Công dân với sự phát triển kinh tế

Bài 1
CÔNG DÂN VỚI SỰ PHÁT TRIỂN KINH TẾ
( 2 tiết )
I. MỤC TIÊU BÀI HỌC:
1.Về kiến thức:
- Nªu ®ỵc thÕ nµo lµ s¶n xt cđa c¶i vËt chÊt vµ vai trß cđa s¶n xt cđa c¶i vËt chÊt ®èi víi ®êi
sèng x· héi.
- Nªu ®ỵc c¸c u tè c¬ b¶n cđa qu¸ tr×nh s¶n xt vµ mèi quan hƯ gi÷a chóng.
- Nªu ®ỵc thÕ nµo lµ ph¸t triĨn kinh tÕ vµ ý nghÜa cđa ph¸t triĨn kinh tÕ ®èi víi c¸ nh©n, gia
®×nh vµ x· héi.
2.Về kiõ năng:
BiÕt tham gia x©y dùng kinh tÕ gia ®×nh phï hỵp víi kh¶ n¨ng cđa b¶n th©n.
3.Về thái độ:
- TÝch cùc tham gia x©y dùng kinh tÕ gia ®×nh vµ ®Þa ph¬ng.
- TÝch cùc häc tËp ®Ĩ n©ng cao chÊt lỵng lao ®éng cđa b¶n th©n gãp phÇn x©y dùng kinh tÕ ®Êt
níc.
II. NỘI DUNG :
1. Trọng tâm:
- Lµm râ vai trß qut ®Þnh cđa s¶n xt cđa c¶i vËt chÊt ®èi víi sù tån t¹i vµ ph¸t triĨn cđa x· héi
loµi ngêi.
- C¸c u tè cđa qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xt : søc lao ®éng, ®èi tỵng lao ®éng, t liƯu lao ®éng,
trong ®ã søc lao ®éng lµ u tè quan träng vµ qut ®Þnh nhÊt.
- Néi dung kh¸i niƯm ph¸t triĨn kinh tÕ vµ ý nghÜa cđa sù ph¸t triĨn kinh tÕ ®èi víi c¸ nh©n, gia
®×nh vµ x· héi.
2. Một số kiến thức khó:
- Kh¼ng ®Þnh s¶n xt cđa c¶i vËt chÊt lµ c¬ së tån t¹i, ph¸t triĨn cđa x· héi loµi ngêi. §©y
lµ c¬ së lÝ ln ®Ĩ gi¶i thÝch c¸c hiƯn tỵng kinh tÕ − x· héi. Bëi v×, ph¬ng thøc s¶n xt cđa c¶i
vËt chÊt lµ c¬ së n¶y sinh vµ quy ®Þnh c¸c quan hƯ x· héi, ý thøc vµ tinh thÇn cđa x· héi. Qu¸
tr×nh ph¸t triĨn cđa lÞch sư loµi ngêi lµ sù thay thÕ, kÕ tiÕp nhau cđa c¸c ph¬ng thøc s¶n xt
cđa c¶i vËt chÊt. Ph¬ng thøc s¶n xt sau tiÕn bé vµ hoµn thiƯn h¬n ph¬ng thøc s¶n xt tríc.
- Ph©n biƯt hai kh¸i niƯm : "søc lao ®éng" vµ "lao ®éng", trong ®ã "lao ®éng" lµ kh¸i niƯm cã

néi hµm réng h¬n. Søc lao ®éng míi chØ lµ kh¶ n¨ng cđa lao ®éng, cßn lao ®éng lµ sù tiªu dïng
søc lao ®éng trong hiƯn thùc. Bëi v× : §Ĩ thùc hiƯn ®ỵc qu¸ tr×nh lao ®éng th× kh«ng chØ cÇn cã
søc lao ®éng mµ cßn ph¶i cã t liƯu s¶n xt (TLSX). Hay nãi c¸ch kh¸c, chØ khi nµo søc lao
®éng kÕt hỵp ®ỵc víi t liƯu s¶n xt th× míi cã lao ®éng.
Ngêi cã søc lao ®éng mn thùc hiƯn qu¸ tr×nh lao ®éng th× ph¶i tÝch cùc, chđ ®éng t×m kiÕm
viƯc lµm. MỈt kh¸c, nỊn s¶n xt x· héi ph¶i ph¸t triĨn, t¹o ra nhiỊu viƯc lµm ®Ĩ thu hót søc lao
®éng.
- Mäi ®èi tỵng lao ®éng ®Ịu b¾t ngn tõ tù nhiªn, nhng kh«ng ph¶i mäi u tè tù nhiªn ®Ịu lµ
®èi tỵng lao ®éng. Bëi v×, chØ nh÷ng u tè tù nhiªn nµo mµ con ngêi ®ang t¸c ®éng trong qu¸
tr×nh s¶n xt nh»m biÕn ®ỉi nã cho phï hỵp víi mơc ®Ých cđa m×nh th× míi gäi lµ ®èi t ỵng lao
®éng. Nh÷ng u tè tù nhiªn mµ con ngêi cha biÕt ®Õn, cha kh¸m ph¸, cha t¸c ®éng th× cha trë
thµnh ®èi tỵng lao ®éng.
- Ranh giíi ph©n chia gi÷a ®èi tỵng lao ®éng vµ t liƯu lao ®éng lµ cã tÝnh t¬ng ®èi. Mét vËt
trong mèi quan hƯ nµy lµ ®èi tỵng lao ®éng, nhng trong mèi quan hƯ kh¸c l¹i lµ t liƯu lao ®éng.
§èi tỵng lao ®éng vµ t liƯu lao ®éng kÕt hỵp l¹i thµnh t liƯu s¶n xt. Chóng ®Ịu lµ nh÷ng u
tè cÊu thµnh tõ tù nhiªn. V× vËy, ®Ĩ ®¶m b¶o cho qu¸ tr×nh s¶n xt cđa c¶i vËt chÊt cđa x· héi
loµi ngêi thêng xuyªn ỉn ®Þnh vµ ph¸t triĨn, cÇn ph¶i n©ng cao ý thøc b¶o vƯ vµ t¸i t¹o ra tµi
nguyªn, thiªn nhiªn m«i trêng.
- Trong c¸c u tè cđa qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xt th× søc lao ®éng lµ u tè quan träng vµ
qut ®Þnh nhÊt. Bëi v×, søc lao ®éng lµ u tè gi÷ vai trß chđ thĨ, s¸ng t¹o ; lµ ngn lùc kh«ng
c¹n kiƯt ; xÐt cho ®Õn cïng th× tr×nh ®é ph¸t triĨn cđa t liƯu s¶n xt chØ lµ sù biĨu hiƯn søc s¸ng
t¹o cđa con ngêi. ChÝnh v× vËy, trªn thÕ giíi cã nh÷ng níc kh«ng giµu vỊ tµi nguyªn thiªn nhiªn
nhng l¹i cã tr×nh ®é ph¸t triĨn kinh tÕ cao nh : NhËt B¶n, Hµn Qc... v× ë nh÷ng níc nµy cã
chÊt lỵng søc lao ®éng cao. Ngỵc l¹i, cã kh«ng Ýt níc giµu tµi nguyªn thiªn nhiªn nhng kinh tÕ
chËm ph¸t triĨn v× ngn lùc con ngêi cha ®ỵc ph¸t huy.
§Ĩ ph¸t triĨn kinh tÕ - x· héi, c¸c qc gia ph¶i ®Çu t ph¸t triĨn ngn lùc con ngêi, n©ng cao
chÊt lỵng søc lao ®éng. Cã nhiỊu u tè t¸c ®éng ®Õn chÊt lỵng ngn lùc con ngêi nh : ®iỊu
kiƯn tù nhiªn, chÕ ®é chÝnh trÞ − x· héi, trun thèng v¨n ho¸, lÞch sư... nhng tríc hÕt ®Ĩ n©ng
cao thĨ lùc, trÝ t cđa con ngêi cÇn ph¶i chó ý ph¸t triĨn c¸c ngµnh s¶n xt vËt phÈm tiªu
dïng, y tÕ, gi¸o dơc, v¨n ho¸, thĨ thao... ChÝnh v× vËy, §¶ng ta ®· x¸c ®Þnh : §Çu t cho con ngêi

lµ ®Çu t cho sù ph¸t triĨn ; ph¸t triĨn khoa häc - c«ng nghƯ, gi¸o dơc vµ ®µo t¹o lµ qc s¸ch
hµng ®Çu.
- Khi ph©n tÝch néi dung cđa kh¸i niƯm "Ph¸t triĨn kinh tÕ", tríc hÕt cÇn ph©n biƯt víi kh¸i
niƯm "T¨ng trëng kinh tÕ". Trong ®ã, kh¸i niƯm ph¸t triĨn kinh tÕ lµ kh¸i niƯm cã néi hµm réng
h¬n ; hay nãi c¸ch kh¸c, t¨ng trëng kinh tÕ chØ lµ mét khÝa c¹nh, néi dung cđa ph¸t triĨn kinh
tÕ. T¨ng trëng kinh tÕ lµ u tè ®Çu tiªn, quan träng, gi÷ vai trß lµ c¬ së cđa ph¸t triĨn kinh tÕ.
Nhng ph¸t triĨn kinh tÕ kh«ng chØ biĨu hiƯn ë sù t¨ng trëng kinh tÕ mµ cßn bao hµm sù t¨ng tr-
ëng kinh tÕ dùa trªn mét c¬ cÊu kinh tÕ hỵp lÝ, tiÕn bé vµ ®i ®«i víi c«ng b»ng x· héi.
T¨ng trëng kinh tÕ lµ sù t¨ng lªn vỊ sè lỵng, chÊt lỵng s¶n phÈm vµ c¸c u tè cđa qu¸ tr×nh s¶n
xt ra nã trong mét thêi k× nhÊt ®Þnh. §Ĩ ph¶n ¸nh sù t¨ng trëng kinh tÕ, hiƯn nay trªn thÕ giíi
ngêi ta dïng tiªu chÝ : tỉng s¶n phÈm qc d©n (GNP), hc tỉng s¶n phÈm qc néi (GDP).
Tỉng s¶n phÈm qc d©n (GNP) lµ tỉng gi¸ trÞ tÝnh b»ng tiỊn cđa nh÷ng hµng ho¸ vµ dÞch
vơ mµ mét níc s¶n xt ra tõ c¸c u tè s¶n xt cđa m×nh (dï lµ s¶n xt ë trong níc hay ë
ngoµi níc) trong mét thêi k× nhÊt ®Þnh (thêng lµ mét n¨m).
- Tỉng s¶n phÈm qc néi (GDP) lµ tỉng gi¸ trÞ tÝnh b»ng tiỊn cđa toµn bé hµng ho¸ vµ dÞch vơ
mµ mét níc s¶n xt ra trªn l·nh thỉ cđa níc ®ã (dï nã thc vỊ ngêi trong níc hay ngêi níc
ngoµi) trong mét thêi k× nhÊt ®Þnh (thêng lµ mét n¨m).
So s¸nh tỉng s¶n phÈm qc d©n (GNP) víi tỉng s¶n phÈm qc néi (GDP) ta thÊy : GNP =
GDP + thu nhËp rßng tõ tµi s¶n níc ngoµi.
Thu nhËp rßng tõ tµi s¶n níc ngoµi = thu nhËp chun vỊ níc cđa c«ng d©n níc ®ã lµm viƯc ë
níc ngoµi trõ ®i thu nhËp cđa ngêi níc ngoµi lµm viƯc t¹i níc ®ã.
III.PHƯƠNG PHÁP :
- Thảo luận nhóm, lớp, thuyết trình, đàm thoại, trực quan,…
IV.PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC:
CÇn dïng c¸c dơng cơ d¹y häc trùc quan nh s¬ ®å, biĨu b¶ng, hc ®Ìn chiÕu...
VÝ dơ :
 S¬ ®å vỊ mèi quan hƯ gi÷a 3 u tè cđa qu¸ tr×nh s¶n xt :
Søc lao ®éng → T liƯu lao ®éng→ §èi tỵng lao ®éng ⇒ S¶n phÈm
 S¬ ®å vỊ c¸c bé phËn hỵp thµnh cđa tõng u tè s¶n xt :
ThĨ lùc

+ Søc lao ®éng :
TrÝ lùc
C«ng cơ lao ®éng
+ T liƯu lao ®éng : HƯ thèng b×nh chøa cđa s¶n xt
KÕt cÊu h¹ tÇng s¶n xt
Lo¹i cã s½n trong tù nhiªn
+ §èi tỵng lao ®éng :
Lo¹i ®· tr¶i qua t¸c ®éng cđa lao ®éng.
 S¬ ®å vỊ néi dung cđa ph¸t triĨn kinh tÕ
T¨ng trëng kinh tÕ
+ Ph¸t triĨn kinh tÕ : C¬ cÊu kinh tÕ hỵp lÝ
C«ng b»ng x· héi

V. TIẾN TRÌNH LÊN LỚP :
1. Ổn đònh tổ chức lớp :
2. Giảng bài mới:
Cuộc sống của con người gắn liền với nhiều hoạt động: kinh tế, chính trò, văn hoá, giáo dục, y tế,
…Các hoạt động này thường xuyên tác động lẫn nhau. Xã hội càng phát triển thì các hoạt động đó
càng đa dạng, phong phú. Song, để hoạt động được, con người phải tồn tại. Muốn tồn tại, con
người phải có thức ăn, đồ mặc, nhà ở, phương tiện đi lại, tư liệu sinh hoạt,…Để có những cái đó,
phải có hoạt động sản xuất ra của cải vật chất – hoạt động kinh tế.
Bài 1 sẽ giúp ta hiểu được vai trò, ý nghóa to lín sù ph¸t triĨn kinh tÕ ë níc ta hiƯn nay. Mçi ngêi
d©n ViƯt Nam ph¶i cã tr¸ch nhiƯm, qut t©m gãp phÇn chiÕn th¾ng ®ãi nghÌo, l¹c hËu ®Ĩ ®a níc ta
tiÕn lªn ®i kÞp c¸c níc ph¸t triĨn.
Phần làm việc của Thầy và Trò Nội dung chính của bài học
Tiết 1.
Hoạt động 1 : Thảo luận nhóm + Giảng giải.
Mục tiêu: Nªu ®ỵc thÕ nµo lµ s¶n xt cđa c¶i vËt
chÊt vµ vai trß cđa s¶n xt vËt chÊt ®èi víi ®êi
sèng x· héi.

GV đặt vấn đề:
Để tồn tại và phát triển, con người phải sản xuất
và sản xuất với quy mô ngày càng lớn. Sự phát
triển của hoạt động sản xuất là tiền đề, là cơ sở
thúc đẩy việc mở rộng các hoạt động khác của xã
hội.
GV nêu câu hỏi thảo luận:
- Thế nào là sản xuất vật chất? Ví dụ minh hoạ.
(Nhóm 1,2)
- Vai trò của sản xuất vật chất đối với sự phát
triển của xã hội? (Nhóm 3,4)
HS thảo luận nhóm.
Đại diện 2 nhóm trình bày, các nhóm khác nhận
xét, bổ sung.
GV nhận xét, nhấn mạnh các ý:
− S¶n xt ra cđa c¶i vËt chÊt ®Ĩ duy tr× sù tån t¹i
cđa con ngêi vµ x· héi loµi ngêi.
1. Sản xuất của cải vật chất:
a. Thế nào là sản xuất của cải vật chất?
Sản xuất của cải vật chất là sự tác động của
con người vào tự nhiên, biến đổi các yếu tố của
tự nhiên để tạo ra các sản phẩm phục vụ cho nhu
cầu của mình.
b. Vai trò của sản xuất của cải vật chất:
Sản xuất vật chất là cơ sở của sự tồn tại và
phát triển của xã hội, xét đến cùng quyết đònh
toàn bộ sự vận động của đời sống xã hội.
− Th«ng qua lao ®éng s¶n xt, con ngêi ®ỵc c¶i
t¹o, ph¸t triĨn vµ hoµn thiƯn c¶ vỊ thĨ chÊt vµ tinh
thÇn.

− Ho¹t ®éng s¶n xt lµ trung t©m, lµ tiỊn ®Ị thóc
®Èy c¸c ho¹t ®éng kh¸c cđa x· héi ph¸t triĨn.
− LÞch sư x· héi loµi ngêi lµ mét qu¸ tr×nh ph¸t
triĨn vµ hoµn thiƯn liªn tơc cđa c¸c ph¬ng thøc s¶n
xt cđa c¶i vËt chÊt, lµ qu¸ tr×nh thay thÕ ph¬ng
thøc s¶n xt cò ®· l¹c hËu, b»ng ph¬ng thøc s¶n
xt tiÕn bé h¬n.
GV kết luận, chuyển ý:
Hiểu thế nào là sản xuất của cải vật chất và vai
trò của nó, là cơ sở để xem xét, giải thích nguồn
gốc sâu xa của mọi hiện tượng diễn ra trong đời
sống xã hội, đặc biệt, giúp chúng ta hiểu được
nguyên nhân cơ bản của quá trình phát triển lòch
sử xã hội loài người là sự thay thế nhau của các
phương thức sản xuất của cải vật chất.
Hoạt động 2 : Đàm thoại + Trực quan.
Mục tiêu: Nªu ®ỵc c¸c u tè c¬ b¶n cđa qu¸ tr×nh
lao ®éng s¶n xt vµ mèi quan hƯ gi÷a chóng.
GV hỏi:
- Để thực hiện một quá trình sản xuất, cần phải có
những yếu tố cơ bản nào?
HS phát biểu .
GV tr×nh bµy s¬ ®å vỊ mèi quan hƯ gi÷a c¸c u tè
cđa qu¸ tr×nh s¶n xt : Søc lao ®éng → T liƯu lao
®éng → §èi tỵng lao ®éng ⇒ S¶n phÈm.
GV giúp HS ph©n tÝch tõng u tè :

Søc lao ®éng.
GV vẽ s¬ ®å c¸c u tè hỵp thµnh søc lao ®éng bao
gåm : thĨ lùc vµ trÝ lùc.

GV yªu cÇu HS trả lời các câu hỏi sau:
- Thể lực là gì?
- Trí lực là gì?
- Mối quan hệ giữa thể lực và trí lực? Chøng minh
r»ng: thiÕu mét trong hai u tè th× con ngêi kh«ng
thĨ cã søc lao ®éng.
- Phân biệt sức lao động và lao động?
GV khắc sâu kiến thức khi ph©n tÝch kh¸i niƯm
"lao ®éng": nhÊn m¹nh tÝnh cã mơc ®Ých, cã ý thøc
trong ho¹t ®éng lao ®éng cđa con ngêi, lµ phÈm
chÊt ®Ỉc biƯt cđa con ngêi so víi loµi vËt. Mét sè
khÝa c¹nh thĨ hiƯn tÝnh cã ý thøc cđa con ngêi trong
lao ®éng lµ : lao ®éng cã kÕ ho¹ch, tù gi¸c, s¸ng t¹o
ra ph¬ng ph¸p vµ c«ng cơ lao ®éng, cã kØ lt vµ
2. Các yếu tố cơ bản của quá trình sản xuất:

a. Sức lao động:
Sức lao động là toàn bộ những năng lực thể
chất và tinh thần của con người được vận dụng
vào quá trình sản xuất.
céng ®ång tr¸ch nhiƯm...
GV hái :
-T¹i sao nãi søc lao ®éng míi chØ lµ kh¶ n¨ng, cßn
lao ®éng lµ sù tiªu dïng søc lao ®éng trong hiƯn
thùc ?
HS trả lời.
GV giảng giải:
Bëi v×, chØ khi søc lao ®éng kÕt hỵp víi t liƯu s¶n
xt th× míi cã qu¸ tr×nh lao ®éng. V× vËy, ngêi cã
søc lao ®éng mn thùc hiƯn qu¸ tr×nh lao ®éng th×

ph¶i tÝch cùc t×m kiÕm viƯc lµm, ®ång thêi x· héi
ph¶i t¹o ra ®ỵc nhiỊu viƯc lµm ®Ĩ thu hót søc lao
®éng.

§èi t ỵng lao ®éng .
GV x¸c ®Þnh ®èi tỵng lao ®éng lµ mét bé phËn cđa
giíi tù nhiªn mµ con ngêi ®ang t¸c ®éng vµo nh»m
biÕn ®ỉi nã cho phï hỵp víi mơc ®Ých cđa m×nh.
GV ®a ra s¬ ®å ph©n chia ®èi tỵng lao ®éng thµnh
hai lo¹i: loại có sẵn trong tự nhiên và loại đã trải
qua tác động của lao động.
GV yêu cầu HS trả lời các câu hỏi:
- Tìm vÝ dơ minh ho¹ vỊ hai loại ®èi tỵng lao ®éng?
- Mäi ®èi tỵng lao ®éng ®Ịu b¾t ngn tõ tù nhiªn,
nhng cã ph¶i mäi u tè tù nhiªn ®Ịu lµ ®èi tỵng
lao ®éng kh«ng ?
GV giảng giải:
Cùng với sự phát triển của lao động sản xuất và
khoa học kỹ thuật, đối tượng lao động ngày càng
đa dạng, phong phú. Con người ngày càng tao ra
những nguyên vật liệu nhân tạo có tính năng theo
ý muốn. Tuy nhiên, những nguyên vật liệu đó
cũng đều có nguồn gốc từ tự nhiên. V× vËy, trong
qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xt vµ trong ®êi sèng h»ng
ngµy mäi ngêi cÇn cã ý thøc sư dơng hỵp lÝ vµ b¶o
vƯ tµi nguyªn thiªn nhiªn, m«i trêng sinh th¸i
 T liƯu lao ®éng .
GV ®a ra s¬ ®å vỊ c¸c bé phËn hỵp thµnh t liƯu lao
®éng : c«ng cơ s¶n xt, hƯ thèng b×nh chøa cđa s¶n
xt, kÕt cÊu h¹ tÇng s¶n xt.

GVyªu cÇu HS trả lời các câu hỏi:
- Tìm ví dụ minh hoạ các loại t liƯu lao ®éng ë mét
sè ngµnh , nghề trong x· héi?
- Loại tư liệu lao động nào giữ vai trò quyết đònh?
GV giảng giải:
+ Trong t liƯu lao ®éng, c«ng cơ s¶n xt lµ u tè
quan träng vµ qut ®Þnh nhÊt, thĨ hiƯn râ nÐt nhÊt
tr×nh ®é ph¸t triĨn kinh tÕ − x· héi cđa mét qc
gia. KÕt cÊu h¹ tÇng s¶n xt ph¶i ®i tríc mét bíc
b. Đối tượng lao động:
Đối tượng lao động là những yếu tố của tự
nhiên mà lao động của con người tác động vào
nhằm biến đổi nó cho phù hợp với mục đích của
con người.
c. Tư liệu lao động:
Tư liệu lao động là một vật hay hệ thống những
vật làm nhiệm vụ truyền dẫn sự tác động của
con người lên đối tượng lao động, nhằm biến đổi
đối tượng lao động thành sản phẩm thoả mãn
nhu cầu của con người.