lu t, giám
đ c vi c xét x . Đây cũng là m t tr ng h p c a gi i th c chính th c.
V gi i thích không chính th c:
Đây là vi c gi i thích c a các lu t gia, cán b nghiên c u khoa học... nó th ng đ c
thể hi n d i các d ng nh bình lu n khoa học B lu t hình s , tìm hiểu B lu t hình
s , hỏi đáp v B lu t hình s , hoặc d i d ng các bài báo, lu n án, lu n văn... Các công
trình nghiên c u này tuy không có giá trị pháp lý bắt bu c nh ng nó cũng giúp làm sáng
tỏ, nh n th c đúng đắn, khoa học v B lu t hình s . Đ ng th i, v i các gi i thích này
góp phần làm phong phú lý lu n Lu t hình s , là ngu n tài li u, lý lu n tham kh o để
các c quan gi i thích chính th c tham kh o khi ti n hành so n th o và ban hành văn
b n gi i thích chính th c.

16


Ch

ng 2.

T I PH M VÀ C U THÀNH T I PH M
1. T i ph m

1.1. Khái niệm về tội phạm trong Luật hình sự
T i ph m là m t danh t dùng để di n t m t hành vi mà con ng i cho đó là x u xa,
tai h i, đáng bị lên án và tr ng ph t22. T i ph m theo ti ng Anh là crime, xu t phát t
ti ng Latinh là crimen. Theo t điểm Hán - Vi t, t i là làm ph m pháp lu t ph i bị ph t.
Theo cách hiểu này thì t i ph m đ c dùng cho nhi u hành vi vi ph m pháp lu t. Tuy
nhiên, theo cách hiểu ngày nay thì t i ph m đ c xem là hành vi vi ph m pháp lu t v i
đầy đ d u hi u pháp lý c a nó.
Khái ni m t i ph m ra đ i t khi nào v n còn là v n đ tranh c i. Các lu t gia ph ng
Tây cho rằng, t i ph m là m t hi n t ng xã h i xu t hi n t khi có xã h i loài ng i,
phát triển và t n t i vĩnh vi n cùng xã h i loài ng i. Tuy nhiên, m t s quan điểm khác
d a trên quan điểm c a ch nghĩa Mác-Lenin khẳng định, t i ph m là m t hi n t ng xã
h i có tính lịch s và tính giai c p. T i ph m không xu t hi n cùng v i xã h i loài ng i
mà xu t hi n khi xã h i phát triển đ n m t giai đo n nh t định- có s t h u v t li u
s n xu t, c a c i v t ch t, s phân chia giai c p – Nhà n c ra đ i.
Quan điểm t i ph m xu t hi n cùng v i s xu t hi n c a xã h i loài ng i ng i là
không có c s . Theo Các Mác thì t i ph m không ph i là hành vi đ n thuần ch ng l i
cá nhân mà là hành vi ch ng l i quan h th ng trị. Trong khi đó, trong xã h i công xã
nguyên th y thì không có ch đ t h u, mọi ng i công bằng v i nhau, không có giai
c p, không có s th ng trị. Do đó, trong xã h i đó không có cái gọi là t i ph m23.
Vi c nghiên c u khái ni m t i ph m có ý nghĩa r t quan trọng trong Lu t hình s . B i
vì qua đó sẽ thể hi n b n ch t giai c p, đặc điểm kinh t , chính trị, pháp lý c a mọi qu c
gia. các n c khác nhau thì khái ni m t i ph m cũng khác nhau.
Theo các nhà lý lu n hình s ph ng Tây đ a ra các quan điểm khác nhau v khái
ni m t i ph m nh ng họ có m t điểm chung là định nghĩa t i ph m d a trên tính hình
th c c a t i ph m. Theo họ, t i ph m là hành vi do Lu t hình s quy định và bị x ph t.
Tính lu t định là d u hi u duy nh t c a t i ph m. Chẳng h n, trong B lu t hình s Pháp
năm 1810 quy định t i ph m là “hành vi bị đạo Luật hình sự cấm hoặc là hành vi bị đạo
Luật hình sự trừng trị”. Quan điểm này r t đ cao tính lu t định. Đi u này thu n l i cho
vi c áp d ng pháp lu t. Nh ng cũng vì v y mà n i dung chính trị, xã h i c a t i ph m bị
bỏ quên d n đ n s tùy ti n, ch quan trong l p pháp có thể bị tăng cao. Hành vi nh th

nào là t i ph m ph thu c vào ý chí c a nhà làm lu t.
Tuy nhiên, m t s n c theo quan điểm d a trên quan điểm bi n ch ng, đ ng trên n i
dung chính trị, xã h i và hình th c pháp lý c a t i ph m để định nghĩa v t i ph m.
22
23

Ph m Văn Beo, Lu t hình s Vi t Nam, phần chung, 2010, tr.109.
Ph m Văn Beo, Lu t hình s Vi t Nam, phần chung, 2010, tr.110.

17