ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH
Bounmina KHANTHAYONGTHONG
HOÀN THIỆN QUẢN LÝ VỐN ĐẦU TƯ
XÂY DỰNG CƠ BẢN TỪ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TẠI
TỈNH U ĐÔM XAY CỘNG HOÀ DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO
LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG
CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ
THÁI NGUYÊN - 2016
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH
Bounmina KHANTHAYONGTHONG
HOÀN THIỆN QUẢN LÝ VỐN ĐẦU TƯ
XÂY DỰNG CƠ BẢN TỪ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TẠI
TỈNH U ĐÔM XAY CỘNG HOÀ DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO
Chuyên ngành: Quản lý kinh tế
Mã số: 60.34.04.10
LUẬN VĂN THẠC SĨ THEO ĐỊNH HƯỚNG ỨNG DỤNG
Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS Nguyễn Xuân Dũng
THÁI NGUYÊN - 2016
i
LỜI CAM ĐOAN
Xin cam đoan bản luận văn này là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi,
được thực hiện trên cơ sở nghiên cứu lý thuyết và tình hình thực tiễn tại địa bàn
nghiên cứu dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS Nguyễn Xuân Dũng.
Kết quả tính toán trong luận văn là trung thực, các số liệu, tài liê ̣u trích
dẫn trong luâ ̣n văn đã được chỉ rõ nguồ n gố c.
Một lần nữa tôi xin được khẳng định về sự trung thực của lời cam đoan trên.
Thái Nguyên, ngày.....tháng......năm 2016
Tác giả luận văn
Bounmina KHANTHAYONGTHONG
ii
LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình thực hiện đề tài: “Hoàn thiện quản lý vốn đầu tư xây
dựng cơ bản từ ngân sách Nhà nước tại tỉnh U Đôm Xay Cộng hoà dân chủ
nhân dân Lào”, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, giúp đỡ, động viên của nhiều
cá nhân và tập thể. Tôi xin được bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc nhất tới tất cả các cá
nhân và tập thể đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong học tập và nghiên cứu.
Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu, Phòng Quản lý Đào tạo sau
Đại học, các khoa, phòng của Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh
- Đa ̣i học Thái Nguyên đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi về mọi mặt trong quá trình
học tập và hoàn thành luận văn này.
Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của giáo viên hướng
dẫn PGS.TS. Nguyễn Xuân Dũng
Tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ, đóng góp nhiều ý kiến quý báu của các nhà
khoa học, các thầy, cô giáo trong Trường Đa ̣i ho ̣c Kinh tế và Quản trị Kinh
doanh - Đại học Thái Nguyên.
Trong quá trình thực hiện đề tài, tôi còn được sự giúp đỡ và cộng tác của
các đồng chí các bạn lớp QLKT 11 A, tôi xin chân thành cảm ơn các bạn bè,
đồng nghiệp và gia đình đã tạo điều kiện mọi mặt để tôi hoàn thành nghiên cứu
này.
Tôi xin bày tỏ sự cảm ơn sâu sắc đối với mọi sự giúp đỡ quý báu đó.
Thái Nguyên, ngày.....tháng......năm 2016
Tác giả luận văn
Bounmina KHANTHAYONGTHONG
iii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii
MỤC LỤC ....................................................................................................... iii
DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT ....................................................... vii
DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................... viii
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ ............................................................................ ix
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Sự cần thiết nghiên cứu đề tài ....................................................................... 1
2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 2
4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ...................................................... 3
5. Kết cấu của luận văn ..................................................................................... 3
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ VỐN ĐẦU
TƯ XÂY DỰNG CƠ BẢN TỪ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC ....................... 4
1.1. Cơ sở lý luận về quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách Nhà
nước................................................................................................................... 4
1.1.1. Đầu tư ...................................................................................................... 4
1.1.2. Xây dựng cơ bản và đầu tư Xây dựng cơ bản ......................................... 8
1.1.3. Vốn đầu tư xây dựng cơ bản ................................................................. 14
1.1.4. Quản lý vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước ........................................... 16
1.2. Nội dung quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước ... 18
1.2.1. Công tác hoạch định dự án đầu tư ......................................................... 18
1.2.2. Công tác xây dựng kế hoạch vốn đầu tư ............................................... 19
1.2.3. Công tác lập, thẩm định và phê duyệt dự án đầu tư .............................. 21
1.2.4. Công tác giải phóng mặt bằng thực hiện đầu tư ................................... 22
1.2.5. Công tác quản lý thực hiện dự án đầu tư .............................................. 23
1.2.6. Công tác kiểm tra, giám sát quá trình thực hiện đầu tư ........................ 24
iv
1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý đầu tư xây dựng cơ bản từ nguồn vốn
ngân sách nhà nước ......................................................................................... 25
1.3.1. Năng lực quản lý của cơ quan Nhà nước .............................................. 25
1.3.2. Nguồn kinh phí ...................................................................................... 26
1.3.3. Thủ tục hành chính và các quy định của pháp luật ............................... 27
1.3.4. Bối cảnh kinh tế - xã hội, chính trị và các yếu tố môi trường tự nhiên 28
1.3.5. Công luận và thái độ của các nhóm có liên quan .................................. 28
1.4. Kinh nghiệm quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ NSNN của một số
tỉnh địa phương của Việt Nam và bài học rút ra cho tỉnh U Đôm Xay, CHDCND
Lào ................................................................................................................... 29
1.4.1. Kinh nghiệm quản lý vốn đầu tư XDCB từ NSNN của một số địa phương
của Việt Nam................................................................................................... 29
1.4.2. Bài học kinh nghiệm rút ra có thể vận dụng vào quản lý vốn đầu tư XDCB
từ NSNN tại tỉnh U Đôm Xay CHDCND Lào................................................ 33
Chương 2 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .............................................. 35
2.1. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................. 35
2.2. Các phương pháp nghiên cứu................................................................... 35
2.2.1. Phương pháp nghiên cứu định tính ....................................................... 35
2.2.2. Phương pháp nghiên cứu định lượng .................................................... 36
2.2.3. Phương pháp xử lý số liệu..................................................................... 38
2.2.4. Phương pháp phân tích .......................................................................... 39
2.3. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu ............................................................. 39
2.3.1. Nhóm chỉ tiêu đánh giá hiện trạng của tỉnh U Đôm Xay ..................... 39
2.3.2. Nhóm chỉ tiêu phản ánh kết quả công tác quản lý đầu tư từ NSNN tại tỉnh
U Đôm Xay CHDCND Lào ............................................................................ 39
Chương 3 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ VỐN ĐẦU TƯ XÂY DỰNG CƠ
BẢN TỪ NSNN TẠI TỈNH U ĐÔM XAY CHDCND LÀO ..................... 41
3.1. Khái quát địa bàn nghiên cứu................................................................... 41
3.1.1. Điều kiện vị trí địa lý và điều kiện tự nhiên.......................................... 41
3.1.2. Điều kiện chính trị - hành chính............................................................ 43
v
3.1.3. Điều kiện kinh tế - xã hội ...................................................................... 44
3.2. Thực trạng quản lý vốn đầu tư XDCB từ NSNN ở tỉnh U Đôm Xay
CHDCND Lào giai đoạn 2012 - 2015 ............................................................ 45
3.2.1. Đầu tư xây dựng cơ bản từ NSNN ở tỉnh U Đôm Xay ......................... 45
3.2.2. Công tác hoạch định dự án đầu tư ......................................................... 48
3.2.3. Công tác xây dựng kế hoạch vốn đầu tư tại tỉnh U Đôm Xay .............. 49
3.2.4. Công tác lập thẩm định và phê duyệt dự án đầu tư ............................... 56
3.2.5. Thực trạng công tác giải phóng mặt bằng thực hiện đầu tư .................. 58
3.2.6. Thực trạng công tác quản lý thực hiện dự án đầu tư............................. 59
3.2.7. Thực trạng công tác kiểm tra giám sát quá trình thực hiện đầu tư ....... 61
3.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý vốn đầu tư từ NSNN tại tỉnh U Đôm
Xay, Cộng hoà dân chủ nhân dân Lào ............................................................ 62
3.3.1. Nhân tố về tự nhiên ............................................................................... 62
3.3.2. Nhân tố về văn hoá, xã hội .................................................................... 62
3.3.3. Nhân tố về mặt kinh tế .......................................................................... 63
3.3.4. Về vốn đầu tư và cấp phát vốn .............................................................. 63
3.3.5. Về bộ máy quản lý và nguồn nhân lực.................................................. 65
3.3.6. Về cơ chế chính sách trong quản lý ...................................................... 66
3.4. Đánh giá chung ........................................................................................ 67
3.4.1. Kết quả đạt được ................................................................................... 68
3.4.2. Những tồn tại ......................................................................................... 71
3.4.3. Nguyên nhân của những tồn tại ............................................................ 74
Chương 4 GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ VỐN ĐẦU TƯ XDCB
TỪ NSNN TẠI TỈNH U ĐÔM XAY CHDCND LÀO ĐẾN NĂM 2020 .. 77
4.1. Định hướng, mục tiêu đầu tư xây dựng cơ bản của tỉnh U Đôm Xay đến
năm 2020 ......................................................................................................... 77
4.1.1 Định hướng chung .................................................................................. 77
4.1.2. Mục tiêu đầu tư phát triển của tỉnh đến năm 2020 ............................... 78
4.2. Một số giải pháp hoàn thiện quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân
sách Nhà nước tại tỉnh U Đôm Xay CHDCND Lào ....................................... 82
vi
4.2.1. Hoàn thiện công tác hoạch định đầu tư bằng nguồn vốn ngân sách tỉnh U
Đôm Xay ......................................................................................................... 83
4.2.2. Hoàn thiện công tác xây dựng kế hoạch vốn đầu tư ............................. 84
4.2.3. Nâng cao chất lượng của công tác thẩm định và phê duyệt dự án đầu tư ....85
4.2.4. Đổi mới và hoàn thiện công tác giải phóng mặt bằng .......................... 87
4.2.5. Hoàn thiện công tác quản lý thực hiện đầu tư....................................... 87
4.2.6. Hoàn thiện công tác kiểm tra giám sát thực hiện dự án đầu tư ............. 90
4.3. Kiến nghị .................................................................................................. 92
4.3.1. Kiến nghị đối với Chính phủ ................................................................. 92
4.3.2. Kiến nghị đối với cơ quan quản lý Nhà nước cấp trung ương .............. 93
4.3.3. Kiến nghị đối với tỉnh U Đôm Xay....................................................... 93
KẾT LUẬN .................................................................................................... 95
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 96
PHỤ LỤC ....................................................................................................... 99
vii
DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT
DN
: Doanh nghiệp
GPMB
: Giải phóng mặt bằng
GTSX
: Giá trị sản xuất
KBNN
: Kho bạc Nhà nước
KT-XH
: Kinh tế - Xã hội
MN
: Mầm non
NGO
: Viện trợ của các tổ chức phi chính phủ
NSNN
: Ngân sách nhà nước
NSTW
: Ngân sách Trung ương
QLDA
: Quản lý dự án
TNHH
: Trách nhiệm hữu hạn
TSCĐ
: Tài sản cố định
TW
: Trung ương
UBND
: Ủy ban nhân dân
VĐT
: Vốn đầu tư
XDCB
: Xây dựng cơ bản
viii
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 2.1. Khảo sát các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý Nhà nước trong đầu
tư XDCB tại tỉnh U Đôm Xay ...................................................... 36
Bảng 2.2. Khảo sát quy trình trong quản lý đầu tư từ NSNN tại tỉnh U Đôm
Xay ................................................................................................ 37
Bảng 2.3. So sánh tình hình thực hiện chi NSNN trong đầu tư XDCB so với
kế hoạch ........................................................................................ 38
Bảng 3.1. Vốn đầu tư toàn xã hội tại tỉnh U Đôm Xay (2011-2015)........... 46
Bảng 3.2. Vốn đầu tư toàn xã hội tại tỉnh U Đôm Xay hàng năm (2011 - 2015 ) 47
Bảng 3.3. Nhu cầu vốn đầu tư phát triển tỉnh U Đôm Xay giai đoạn 20112020............................................................................................... 50
Bảng 3.4. Kết quả thực hiện các dự án đầu tư bằng nguồn vốn ngân sách
nhà nước tại tỉnh U Đôm Xay giai đoạn 2012-2015 .................... 52
Bảng 3.5. Kế hoạch phân bổ vốn của một số dự án trên địa bàn tỉnh U Đôm
Xay năm 2014, 2015 ..................................................................... 53
Bảng 3.6. Kế hoạch vốn đầu tư xây dựng cơ bản của tỉnh U Đôm Xay giai
đoạn 2012- 2015 ........................................................................... 55
Bảng 3.7. Tổng hợp tiến độ giải ngân vốn đầu tư bằng nguồn ngân sách tỉnh
U Đôm Xay giai đoạn 2012-2015 ................................................. 60
Bảng 3.8 Tổng cấp phát vốn đầu tư xây dựng cơ bản thuộc NSNN ở Tỉnh
U Đôm Xay trong 5 năm (2011 -2015) ........................................ 64
Bảng 4.1. Yêu cầu về thẩm định dự án đầu tư đối với từng cấp độ quản lý ... 86
ix
DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ
Sơ đồ 1.1: Các giai đoạn đầu tư của một dự án.............................................. 12
Sơ đồ 3.1. Quy trình thẩm định báo cáo kinh tế - kỹ thuật của Sở Kế hoạch Đầu tư tỉnh U Đôm Xay ................................................................ 57
1
MỞ ĐẦU
1. Sự cần thiết nghiên cứu đề tài
Trong công cuộc xây dựng và phát triển kinh tế của đất nước, đầu tư xây
dựng cơ bản (XDCB) có vai trò hết sức quan trọng nhằm xây dựng cơ sở hạ
tầng, cơ sở vật chất cho nền kinh tế. Trong cơ cấu nguồn vốn đầu tư phát triển
thì nguồn vốn ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò chủ lực, làm nền tảng
cho các hoạt động đầu tư nói chung và đầu tư của các cơ quan, doanh nghiệp
nhà nước nói riêng. Đầu tư xây dựng cơ bản có vai trò quyết định trong việc
tạo ra cơ sở vật chất, kỹ thuật cho xã hội; nó là nhân tố quan trọng làm thay đổi
cơ cấu kinh tế, thúc đẩy sự tăng trưởng và phát triển kinh tế của mỗi một quốc
gia, mỗi địa phương. Với một lượng vốn đầu tư từ NSNN có hạn; để đáp ứng
nhu cầu ngày càng tăng của nền kinh tế thì việc hoàn thiện công tác quản lý
vốn đầu tư XDCB từ NSNN là yêu cầu bức thiết không chỉ đối với tỉnh U Đôm
Xay, mà còn đối với các địa phương khác của Lào trong giai đoạn hiện nay.
Trong thời gian qua, tỉnh U Đôm Xay cũng như các địa phương khác
đã triển khai một số dự án đầu tư XDCB thuộc nguồn vốn NSNN. Nhìn chung,
các cơ quan quản lý địa phương đã vận dụng nhiều biện pháp nhằm tăng cường
quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản nên đã có những đóng góp to lớn trong
sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội nhưng còn bộc lộ nhiều hạn chế, hiệu quả
đầu tư còn thấp; thất thoát, lãng phí trong đầu tư XDCB còn lớn và diễn ra ở
hầu hết các địa phương, trong xã hội. Mặc dù đạt được những kết quả nhất
định, nhưng do nhiều nguyên nhân khác nhau từ điểm xuất phát thấp, hệ thống
các văn bản pháp quy chưa được đồng bộ, việc triển khai ở cơ sở còn lúng
túng, lực lượng cán bộ có chuyên môn quản lý đầu tư chưa nhiều, dẫn đến tình
trạng còn nhiều sai phạm trong quản lý, hiệu quả đầu tư chưa cao...
Mặt khác, Nhà nước Lào đã và đang có nhiều chính sách đổi mới và tăng
cường quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản nói chung và vốn NSNN nói riêng.
2
Tuy nhiên, về quản lý vốn đầu tư còn nhiều vấn đề đang được đặt ra và đòi hỏi
phải nghiên cứu một cách toàn diện nhằm không ngừng hoàn thiện cơ chế quản
lý trong lĩnh vực này. Trong điều kiện nguồn vốn từ NSNN còn hạn chế thì việc
quản lý, sử dụng nhằm nâng cao hiệu quả đầu tư là một vấn đề cấp bách đặt ra
không chỉ đối với các bộ ngành quản lý vĩ mô, mà còn đối với các địa phương,
doanh nghiệp của Lào...
Chính vì vậy, tác giả đã lựa chọn đề tài: “Hoàn thiện quản lý vốn đầu
tư xây dựng cơ bản từ ngân sách Nhà nước tại tỉnh U Đôm Xay Cộng hoà
dân chủ nhân dân Lào” làm luận văn tốt nghiệp cao học, chuyên ngành quản
lý kinh tế.
2. Mục tiêu nghiên cứu
2.1. Mục tiêu chung
Trên cơ sở đánh giá thực trạng quản lý vốn đầu tư XDCB từ NSNN
trên địa bàn tỉnh U Đôm Xay giai đoạn 2012 - 2015, đề xuất các giải pháp và
kiến nghị nhằm góp phần hoàn thiện quản lý vốn đầu tư XDCB từ NSNN tại
tỉnh U Đôm Xay CHDCND Lào trong thời gian tới.
2.2. Mục tiêu cụ thể
- Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận và thực tiễn về công tác quản lý
vốn đầu tư XDCB từ NSNN.
- Đánh giá thực trạng về quản lý vốn đầu tư XDCB từ NSNN tại tỉnh U
Đôm Xay CHDCND Lào giai đoạn 2012-2015.
- Đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện quản lý vốn đầu tư
XDCB từ NSNN tại tỉnh U Đôm Xay CHDCND Lào trong thời gian tới.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu: Quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ NSNN tại
tỉnh U Đôm Xay CHDCND Lào.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi không gian: Thực trạng quản lý vốn đầu tư XDCB từ NSNN
tại tỉnh U Đôm Xay CHDCND Lào.
- Phạm vi thời gian: Giai đoạn từ năm 2012 - 2015, đề xuất giải pháp đến
năm 2020.
3
4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
Luận văn là công trình khoa học có ý nghĩa lý luận và thực tiễn thiết
thực, là tài liệu giúp hoàn thiện chính sách về quản lý vốn đầu tư từ ngân
sách Nhà nước tại tỉnh U Đôm Xay - Cộng hoà dân chủ nhân dân Lào đến
năm 2020 có cơ sở khoa học.
Luận văn nghiên cứu khá toàn diện và có hệ thống, những giải pháp
chủ yếu nhằm hoàn thiện quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách
Nhà nước tại tỉnh U Đôm Xay trong thời gian tới, có ý nghĩa thiết thực nhằm
phát triển kinh tế - xã hội trên địa bàn tỉnh U Đôm Xay và đối với các địa
phương có điều kiện tương tự của Cộng hoà dân chủ nhân dân Lào.
5. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục, danh mục tài liệu tham khảo, luận
văn gồm 4 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ
bản từ ngân sách Nhà nước.
Chương 2: Phương pháp nghiên cứu.
Chương 3: Thực trạng quản lý vốn đầu tư XDCB từ NSNN tại tỉnh U
Đôm Xay CHDCND Lào giai đoạn 2012 -2015.
Chương 4: Giải pháp hoàn thiện quản lý vốn đầu tư XDCB từ NSNN tại
tỉnh U Đôm Xay CHDCND Lào trong thời gian tới.
4
Chương 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
VỀ QUẢN LÝ VỐN ĐẦU TƯ XÂY DỰNG CƠ BẢN
TỪ NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC
1.1. Cơ sở lý luận về quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách Nhà
nước
1.1.1. Đầu tư
1.1.1.1. Khái niệm đầu tư
Theo nghĩa rộng, đầu tư có thể hiểu là quá trình bỏ vốn bao gồm cả tiền,
nguồn lực, công nghệ... để đạt được một mục tiêu hay nhiều mục tiêu đã định
trước mà các mục tiêu đó có thể là mục tiêu về chính trị, kinh tế, văn hoá, xã
hội hay chỉ là mục tiêu về nhân đạo đơn thuần [19, tr 3].
Theo nghĩa hẹp, đầu tư được hiểu cụ thể hơn và mang bản chất kinh tế,
hoạt động đầu tư mang mục đích kiếm lời, tính sinh lời là đặc trưng cơ bản và
chủ yếu của hoạt động đầu tư trong lĩnh vực kinh tế. Hoạt động đầu tư khác với
mua sắm, cất giữ hay nhằm mục đích tiêu dùng, cũng phân biệt hoạt động đầu
tư với hoạt động bỏ vốn nhằm duy trì sự hoạt động thường xuyên của các tổ
chức hoặc đảm bảo cho quá trình sản xuất được duy trì, mà hoạt động đó có thể
gọi là hoạt động sản xuất kinh doanh.
Trên quan điểm của quá trình tái sản xuất mở rộng, khái niệm đầu tư có
thể hiểu là quá trình chuyển hoá vốn thành các yếu tố cần thiết cho việc tạo ra
năng lực sản phẩm mới và các yếu tố cơ bản cho quá trình phát triển sản xuất
kinh doanh. Đây là hoạt động mang tính chất thường xuyên của mọi nền kinh
tế và là nền tảng của sự phát triển của xã hội.
Hoạt động đầu tư nhằm tạo ra năng lực sản xuất cao hơn và thông qua
nhiều nguồn vốn mà trong đó nguồn vốn tích luỹ của quá trình phát triển kinh
tế - xã hội là đặc biệt hết sức quan trọng.
5
Với cách hiểu trên đây, ngày nay nhiều nước đang đứng trước những
thách thức gay gắt cho đầu tư phát triển, do chưa có tích luỹ hoặc tích luỹ còn
quá thấp.
Đầu tư xây dựng cơ bản phải tuân thủ tính hiệu quả theo những mục tiêu
kinh tế - xã hội nhất định. Vậy hoạt động đầu tư trong các lĩnh vực đều phải
xác định được mục tiêu cụ thể về thời gian và không gian trên cơ sở phân tích,
tính toán để đảm bảo hoạt động đầu tư mang lại hiệu quả ngày càng cao.
1.1.1.2. Hình thức đầu tư
a. Đầu tư trực tiếp:
Là loại hình thức hoạt động đầu tư mà người có vốn trực tiếp tham gia
quản lý thực hiện đầu tư. Nghĩa là người bỏ vốn và người sử dụng vốn là cùng
một chủ thể. Loại hoạt động đầu tư này được người đầu tư chủ động quyết định
mục tiêu cụ thể. Các hình thức hoạt động đầu tư này được thể hiện thông qua
các loại hình như hợp đồng liên doanh, các công ty cổ phần, công ty trách nhiệm
hữu hạn...[19, tr 17].
Trong đầu tư trực tiếp có thể chia thành 2 nhóm: đầu tư chuyển dịch và
đầu tư phát triển.
Thứ nhất, đầu tư chuyển dịch:
Là sự chuyển dịch vốn từ nguồn này sang nguồn khác thông qua việc
mua bán cổ phiếu. Nhằm tăng tỷ trọng vốn để nắm quyền chi phối và quản trị
hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Việc chuyển dịch sở hữu các
cổ phần trong doanh nghiệp sẽ không làm thay đổi vốn của doanh nghiệp.
Nhưng lại có khả năng tạo ra năng lực quản lý và năng lực sản xuất kinh doanh
nhằm tạo ra sản phẩm có chất lượng cao.
Với hình thức đầu tư này người mua lại mong muốn hoạt động của doanh
nghiệp có hiệu quả cao hơn. Do đó có thể tạo ra những phương thức quản lý và
bước phát triển mới cho doanh nghiệp.
6
Thứ hai, đầu tư phát triển:
Đây là hình thức đầu tư quan trọng và chủ yếu nhất, chủ sở hữu vốn đầu
tư gắn liền với hoạt động kinh tế của quá trình đầu tư. Hình thức đầu tư này
nhằm nâng cao năng lực sản xuất hiện có để tạo ra năng lực sản xuất mới về
chất lượng. Đầu tư phát triển chính là hình thức đầu tư tái sản xuất mở rộng.
Nghĩa là quyết định đem lại việc mới để tạo ra sản phẩm mới và thúc đẩy tăng
trưởng kinh tế.
Xét trên quan điểm tổng thể nền kinh tế của khái niệm đầu tư thì đầu tư
gián tiếp hoặc đầu tư chuyển dịch không tự vận động và tồn tại lâu dài nếu
không có đầu tư phát triển. Ngược lại đầu tư phát triển có thể đạt được trên quy
mô lớn nếu có sự đóng góp tích cực của các loại hình đầu tư khác.
Một số trường hợp người ta phân loại đầu tư thành 2 nhóm: đầu tư mang
tính bắt buộc và đầu tư tự chủ.
- Đầu tư mang tính bắt buộc là loại đầu tư sản xuất nhận được thông tin
chính xác về khả năng, nhu cầu tiêu thụ sản phẩm của họ trên thị trường. Để
đáp ứng nhu cầu của thị trường một cách nhanh chóng, các nhà sản xuất quyết
định tiếp tục đầu tư để tăng năng lực sản xuất của mình nhằm tăng khối lượng
sản phẩm.
- Đầu tư tự chủ: loại đầu tư này thường xảy ra khi các nhà sản xuất quyết
định đưa ra một dây chuyền công nghệ sản xuất mới vào hoạt động, thay thế
cho dây chuyền cũ với mục tiêu là nhằm giảm chi phí sản xuất, tăng chất lượng
sản phẩm, tạo cơ hội cho sản phẩm của họ trên thị trường và tiếp cận với thị
trường mới. Loại hoạt động đầu tư này thường gắn liền với việc đổi mới công
nghệ và thường là đầu tư theo chiều sâu.
Nhà nước thường thực hiện những biện pháp can thiệp để đảm bảo cho
thị trường vốn đầu tư phát triển phù hợp với sự tăng trưởng kinh tế, cũng như
tỷ lệ điều tiết, tỷ lệ lãi suất và xây dựng các chính sách khuyến khích đầu tư
vào các lĩnh vực khác nhau cho phù hợp với mục tiêu tăng trưởng và ổn định
nền kinh tế.
7
Đầu tư xây dựng cơ bản là một lĩnh vực của hoạt động đầu tư có tác động
rất quan trọng đối với nền kinh tế và góp phần hình thành cơ cấu kinh tế hợp lý
trong từng giai đoạn phát triển của đất nước, đảm bảo tốc độ tăng trưởng kinh
tế nhanh và ổn định để nâng cao sản phẩm xã hội và thu nhập quốc dân. Mặt
khác, đầu tư xây dựng cơ bản là một trong những nhân tố có vai trò tạo nên lực
lượng sản xuất ngày càng cao và có trình độ cao hơn.
Đầu tư xây dựng cơ bản có đặc điểm là mang lại hiệu quả cho tương lai
và thể hiện trên 2 mặt sau:
Một là: Hiệu quả trực tiếp đem lại lợi ích cho người bỏ vốn đầu tư của
nền kinh tế, trong từng ngành từng vùng;
Hai là: Hiệu quả gián tiếp được đánh giá khi xem xét phạm vi chung.
Với nền kinh tế vận động theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà
nước theo định hướng XHCN, vai trò của đầu tư xây dựng cơ bản càng có ý
nghĩa rất quan trọng trong việc thúc đẩy sản xuất hàng hoá, phát triển và tăng
sức cạnh tranh trên thị trường. Nhà nước thể hiện vai trò quản lý bằng việc điều
chỉnh cơ cấu đầu tư cho phù hợp với từng giai đoạn phát triển và mục tiêu cần
đạt được về kinh tế - xã hội.
b. Đầu tư gián tiếp:
Được hiểu là hình thức bỏ vốn vào hoạt động kinh tế và người sử dụng
vốn không phải là một chủ thể mà người bỏ vốn đó không trực tiếp tham gia
vào điều hành quản lý quá trình thực hiện và vận hành các kết quả đầu tư. Loại
hình thức này người bỏ vốn không cần biết mục tiêu cụ thể của hoạt động đầu
tư mà họ chỉ cần biết là vốn của họ được sử dụng ở đâu, sử dụng như thế nào
và mục tiêu hoạt động đầu tư ra sao.
Loại hình thức hoạt động đầu tư này được biểu hiện dưới nhiều hình thức
khác nhau như việc mua chứng chỉ, đơn giá, trái phiếu, tín phiếu, cổ phiếu, ...
Hiện nay, loại hình thức đầu tư gián tiếp là loại hình thức đầu tư khá phát
triển, tuy nhiên có đặc điểm là dễ dẫn đến rủi ro. Sự rủi ro đó nằm ngay trong
quá trình đầu tư mà nhà đầu tư khó đo lường một cách chính xác nên họ cảm
thấy yên tâm khi quyết định đầu tư.
8
1.1.2. Xây dựng cơ bản và đầu tư Xây dựng cơ bản
1.1.2.1. Khái niệm
Xây dựng cơ bản và đầu tư Xây dựng cơ bản là những hoạt động với
chức năng tạo ra tài sản cố định cho nền kinh tế thông qua các hình thức xây
dựng mới , mở rộng, hiện đại hoá hoặc khôi phục các tài sản cố định.
Đầu tư xây dựng cơ bản là một bộ phận của hoạt động đầu tư, đó là việc
bỏ vốn để tiến hành các hoạt động xây dựng cơ bản nhằm tái sản xuất giản đơn
và tái sản xuất mở rộng các tài sản cố định nhằm phát triển cơ sở vật chất kỹ
thuật cho nền kinh tế quốc dân.
Do vậy đầu tư Xây dựng cơ bản là tiền đề quan trọng trong quá trình
phát triển kinh tế - xã hội của nền kinh tế nói chung và của các cơ sở sản xuất
kinh doanh nói riêng. Đầu tư Xây dựng cơ bản là hoạt động chủ yếu tạo ra tài
sản cố định đưa vào hoạt động trong lĩnh vực kinh tế - xã hội , nhằm thu được
lợi ích với nhiều hình thức khác nhau. Đầu tư Xây dựng cơ bản trong nền kinh
tế quốc dân được thông qua nhiều hình thức xây dựng mới, cải tạo, mở rộng,
hiện đại hoá hay khôi phục tài sản cố định cho nền kinh tế.
Xây dựng cơ bản là hoạt động cụ thể tạo ra các tài sản cố định (khảo
sát, thiết kế, xây dựng, lắp đặt máy móc thiết bị) kết quả của các hoạt động
Xây dựng cơ bản là các tài sản cố định, với năng lực sản xuất phục vụ nhất
định.
1.1.2.2. Đặc điểm của đầu tư xây dựng cơ bản
Đầu tư xây dựng cơ bản có những đặc điểm riêng, đòi hỏi nhà quản
lý phải nắm vững để đưa ra các quyết định quản lý phù hợp nhất. Bao gồm
các đặc điểm sau:
Thứ nhất: đầu tư XDCB là khâu mở đầu của mọi quá trình sản xuất và tái
sản xuất nhằm tạo ra năng lực sản xuất cho nền kinh tế. Đầu tư XDCB chính là
một phần tiết kiệm những tiêu dùng của xã hội thay vì những tiêu dùng lớn hơn
trong tương lai.
Để tạo ra tài sản cố định cho nền kinh tế, là những điều kiện kỹ thuật cần
thiết đảm bảo cho sự tăng trưởng và phát triển kinh tế: xây dựng hệ thống hạ
9
tầng, các nhà máy và mua sắm các thiết bị, dây chuyền công nghệ tiên tiến hiện
đại... đầu tư XDCB cần một lượng vốn lớn.
Muốn đáp ứng được điều đó, các quốc gia phải phát huy mọi tiềm năng
nguồn lực trong nước như: tiết kiệm từ nội bộ nền kinh tế, huy động mọi nguồn
lực trong các tầng lớp dân cư, đồng thời phải tìm mọi giải pháp để thu hút các
nguồn lực nước ngoài như: vốn ODA, FDI, NGO…
Xuất phát từ đặc điểm này đòi hỏi chúng ta trong việc huy động và sử
dụng vốn đầu tư XDCB phải giải quyết tốt mối quan hệ giữa tích luỹ và tiêu
dùng, nếu không giải quyết tốt mối quan hệ này sẽ xuất hiện mâu thuẫn gay
gắt giữa đầu tư và tiêu dùng.
Thứ hai: quá trình đầu tư XDCB phải trải qua một thời gian lao động
rất dài mới có thể đưa vào sử dụng được, thời gian hoàn vốn lâu vì sản phẩm
XDCB mang tính chất đặc biệt và tổng hợp. Sản xuất không theo dây chuyền
hàng loạt mà mỗi công trình dự án có kiểu cách, tính chất khác nhau lại phụ
thuộc nhiều vào yếu tố tự nhiên, địa điểm hoạt động lại thay đổi liên tục và
phân tán. Thời gian khai thác và sử dụng lâu dài, thường là 10 năm, 20 năm,
50 năm hoặc lâu hơn tuỳ thuộc vào tính chất dự án.
Quá trình đầu tư XDCB gồm 3 giai đoạn: xây dựng dự án, thực hiện dự
án và khai thác dự án.
Xây dựng dự án và thực hiện dự án là hai giai đoạn có thời gian dài
nhưng lại không tạo ra sản phẩm, đây là nguyên nhân chính gây ra mâu thuẫn
giữa đầu tư và tiêu dùng. Các nhà kinh tế cho rằng đầu tư là quá trình làm bất
động hoá một số vốn nhằm thu lợi nhuận trong nhiều thời kỳ nối tiếp sau này.
Muốn nâng cao hiệu quả vốn đầu tư XDCB cần chú ý tập trung các điều kiện
đầu tư có trọng điểm, nhằm đưa nhanh các dự án đầu tư vào khai thác sử dụng.
Khi xét hiệu quả vốn đầu tư XDCB cần quan tâm xem xét cả 3 giai đoạn
của quá trình đầu tư, tránh tình trạng thiên lệch, chỉ tập trung vào giai đoạn thực
hiện dự án, tức là việc đầu tư vào xây dựng các dự án mà không chú ý thời gian
khai thác dự án. Việc coi trọng hiệu quả kinh tế do đầu tư XDCB mang lại là hết
sức cần thiết nên phải có phương án lựa chọn tối ưu, đảm bảo trình tự XDCB.
10
Chính vì chu kỳ sản xuất kéo dài nên việc hoàn vốn được các nhà đầu tư đặc biệt
quan tâm, phải lựa chọn trình tự bỏ vốn cho thích hợp để giảm đến mức tối đa
thiệt hại do ứ động vốn ở sản phẩm dở dang.
Thứ ba: đầu tư là lĩnh vực có mức độ rủi ro lớn và mạo hiểm, đầu tư
chính là việc đánh đổi những tiêu dùng chắc chắn của hiện tại để mong nhận
được những tiêu dùng lớn hơn nhưng chưa thật chắc chắn trong tương lai,
“Chưa thật chắc chắn” chính là yếu tố rủi ro mạo hiểm.
Rủi ro trong lĩnh vực đầu tư XDCB chủ yếu do thời gian của quá trình
đầu tư kéo dài. Trong thời gian này, các yếu tố kinh tế, chính trị và cả tự nhiên
ảnh hưởng sẽ gây nên những tổn thất mà các nhà đầu tư không lường định hết
khi lập dự án. Các yếu tố bão lụt, động đất, chiến tranh có thể tàn phá các công
trình được đầu tư. Sự thay đổi chính sách như quốc hữu hoá các cơ sở sản xuất,
thay đổi chính sách thuế, mức lãi suất, sự thay đổi thị trường, thay đổi nhu cầu
sản phẩm cũng có thể gây nên thiệt hại cho nhà đầu tư.
Đặc điểm này chỉ ra rằng, muốn khuyến khích đầu tư cần phải quan tâm
đến lợi ích của các nhà đầu tư. Lợi ích mà các nhà đầu tư quan tâm nhất là hoàn
đủ vốn đầu tư cho họ và lợi nhuận tối đa thu được nhờ hạn chế và tránh được
rủi ro. Vì vậy các chính sách khuyến khích đầu tư cần quan tâm đến là ưu đãi,
miễn giảm thuế, khấu hao cao, lãi suất vốn vay thấp, cơ chế thanh toán vốn
nhanh, kịp thời…
Thứ tư: sản phẩm của đầu tư XDCB là những công trình xây dựng như
nhà máy, công trình công cộng, nhà ở, cầu cống, sân bay, cảng biển… có tính
cố định gắn liền với đất đai. Vì thế nên trước khi đầu tư các công trình phải
được quy hoạch cụ thể, khi thi công xây lắp thường gặp phải khó khăn trong
đền bù giải phóng mặt bằng, khi đã hoàn thành công trình thì sản phẩm đầu tư
khó di chuyển đi nơi khác.
Sản phẩm của đầu tư XDCB là những TSCĐ, có chức năng tạo ra sản
phẩm và dịch vụ khác cho xã hội, thường có vốn đầu tư lớn, do nhiều người,
thậm chí do nhiều cơ quan đơn vị khác cùng tạo ra.
11
Sản phẩm của đầu tư XDCB mang tính đặc biệt và tổng hợp, sản xuất
không theo một dây chuyền mà có tính cá biệt. Mỗi công trình đều có điểm
riêng nhất định. Ngay trong một công trình kết cấu các phần cũng không hoàn
toàn giống nhau. Với những công trình công nghệ cao, có vòng đời thay đổi
công nghệ ngắn như: công trình bưu chính viễn thông, công nghệ thông tin,
điện tử… thì việc thay đổi công nghệ, kiểu dáng luôn xảy ra.
Giá thành sản phẩm XDCB rất phức tạp và thường xuyên thay đổi theo
từng giai đoạn. Sản phẩm đầu tư XDCB không chỉ mang ý nghĩa kinh tế kỹ
thuật mà còn mang tính nghệ thuật. Sản phẩm đầu tư XDCB phản ánh trình độ
kinh tế, trình độ khoa học kỹ thuật và trình độ của từng giai đoạn lịch sử nhất
định của một đất nước.
Quá trình XDCB bị tác động bởi nhiều yếu tố tự nhiên như tình hình địa
chất thuỷ văn, ảnh hưởng của khí hậu thời tiết, mưa bão, động đất. Trong đầu
tư XDCB chu kỳ sản xuất thường dài và chi phí sản xuất thường lớn. Vì vậy,
chọn công trình để bỏ vốn thích hợp nhằm giảm mức tối đa thiệt hại do công
trình xây dựng dở dang là một thách thức lớn đối với các nhà thầu.
Nơi làm việc và lực lượng lao động không ổn định là điều bất lợi cho quá
trình XDCB, dẫn đến thời gian ngừng làm việc nhiều, năng suất lao động thấp,
dễ gây tâm lý tạm bợ, tuỳ tiện trong làm việc và sinh hoạt của cán bộ công nhân
công trường.
Để thực hiện một dự án đầu tư XDCB phải trải qua nhiều giai đoạn, có
rất nhiều đơn vị tham gia thực hiện. Trên một công trường có thể có hàng chục
đơn vị làm các công việc khác nhau, nhưng các đơn vị này cùng hoạt động
trên một không gian và thời gian, vì vậy trong tổ chức thi công cần phải phối
hợp chặt chẽ với nhau bằng các hợp đồng giao nhận thầu xây dựng. Tuy vậy
hiện nay cách thức giao nhận thầu chưa được cải tiến, giá bán được định trước
khi chế tạo sản phẩm. Tức là trước khi nhà thầu biết giá thành thực tế của
mình, việc ước lượng đúng đắn giá cả và phương tiện thi công rất khó khăn vì
phải dựa trên những giả thiết mà rất có thể khi thi công thực tế bị phủ định.
12
Điều phụ thuộc này buộc nhà thầu phải nắm chắc dự toán và kiểm tra
thường xuyên trong quá trình thi công.
1.1.2.3. Các giai đoạn đầu tư xây dựng cơ bản
Dự án đầu tư được hình thành và phát triển với nhiều giai đoạn riêng biệt,
nhưng gắn kết chặt chẽ với nhau, thậm chí đan xen nhau theo một tiến trình
lôgic. Mặc dù vậy, có thể nghiên cứu chúng một cách tương đối độc lập và trên
các góc độ khác nhau để hiểu chúng một cách hệ thống hơn, toàn diện hơn.
Trên cơ sở quy hoạch đã được phê duyệt, trình tự thực hiện dự án đầu tư bao
gồm 8 bước công việc, phân thành hai giai đoạn theo “Sơ đồ1.1: Các giai đoạn
đầu tư của một dự án”.
Giai đoạn I
Chuẩn bị đầu tư
Nghiên cứu cơ
hội đầu tư
Lập dự án, lập
BCKT-KT
Thẩm định và
phê duyệt dự án
Giai đoạn II
Thực hiện đầu tư
Thiết kế, lập
tổng dự toán,
dự toán
Ký kết HĐ:
xây dựng,
thiết bị
Thi công xây
dựng, đào tạo,
CN,CBKT,QL
Bàn giao, đưa vào khai thác sử
dụng
Sơ đồ 1.1: Các giai đoạn đầu tư của một dự án
Chạy thử
nghiệm thu,
quyết toán
13
Qua sơ đồ ta thấy: bước trước là cơ sở để thực hiện bước sau, giai đoạn
trước là cơ sở thực hiện giai đoạn sau. Tuy nhiên, do tính chất và quy mô của
dự án mà một vài bước có thể gộp nhau như ở giai đoạn chuẩn bị đầu tư, đối
với dự án vừa và nhỏ thì có thể không cần phải có bước nghiên cứu cơ hội đầu
tư và bước nghiên cứu dự án tiền khả thi mà xây dựng luôn dự án khả thi, thậm
chí chỉ cần lập báo cáo kinh tế - kỹ thuật đối với những dự án quá nhỏ và những
dự án có thiết kế mẫu.
Trước khi triển khai thực hiện các bước tiếp theo phải kiểm tra và đánh
giá các tổng số về kinh tế, tài chính, kỹ thuật, nếu đạt yêu cầu về các tiêu chuẩn,
quy phạm (nếu có) cho bước đó và được cấp có thẩm quyền chấp nhận mới
được thực hiện bước tiếp theo. Đáng lưu ý nhất là thực hiện trình tự theo giai
đoạn chuẩn bị đầu tư và thực hiện đầu tư dự án.
- Nội dung công việc thực hiện ở giai đoạn chuẩn bị đầu tư gồm:
+ Nghiên cứu sự cần thiết phải đầu tư và quy mô đầu tư.
+ Tiến hành thăm dò, xem xét thị trường để xác định nhu cầu tiêu thụ;
tìm nguồn cung ứng thiết bị, vật tư cho sản xuất, xem xét khả năng về nguồn
vốn đầu tư và lựa chọn hình thức đầu tư.
+ Tiến hành điều tra, khảo sát và chọn địa điểm xây dựng.
+ Lập dự án đầu tư.
+ Gửi hồ sơ dự án và văn bản của cơ quan có thẩm quyền quyết định đầu
tư, tổ chức cho vay vốn đầu tư và cơ quan có chức năng thẩm quyền lập dự án
đầu tư.
- Nội dung công việc ở giai đoạn thực hiện dự án bao gồm:
+ Xin giao đất hoặc thuê đất theo quy định của Nhà nước, mặt biển và
thềm lục địa.
+ Chuẩn bị mặt bằng xây dựng.
+ Tuyển chọn tư vấn khảo sát, thiết kế giám định kỹ thuật và chất lượng
công trình.
14
+ Phê duyệt, thẩm định thiết kế và tổng dự toán, dự toán hạng mục công
trình.
+ Tổ chức đấu thầu thi công xây lắp, thiết bị.
+ Xin giấy phép xây dựng và giấy phép khai thác tài nguyên (nếu có).
+ Ký kết hợp đồng kinh tế với nhà thầu đã trúng thầu.
+ Thi công xây lắp công trình.
+ Kiểm tra giám sát thực hiện các hợp đồng.
1.1.3. Vốn đầu tư xây dựng cơ bản
1.1.3.1. Khái niệm
Vốn đầu tư xây dựng cơ bản là toàn bộ chi phí đã bỏ ra để đạt được mục
đích đầu tư bao gồm: chi phí cho việc khảo sát quy hoạch xây dựng, chi phí
chuẩn bị đầu tư, chi phí thiết kế và xây dựng chi phí mua sắm, lắp đặt máy móc,
thiết bị và các chi phí khác được ghi trong tổng dự toán”. Các văn bản pháp luật
sau Nghị định này không đưa ra định nghĩa về vốn đầu tư XDCB nữa. Tuy
nhiên, thuật ngữ “vốn đầu tư XDCB” vẫn được sử dụng rộng rãi trong nhiều
văn bản pháp luật hiện nay [8, tr 9].
1.1.3.2. Các nguồn vốn đầu tư xây dựng cơ bản
Vốn đầu tư xây dựng cơ bản được hình thành từ các nguồn sau :
- Nguồn trong nước: đây là nguồn vốn có vai trò quyết định tới sự phát
triển kinh tế của đất nước, nguồn này chiếm tỷ trọng lớn, nó bao gồm từ các
nguồn sau :
+ Vốn ngân sách nhà nước: gồm ngân sách TW và ngân sách địa phương,
được hình thành từ sự tích luỹ của nền kinh tế, vốn khấu hao cơ bản và một số
nguồn khác dành cho đầu tư xây dựng cơ bản;
+ Vốn tín dụng đầu tư gồm: vốn của Nhà nước chuyển sang, vốn huy
động từ các đơn vị kinh tế và các tầng lớp dân cư, dưới các hình thức, vốn
vay dài hạn của các tổ chức tài chính tín dụng quốc tế và người định cư ở
nước ngoài;