bài giảng Tấm Cám, ngữ văn 10

BÀI 13
TẤM CÁM (Tiết 16-17)
I.

MỤC TIÊU BÀI HỌC: Sau bài học, học sinh đúc kết được:

1. Kiến thức:
- Các đặc trưng cơ bản, quan trọng của thể loại Truyện Cổ Tích thông qua tác phẩm tiêu
biểu nhất: Tấm Cám.
- Từ các đặc trưng cơ bản, hiểu và giải thích được các vấn đề, dữ kiện cụ thể của tác
phẩm.
- Cách ứng xử nghệ thuật và tư tưởng của nhân dân thông qua truyện Tấm Cám.
2. Tư tưởng:
- Bồi dưỡng niềm tin, tính hướng thiện của học sinh. Hiểu được thêm một cách phong
phú và chân thật về đời sống dân tộc.
-Thay đổi cách nhìn nhận về một tiết học gò bó, hạn chế trao đổi, tương tác với giáo viên
và thành viên trong lớp.
3. Kĩ năng:
- Rèn luyện kĩ năng tự trình bày: nói, viết, thảo luận/tranh luận bảo vệ ý kiến...
- Rèn luyện kĩ năng hoạt động độc lập, hoạt động nhóm
- Rèn luyện kĩ năng tự giác học tập, tìm kiếm thông tin.
- Rèn kĩ năng đọc, kể, phân tích nhân vật qua mâu thuẫn, xung đột trong truyện cổ tích
thần kì.
4. Một số phương pháp giảng dạy
-Phương pháp Bàn Tay Nặn Bột (chủ đạo), kết hợp các kỹ thuật:
+Pháp vấn
+Làm việc nhóm
+Phản biện, phản bác
+Khái quát, tóm lược nội dung
+ ….
5. Chuẩn bị

-SGK Ngữ Văn 10 tập 1; Sách Giáo Viên, Ngữ Văn 10 tập 1
-Giáo án Word, Giáo án PowerPoint
-Tài liệu cá nhân dành cho Học viên (HV)
-Máy chiếu, màn chiếu, laptop, bảng


PHÁP VẤN, TRAO ĐỔI NỘI DUNG

II.

Thời
gian

Hoạt động của GV

Hoạt động của HS

Nội dung bài học

HD1: DẪN NHẬP:
Tiết trước, chúng ta đã được
“cọ xát” với truyện cổ tích
Tấm Cám thông qua các hoạt
động cụ thể như diễn kịch,
vẽ, sáng tác kết thúc mới cho
truyện ..v.v. Tuần này, dựa
trên những cảm nhận ban
đầu của mình, thầy trò chúng
ta sẽ tiến hành thảo luận,
chia sẻ về truyện cổ tích này.

Điều này sẽ giúp chúng ta
phần vừa hiểu hơn về truyện
Tấm Cám, phần giúp các anh
chị có được một cách khái
quát những đặc điểm quan
trọng của thể loại truyện cổ
tích, thông qua tác phẩm, và
đặc biệt là hình tượng nhân
vật trung tâm – Tấm.
HD2: CỦNG CỐ LẠI KIẾN
THỨC VỀ TRUYỆN CỔ
TÍCH THẦN KÌ
-

Các anh chị có thể cho tôi
một khái niệm cơ bản về Học viên xem thêm nội
truyện cổ tích không? (lọc dung Tiểu Dẫn
ý kiến, tóm lược lại nhanh (SGK,65); phát biểu
cho học viên những ý
chính)

I.Truyện cổ tích
1. Khái niệm cơ bản
- Truyện truyền miệng dân gian
- Kể lại những câu chuyện tưởng
tượng xoay quanh một số nhân
vật quen thuộc
(nhân vật tài giỏi , nhân vật dũng
sĩ, người mồ côi, người em út,
người con riêng, người nghèo

khổ, con vật..)
2. Truyện cổ tích Tấm Cám

Qua ý kiến phát biểu của
các anh chị chúng ta có
thấy thêm một đặc trưng về
thể loại, các anh chị có
HV theo dõi phần Tiểu
nhận ra không?
Dẫn qua sự gợi mở của
(yếu tố thần kì, kết cấu, mâu

-

-Tấm Cám thuộc Cổ tích thần kì
+Có yếu tố thần kì
+Kết cấu: nhân vật chính (là
những người bình thường hoặc
bất hạnh trải qua hoạn nạn, cuối


thuẫn/xung đột gia đình..)

GV

cùng được hưởng hạnh phúc)
+Mâu thuẫn/xung đột gia
đình, xã hội thể hiện sự đấu
tranh giữa cái thiện và cái ác.
Cái thiện luôn chiến tháng cái ác,

cái ác bị trừng trị tận gốc.
II.Những vấn đề cơ bản trong
cổ tích Tấm Cám
1. Nhân vật

HD3: Hướng dẫn trao đổi
chi tiết (phần thuyết trình
của nhóm Diễn Viên)
-

Theo dõi toàn truyện, ta
thấy những nhân vật chính
trong truyện là những ai?
Họ như thế nào?

-

Giữa họ có mâu thuẫn/xung
đột gì không?

HV phát biểu
(HV có thể sẽ nêu ra cả
các nhân vật phụ, cần
chú ý định hướng)

Nhóm Diễn Viên thuyết
trình

-

Mâu thuẫn đầu tiên xuất
phát từ việc gì?

HV cả lớp suy nghĩ phát
biểu

GV cung cấp (trên
PowerPoint) Bảng Hệ

-Tấm <>Cám (hai chị em cùng
cha khác mẹ)
Tấm<>dì ghẻ (dì ghẻ và con
chồng)
-Mâu thuẫn Tấm<>Cám là chủ
yếu, xuyên suốt toàn truyện,
ngày càng quyết liệt. mâu thuẫn
Dì ghẻ<>Con chồng chỉ đóng
vai trò bổ sung, phụ trợ, không
liên tục.
=> Mâu thuẫn gia đình
-Mâu thuẫn/xung đột Tấm-Mẹ
con Cám được chia thành các
chặng nhỏ:
a/Bắt cua – Chăn trâu – Xem
hội – Thành hoàng hậu
b/4 lần bị giết -> 4 lần hóa
thân
c/Trả thù

-

Sau khi trở thành hoàng
hậu, mậu thuẫn/xung đột
Tấm-Mẹ con Cám giảm đi
hay ngược lại? Vì sao?

thống Đối sánh cho HV

Nhóm Diễn Viên trả lời

-

Vì sao trong đoạn hóa thân
của Tấm (chim vàng anh,
xoan đào, khung cửi, quả
thị) không thấy Bụt xuất
hiện? Sao không thấy Tấm
khóc?

Nhóm Diễn Viên đưa ý
kiến (nếu chưa đi sát
định hướng ban đầu, có
thể tìm câu trả lời từ
nhóm khác)

-Sau khi trở thành hoàng hậu,
mâu thuẫn/xung đột càng phát
triển. Không còn là xung đột gia
đình nữa mà đã trở thành xung

đột Mất-Còn mang tính xã hội.
Nhằm một mục đích là ngôi vị
hoàng hậu.
- Sau khi Tấm chết - cái chết Bụt
đã đứng ngoài, yếu tố thần kỳ đã
tham gia vào cuộc đời cô ở một
dạng khác, với một dụng ý khác
=> Yếu tố thần kì nằm ngay
trong con người Tấm. là sáng tạo
trong những ước mơ của
người lao động -> mong muốn
những con người bất hạnh có thể
tự giải quyết lấy vấn đề của
mình, đấu tranh cho chính nghĩa.


+ Nhân vật chính (Tấm)
là nhân vật bất hạnh. Về mặt xã
hội, họ bị ngược đãi, bị thiệt thòi
về quyền lợi. Về mặt tính cách,
họ trọn vẹn về đạo đức nhưng
thường chịu đựng. Nhân vật
chính trải qua thử và đổi đời,
được hạnh phúc.
+ Nhân vật phụ (Vua,
Bụt). Nhân vật vua có liên quan
tới phần thưởng dành cho nhân
vật chính Lực lượng thần kỳ
(Bụt) là nhân vật trợ thủ.

-Sao nhà vua không nói gì khi
vợ mình bị hại?

-

HV có thể sẽ chỉ dựa vào
phần trả lời câu hỏi
trước để trả lời. Cần
định hướng thêm về mâu
thuẫn giai cấp.

Nhân vật nhà vua là nhân vật
chức năng. Vừa là một món
quà cho Tấm, vừa gián tiếp
thể hiện mâu thuẫn ngầm
giữa nhân dân và tầng lớp
thống trị.


HD4: Yếu tố thần kì (Phần
thuyết trình nhóm Showbiz)

2, Yếu tố thần kì

Chi tiết đầu tiên để bắt đầu
các yếu tố thần kì chính là
hình ảnh con cá bống. Cá
bống là điều thần kì khi giỏ
cá đã bị trút hết, còn sót lại.
Cá bống chính là cái lương

duyên gặp gỡ Bụt của Tấm.

-

Vậy theo anh chị, con cá
bống còn sót lại trong giỏ
có ý nghĩa gì?

Nhóm Showbiz suy nghĩ
cử đại diện trả lời

-Yếu tố đầu tiên của yếu tồ thần
kì, sự giúp đỡ ban đầu của Bụt –
cá bống.

-

Những hình ảnh: cá bống,
con gà, đàn chim, đặc biệt
là chiếc giày đánh rơi của
Tấm có ý nghĩa gì?

HV có thể sẽ đưa ra lý
do “đơn giản cổ tích là
vậy” , hư cấu… GV cần
liên kết với đặc trưng thể
loại của Cổ Tích, cũng
như ước muốn gian gian
qua cổ tích để định
hướng HV

- Yếu tố thần kỳ là chìa khóa giải
quyết khó đối với Tấm.
+ Khi Tấm bị Cám lừa đổ
mất giỏ cá
+ Khi Tấm bị mẹ con dì
ghẻ lừa giết thịt Bống
+ Khi Tấm bị bắt phải nhặt
riêng thóc lẫn gạo trong ngày đi
xem hội, rồi đến cả những váy
áo và đôi giày
-Chiếc giày là một hình ảnh đẹp,
độc đáo, vì nó không chỉ là sự
tưởng tượng đẹp mà còn là cầu
nối, cái cớ so sánh với Cám, mở
màn cho việc gặp vua và hàng
loạt bi kịch sau đó.


-

Vai trò của Bụt trong
truyện có ý nghĩa gì?

Tấm đã được Bụt giúp sức

-Nhân vật Bụt đóng vai trò yếu
tố thần kì, hiện ra kịp thời trợ
giúp tìm cách giải quyết khó
khan, bế tắc của nhân vật bất

hạnh. -> Tạo sự hấp dẫn cho cổ
tích (vô lý và có lý)

 Yếu tồ thần kì là “một thứ
gia vị không thể thiếu”, là
bản chất nghệ thuật của
truyện cổ tích.
+Đóng vai trò xúc tác, tạo sự
hấp dẫn cho câu chuyện.
+Là phương tiện để quần
chúng nhân dân sở hữu sức
mạnh, luôn mong muốn chống
lại cái ác.
+Là hình tượng sáng tạo của
dân gian, mang màu sắc tư tưởng
tôn giáo.
3, Vấn đề Thiện-Ác/ cái kết
trong truyện

HD5: Vấn đề Thiện thắng
Ác, kết quả đấu tranh (Phần
thuyết trình nhóm Nhà Văn)

-Cảm nhận của anh chị về kết
truyện này ra sao?

HV có thể sẽ phản đối
kết truyện theo nguyên

bản, hoặc đưa ra một kết
truyện mới. GV cần dẫn
giải và phân tích cho HV
thấy được sự lựa chọn
đó sẽ dẫn đến sự biến
chuyển gì trong cốt
truyện.

-Cái chết của mẹ con Cám là kết
quả của cách ứng xử của con
người – con người. Yếu tố thần
kì hoàn toàn nhường chỗ cho con
người quyết định.
-Chúng ta cần phải tôn trọng
nguyên tắc sáng tác và mục đích
sáng tác cổ tích của dân gian. Cổ
tích ra đời là để nhân dân gửi
gắm ước mơ, khát vọng và tư
tưởng của mình nơi những con
người bé nhỏ, lương thiện, có số
phận hẩm hiu chịu nhiều bất
công.
-Ước mơ lớn nhất là cái thiện
phải chiến thắng được cái ác và
những người lương thiện phải
được hưởng cuộc sống hạnh


phúc, cái ác phải bị trừng trị tận
gốc và bị đẩy lùi ra khỏi đời

sống xã hội.

-Ước mơ cái thiện thắng cái
ác, cái ác phải bị trừng trị thích HV suy nghĩ theo cảm
đáng trong truyện cổ tích có bị nhận sơ khởi, trả lời.
hiểu sai lệch khi Tấm giết Cám
dã man?

-

Bốn lần giết Tấm chứng tỏ
điều gì nơi mẹ con Cám?
Vì sao Tấm không chết?

Khai thác tiếp dòng suy
nghĩ của HV từ câu hỏi
trước, khơi gợi suy nghĩ
ban đầu của HV để HV
có thể cảm nhận và đối
sánh lại.
HV suy nghĩ trả lời. GV
định hướng cho HV thấy
được triết lý xã hội được
thể hiện.

-Hành động của Tấm là một tất
yếu trong cuộc đấu tranh giữa
cái thiện với cái ác, đồng thời
cũng là cuộc đấu tranh chống lại
những áp bức bất công trong xã

hội. => Sẽ không hiểu sai lệch
khi nắm bắt và hiểu về tư tưởng
của Cô Tích.
-Cái ác luôn thường trực và đối
trọng, hòng tiêu diệt những mầm
thiện. Sự đấu tranh thiện-ác
trong xã hội luôn tiếp diễn. Mẹ
con Cám là sự phản ánh cụ thể.
-Sự tồn tại bền bỉ của Tấm qua
các lần hóa thân chứng tỏ một
triết lý sâu sắc: Cái thiện luôn
được đề cao và bất diệt. Vì cái
thiện luôn chống lại cái ác.
=> Một triết lý xã hội của tác giả
dân gian muốn gửi gắm.

GV kết hợp phân tích
bảng xung đột mâu
thuẫn (chặng 2) trên
slide PP
HD6: Sự sáng tạo của tác giả
dân gian (Phần thuyết trình
nhóm Họa Sĩ )
Như anh chị thấy, việc sáng
tạo ra những yếu tố thần kì
hay những chi tiết mấu chốt
trong diễn tiến câu chuyện,
như việc giết Tấm nhiều lần

4, Sự sáng tạo trong cốt truyện

cổ tích

HV chú ý lắng nghe.


và song hành là sự hóa thân
của Tấm. Điều này cho ta
thấy được sự sáng tạo của
quần chúng nhân dân đối với
câu chuyện, góp phần cho sự
hấp dẫn cũng như hàm ẩn
triết lý.
-Bốn lần hóa thân chứng tỏ
điều gì ở Tấm?

-Tại sao sau khi bị giết, Tấm
lại hóa thân đến 4 lần theo
trình tự: chim vàng anh, cây
xoan đào, khung cửi, quả thị
(cô Tấm)

Vì sao đến khi hóa thân thành
quả thị, Tấm mới trở về được
là con người, về được với nhà
vua?

HV suy nghĩ trả lời

GV kết hợp phân tích
qua bảng mâu thuẫn

(chặng 2) và viết bảng

HV suy nghĩ trả lời

-Tấm bị vùi dập bao lần, mỗi lần
bị đánh ngã thì lại vùng lên.
Trong cõi sinh, cũng như cõi tử,
Tấm luôn đấu tranh dai dẳng với
cái ác, không chịu đầu hàng.
=> Nhân vật tiêu biểu cho tinh
thần đấu tranh giai cấp triệt để,
đấu tranh đến cùng của nông
dân. Đời đời kiếp kiếp không
chịu ách thống trị.
-Có sự tiến hóa về chất một cách
đa dạng: động vật-thực vật-đồ
dung-con người. Sức mạnh của
cái thiện (kinh nghiệm) sẽ càng
tang lên khi đương đầu với cái
ác.
-Khi cần thiết thì ngay cả những
vật vô tri bé nhỏ cũng đứng về
cái thiện và che chở cho cái thiện
để đấu tranh cho quyền sống và
quyền hạnh phúc chính đáng của
con người.
=>Sức sống và sự trỗi dậy mãnh
liệt của con người trước sự vùi
dập, tấn công của thế lực thù
địch.

- Sự sáng tạo mang tính nhân
văn của tác giả dân gian. Khi hoá
thân vào quả thị và náu mình
trong nhà bà lão (nghĩa là về
giữa nhân dân) thì Tấm mới
được sống yên. Đó vừa là sự bù
đắp cho hoàn cảnh côi cút của
Tấm, vừa thể hiện sự hiệp nhất


của quần chúng với cái thiện.
=> Duy trì tính thần kì của thể
loại cổ tích nhưng đã sáng tạo
một cách nhân văn hơn.
III, TỔNG KẾT
1, Chủ đề truyện/ Nội Dung

HD7: TỔNG KẾT
-Anh chị hiểu thế nào về chủ
đề của truyện này?

GV kết hợp trình chiếu
mindmap trên PP cho
HV thấy khái quát được
vấn đề của bài học.
-Đặc sắc nghệ thuật của truyện
này là gì?

III.

-Sức sống mãnh liệt của con
người trước sự vùi dập, tấn công
của cái ác. Đó là sức mạnh Thiện
thắng Ác qua cuộc đấu tranh
không khoan nhượng, đến cùng.
-Chiến thắng của cái thiện thể
hiện ước mơ và tinh thần lạc
quan của nhân dân.
2, Nghệ thuật
-Cốt truyện li kì, hấp dẫn, sự
tham gia của các yếu tố kì diệu:
sự xen kẽ các câu văn vần, khắc
họa vẻ đẹp hình tượng nhân vật
Tấm: yếu đuối- thụ động đến
chủ động kiên quyết đấu tranh
giành lại cuộc sống và hạnh phúc
cho mình.

RÚT KINH NGHIỆM

………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………
DUYỆT GIÁO ÁN

GIÁO VIÊN