Lý luận về thể loại tiểu thuyết trong nghiên cứu, phê bình văn học Việt Nam nửa đầu thế kỷ XX

IăH CăQU CăGIAăHÀăN I
TR NGă

IăH CăKHOAăH CăXÃăH IăVÀăNHỂNăV Nă

NGUY NăTH ăKI UăANH

LÝăLU NăV ăTH ăLO IăTI UăTHUY Tă
TRONGăNGHIểNăC U,ăPHểăBÌNHăV NăH Că
VI TăNAMă
N Aă

UăTH ăK ăXXă

LU NăỄNăTI NăS ăNG ăV N

HÀăN Iă- 2005


IăH CăQU CăGIAăHÀăN I
TR NGă

IăH CăKHOAăH CăXÃăH IăVÀăNHỂNăV N

NGUY NăTH ăKI UăANH

LÝăLU NăV ăTH ăLO IăTI UăTHUY Tă
TRONGăNGHIểNăC U,ăPHểăBÌNHăV NăH Că
VI TăNAMă
N Aă UăTH ăK ăXXă
Chuвênăngрnh:ăLýăthuв tăvрăl Мhăs ăv năh Мăă

Mуăs :ă50401

LU NăỄNăTI NăS ăNG ăV N

NG IăH NGăD NăKHOAăH C

PẢS.TS Ph m Quang Long

HÀăN Iă- 2005


L iăcamăđoan
TôiăxinăМamăđoanăđсвălрăМôngătrыnhănghiênăМ uăМ aăriêngătôi.ăCпМă
lu năđi m,ăk tăqu ănêuătrongălu năпnălрătrungăth МăvрăМhaăt ngăđ Мăaiă
МôngăЛ ătrongăЛ tăМ ăm tăМôngătrыnhănрo.
TпМăgi ălu năпn


M CăL C
M ă

Trang

Uầầầầầầầầầầầầầầầ.ầầầầầầầ.

7

1.ăLỦădoăch năđ ătài
ầầầầầầầầầầầầ.ầầầầầầ.ầ

7

2.ăL chăs ăv năđ ă
ầầầầầầầầầầầầầ.ầầầầ..ầầ

8

3.ăGi iăthuy tăv ăkháiăni măti uăthuy tầầầầ..ầầầầầầ 20
4.ă iăt ngănghiênă
c uầầầầầầầầầầầầầầầầầ

20

5.ăNhi măv ănghiênăc uă
ầầầầầầầầầầầầầ.ầầ..ầ

21

6.ăPh ngăphápănghiênăc uă
ầầầầầầầầầầầ.ầầầầ

22

7.ăNh ngăđóngăgópăm iăc aălu nă
ánầầầầầầầầầầầầ

23

8.ăC uătrúcăc aălu năánầầầầầầầầầầầầ.ầầầầ
Ch

23

ng 1

NH NGăTI Nă ăXÃăH Iă- V NăHOỄă NHăH NGă Nă
S ăRAă
IăC AăTI UăTHUY TăVI TăB NGăCH ăQU Că
NG
1.1.ăS ăphátătri n c aămôiătr ngăđôăth ăvàăđ iăs ngăđôăth ăầ..

24
26

1.2.ăCh ăqu căng ăvàăvaiătròăc aănóătrongăđ iăs ngăxãăh iă
ầ.ầ.

30

1.3.ăS ăraăđ iăvàăphátătri năc aăbáoă
chíầầầầầầầầ..ầầ

33


1.4.ă nhăh

ngăc aăti uăthuy tăTrungăHoaăv iăs ăhìnhăthànhă

vàăphátătri năti uăthuy tăvi tăb ngăv năxuôiăch ăqu căng ăn aăđ uă

th ăk ăXXăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăă

37

1.4.1. Tình hình d ch thu t truy n Tàu

37

…………..…….…………
1.4.2. nh h

ng c a ti u thuy t c đi n Trung ảoa đ n s

hình thành và v n đ ng c a ti u thuy t v n xuôi qu c

39

ng ………………
1.5.ă nhăh

ngăc aăti uăthuy tăph

ngăTâyăđ năs ăhìnhăthànhă

43
vàăphátătri năti uăthuy tăv năxuôiăqu căng n aăđ uăth ăk ăXXăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăăă
1.5.1. Tình hình d ch thu t và nh ng sáng t o ban đ u trong vi c 43
ph ng tác các tác ph m ti u thuy t ph ng
Tây………………..…………
1.5.2. nh h ng c a ti u thuy t ph ng Tây đ i v i ti u thuy t

v n xuôi qu c ng nhìn t đ c tr ng th
46
lo i……………………..……………
1.6.ă

iăng ătácă

54

gi ầầầầầầầầầầ.ầầ..ầầầầầầ
1.6.1. Các nhà nho chí
54
s ……………………………..…..………………
1.6.2. Nhà nho tài t ……………………………………….…………… 56
1.6.3. Các nhà nho sáng tác v n ch ng bu i giao
57
th i……………
1.6.4. Nh ng nhà v n - trí th c tân h c……………………………… 59
Ti uăk tăch

ngă

1ầầầầầầầầầầầầầầ.ầầầầầ
Ch

ng 2

QUANăNI MăCHUNGăV ăTI UăTHUY TTRONGăNGHIểNă

62

C U,ăPHểăBỊNHăV NăH CăVI TăNAMN Aă

UăTH ăK ăXX

63

2.1.ăKháiăni măv ăti uăthuy tầầầầầầầầầầầầầầ

63

2.2.ăPhânălo iăti uăthuy tăầầầầầầầầầầ...ầầầầầ

75

2.2.1. Phân lo i theo Ph m Qu nh……………………………………
2.2.2. Phân lo i theo Th ch Lam………….……..…………………
2.2.3. Phân lo i theo V B ng ………………..………………………
2.2.4. Phân lo i theo V Ng c Phan………………………………

76
78
78
80

2.3.ăQuanăni măv ănhàăv năvàănhàăti uăthuy tăầầầ..ầầầ

81

2.3.1. Tài n ng và nhân cách………………………….…….………
2.3.2. D u n tác gi trong quá trình sáng t o……………...……
2.3.3. M t s khâu c b n trong quá trình sáng tác c a nhà
v n…

83
91
93

Ti uăk tăch
Ch

ngă2ầầầầầầầầầầầầầầầầ.ầầ

97

ng 3

V Nă

ăHI NăTH CăVÀăNGH ăTHU T

VI TăTI UăTHUY T

99

3.1.ăM iăquanăh ăgi aăti uăthuy tăvàăhi năth căđ iăs ngăầầầ

100

3.1.1. Khuynh h

ng ti u thuy t t th c và t th c xã h i…….…

108

3.1.2. Khuynh h

ng ti u thuy t t chân…………………….……

115

3.2.ăNgh ăthu tăti uăthuy tầầầầầầầầầầầầầ...ầ

121

3.2.1. Xây d ng nhân v t ti u thuy t …………………………………
3.2.2. T ch c c t truy n c a ti u thuy t ……………………………
3.2.3. K t c u ti u thuy t ………………………………………………
3.2.4. Ngôn ng ti u thuy t……………………………………………

121
139
141
147

Ti uăk tăch

ngă3ầầầầầầầầầầầầầầầầầầ

156


Ch

ng 4

V Nă

ăB Năă

CăTI UăTHUY T

VÀăPHểăBỊNHăTI UăTHUY T

158

4.1.ăB năđ căti uăthuy tăầầầầầầầầầầầầầ..ầầ

158

4.1.1. Nhà v n và b n đ c……………………………………….……
4.1.2. B n đ c – ch th c a ho t đ ng ti p nh n…………….……

159
156

4.2.ăPhêăbìnhăti uăthuy tầầầầầầầầầầầầầầ..ầ

166

4.2.1. C s c a phê bình ti u thuy t…………………………………
4.2.2. Các khuynh h ng phê bình ti u thuy t……………….………
4.2.3. i ng các nhà phê bình ti u thuy t…………………………

166
170
186

Ti uăk tăch

196

ngă4ầầầầầầầầầầ.ầầầầầầầầ

K TăLU Nầầầầầầầầầầầầầầầầầầ..ầầầ..

197

TÀIăLI UăTHAMăKH Oầầầầầầầầầầầầầ...ầầầ

202


M
1.ăLÝăDOăCH Nă

U

ăTÀI

Trongă Мôngă Мu Мă МпМhă tсnăvрăhi năđ iăhoпăv năh Мădсnăt Мăn aăđ uăth ă
k ăXX,ăЛênăМ nhănh ngăthрnhăt uăv ăsпngătпМ,ăМпМăho tăđ ngălýălu năМ ngăМóă
nh ngăthрnhăt uăМ ăth ,ăt pătrungăМh ăв uăvрoăhaiăth ălo iăquanătr ngălрăth ăvрă
ti uă thuв t.ă Trongă đóă ti uă thuв tă lрă m tă th ă lo iă m iă m ,ăxu tăhi nă ăn Мătaă
đ uăth ăk ăXXă(Tr Мăđó,ătrongăv năh Мăquпăkh ăđуăМóăti uăthuв t,ănh ngăđóă
lрălo iăti uăthuв tătheoăquanăni măМ aăv năh МătrungăМ năđ i,ăМh uă nhăh ngărõă
r tăМ aăTrungăQu М)ănh ngăđуănhanhăМhóngăt ărõăs Мăs ngăМ aămыnhăvрăđ Мă
gi iă nghiênă М u,ă phêă Лыnhă v nă h Мă Vi tă Namă n aă đ uă th ă k ă giрnhă Мhoă s ăă
quană tсmă thíМhăđпng,ăЛ Мăđ uăđ aăraăđ Мăm tăs ălu năđi măquanătr ngăv ă
th ă lo i.ă Theoă th ngă kêă М aă Мhúngă tôi,ă trongă s ă 199ă Лрiă vi t,ă đ uăsпМhăđ Мă
s uă t mă trongă Л ă Tuy n t p nghiên c u phê bình v n h c Vi t Nam t
1900-1945,ă Мóă 47ă Лрiă vi tă v ă th lo iă ti uă thuв t.ă свă lрă m tă Мonă s ă khôngă
nh ăđ iăv iăm tăth ălo iăm iăđ Мăhыnhăthрnhătrongănh ngăn măđ uăth ăk ăXX.
Vрătrongăs ăđóăМóăth ăxemăЛрiăЛпoănhi uăk ăBàn v ti u thuy t (1921)ăМ aăh М
gi ăPh măQu nhălрăm tăМôngătrыnhănghiênăМ uăquвămôăvрăh ăth ngăđ uătiênăv ă
ti uăthuв tătrongăv năh МăVi tăNamăđ uăth ăk ăXX.ăTi păsauăph iăk ăđ năМôngă
trыnhă nghiênă М uă khпă Мôngă phuă Theo giòng М aă Th МhăLam vр Kh o v ti u
thuy t (1941)ăМ aăV ăB ng.ă свălрănh ngăМu năsпМhăt păh păМпМăЛрiăЛпoăЛрnă
v ăm tăs ăv năđ ăМ aăti uăthuв t.ăNgoрiăra,ăМùngăv iănh ngăМôngătrыnhătrênăМòn
Мóă nh ngă đóngăgópăМ aăМпМătпМăgiaăkhпМănh ăNgôă МăK ,ă ngăTr năPh t,ă
Bùiă Xuсnă H М,ă Tr ngă Khiêm,ă D.C,ă V ă ыnhă Long,ă Thi uă S n,ăTrúМăHр,ăL ă
Xuсn,ă V ă Ng Мă Phan,ă H iă Tri u,ă V ă Tr ngă Ph ng,ă Tr ngă Chính,ă Tr ngă
T uầăH ăМ ngăl uătсmăЛрnăv ănh ngăph ngădi năkhпМănhauăМ aăti uăthuв t.
V iănh ngăthрnhăt uăđпngăk ănh ăv в,ăvi Мănhыnănh năđпnhăgiпăl iănh ngă
v năđ ălýălu năv ăth ălo iăti uăthuв tăgiaiăđo năn aăđ uăth ăk ăthi tăt ngălрăvi Мă
lрmăМ năthi t.


Th Мăhi năđ ătрiăLý lu n v th lo i ti u thuy t trong nghiên c u, phê

bình v n h c Vi t Nam n a đ u th k XX,ăМhúngătôiăhвăv ngăМóăth ăd ngă
đ Мă Л ă khungă lýă thuв tă v ă th ă lo iă ti uă thuв tă quaă nh ngă ýă ki nă Лрnăv ăth ă
lo iă nрвă М aă МпМă nhрă nghiênăМ u,ăphêăЛыnhăv năh МăVi tăNam.ăT ăđóăth вărõă
đ Мă s ă v nă đ ngă М aă t ă duвă lýă lu nă v ă th ă lo iă ti uă thuв tă vрă kh ngă đ nhă
nh ngă đóngăgópăv ăm tălýălu nătrongănghiênăМ uăphêăЛыnhăv năh МăVi tăNamă
giaiăđo nănрв.
H năn a,ăhi nănaвănhi uăng iăđangăquanătсmăt iăgiaiăđo năv năh Мăđ uă
th ă k ă XX,ăvi МănghiênăМ uădiăs nălýălu năv năh Мăgiaiăđo nănрвăs ăgópăph nă
đпnhăgiпăl iădiăs năv năh Мăquпăkh ,ăМ ăth ălрăМ aăgiaiăđo nă1900-1945ătrênătinhă
th nă đ iă m iă vрă М ngă gópă ph nă vрoă vi Мă k ă th a,ă phпtă tri nă М aă Л nă thсnă
Мhuвênă ngрnhă lý lu nă v nă h М.ă Xétă r ngă ra,ă Мôngă vi Мă gi ngă d вă lýă lu nă v nă
h Мătrongănhрătr ng,ăМôngăvi МăsпngătпМăМ aăМпМănhрăv năМ ngăkhôngăth ătпМhă
kh iă diăs nălýălu năv năh Мăquпăkh ,ăЛ iănóăv năhi nădi nătrongăđ iăs ngăv nă
h Мăhômănaв.
2. L CH S

V N

Lрă m tă th ă lo iă v nă h Мă quană tr ngă songă Л nă thсnă s ă v năđ ngăМ aănóă
М ngănh ălýăthuв tăv ăth ălo iăr tăphongăphúănênăm вăМh Мăn măv aăquaăđуăМóă
r tă nhi uă Мôngă trыnhă Мhuвênă Лi tă mangă tínhălýălu n vi tăv ăth ălo iăti uăthuв t.ă
Tuвă nhiênă Мh aăМóăm tăМôngătrыnhănрoăđiăsсuănghiênăМ uăm tăМпМhătoрnădi nă
vрă h ă th ngă МпМă v nă đ ă lýă lu nă М aă ti uă thuв tă th ă hi nă quaă nh ngă t pă sпМh,ă
nh ngăЛрiănghiênăМ u,ăphêăЛыnhăxu tăhi nătrongăgiaiăđo năn aăđ uăth ăk ăXX.
H uă h tă ă МпМă Мôngă trыnhă ho Мă Мh ă t pă trungă vрoăđпnhăgiпăm tătrрoăl u,ăm tă
hi nă t ng,ă m tă tпМă gi ă haвă nhómă tпМă gi ă tiêuăЛi u,ăho Мănh nădi năМhungăv ă
ti uă thuв tă th ă hi nă quaă m tă s ă Мôngă trыnhă mangă tínhă Мh tă v nă h Мă s ă haвă
mangă tínhăМh tăs uăt măt ăli u. D iăđсвăМhúngătôiăxinăđi măquaănh ngăМôngă
trыnhăМóăliênăquanăđ năđ ătрiălu năпn.ăVрăđ ăti năМhoăvi Мătheoădõi,ăМhúngătôiăs ă
ti năhрnhăМhiaănh ngăМôngătrыnhănрвăthрnhăhaiănhóm:

Nhómă1:ăCпМăМôngătrыnhănghiênăМ u,ăkh oălu nă
Nhómă2:ăCпМăЛ ăsпМhăs uăt m,ăЛiênăso n


a. Các công trình nghiên c u, kh o lu n
TheoădõiătыnhăhыnhănghiênăМ uăv năh Мă ăn
đсв,ăМhúngătôiăth вăr ng:

Мătaăsu tăt ăn mă1945ătr ăl iă

T ă n mă 1945-1954ă doă nh ngă đi uă ki nă đ Мă Лi tă М aă Мhi nă tranh,ă nênă
nghiênăМ uăv năh МăítăМóăđi uăki năphпtătri n.
Nh ngă t ă sauă n mă 1954,ă vi Мă nghiênă М uă v nă h М,ă trongă đóă đ МăЛi tălрă
giaiăđo năv năh Мăđ uăth ăk ăXXăngрвăМрngăđ МăМhúăýănhi uăh n.ăSongătr Мă
nh ngăn mă80ăМ aăth ăk ăXX,ătrongăМпМăМôngătrыnhănghiênăМ u,ăМпМăv năđ ălýă
thuв tă М aă th ă lo iă ti uă thuв tă đ Мă Лрnă đ nă m iă Мh ă ă d ngă khпiă l М,ă Лрnă
qua,ăph nănhi uăđ МăkhaiăthпМă ăkhíaăМ nhămangătínhăМh tăt ăli uăv năh Мăs ă
nh ăМu n:ăVi t Nam v n h c gi n c tân biên (Ph măTh ăNg ,ă1963)ăB ng
l c đ v n h c Vi t Nam (Thanhă Lуng,ă 1967), Nh ng b c đ u c a báo
chí, truy n ng n, ti u thuy t và th m i (Bùiă МăT nh,ă1972),ăho Мătr Мăti pă
Лрnă đ nă nh ngă v nă đ ă mangă tínhă lýă lu nă М aăth ălo iăti uăthuв tănh :ă Vi t và
đ c ti u thuy t (Nh tă Linh,ă 1960), Xây d ng tác ph m ti u thuy t (Nguв nă
V nă Trung,ă 1961),ă Công vi c c a ng i vi t ti u thuy t (Nguв nă ыnhă Thi,ă
1964), V n h c và ti u thuy t (DoуnăQu МăS ,ă1972),ăTi u thuy t Vi t Nam
hi n đ i (PhanăC ă ,ă1975)ầăho Мăđпnhăgiпăv ăm tătпМăgiaănh :ăNam CaoNhà v n hi n th c xu t s c (HрăMinhă М,ă1961)ăМh ăМh aăМóăМhuвênăđ ăđiă
sсuă nghiênă М uă v nă đ ă lýă lu nă ti uă thuв tă t ă góМă đ ă l Мhă s ă hыnhăthрnh,ăphпtă
tri n,ă МпМă v nă đ ă lýă lu năth ălo iầătrênăМ ăs ăkh oăsпtăМпМăМôngătrыnhănghiênă
М uăphêăЛыnhăv năh Мăn aăđ uăth ăk ăXX.ă
Trong Vi t Nam v n h c gi n c tân biên М aăPh măTh ăNg ă(1963)ă
vрăB ng l c đ v n h c Vi t Nam М aăThanhăLуngă(1967) Мóăđ ăМ păđ năth ă

lo iăti uăthuв t.ă ăđó,ătпМăgi ăđуăМóăýăth МăМh ăraăМonăđ ngăphпtătri năliênăt Мă
t ătruв năNômăđ năti uăthuв tăđ ngăth iăМh ăraănh ngăngu nă nhăh ngăt ăv nă
h Мăn Мăngoрi.
V iă B ng l

c đ v n h c Vi t Nam [71], ThanhăLуngăđ

nghiênă М uă đ uă tiênă М uă trúМă hoпă đ
d Мhă đ

МăМoiălрănhрă

Мă môă hыnhă М aă nh ngă d ngă ti uă thuв tă

ngă th iă vрă Мh ă raănh ngă nhăh

ngăМ aăМhúngăđ nănh ngăti uăthuв tă


do nhрă v nă Vi tă Namă sпngă tпМ.ăỌngăМhoăr ng:ă“

iăv iăth ăh ă1932-1945,ăti uă

thuв tă gi ăđ aăv ăquanătr ngăđ năn iătaăМóăth ăМoiăl Мhăs ăv năh МăVi tăNamăМ aă
th iăk ănрвălрăl Мhăs ăti uăthuв t”.ăQuaăvi МăМпМănhрăti uăthuв tătaăh iăđóăМhúăýă
đ năv năđ ămiêuăt ătсmălý,ătheoăông,ăti uăthuв tăVi tăNamăđуăti năv ăЛ ăsсu.

Cònă trongă Мôngă trыnhă Vi t Nam v n h c gi n

c tân biên[102],ăPh mă

Th ă Ng ă đуă Мh ă raă nh ngă quană h ă đaă d ngă gi aă ti uă thuв tă vрă nh ngă th ă kýă
trongăth iăk ăđ uăМ aăv năh Мăm i.
Tuвănhiên,ăt tăМ ănh ngăv năđ ănêuătrênăМh ăđ

МătrыnhăЛрвăs ăl Мămangă

tínhăМh tăt ăli uăv năh Мăs ănhi uăh n.ă
C ngă v iă tínhă Мh tă nh ă v в,ă Мôngă trыnhă Nh ng b

c đ u c a báo chí,

truy n ng n, ti u thuy t và th m i (1972)[153],ă thôngă quaă vi Мă kh oă М u,ă
s uăt măt ăli u,ătпМăgi ăBùiă

МăT nhăđуăph Мăh iăđ aăv ăМhoănh ngătпМăph mă

đ uă tiênă Л ă quênă lуngă (ôngă g iă đóă lрă nh ng hòn máu b b r i)ăМ aăn năv nă
h Мăn

Мănhр.ăRiêngăv iăth ălo iăti uăthuв t,ătпМăgi ăđуăkh ngăđ nh,ăti uăthuв tă

xu tă hi nătr

Мănh tă ămi năNamăt ăn mă1887ăv iătruв nă Thày Lazaro Phi n

М aă Nguв nă Tr ng Qu nă vрă ti pă sauă đóă lрă hрngă lo tă truв nă М aă Tr

ngă Duвă

To n,ă Nguв nă Chпnhă S t,ă Lêă Ho ngă M u.ă H nă n a,ă ăМôngătrыnhănрв,ătпМăgi ă
Мònă Мh ă raă quпă trыnhă hыnhă thрnhă vрă phпtă tri nă М aă th ă lo iă ti uăthuв t.ăỌngăМhoă
r ng:

Hыnhă th Мă phôiăthaiăxu tăhi năs mănh tăМ aăti uăthuв tă ămi năNamă
lрăth ,ăt Мălo iătruв năМ aăv năМh
đ iă М aă m tă nhсnă v tă đ
khôngă đ

ngăМ ăđi năđ iăl tăЛ ngăМпМhăl вăМu Мă

ngă th iă lрmă đ ă tрi.ă K ă đ nă lрă nh ngă truв n,ă

Мă g iă th ngă nh ă th ă mрă th

ngă đ

Мă đ tă nhană đ ă v iă nh ngă

danhă t ă ngo i s hay d s l вăđ ătрiătrongăl Мhăs ăVi tăNamăhaвăxуăh iă
Vi tăNamăđ

ngăth iăvрăsauăМùngănóiăđ năМпМătпМăph măđ

lрăti u thuy t theoăth ăth МăМ aăti uăthuв tăph
R tăti МălрătrongăМôngătrыnhănрв,ăBùiă

Мăm nhădanhă

ngăTсвă[153,ătr.158].ă

МăT nhăМh ătrыnhăЛрвăn iădungătóm

t tăm tăs ătпМăph măМh ăМh aăth Мăs ăkh oăsпtăm tăМпМhăt ăm ăs ăthaвăđ iăv ă


hыnhăth Мăth ălo i.ăChoănênăgiпătr ăМ aănóăМ ngăМh ăd ngăl iă ăvi МăМh ăraăđ

Мă

s ăhыnhăthрnhăvрăphпtătri năМ aăth ălo iătrongănh ngăn măđ uăth ăk ăXX.
Ngoрiănh ngăМôngătrыnhămangătínhăМh tăt ăli uăv năh Мăs ănóiătrên,ăМ ngă
trongă th iă giană nрв,ă đуă Мóăm tăs ăМôngătrыnhătr Мăti păЛрnăđ nănh ngăv năđ ă
mangătínhălýălu năМ aăth ălo iăti uăthuв t.ă óălр:
a, Trong Vi t và đ c ti u thuy t,ătпМăgi ăNh tăLinhăМóăkh ngăđ nhăl iăm tă
s ăv năđ ăМ aăTh МhăLamătrongăTheo giòng nh :
1.ăThрnhăth Мălрăв uăt ăquanătr ngăđ uătiênăđ iăv iăng

iăМ măЛút.

2.ăTi uăthuв tăМ ngăph Мăt p,ăl năx n,ălinhăđ ngănh ăМu Мăđ iăМ ăЛ ăr ngă
l năЛ ăsсu.
3.ăC tătruв năkhôngăМ năl m,ăkhôngănênăx păđ tăМсuătruв năquп,ăvi Мăx вă
raă Мònă tu ă theoă tсmă tr ngă М aă nhсnă v t.ă N uă x pă đ tă М nă ph iă vi tă Мóă ngh ă
thu tă đ ă vi Мă вă đ Мă t ă nhiên,ă nh ngă s ă th М,ă đ iă ng iă Мóă x pă đ tă đ Мă
đсu.ăMрăti uăthuв tăl iălрăth ăsпМhăđ ăt ăМu Мăđ i.
Л,ă ă Мu nă Xây d ng tác ph m ti u thuy t [161], tпМă gi ă Nguв nă V nă
Trungăthôngăquaăs ăphсnătíМhăМ ăth ăm tăs ătпМăph mătiêuăЛi uăМ aăm tăs ătпМă
gi ă trongă vрă ngoрiă n Мă М ngă đ aă raă đ Мă khпă t ă m ă nh ngăquanăni măvрăk ă
thu tă vi tă ti uă thuв t.ă Songă nh ngă v nă đ ă đ Мă đ aă raă vрă lýă gi iă ăđсвăhoрnă

toрnă mangă tínhă Мh tă Мh ă quană М aă tпМă gi .ă Trongă đó,ă khiă nh nă xétă v ă МпМhă
phсnălo iăti uăthuв tăМ aăV ăNg МăPhană ăЛ ăNhà v n hi n đ i, ôngăМhoăr ngă
МпМhăphсnăМhiaănрвălрă“Мh ăxétăv ăn iădung”ăvрă“khôngăxпМăth Мăl m”.ă
М,ăTrongăМu năM y v n đ nguyên lý v n h c [99], Nguв năL ngăNg М
đуădрnhăm tăМh ngăЛрnăv ăti uăthuв t.ă МăЛi tăkhiăđ ăМ păđ năs ăphпtătri nă
Мùngăquanăni măvрătínhăМh tăМ aăth ălo iăti uăthuв t,ătпМăgi ăđуăd năraăm tăm tă
vрiăýăki năМ aăhaiăh Мăgi ăPh măQu nhăvрăV ăNg МăPhanăđ ăМh ngăminhăМhoă
nh ngăquanăđi măМ aămыnhăv ăth ălo iănрв.
d,ă Trongă Мu nă Nh ng nguyên lý v lý lu n v n h c (t pă3)ăậ Lo i th
v n h c [34]ă М aă ă nhрă nghiênă М uă Hрă Minhă Мă Мóăm tăМh ngăЛрnăv ăti uă


thuв t.ă Trongă đóă ă m Мă Bàn v s phát tri n c a ti u thuy t trong v n h c
Vi t Nam, t ă vi Мă kh oă sпtă s ă phпtă tri nă М aă th Мă ti nă sпngă tпМă ti uă thuв tă
nh ngăn măđ uăth ăk ăđ năn mă1960,ătпМăgi ăđуărútăraănh ngăv năđ ăv ăth ălo iă
nh :ăXсвăd ngănhсnăv t,ăv năđ ăhi năth М,ăk tăМ u,ăngônăng ăvрăkh ngăđ nhăs ă
v năđ ngăМ aăth ălo iănрвătheoăt ngăgiaiăđo năphпtătri n.
e,ă Cu nă Công vi c c a ng i vi t ti u thuy t [139]ă М aă Nguв nă ыnhă
Thi.ăV iăt ăМпМhălрănhрăti uăthuв t,ăôngăđуătrыnhăЛрвăkhпăđ вăđ ănh ngăv năđ ă
М tă lõiă М aă ti uă thuв tă (quană ni m,ă m iă quană h ă gi aă ti uă thuв tăvрăhi năth Мă
Мu Мăs ng,ăngh ăthu tăvi tăti uăthuв tầ).ă свălрăm tăМu năsпМhăМ aăng iălрmă
ngh ănóiăv ăngh ăМ aămыnh.
g,ă Cu nă V n h c và ti u thuy t [123]ăМ aăDoуnăQu МăS ăМóă uăđi mălрă
đуăkh oăsпtăk ănhi uăquanăni măv ăti uăthuв tăМ aăМпМănhрănghiênăМ uăphêăЛыnh
ti uă thuв tăgiaiăđo năđ uăth ăk ănh :ăPh măQu nh,ăTh МhăLam,ăV ăB ng,ăV ă
Ng Мă Phanầ,ă songăđi uăđпngăti Мănh ngăquanăni mănрвăm iăМh ăđ
Мh ă d aă Мhoă nh ngă ýă ki năriêngăМ aăМhínhătпМăgi ăМh ăkhôngăđ

МăМoiălрă

Мănh năxét,ă

đпnhă giпă m tă МпМhăkhпМhăquan.ăNóiărõăh nălрăôngăМh vi năd nănh ngăgыăphùă
h pă v iă quană ni mă М aă mыnhă mрă Мh aă Мhúă ýă đúngă m Мă t iă tínhă khпМhă quană
khoaăh МăМ aăМhúng.ăNgoрiăraăôngăМònă“Л ăqua”ăkhôngăítălu năđi măkhпМ.
h,ă Côngă trыnhă Ti u thuy t Vi t Nam hi n đ i [27] М aătпМăgi ăPhanăC ă
lрă m tă Мôngă trыnhă ădрвăd nănh tăМhuвênăЛi tăv ălýălu năth ălo iătrênăМ ăs ă
th Мă ti nă 70ă n mă М aă ti uă thuв tă Vi tăNam.ăV iăm tăМпМhănhыnăЛaoăquпt,ăsсuă
s М,ătпМăgi ăđуăkhпiăquпtăđ

Мăquпătrыnhăhыnhăthрnhăvрăphпtătri năМ aăti uăthuв tă

Vi tăNamăhi năđ iăvрănh ngăv năđ ămangătínhăМh tălýălu nănh :ăđi năhыnhăhoпă
trongă ti uă thuв tă hi năđ i,ănh ngăv năđ ăth ălo iăМ aăti uăthuв t,ălaoăđ ngăМ aă
ng

iăvi tăti uăthuв t.ăCóăth ănóiăđсвălрăЛ МătranhătoрnăМ nhăv ăn năti uăthuв tă

Vi tăNamăhi năđ i,ăt ăth iăk ăs ăkhaiăđ năn mă1975.ăSongănh ăl iănóiăđ uătпМă
gi ăvi t,ăМôngătrыnhănрвăМóătínhăМh tăm tăМhuвênăđ ălýălu năv ăth ălo iăd aătrênă
М ăs ăth Мăti năМ aăti uăthuв tăVi tăNamănênăМh aăМóăđi uăki nănghiênăМ uăm tă
МпМhăđ вăđ ăvрăМ ăth ăt ngătrрoăl u,ăt ngătпМăgi ,ăt ngătпМăph m...ătrongănh ngă


th iăk ăl Мhăs ănh tăđ nh,ădoăv вănh ngăthрnhăt uănghiênăМ u,ăphêăЛыnhăth iăk ă
1900-1945ăđ

МătпМăgi ăquanătсmăt iăm tăМпМhăh năМh .

Мă Лi t,ă t ă sauă

iă h iă

ngă l nă th ă VIă (1986),ă trênă đрăđ iăm iănhi uă

m tăМ aăxуăh iăVi tăNam,ătыnhăhыnhănghiênăМ uăv năh Мăth Мăs ăЛ
k ăm i.ăGi iănghiênăМ uăv năh Мăđ

Мăvрoăth iă

ngăđ iăđуăМoiăvi Мăđпnhăgiпăl iădiăs năv nă

h Мă quпă kh ,ă nh tă lрă v nă h Мă giaiă đo nă đ uă th ă k ă XX,ă lрă m tă trongă nh ngă
m Мă tiêuă soiă sпngăquпătrыnhăđ iăm iăt ăduвănghiênăМ uăv năh М.ăTrênăth Мăt ă
đуă di nă raă nhi uă ho tă đ ngă khпă sôiă n iă nh ă t ă Мh Мă hрngă lo tăМu Мăh iăth oă
khoaăh Мăv iăМh ăđ ă“Gi iăto ănh ngănghiăпnăv năh М”ănh mătr ăl iăgiпătr ăđíМhă
th МăМhoăm tăs ătпМăgi ,ătпМăph măvрătrрoăl uăv năh Мăquпăkh .ăChínhăvыăv в,ă
nhi uătпМăph măthu Мălo iă“Мóăv n đ ”ăМ aăth iăk ătr

Мăđуăđ

Мăinăl i.ăNhi uă

Лрiă vi t,ă nhi uă Мôngă trыnhă m iă raăđ i.ăTrongăđóăМóăm tăs ăМôngătrыnhăđ ăМ pă
t iă th ă lo iă ti uă thuв tă giaiă đo nă đ uă th ă k ă XXă thôngă quaăvi Мăđпnhăgiпăm tă
trрoăl u,ăm tăhi năt

ngăv năh МătiêuăЛi u.

G nă g iă v iă đ tрiă М aă lu năпn,ăМóăth ăk ăđ năМôngătrыnhă S hình thành

và v n đ ng c a th lo i ti u thuy t v n xuôi ti ng Vi t Nam B giai đo n
cu i th k 19 đ n n m 1932 М aă Tônă Th tă D ngă (1993)[19].ă свă lрă Мôngă
trыnhă nghiênă М uă v ă l Мhă s ă v nă h М,ă nh ngă trongă đó,ă ng iă vi tă Мóă nh Мăt iă
quanăni măv ăth ălo iăti uăthuв tăМ aăm tăs ătпМăgi ăМu iăth ăk ăXIXăđ uăth ăk ă
XXă nh :ă Nguв nă Tr ngă Qu n,ă Tr ngăDuвăTo n,ăTr năThiênăTrungầăNhыnă
Мhung,ăМôngătrыnhănрвăđуăđ ăМ păt iăm tăs ălu năđi măv ălýăthuв tăth ălo iăti uă
thuв t trongăphêăЛыnh,ălýălu năđ uăth ăk ăXX.ăNh ngăn iădungănрвăМh aăph iălр
m Мă tiêuă nghiênă М uă Мhínhă М aă lu nă пn,ă doă đóă МпМă v nă đ ă lýă thuв tă th ă lo iă
Мh aăph iălрătr ngătсmăМ aăМôngăvi Мăkh oăsпt.
Côngă trыnhă Quá trình hình thành và phát tri n c a phê bình v n h c
Vi t Nam th i k đ u th k 20 đ n n m 1945 [163] М a Tr nă Vi tă Trungă
(1994)ă lрă Мôngătrыnhăđ ăМ păt iăvaiătròăМ aăho tăđ ngăЛпoăМhí,ăđ iăng ănh ngă
nhрă v nă thamă giaăho tăđ ngăphêăЛыnhăv năh М.ăTuвănhiên,ăng

iăvi tăm iăМh ă

Мh ăв uăthiênăv ăho tăđ ngăphêăЛыnhăgiaiăđo nă1930-1945ăv iăМпМătпМăgi ăThi uă


S n,ă Hoрiă Thanh,ă V ă Ng Мă Phan,ă H iă Tri uầ,ă Мònă giaiă đo nă tr
đ

Мă đóă Мh ă

Мăđ ăМ păs ăl М.ăCпМăv năđ ăv ălýăthuв tăth ălo iăh uănh ăМh aăđ

МăМhúă

ý.
Côngă trыnhă Lí lu n phê bình v n h c Vi t Nam ba m

i n m đ u th

k XX М aă Tr nă M nhă Ti nă (1996)ă [151]ă lрă Мôngă trыnhă đ uă tiênă đ ă М pă t iă
nh ngă ho tă đ ngă lýă lu nă vрă phêă Лыnhă v nă h Мă Vi tă Namă t ă n mă 1900-1930,
trongăđóăv năđ ălýălu năv ăth ălo iăti uăthuв tăquaănh ngăМôngătrыnhănghiênăМ uă
М aă МпМănhрănghiênăМ uăphê Лыnhăv năh МăVi tăNamăgiaiăđo năđ uăth ăk ăXXă
đуă đ

Мă Мhúă ýă đ ă М pă t iă nh ngă Мònă khпiă l Мă vрă Мh aă mangă tínhă Мh tă h ă

th ngătoрnădi n.ăTпМăgi ăМh ăm iăЛ tăđ uăМhúăýăt iăv năđ ăti uăthuв tăqua quan
ni m, các thành ph n, phân lo i ti u thuy t trongăm tăs ăМôngătrыnhăМ aăМпМă
nhрă nghiênă М uă phêă Лыnhă giaiă đo nă nрвă nh :ă Ph mă Qu nh,ă TrúМă Hр,ă Thi uă
S n,ăD.C,ăL ăXuсn.
Côngă trыnhă Nh ng v n đ lý lu n v n h c giai đo n 1930-1945 М aă
NgôăV năGiпă(1996)ă[141]ălрăМôngătrыnhăđ ăМ păt iănh ngăho tăđ ngălýălu năvрă
phêă Лыnhă v nă h Мă Vi tă Nam.ă Trongă đó,ă v nă đ ă lýă lu năv ăth ălo iăti uăthuв tă
trongă nghiênă М u,ă phêă Лыnhă th iă k ă nрвă lрă m tă trongă nh ngă v nă đ ă đ

Мă đ ă

М păt iănh :ăquanăni măМhungăv ăti uăthuв t,ăm tăs ăđ năv ăngh ăthu tăМ aăti uă
thuв tă(nhсnăv t,ăМ tătruв n,ăngônăng ă)ầăSongăМhúngăМh ăđ

МătrыnhăЛрвăs ă

l Мă Мh aă mangă tínhă h ă th ngă Л iă vыă nh ă tênă g iă М aă đ ătрi,ătпМăgi ădрnhăs ă
quană tсmă t iă toрnăМ nhănh ngăv năđ ălýălu năМ aăv năh Мăgiaiăđo nănрв.ăH nă
n a,ă tпМă gi ă Мh ă Мhúă ýă đ nă nh ngă quană ni mă М aă nh ngă nhрă nghiênă М u phêă

ЛыnhăngoрiăMпМăxítănh :ăTh МhăLam,ăV ăB ng,ăThi uăS n,ăV ăNg МăPhan.
Bрiă kh oă lu nă Nhìn l i cu c tranh lu n ngh thu t 1935-1939 М aă
Nguв nă Ng Мă Thi nă (ină l nă đ uă trongă Мu nă Nhìn l i cu c tranh lu n ngh
thu t 1935-1939,ă 1996)ă đуă М ă g ngă d ngăl iătoрn М nhădi năЛi năМu Мătranhă
lu nă “Ngh ă thu tă v ă ngh ă thu t”ă haвă “Ngh ă thu tă v ă nhсnă sinh”,ă k tă h pă s ă
phсnă tíМhă nh ngă quană ni m,ă nh ngă ýă ki nă thu Мă МпМă quană đi mă ngh ă thu tă
khпМănhauătrongăkhôngăkhíăsôiăn i,ăquв tăli tătranhăЛi năv iăМпiănhыnăkhoaăh М,ă


khпМhăquanăvрăЛыnhăt nh.ăT ăđó,ăng

iăvi tăđ aăraănh ngăđпnhăgiпăv ăýăngh aă

Мu Мătranhălu năl nănрв,ătrongăs ăliênăh ăvрăsoăsпnhăМпМăv năđ ălýălu năv năh Мă
đуă vрă đangă đ tă raă đ iă v iă v nă h Мă Vi tă Namă hi nă đ i,ă nh pă v iănh ngăМh ngă
đ

ngăđ uătranhăМ aădсnăt МăVi tăNam.
BрiăKh i lu n М aătпМăgi ăMуăGiangăLсnă(đ

Мăinăl năđ uăvрoăn mă1997,ă

trongăМu năT ng t p v n h c Vi t Nam,ăt pă24A)ălрăЛрiăvi tăđ ăМ păt iăs ăraă
đ iă vрă phпtă tri nă М aă th ă lo iă lýălu năphêăЛыnhănghiênăМ uăv năh МăVi tăNam.ă
Trongăđó,ătпМăgi ăđуăd ng lênăЛ Мătranhăv ăho tăđ ngănghiênăМ u,ălýălu năphêă
Лыnhăv năh Мătrongănh ngăth păniênăđ uăМ aăth ăk ăXX.ă ăЛрiăvi tănрв,ăv năđ ă
th ălo iăti uăthuв tăđуăđ

Мăđ ăМ păt iăquaăm tăs ăl iăЛрnăМ aăМпМătпМăgi ătiêuă

Лi uănh ăPh măQu nh,ăThi uăS n,ăHoрngăNg МăPhпМh,ăTh МhăLam,ăV ăB ng,ă
Tr

ngăChính,ăH iăTri u,ă

ngăThaiăMaiătrênăm tăs ăph

ngădi nă(khпiăni m,ă

phсnă lo i,ă k tă М u,ă nhсnă v t,ă ngônă ng ă ).ă Tuвănhiên,ănh ngăv năđ ănрвăđ

Мă

l tănhanhăđ ăđiăt iăk tălu năМh ăkhôngăd ngăl iăđ ănh năxét,ăminhăМh ngăm tă
МпМhăМ ăth .
Trongă Лрiă vi tă Chuy n bi n c a th lo i ti u thuy t trong v n h c Vi t
Nam đ u th k XX (2001)ă[74],ăquaăkh oăsпtăýăki năv ăti uăthuв tăМ aă10ănhрă
v n,ănhрăЛiênăkh oăt ăМu iăth ăk ăXIXăđ năđ uăth ăk ăXXănh ăNguв năTr ngă
Qu n,ăH ăBi uăChпnh,ăPh măQu nh,ăT nă р,ăHoрngăNg МăPhпМh,Thi uăS n,ă
Nh tă Linh,ă Khпiă H ng,ă Th Мhă Lam,ă inhă Giaă Trinhă v ă m tă s ă v nă đ ă hi nă
tr ng,ăxuăth ,ăk ăthu tăvрănhыnănh năl iăm tăs ătпМăgi ,ătпМăph mătiêuăЛi u;ătпМă
gi ă Bùiă Vi tă Th ngă đуă đ aă raă m tă s ă ýă ki nă đпngă tină М вă (tuвă Мòn ítă i)ă đ ă
kh ngăđ nhă“ti uăthuв tălрăm tăth ălo iăv năh Мăm iăr tăМ năthi tăМhoăs ăđ iăm i
v năh Мătheoăh

ngăhi năđ iăhoп”.

N mă2003,ătrongăl iăgi iăthi uăМhoăЛ ăsпМhă Tranh lu n v n ngh th k
XX [142],ănhрănghiênăМ uăHрăMinhă

МăđуăphсnătíМhănh ngăýăki năxungăquanh

nh ngăМu Мătranhălu năngh ăthu tă1900-1945.ăNhi uăýăki năЛрnăv ăth ălo iăti uă
thuв tă t pă trungă ă haiă Мu Мă tranhă lu nă “Ngh ă thu tă v ă ngh ăthu t”ăhaвă“Ngh ă


thu tă v ănhсnăsinh”ăvрă“DсmăhaвăkhôngăDсm”ăth iăk ă1935-1939ăđуăđ

МătпМă

gi ănhыnănh năvрăđпnhăgiпăm tăМпМhăkhпМhăquan.
TrongăЛрiăvi tăCác nhà v n Vi t Nam n a đ u th k XX nói v v n t
s (2001)ă [160],ă thôngă quaă vi Мă kh oă sпtă m tă s ă ýăki năМ aănhрăv năn

Мătaă

Лрnăv ăv năt ăs ă(t pătrungă ăti uăthuв t),ătпМăgi ăNguв năNgh aăTr ngăkh ngă
đ nh:ă tuвă m iăМònă ăm Мăđ ăs ăkhaiănh ngănh ngăýăki năv ăv năt ăs ăvрăti uă
thuв tă nóiă riêngă n aă đ uă th ă k ă XXă đуă đпnhă d uă m tă Л
lu năv năh Мăn

Мă phпtă tri năМ aălýă

Мănhр.ăNóăgópăph năthúМăđ вăs ăl năm nhăМ aăv năxuôiăhi nă

đ iă v iă s ă gópă s Мă М aă nh ngă nhрă v nă t ă th Мă tрiă n ngă nh :ă Nguв nă Côngă
Hoan,ă Ngôă t tă T ,ă V ă Tr ngă Ph ng,ă Th Мhă Lam,ă Tôă Hoрi,ă V ă B ng,ă Namă
Cao,ăNguвênăH ngầTuвănhiên,ăph năl năМпМăýăki năđ

Мăđ aăraăМh ăв uămangă

tínhăМh tăđi măquaăМh ăkhôngăМhúăm Мănh năxétăđпnhăgiпăv ăk ăthu t,ăphсnătíМhă
ki n gi iălýălu năv ăm tăth ălo iătrênăМпiăn năđ iăm iăМ aăt ăduвăv năh М.

Bрiăvi tăS hình thành và phát tri n c a ti u thuy t hi n đ i và lý lu n
ti u thuy t hi n đ i

Vi t Nam n a đ u th k XX trong quan h v i ti u

thuy t và thi pháp ti u thuy t n

c ngoài (Bпoă Мпoă khoaă h Мă t iă H iă th oă

khoaăh Мăv ăv năh Мăsoăsпnhădoătr

ngă HSPăHрăN iăt ăМh Мăthпngă5/2004)ă

М aătпМăgi ăNguв năNg МăThi năđуăЛрnăt iăs ăhыnhăthрnhăvрăphпtătri năМ aăti uă
thuв tă vрă lýă lu nă ti uă thuв tă hi nă đ iă ă n

Мă taă quaă th Мă ti năsпngătпМă vрăt pă

trungătrongăМôngătrыnh:ăBàn v ti u thuy t (Ph măQu nh),ăTheo giòng (Th Мhă
Lam), Kh o v ti u thuy t (V ăB ng).ă ănh ngăМôngătrыnhănрв,ăm iăv năđ ălýă
lu nă М aăth ălo iăti uăthuв tăđуăđ

Мăng

iăvi tăxemăxétăvрălýăgi iătrongăs ăsoă

sпnhăv iănh ngăquan ni măМ aănhрălýălu năti uăthuв tăNgaăM.Bakhtin.ăQuaăđóă
ng

iăvi tăph nănрoăđуăМhoăth вăs ăphпtătri năМ aăti uăthuв tăМ ngănh ăs ăv nă

đ ngă v ă t ă duвă lýă lu nă ti uă thuв tătrongănh ngăth păniênăđ uăМ aăth ăk ăXX.ă
Tuвă nhiênă trênă th Мă t ,ă ngoрiă Лaă h Мă gi ă đ

Мă đ aă ra,ă Мònă Мóă r tă nhi uă nhрă

v n,ă nhрă nghiênă М u,ă nhрăphêăЛыnhăМ ngăМóănh ngăđóngăgópăđпngăk ăМhoăs ă
phпtă tri nă М aă khoaă nghiênă М u,ă phêă Лыnhă v nă h Мă nóiă Мhungă vрă th ă lo iă ti uă


thuв tănóiăriêngămрăМóăl ădoăgi iăh năv ăkhuônăkh ăm tăti uălu năМh aăth вătпМă
gi ăđ ăМ păt i.
Côngă trыnh:ă Lý lu n, phê bình v n h c Vi t Nam t đ u th k XX –
1945 М aănhómănghiênăМ uăVi năV năh МădoăNguв năNg МăThi năМh ăЛiênălрă
t păh pănh ngăЛрiăvi tăđ ăМ păđ năs ăhыnhăthрnh,ăМпМăgiaiăđo năphпtătri n,ăМпМă
khuвnhă h ngă lýă lu nă phê Лыnhă v năh МăVi tăNamăn aăđ uăth ăk ăXX.ăCôngă
trыnhăđуăghiănh năs ăn ăl Мăt ăduвăv ăv năh Мăth iăk ăhi năđ iăxungăquanhăvi Мă
xсвăd ngălýălu n,ăphêăЛыnhătr ăthрnhăЛ ămônăkhoaăh Мăv ăv năh МăМóălýăthuв tă
vрăph ngăphпpăМhuвênăЛi t,ăphпtătri năđ ngăЛ ,ăhoрănh păv iăsпngătпМ,ăh ătr ă
вêuăМ uăth măđ nhăМ aăМôngăМhúngăv ăМh tăl ngătпМăph măv năМh ng.
Trongăđó,ănh ngăýăki năv ăth ălo iăti uăthuв tăМ ngăđуăđ

Мăl uăýănghiênă

М u,ă Мh ă в uă quaă m tă s ă tпМă gi ă th iă k ă nрвă nh ăPh măQu nh, Th МhăLam,
V ă Ng Мă Phan,ă quaă МпМă Мu Мă tranhă lu nă ngh ă thu t,ă quaă 10ă g

ngă m tă phêă

ЛыnhătiêuăЛi u.ă
N mă2004,ăМhuвênălu năPhê bình v n h c Vi t Nam n a đ u th k XX
(1900-1945)[167]ăМ aăNguв năTh ăThanhăXuсnăđ

Мă năhрnh.ăTrênăМ ăs ăk tă

qu ă nghiênă М uă М aă m tălu năпnăPhóăti năs ămрătпМ gi ăđуăЛ oăv ăthрnhăМôngă
10ă n mă tr

М,ă Мôngă trыnhă nрвă đуă kh oă sпtă m tă МпМhă khпă h ăth ng,ătoрnădi nă

ho tăđ ngăphêăЛыnhăth iăk ănрв.ăTпМăgi ăМ ngădрnhăs ăМhúăýăМhoăphêăЛыnhăti uă
thuв t,ănh ngădoăgi iăh năМ aăđ ătрi,ăv năđ ănрвăkhôngăđ
t pă trung,ă đ Мă l pă mрă Мh ă đ

МăЛрnăt iăm tăМпМhă

Мă nóiă đ nă r iă rпМă quaă m tă vрiă Мu Мă tranhă lu nă

ngh ăthu t,ăm tăs ăЛрiăphêăЛыnhătпМăph măti uăthuв tăđ

ngăth iăvрăМпМătпМăgiaă

phêăЛыnhătiêuăЛi u.
Cu năV n h c Vi t Nam th k XX – Nh ng v n đ l ch s và lý lu n
(doă PhanăC ă
th ăk ăXXăd

ăМh ăЛiên)ă[30]ălрăm tăМôngătrыnhăt ngăk tăv năh МăVi tăNamă
iăпnhăsпngăМ aăt ăduвălýălu năMпМăxít.ăTrongăđó,ă ăМh

ngăЛ в,ă

v iăph năvi tăv ăho tăđ ngălýălu năphêăЛыnhăv năh МăVi tăNamăn aăđ uăth ăk ă
XX,ănhрănghiênăМ uăTr nă ыnhăS ăđуăđ aăraănh ng nh năxétăv ăm tăs ănétăn iă
Л tăthu Мăquпătrыnhăhыnhăthрnhăvрăphпtătri năМ aălýălu năphêăЛыnh,ăv ătranhălu nă


v năh М,ăv ăth ăh ăМпМănhрăphêăЛыnh.ăT ăđó,ăôngăkh ngăđ nh:ă“TuвăМh tăl ngă
khôngă đ ngă đ uă nh ngă МпМă tпМă gi ă vрă Мôngă trыnhă phêă Лыnhă v năh Мăđуăđпnh
d uă s ă tr

ngă thрnhă m iă m tă t ă ýă th Мă t ă Мh ă đ năph

ngăphпpăvрăth ălo i,ă

М ngă nh ă phongă МпМhă Мпă nhсn”[30,ă tr.117].ă Trongă đó,ă lýă lu nă phêă Лыnhă ti uă
thuв tăm iăМh ăđ

Мăđ ăМ păt iăthôngăquaănh ngănh năxétăr iărпМătrongăМпiăn nă

vрădi năm oăМhungăМ aălýălu n phêăЛыnh.
C ngătrongăth iăk ănрв,ă ăm tăs ăМôngătrыnhăđiăsсuăvрoăt ngătпМăgia,ătпМă
ph m,ă МпМă g

ngă m tă tiêuă Лi uă trênă v nă đрnă nh ngă n mă đ uă th ă k ă XXănh ă

Ph mă Qu nh,ă Th Мhă Lam,ă V ă Tr ngă Ph ng,ă H iă Tri u,ă NamăCao,ăV ăNg Мă
Phan,ăNh tăLinh,ăKhпiăH ng,ăLanăKhaiầ,ăМпМănhрănghiênăМ uăđуănhыnănh năvрă
đпnhăgiпăl iăm tăМпМhăkhпМhăquan,ăМh ărõănh ngăđóngăgópă(М ngănh ăh năМh )ă
М aă h ă đ iă v iă n nă v nă h Мă n

Мă nhрă nóiă Мhungă vрă s ăphпtătri năМ aălýălu nă

ti uă thuв tă nóiă riêng.ă Cóă th ă k ăđ năm tăs ăЛрiăvi t,ăМôngătrыnhăМпănhсnăho Мă
t pă th ă sau:ă ả c t p nhà v n V Ng c Phan М aă V ă Ng Мă Khпnhă (1992),ă
Th ch Lam v n ch
tác gi

ng và cái đ p М aănhi uătпМăgi ă(1995),ăV n ch

ng và

М aăNguв năNg МăThi nă(1996), ả i Tri u - nhà lý lu n tiên phong

doă Nguв nă Ng МăThi năМh ăЛiênă(1996), V n h c trên hành trình th k XX
М aăPhongăLêă(1997),ăNam Cao qua n a th k М aăHрăBыnhăTr ă(2001),ăCh
ngh a hi n th c Nam Cao М aă Tr nă
n ng và phong cách М aăHрăMinhă
s v n h c doă Hрă Minhă

ngă Suв nă (2001),ă V n ch

ng tài

Мă(2001),ăNh ng v n đ lý lu n và l ch

МăМh ăЛiênă(2001),ăLan Khai- Tác ph m nghiên

c u lý lu n và phê bình v n h c М aăTr năM nhăTi n (2002)ầă
b. Các sách s u t m, biên so n
C ngănh măm МăđíМhăkhôiăph Мăl iăn năv năh Мăgiaiăđo năđ uăth ăk ăXX,ă
th iă k ă nрвă xu tă hi nă nhi uă Мôngă trыnhă mangă tínhă Мh tă t ă li uă đуă đ Мă Лiênă
so nă r tă Мôngă phu.ă Trongă đó,ă МпМă nhрă Лiênă so n,ă s uă t mă đуă t pă h pă đ Мă
khпă nhi uă Лрiă nghiênăМ u,ăphêăЛыnhăv ăth ălo iăti uăthuв tăМ aăМпМătпМăgi ăđ uă
th ăk ăXX.ă óălр:


1, Kh o v ti u thuy t (1996)ă М aă V ngă Tríă Nhрnă [104]ă lрă Мôngă trыnhă
Лiênăso n,ăt păh pănh ngăýăki năЛрnăv ăti uăthuв tăМ aăМпМănhрăv n,ănhрănghiên
М u,ăphêăЛыnhăv năh МăVi tăNamăđ uăth ăk ăXXăđ nă1945.
2, Tuy n t p phê bình nghiên c u v n h c Vi t Nam (1900-1945), 5
t p (1997)ă [141]ă lрă Л ă tuв n t pă Лaoăg măМпМătпМăph mălýălu n,ăphêăЛыnhăvрă
nghiênăМ uăv năh МăМ aăМпМătпМăgi ăgiaiăđo năđ uăth ăk .ăTrongăđóăМóănhi uăЛрiă
vi tă v ă ti uă thuв tă М aă Ph mă Qu nh,ă Th Мhă Lam,ă V ă Tr ngă Ph ng,ă Thi uă
S nầ

3,ă Côngă trыnhă T ng t p v n h c Vi t Nam (1997)ă t pă 24A,ă 24B
[108,109]ă tuв nă nh ngă Мôngă trыnhă lýă lu nă n aă đ uă th ă k ă XXă М aă 37ă tпМă gi ă
khôngă thu Мă nhómă MпМă xítă nh ă D

ngă Qu ngă Hрm,ă Hoрiă Thanh,ă V ă Ng Мă

Phan,ă Thi uă S n,ă Th Мhă Lam,ă Lêă Thanh,ă Tr

ngă Chính,ă Lană Khai,ă Ph mă

Qu nhầ
4, T ng t p v n h c Vi t Nam (1997)ăt pă34ă[110]ăt păh pănh ngăМôngă
trыnhălýălu năn aăđ uăth ăk ăXXăМ aăМпМătпМăgi ăthu МănhómăMпМăxítănh :ăH iă
Tri u,ăTr nă ыnhăLong,ăTr năHuвăLi u,ă

ngăThaiăMaiầ

5, Bàn v ti u thuy t (2000)ăМ aăBùiăVi tăTh ngă[138]ăЛiênăso năt păh pă
nh ngăýăki năЛрnăv ăti uăthuв tăt ăđ uăth ăk ăXXăđ nănaв.ăTrongăđóăМóănh ngă
Лрiă vi tă М aă Лaă tпМă gi ă tiêuă Лi uă giaiă đo nă đ uă th ă k ă lрăPh măQu nh,ăTh Мhă
Lam,ăV ăB ng.
6, Tranh lu n v n ngh th k XX, 2ăt pă(2003)ădoăNguв năNg МăThi nă
Мh ăЛiênă[142]ăt păh pănh ngăЛрiălýălu năphêăЛыnhătrongă6ăМu Мătranhălu năn aă
đ uăth ăk ăXX,ătrongăđóăМóănhi uăЛрiăphêăЛыnhăv ăti uăthuв tăkhôngăph iăt ăgóМă
đ ă“đ МăsпМh”,ăМ mănh nămрăt ăgóМăđ ălýăthuв tăphсnălo iăkhoaăh М.

i mă quaă m tă s ă МôngătrыnhănghiênăМ uăđуăítănhi uăđ ăМ păđ năМпМăv nă
đ ălýăthuв tăth ălo iăti uăthuв tătrongăv năh МăVi tăNamăn aăđ uăth ăk ăXXăМóă
th ăth вăr ng:ăh uăh tăМпМăМôngătrыnhăđ uăМh aăМóăđi uăki năt pătrungăđпnhăgiпă
m tăМпМhăkhпiăquпt,ătoрnădi năv ăМпМăýăki năhрmăМh aăs ăăkhaiăm ăМ aăt ăduвă
lýălu năv ăth ălo iăti uăthuв tătrongăho tăđ ngănghiênăМ uăphêăЛыnhăn aăđ uăth ă


k ăXXă(1900-1945).ăNhыnăМhung,ăМпМăМôngătrыnhănрвăth
đпnhă giпă m tă trрoă l u,ă m tă hi nă t

ngăМh ăt pătrungăvрoă

ng,ă m tă s ă tпМă giaă vрă tпМăph mătiêuăЛi uă

М aă h ,ă ho Мă nh nă di nă Мhungă v ă sпngă tпМă ti uă thuв tă Vi tă Namăhi năđ i.ă aă
ph nă lрă Мôngă trыnhă mangătínhăМh tăv năh Мăs ,ăhaвămangătínhăМh tăt ăli uăt pă
h pă nh ngă l iă Л t,ă l iă nóiă đ u,ă nh ngă ЛрiăЛпo,ăti uălu năphêăЛыnhăЛрnăv ăti uă
thuв t.ă C ngăМóăm tăs ăМôngătrыnhănghiênăМ uăđ ăМ păđ năv năđ ălýălu năv nă
h МăvрiăЛaăth păniênăđ uăth ăk ănh ngăМh ăd ngăl iă ăm Мăđ ăl Мăkh o,ăv ălênă
di nă m oă Мhungă ghiă nh nănh ngăthрnhăt uălýălu năv năh Мătrongăt ngăgiaiăđo nă
đó,ăМh ăМh aăt pătrungăđiăsсuăvрoănghiênăМ uăs ădi năti năМ aăt ă duвălýălu năv ă
th ălo iăti uăthuв tăxuвênăsu tăМ ăm tăgiaiăđo năngótăn aăth ăk .

Doă v в,ă t ă vi Мă ti pă thuănh ngăthрnhăt uăМ aănh ngăng
t Мăm ăr ngăvрăđiăsсuătrênăМ ăs ăLu năv năth Мăs ăđуăđ

iăđiătr

М,ăti pă

МăЛ oăv ăn mă2000,ă

lu năпnăМ aăМhúngătôiăv iăđ ătрi Lý lu n v th lo i ti u thuy t trong nghiên
c u phê bình v n h c Vi t Nam n a đ u th k XX М ăg ngăt pătrungăt pă
h pă vрă kh oă sпtă m tă МпМhă Мóă h ă th ngă nh ngă v nă đ ă lýălu năМ ăЛ năМ aăth ă
lo iăti uăthuв tăquaănh ngăýăki năЛрnăv ăth ălo iănрвăt ăМпМăМôngătrыnhăМ aăМпМă
nhрă v nă vрă nhрă nghiênă М uă phêă Лыnhă v nă h Мă Vi tăNamăđ

МăМôngăЛ ătrongă

n aăđ uăth ăk ăXX.ă
3. GI I THUY T V KHÁI NI M TI U THUY T
Lрăm tăth ălo iăm iăđ
nрвăМònăМh aăđ

Мăhыnhăthрnhănênăkhпiăni mă“Ti u thuy t”ăth iăk

МăМпМănhрănghiênăМ u,ăphêăЛыnhăxпМăđ nhărõărрng,ămрăth

ngă

s ăd ngăđ ăМh ăt tăМ ăМпМătпМăph mătruв năМóădungăl ngădрiăng năkhпМănhauă
(đ

Мă g iă lрă o n thiên ti u thuy t, Trung thiên ti u thuy t, hay Tr

ng

thiên ti u thuy t).ă Víă d ă nh ă truв nă Thày Lazarô Phi n (1887)ăМ aăNguв nă
Tr ngăQu năМh ădрвă32ătrangănh ngănhi uănhрăv năth iăk ănрвăđ uăxemălрăti uă
thuв t.ă Nh ngă tпМă ph mă М aă Tr nă Chпnhă Chi u,ă Lêă Ho ngă M u,ă Nguв nă
Chпnhă S t,ă H ă Bi uă Chпnhầă dungă l ngă Мh ă đ ă s Мă m tă truв năv aănh ngă
v nă đ

Мă g iă lрăti uăthuв t.ăNgaвăМ ătпМăph măS ng ch t m c bay М aăPh mă

DuвăT n,ăМh ăv năv năМóăvрiăЛaătrangăin,ănh ngăNam Phong t p chí n mă1919ă


khiăđ ngăt iăv năgi iăthi uălрăti uăthuв tăt ăМhсn.ăDoăv вăkhiăti năhрnhăkh oăsпt,ă
phсnătíМhănh ngăýăki năМ aăМпМănhрănghiênăМ u,ăphêăЛыnhăđ uăth ăk ,ăМhúngătôi
Мh ă в uă v nă d aă vрoă nh ngă quană ni mă М aă h ă đ ă đ mă Л oă tínhă l Мhă s ă М aă
thu tăng ăvрăt ăduвăh Мăthu t.ă
4.

IT
iăt

NG NGHIÊN C U

ngănghiênăМ uăМh ăв uătrongălu năпnănрвălрănh ngă“v năЛ n”ăЛрnă

đ nă th ă lo iă ti uă thuв tă М aă МпМă nhрă v n,ă nhрă nghiênă М u,ă phêă Лыnh,ă v năh Мă
giaiăđo năđ uăth ăk ăXX.ăNh ngăv năЛ năđóăđ

МăkhaiăthпМăt ănh ngăngu năt ă

li u,ă t ă МпМă nă ph mă đ uă th ă k ă trênă МпМă Лпoă nh ă Nông c mín đàm,
D

ng t p chí,

ông

ông Pháp th i báo, Nam Phong t p chí, ả u Thanh t p

chí, An Nam t p chí, Ph n Tân v n vрăm tăs ăsпМhăМhuвênăkh oăМ aăМпМă
nhрăv n,ănhрănghiênăМ uăth iăđóănh ăBàn v ti u thuy t (Ph măQu nh),ăTheo
giòng (Th МhăLam), Kh o v ti u thuy t (V ăB ng)...
Мă Лi t,ă tr

Мă khiă nh nă đ ă tрiă nрв,ăМhúngătôiăđуăthamăgiaăЛiênăso năЛ ă

Tuy n t p phê bình, nghiên c u v n h c Vi t Nam (1900-1945) (xu tăЛ nă

n mă1997)ănênăm iătрiăli u,ăv năЛ năgiaiăđo nănрв,ătrongăđóăМóănhi uăýăki năv ă
ti uă thuв t,ă Мhúngă tôiă đуă đ
v ăti uăthuв tăМònăđ

Мă ti păxúМ.ăNgoрiăra,ăph năl nănh ngăýăki năЛрnă

Мătuв nătrongăm tăs ăЛ ăs uăt m,ătuв năМh năkhпМănh :ă

Kh o v ti u thuy t (V

ngă Tríă Nhрn)ă vрă Bàn v ti u thuy t (Bùiă Vi tă

Th ng)...
5. NHI M V NGHIÊN C U
TrênăМ ăs ătыnhăhыnhănghiênăМ uănêuătrên,ăv iăkh ăn ngăt ăli uăМhoăphép,ă
МhúngătôiăxпМăđ nhănhi măv ăМ aălu năпnălр:
- Tыmă hi uă nh ngă đi uă ki nă xуă h i-v nă hoпă đуă tпМă đ ngă tr Мă ti pă ho Мă
giпnă ti pă đ nă s ă hыnhă thрnhă vрă phпtă tri nă М aă ti uă thuв tă vi tă Л ngă Мh ă qu Мă
ng ătrongăvрiăth păniênăn aăđ uăМ aăth ăk ăXXăМ ngănh ăvi МănghiênăМ uăphêă
Лыnhăti uăthuв tăVi tăNamăhi năđ i.


- T pătrungăkh oăsпtăvрăphсnătíМhăМпМăýăki năЛрnăv ăti uăthuв tăt ănh ngă
quanăni măМhung (khпiăni m,ăphсnălo i,ănhрăvi tăti uăthuв tăv iăt ăМпМhălрăm tă
ngh ăs ăki uăm iăthu Мăv ăm tăquanăni măv năh Мăm i,ăm tănhсnăМпМhăv năhoпă
m iă khiă М mă Лút)ă đ nă nh ngă v nă đ ă М aă th ă lo iă v nă h Мă (v nă đ ă hi nă th М,ă
ngh ă thu tă vi tă ti uă thuв t,ă Л nă đ Мă ti uăthuв t,ăphêăЛыnhăti uăthuв t).ăT ăđó,ă
lрmă rõă s ă phпtă tri nă v ă t ă duвă lýălu năth ălo iătrongăgiaiăđo năn aăđ uăth ăk ă
М aă Мôngă Мu Мă hi nă đ iă hoпă n nă v nă h Мă dсnă t М.ă NóiăМhínhăxпМăh n,ăng

iă

vi tăđ tăm МăđíМhăphсnătíМhăМôngăvi МăМ aăМпМănhрănghiênăМ u,ăphêăЛыnh,ăМпМă
h Мăgi ,ăМпМănhрăv năVi tăNamăn aăđ uăth ăk ăxungăquanhăvi МăЛрnăv ăМh ăđ :ă
lрmă th ă nрoă đ ă Мóă th ă phпtă tri nă m tă th ă lo iă m iă М aă v nă h Мă М nă Мhoă quпă
trыnhăhi năđ iăhoпăv năh Мădсnăt МătrênăМ ăs ăti păthuăkinhănghi măn

Мăngoрi,ă

v aă“lрăМ aăta”,ă“Мhoădсnătaăđ М”,ăgópăph nătíМhăМ Мăvрoăđ iăs ngăxуăh iălúМă
đó.ă свă lрă v nă đ ă l n,ă r tă Мóă ýă ngh aăkhôngăМh ăđ iăv iăv năh Мăđ

ngăth iă

mрăМònăđ iăv iăti nătrыnhăphпtătri năМ aăxуăh iăVi tăNamăhi năđ i.
- Kh ngă đ nhă vрă ghiă nh nă nh ngă đóngă gópăМ aăМпМănhрăv n,ănhрănghiênă
М u,ăphêăЛыnhăv năh Мăgiaiăđo năn aăđ uăth ăk ăXXăđ iăv iăquпătrыnhăhi năđ iă
hoпă n nă ti uă thuв tă n
đ

Мă nhрă thôngă quaă vi Мă liênă h ă v iă th Мă ti nă sпngă tпМ,ă

ngă th iă đ ngă th iă vi Мă nhыnănh năl iănh ngăv năđ ălýălu năМ aăth ălo iămрă

МпМă th ă h ă đрnă anhă đуă lрmă trênă tinhă th nă đ iă m iă vрă phпtă tri nă М aă Мhuвênă
ngрnhălýălu năhômănaв.
6. PH

NG PHÁP NGHIÊN C U

V iăm tăđ ătрiăthu Мălo iăhыnhălýăthuв t- l Мhăs ăv năh М,ătrongăquпătrыnhă
th Мăhi nălu năпn,ăМhúngătôiăМh ăв uăs ăd ngănh ngăph

ngăphпpănghiênăМ uă

sau:
- Ph
thuв tă đ

ng pháp th ng kê, phân lo i: CпМă ýă ki nă Лрnă v ă v nă đ ă ti uă
Мă Мôngă Л ă trênă sпМh,ă Лпo,ă t pă Мhí...ă đуă đ

Мă Мhúngă tôiă th ngă kêă

m tăМпМhăМóăh ăth ng,ătrongăđóă uătiênăxemăxétăđпnhăgiпănh ngăýăki năn iăЛ t,ă
М ăЛ n.


- Ph

ng pháp l ch s c th :ă Vыă nh ngă triă th Мă lýă lu nă v nă h Мă giaiă

đo nă nрвă đangă trongă quпă trыnhă khaiă m ,ăМh ăв uăđ

Мănêuălênăquaănh ngăl iă

Л t,ă t a,ă МпМă tпМă ph mă phêă Лыnh,ă nghiênă М uă v nă h М,ă Мhoă nênă lu năпnăquпnă
tri tăph

ngăphпpăl ch s c th trongăquпătrыnhănh nădi năvрăđпnhăgiпăМhung.ă

CпМătriăth Мălýălu năv năh Мăđ

МăМ ăg ngă“gi iămу”ănh ănóăv năМó,ătrпnhăsuвă

di n,ăgпnăghép,ăhi năđ iăhoпănh ngăđi uămрănóăkhôngăhрmăМh a.
Ngoрiă ra,ă Мhúngă tôiă Мònă s ă d ngă m tă s ă ph
ph

ng pháp so sánh, ph

ngă phпp nghiênă М uă nh ăă

ng pháp phân tích t ng h p đ ă lрmă sпngă t ă

thêmăМпМăv năđ ălýălu n.ă
T tă М ă nh ngă ph

ngă phпpă trênă đ

Мă v nă d ngă ph iăh păv iănhauăm tă

МпМhălinhăho tăđ ălрmăЛ tălênănh ngăv năđ ăМ nănghiênăМ u.
7. NH NG

ÓNG GÓP M I C A LU N ÁN

a. V m t lý lu n
свălрăМôngătrыnhăđ uătiênăkh oăsпt,ăh ăth ngăhoпăvрăđпnhăgiпăsсuăМпМăv nă
đ ălýălu năМ aăth ălo iăti uăthuв tătrongăm ngănghiênăМ uăphêăЛыnhăv năh c giai

đo năn aăđ uăth ăk ă(1900-1945).ăK tăqu ănghiênăМ uăМ aălu năпnăítănhi uăМóă
tпМă d ngă lрmă sпngă t ă thêmăm tăs ăv năđ ălýălu năv ăth ălo iăti uăthuв tătrongă
giaiă đo nă v nă h Мă nрвă vрăМhoăth вărõ,ăngaвătrongăm вăth păk ăđ uăxсвăd ngă
n nă v nă h Мă qu Мă ng ă mangă tínhă Мh tă М năhi năđ i,ăМпМăv nănhсnăvрăh Мăgi ă
n МătaăđуăМóănhi uăki năgi iăv ăđ Мătr ngăМ aăth ălo iăvрănh ngăýăki nănрвăđуă
t oăti năđ ăМhoăs ăđ iăm iăvрăhi năđ iăhoпăМ aăth ălo iă ănh ngăgiaiăđo năsauă
М aăth ăk .ă
b. V m t th c ti n
Chúngătôiăhвăv ngăk tăqu ănghiênăМ uăМ aălu năпnăs ălрăm tătрiăli uăthamă
kh oăh uăíМhăvрăthi tăth Мăđ iăv iăho tăđ ngănghiênăМ u,ăh Мăt păvрăgi ngăd вă
v ălýălu năv năh Мăvрăv năh МăVi tăNamăhi năđ i.
8. C U TRÚC C A LU N ÁN


Ngoрiăph năm ăđ u,ăk tălu n,ăn iădungăМhínhăМ aălu năпnăđ
thрnhăЛ năМh ng.
Ch ngă 1.ă Nh ng ti n đ xã h i- v n hoá nh h
c a ti u thuy t vi t b ng ch qu c ng .

Мătri năkhaiă

ng đ n s ra đ i

Ch ngă2.ăQuan ni m chung v ti u thuy t trong nghiên c u phê bình
v n h c Vi t Nam n a đ u th k XX.
Ch

ngă3.ăV n đ hi n th c và ngh thu t vi t ti u thuy t.

Ch

ngă4. V n đ b n đ c ti u thuy t và phê bình ti u thuy t.