nghiên cứu giải pháp nâng cao khả năng tiêu thoát lũ lưu vực sông tích

L I TÁC GI
D

i s giúp đ vô cùng quý báu c a các th y cô trong tr

Thu l i, b n bè, đ ng nghi p, ng

ng

ih c

i thân và cùng v i s n l c c a b n thân,

tác gi mong mu n đóng góp m t ph n nh và đem l i nh ng giá tr v khoa
h c - th c ti n cho đ tài lu n v n th c s k thu t: “Nghiên c u gi i pháp
nâng cao kh n ng tiêu thoát l l u v c sông Tích”.
đ tđ

c nh v y, tác gi xin bày t lòng kính tr ng và bi t n sâu

s c đ i v i th y Ph m Vi t Hòa, đã cho tôi nh ng ý t
đ nh h

ng ban đ u và nhi t tình h

ng quý giá, nh ng

ng d n, giúp đ tôi hoàn thành công vi c

nghiên c u khoa h c c a mình.
Tôi xin chân thành c m n lãnh đ o tr

ào t o
ng

i h c Th y l i, Phòng

i h c và sau đ i h c, Khoa K thu t Tài nguyên n

thu t Tài nguyên n
tr

ng

c, B môn K

c và các th y cô tham gia gi ng d y khoá Cao h c 18

i h c Th y l i đã t o m i đi u ki n cho tôi hoàn thành t t khoá h c.

Xin bày t lòng c m n đ n Ban Qu n lý d án sông Tích Hà N i n i tôi
đang công tác đã giúp đ tôi hoàn thành lu n v n này.
Cu i cùng, xin g i l i cám n chân thành nh t đ n ng

i thân, b n bè và

đ ng nghi p đã khích l đ ng viên tôi th c hi n đ tài lu n v n này./
Hà N i, tháng 11 n m 2013
Tác gi

Nguy n V n Th ng

2

L I CAM K T
Tôi là Nguy n V n Th ng, tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên c u
c a riêng tôi. Nh ng n i dung và k t qu trình bày trong lu n v n là trung th c
và ch a đ

c ai công b trong b t k công trình khoa h c nào.
Tác gi

Nguy n V n Th ng

Lu n v n Th c s

Ngành: K thu t Tài nguyên n

c


3

M CL C
M

U ......................................................................................................... 11
1. Tính c p thi t c a đ tài......................................................................... 11
2. M c tiêu đ tài ....................................................................................... 12
3.

it

ng và ph m vi nghiên c u ......................................................... 12

4. Cách ti p c n và ph

ng pháp nghiên c u c a đ tài ........................... 12

4.1. Cách ti p c n .................................................................................. 12
4.2. Ph

ng pháp nghiên c u ................................................................ 13

5. Các k t qu đ t đ
CH

c ............................................................................. 13

NG I

NGHIÊN C U T NG QUAN ....................................................................... 14
1.1. T ng quan v tiêu thoát l trên l u v c sông ..................................... 14
1.1.1. Các nghiên c u ngoài n

c ......................................................... 14

1.1.2. Các nghiên c u trong n

c ......................................................... 17

1.2. T ng quan v l u v c nghiên c u ...................................................... 19
1.2.1. i u ki n t nhiên ....................................................................... 19
1.2.1.1. V trí đ a lý và ranh gi i vùng nghiên c u ............................... 19
1.2.1.2.

c đi m đ a hình..................................................................... 22

1.2.1.3. H th ng sông su i liên quan đ n vùng nghiên c u ................ 23
1.2.1.4.

c đi m khí h u ...................................................................... 26

1.2.2. i u ki n kinh t - xã h i ............................................................ 29
1.2.2.1. Dân s và xã h i ....................................................................... 29
1.2.2.2. Nông nghi p, ti u th công nghi p và d ch v ......................... 30
1.2.2.3. H th ng giao thông và c s h t ng ..................................... 30
1.2.3. Hi n tr ng h th ng tiêu trên l u v c sông Tích......................... 32

Lu n v n Th c s

Ngành: K thu t Tài nguyên n

c


4

CH

NG II

C S KHOA H C VÀ TH C TI N NH M NÂNG CAO KH N NG
TIÊU N

C VÀ GI M THI T H I DO L GÂY RA TRÊN L U V C

SÔNG TÍCH .................................................................................................... 36
2.1. Phân vùng tiêu c a l u v c sông Tích ............................................... 36
2.1.1. C s đ phân vùng tiêu .............................................................. 36
2.1.2. K t qu phân vùng tiêu l u v c sông Tích ................................. 38
2.2. Xác đ nh yêu c u tiêu ......................................................................... 40
2.2.1. Ph

ng pháp tính toán h s tiêu ................................................ 40

2.2.2. Các tài li u tính toán h s tiêu ................................................... 42
2.2.3. K t qu tính toán gi n đ h s tiêu ............................................ 44
2.3. Phân tích, đánh giá kh n ng tiêu trên l u v c sông Tích ................. 45
2.4.

c đi m s hình thành l và tình hình thiên tai

l u v c sông Tích

......................................................................................................................... 46
2.4.1.

c đi m s hình thành l ........................................................... 46

2.4.2. Tình hình thiên tai

2.5.

l u v c sông Tích ...................................... 47

xu t các gi i pháp nh m nâng cao kh n ng tiêu n

thi t h i do l gây ra

c và gi m nh

l u v c sông tích ........................................................ 48

2.5.1. C s đ xu t các gi i pháp nâng cao kh n ng tiêu n
nh thi t hai do l gây ra
2.5.2.
CH

l u v c sông Tích................................................ 48

xu t các gi i pháp nâng cao kh n ng tiêu n

thi t hai do l gây ra

c và gi m

c và gi m nh

l u v c sông Tích ...................................................... 50

NG III

PHÂN TÍCH L A CH N GI I PHÁP NÂNG CAO KH N NG TIÊU
N

C VÀ H N CH THI T H I C A L L T ...................................... 51
3.1. Phân tích l a ch n gi i pháp công trình ............................................. 51
3.1.1. Phân Tích c s đ l a ch n mô hình ......................................... 51

Lu n v n Th c s

Ngành: K thu t Tài nguyên n

c


5

3.1.1.1. Mô hình KOD ........................................................................... 51
3.1.1.2. Mô hình VRSAP ...................................................................... 52
3.1.1.3. Gi i thi u tóm t t m t s mô hình tính toán thu l c 2 chi u và
kh n ng áp d ng ............................................................................................ 53
3.1.1.4. Mô hình th y l c m t chi u MIKE 11 ..................................... 55
3.1.1.5. L a ch n mô hình..................................................................... 56
3.1.2. Gi i thi u s l

c v mô hình VRSAP ....................................... 57

3.1.2.1. Sai phân cho m t đo n sông ..................................................... 58
3.1.2.2. Cách x lý các công trình ......................................................... 60
3.1.2.3. o n sông ho c công trình không có n

3.1.2.4.
3.1.3.
n ng tiêu n

c ch y qua .............. 63

i v i các ô ru ng .................................................................. 63
ng d ng mô hình VRSAP đ l a ch n gi i pháp nâng cao kh
c và h n ch thi t h i c a l l t gây ra trên l u v c sông Tích 67

3.1.3.1. Xác đ nh b thông s và ki m nghi m mô hình ...................... 67
3.1.3.2. K t qu tính toán Ph

ng án hi n tr ng v i t n su t thi t k

P=10% ............................................................................................................. 77
3.1.3.3. K t qu tính toán các ph
3.1.3.4. L a ch n ph

ng án đ xu t ................................. 79

ng án ................................................................. 87

3.2. L a ch n ki n ngh gi i pháp phi công trình ..................................... 89
3.2.1. Công tác ch huy phòng ch ng l t bão ........................................ 89
3.2.2. Công tác tr ng r ng và b o v r ng ............................................ 91
3.2.3. Các công trình ph tr ph c v c u h , c u n n ........................ 92
3.2.4. Tuyên truy n, giáo d c nâng cao nh n th c c ng đ ng.............. 93
3.2.5. Xây d ng h th ng c nh báo l ................................................... 94
3.2.6. An toàn h đ p ............................................................................ 94

3.2.7. Các chính sách đ i v i dân vùng ch u bão l .............................. 94
K T LU N VÀ KI N NGH ......................................................................... 96

Lu n v n Th c s

Ngành: K thu t Tài nguyên n

c


6

I. K T LU N ............................................................................................ 96
II. KI N NGH .......................................................................................... 98
TÀI LI U THAM KH O ............................................................................... 99
PH L C ...................................................................................................... 100

Lu n v n Th c s

Ngành: K thu t Tài nguyên n

c


7

DANH M C CÁC B NG BI U
B ng 1.1. Di n tích theo cao đ các vùng đ t tr ng ven sông (ô ru ng) (ha) ..................... 23
B ng 1.2.

c tr ng nhi t đ tháng, n m (

B ng 1.3.

mt

n v : 0C) ....................................................... 26

ng đ i trung bình tháng (

n v : %).................................................. 26

B ng 1.4. S gi n ng trung bình trong tháng (

n v : gi ) .............................................. 27

B ng 1.5. T c đ gió trung bình (m/s) ................................................................................ 27
B ng 1.6. T c đ gió l n nh t không k h

ng .................................................................. 28

B ng 1.7. L

ng m a n m c a các tr m trên l u v c sông Tích ....................................... 28

B ng 1.8. L

ng b c h i trung bình tháng và n m (

n v : mm)...................................... 28

B ng 1.9. Quy mô dân s vùng nghiên c u ........................................................................ 29
B ng 1.10. Hi n tr ng s d ng đ t đai trong vùng nghiên c u ........................................... 30
B ng 1.11. Quy mô, kích th

c các công trình c u hi n có trên sông ................................ 31

B ng 1.12. Th ng kê các tr m b m tiêu vào sông Tích ...................................................... 33
B ng 2.1.

c tr ng hình thái l u v c ................................................................................ 36

B ng 2.2. T ng h p di n tích tiêu l u v c sông Tích ......................................................... 38
B ng 2.3.

ch u ng p cho phép c a lúa (mm) (đ i v i lúa tháng 7) ............................... 41

B ng 2.4. Mô hình m a tiêu 5 ngày (đ n v mm) ............................................................... 43
B ng 2.5. K t qu tính toán gi n đ h s tiêu c a h th ng tr n m a th c t x y ra t
29/10 ÷ 4/11/2008 ................................................................................................................ 44
B ng 2.6. K t qu tính toán gi n đ h s tiêu c a h th ng tr n m a thi t k t n su t
P=10%.................................................................................................................................. 44
B ng 2.7. L

ng m a l n nh t các tr m n m 2008 (mm) .................................................. 47

B ng 2.8. M c n

c l n nh t các tr m n m 2008 .............................................................. 48

B ng 2.9. Các khu đô th d ki n đ
B ng 3.1. Th ng kê m c n

c xây d ng ............................................................... 49

c l n nh t đi u tra và tính toán t i m t s v trí d c tr c sông

Tích ...................................................................................................................................... 72
B ng 3.2. M c n

c l n nh t t i m t s v trí d c sông Tích. Tr

ng h p tính toán: M a

n i l u v c sông Tích, sông áy t n su t P=10%, sông Tích hi n tr ng ............................ 77
B ng 3.3. Các thông s n o vét lòng d n Ph

ng án 1 ....................................................... 79

B ng 3.4. Các thông s n o vét lòng d n Ph

ng án 2 ....................................................... 80

B ng 3.5. Các thông s n o vét lòng d n Ph

ng án 3 ....................................................... 80

Lu n v n Th c s

Ngành: K thu t Tài nguyên n

c


8

B ng 3.6. M c n

c l n nh t t i m t s v trí d c tuy n sông Tích các ph

ng án đ xu t

............................................................................................................................................. 81

Lu n v n Th c s

Ngành: K thu t Tài nguyên n

c


9

DANH M C CÁC HÌNH V ,

TH

Hình 1.1. V trí vùng nghiên c u ........................................................................................ 21
Hình 1.2. B n đ h th ng sông .......................................................................................... 25
Hình 2.1. B n đ quy ho ch tiêu l u v c sông Tích ........................................................... 39

Hình 3.1. Ch

ng trình tính toán th y l c m ng l

i sông VRSAP .................................. 66

Hình 3.2. S đ v trí các m t c t trên h th ng sông ......................................................... 70
Hình 3.3. B n đ v trí các l u v c gia nh p sông Tích...................................................... 71
Hình 3.4. Quá trình m c n

c t i v trí tr m th y v n Trí th y – Tr

ng h p tính toán:

Mô ph ng tr n l t 29/10÷4/11/2008 ................................................................................. 73
Hình 3.5. Quá trình m c n

c t i v trí tr m th y v n V n Mi u – Tr

ng h p tính toán:

Mô ph ng tr n l t 29/10÷4/11/2008 ................................................................................. 74
Hình 3.6. Quá trình m c n

c t i v trí tr m th y v n Ba Thá – Tr

ng h p tính toán: Mô

ph ng tr n l t 29/10÷4/11/2008 ....................................................................................... 75
Hình 3.7. i u tra v t l t i th c đ a ................................................................................... 76

Hình 3.8. Quá trình m c n

c t i v trí c a ra Su i Hai – PA1 .......................................... 84

Hình 3.9. Quá trình m c n

c t i v trí c a ra Su i Hai – PA2 .......................................... 85

Hình 3.10. Quá trình m c n

c t i v trí c a ra Su i Hai – PA3 ........................................ 86

Hình 3.11. S đ b máy Ban ch huy phòng ch ng l t bão .............................................. 90

Lu n v n Th c s

Ngành: K thu t Tài nguyên n

c


10

CÁC CH

VI T T T VÀ KÝ HI U

FLV

Di n tích l u v c

H

M cn

c

Q

L ul

ng

QH

Quy ho ch

LV

L uv c

MNB

M cn

c bi n

MNBD

M cn

c bi n dâng

MNBTB

M cn

c bi n trung bình

Min

Nh nh t

Max

L n nh t

Hmax

M cn

UBND

U ban Nhân dân

VQHTL

Vi n Quy ho ch Thu l i

TB

Trung bình

W

Dung tích

Lu n v n Th c s

c l n nh t

Ngành: K thu t Tài nguyên n

c


11

M

U

1. Tính c p thi t c a đ tài
Vùng nghiên c u là l u v c sông Tích, bao g m kho ng 151.539 ha đ t
đai c a các huy n Ba Vì, Phúc Th , Th ch Th t, Qu c Oai, Ch

ng M , M

c, Th xã S n Tây - Thành ph Hà N i, n m d c hai bên b sông Tích.
ây là khu v c có ti m n ng cho s nghi p phát tri n kinh t không ch đ i

v i thành ph Hà N i mà còn nh h

ng t i khu tam giác phát tri n kinh t

Hà N i - H i Phòng - Qu ng Ninh.
Gi i h n l u v c sông Tích:
- Phía B c giáp tuy n đê h u sông H ng
- Phía Tây B c giáp tuy n đê h u sông à
- Phía ông giáp vùng tiêu sông áy
- Phía Nam và Tây Nam là phân l u c a sông

à và sông Hoàng Long

v i sông Tích.
Toàn b h th ng sông su i thu c l u v c sông Tích ch có m t h
tiêu thoát duy nh t là đ vào sông Tích và ch y ra sông
mùa l , khi m a l n trong n i đ ng g p m c n
tiêu thoát n

ng

áy t i Ba Thá. Vào

c sông áy dâng cao thì vi c

c trên l u v c b c n tr khá nhi u.

Sau khi h p nh t Th đô Hà N i n m 2008 thì l u v c sông Tích thu c
t nh Hà Tây (c ) nay đ u thu c Th đô Hà N i. Theo đ nh h
d ng Th đô Hà N i thì khu Th

ng chung xây

ô không còn vùng phân l , ch m l .

Các khu đô th , công nghi p… phát tri n nhanh, m nh, quy mô l n nh
h

ng r t nhi u đ n kh n ng tiêu úng n i t i. Ngoài vi c di n tích đ t nông

nghi p b chi m ch đ xây d ng, h s tiêu c a vùng đô th c ng cao h n
nhi u nên h s tiêu chung c a khu v c này s t ng r t l n.

Lu n v n Th c s

Ngành: K thu t Tài nguyên n

c


12

Vì v y vi c nghiên c u các gi i pháp nh m nâng cao kh n ng tiêu thoát
l cho sông Tích là m t v n đ t t y u nh m phát tri n kinh t , xã h i, gi gìn
c nh quan, môi tr

ng và đi u hòa không khí cho Th đô.

2. M c tiêu đ tài
Xây d ng c s khoa h c và th c ti n đ xu t và l a ch n gi i pháp

nâng cao kh n ng tiêu n

c và gi m thi t h i do l gây ra

l u v c sông

Tích.
3.

it

ng và ph m vi nghiên c u
it

ng nghiên c u: L l t

l u v c sông Tích.

Ph m vi nghiên c u: Toàn b l u v c sông Tích – thành ph Hà N i.
4. Cách ti p c n và ph

ng pháp nghiên c u c a đ tài

4.1. Cách ti p c n
- Ti p c n l ch s , k th a có b sung: Ti p c n l ch s là cách ti p c n
truy n th ng c a h u h t các ngành khoa h c. M t ph n ý ngh a c a cách ti p
c n này là nhìn vào quá kh đ d báo t
m c tiêu c n h

ng lai qua đó xác đ nh đ

c các

ng t i trong nghiên c u khoa h c.

- Ti p c n theo h
xem xét các đ i t

ng đa ngành, đa m c tiêu: H

ng nghiên c u này

ng nghiên c u trong m t h th ng quan h ph c t p vì th

đ c p đ n r t nhi u đ i t

ng khác nhau nh nông nghi p, th y s n, du l ch,

tr ng tr t, v.v.
- Ti p c n đáp ng nhu c u: Là cách ti p c n d a trên nhu c u tiêu n
c a các đ i t

ng dùng n

t i u cho các đ i t

c, qua đó xây d ng các gi i pháp tiêu thoát n

ng dùng n

ng tiêu n

c

c.

- Ti p c n b n v ng: Là cách ti p c n h
gi a các đ i t

c

ng t i s phát tri n hài hòa

c d a trên quy ho ch phát tri n, s bình đ ng, s

tôn tr ng nh ng giá tr l ch s , truy n th ng c a các đ i t

ng c n tiêu n

c

Ngành: K thu t Tài nguyên n

c

trong cùng m t h th ng.

Lu n v n Th c s

13

4.2. Ph

ng pháp nghiên c u

Lu n v n s d ng các ph

ng pháp sau:

- Ph

ng pháp k th a.

- Ph

ng pháp chuyên gia.

- Ph

ng pháp thu th p tài li u, s li u.

- Mô hình toán thu v n, thu l c (VRSAP).
- Ph

ng pháp phân tích h th ng.

5. Các k t qu đ t đ
-

a ra đ

c

c t ng quan v l u v c sông Tích.

c đi m tiêu thoát l

l u v c sông Tích.
-

a ra đ

kh n ng tiêu n
-

xu t đ

kh n ng tiêu n

Lu n v n Th c s

c c s khoa h c và th c ti n c a các gi i pháp nâng cao
c và gi m thi t h i do l gây ra

l u v c sông Tích.

c các gi i pháp công trình và phi công trình nh m nâng cao
c và h n ch thi t h i c a l l t gây ra.

Ngành: K thu t Tài nguyên n

c


14

CH

NG I

NGHIÊN C U T NG QUAN
1.1. T ng quan v tiêu thoát l trên l u v c sông
1.1.1. Các nghiên c u ngoài n

c

Th gi i đang ph i ch u nh ng t n th t n ng n do thiên tai, trong đó có
l l t. Con ng

i bên c nh vi c ph i đ i phó và thích nghi v i thiên nhiên thì

c ng đang ph i gánh ch u nh ng h u qu không nh do chính mình t o ra.
Các thành ph v n hình thành

ven sông, bi n ph i đ i m t v i n n ng p

úng. London (Anh qu c) v i sông Thames b thu h p l i g p bão l n t bi n
B c, tri u c

ng đã làm cho ph n l n thành ph ng p trong n

c n m 1952.

Tokyo ( Nh t b n) đã có bão l n đ vào, m a to kéo dài làm ng p các đ

ng

ng m trong thành ph vào n m 1971. Kulalumpua (Malaysia) vùng tr ng
trung tâm th

đô - tr

c n m 2005, khi ch a làm h th ng thoát n

c

SMART, trung tâm thành ph c ng b ng p n ng khi m a bão.
Bên c nh các nguyên nhân đ n t t nhiên nh m a nhi u h n, bão gió
th t th

ng h n, n

c bi n dâng cao... tình tr ng l l t trên th gi i còn có

chung nguyên nhân là đô th hoá m nh, t ng di n tích xây d ng nhà c a và
đ

ng xá, đ ng th i gi m di n tích ng p n

c, các dòng sông thiên nhiên b

khai thác, tác đ ng và h th ng kênh r ch tiêu thoát b thu h p.
Vi c nghiên c u các gi i pháp phòng ch ng l l t đ
tâm và h

c đ c bi t quan

ng ti p c n trên th gi i h u h t là s k t h p gi a các gi i pháp

công trình và phi công trình. Các gi i pháp công trình th
nh h ch a, đê đi u, c i t o lòng sông... đ

ng đ

c s d ng

c s d ng r t nhi u, các gi i

pháp phi công trình nh xây d ng b n đ nguy c ng p l t, quy ho ch tr ng
r ng và b o v r ng, xây d ng và v n hành các ph

Lu n v n Th c s

ng án phòng tránh l l t

Ngành: K thu t Tài nguyên n

c

15

và di dân khi c n khi có thông tin d báo và c nh báo chính xác c ng đ

cs

d ng r t nhi u. Có th k đ n m t s nghiên c u sau đây :
- Nghiên c u “T ng nguy c l l t

Malaysia: nguyên nhân và gi i

pháp” đ ng trên t p chí Disaster Prevention and Management cho th y nguy
c l l t

Malaysia đã t ng đáng báo đ ng trong nh ng th p k g n đây.

Nguyên nhân ph n l n là do thay đ i đ c tính v t lý c a h th ng thu v n, do
các ho t đ ng c a con ng

i: ti p t c phát tri n vùng đ ng b ng đông dân c ,

xâm l n vào vùng ng p l , phá r ng và đ i d c phát tri n. S phát tri n nhanh
chóng và suy thoái môi tr
ng

ng đang b lãng quên m t cách nhanh chóng, con

i ch xem nh ng l i ích tích c c c a m t n n kinh t đang bùng n trong

khi không chú ý nhi u đ n các tác đ ng tiêu c c c a chúng.
- Hongming He và các c ng s thu c

i h c Massachusetts (Hoa K )

đã nghiên c u vùng ng p l trung du sông Vàng (Yellow River Basin) thu c
Trung Qu c. Nghiên c u đã đánh giá các tác đ ng do thay đ i b m t l u v c
đ n dòng ch y l . Nghiên c u đã đ c p đ n các tác đ ng do ho t đ ng c a
con ng

i nh h

ng đ n đi u ki n biên c a mô hình. ây th c s là công c

h u ích dùng đ qu n lý và đánh giá nh h

ng c a các ho t đ ng trên l u

v c sông Vàng đ n tình tr ng l .
- Vùng h l u sông Tsurumi, tr i dài t thành ph Machida qua V nh
Tokyo, là m c tiêu c a các d án qu n lý l toàn di n trong nh ng n m 1980
c a Nh t B n. M t ph n c a k ho ch l n này là vi c xây d ng m t b l n đa
n ng, có th tr n
trong n m l i đ

c l t sông trong mùa l t, còn vào nh ng th i đi m khác
c dùng vào các m c đích khác, trong đó có sân v n đ ng

qu c t Yokohama. Vì đ cao c a con đê ng n sông v i b này khá th p,
n

c s ch y qua đê khi mùa n

đ

c tháo đi b ng các c a c ng. B n thân sân v n đ ng đ

c c nh m đ m b o nó v n đ

Lu n v n Th c s

c lên, vì th tránh b trào ng

c. N

c sau l

c d ng trên nhi u

c s d ng trong mùa l nh các đ

ng đi

Ngành: K thu t Tài nguyên n

c


16

chính. M t trung tâm thông tin v l l t và các b ng thông báo trong b này
t o đi u ki n cho ng

i dân n m đ

c thông tin và cung c p các c nh báo d

dàng. Ngoài ra, các bi n pháp khác trên sông Tsurumi c ng đã đ

c áp d ng,

bao g m n o vét lòng sông, đ p đê, ki m tra và đi u ch nh các h ch a n
- Carlos E. M. Tucci, chuyên gia t i Vi n nghiên c u N

c thu c tr

c.
ng

i h c Liên bang Rio Grande do Sul, đã đ a ra m t ví d đi n hình v m t
h th ng đ p ki m soát l t i châu th sông Itajaí-Açu
(Braxin).

ó là h th ng g m ba con đ p đ

1970 - 1980, g m đ p Tây n m
Taió, đ p Nam

th

th

Santa Catarina

c xây d ng trong nh ng n m

ng ngu n sông Itajaí-Oeste

thành ph

ng ngu n sông Itajaí do Sul t i thành ph Ituporanga và

đ p Ibirama trên sông Hercílio. Thi t k c a các con đ p này v i s c ch a l n
và c a c ng th p cho phép x l d n d n trong m t th i gian dài.
Song song v i các nghiên c u vi c áp d ng các mô hình th y v n, th y
l c trong vi c di n toán l trong sông đã đ
mô hình đã đ

c s d ng khá ph bi n; nhi u

c xây d ng áp d ng cho d báo h ch a, d báo l cho h

th ng sông, cho công tác quy ho ch phòng ch ng l trên th gi i nh :
- T i Bangladesh, n m 1997, nh m đ i phó v i h n trên sông Gorai,
DHI đã ph i h p v i u ban phát tri n n
Mike 11 đ mô t các bi n đ i hình thái
thay đ i trong l u l

ng tr

c Bangladesh thi t l p mô hình
h l u sông, đ ng th i d báo s

c và sau khi n o vét sông trong mùa khô và mùa

l .
-T i

n

, n m 2004, m t d án nghiên c u k t h p gi a Vi n Công

ngh Qu c gia n

v i Vi n Th y l c an M ch đ

c th c hi n trên c s

ng d ng mô hình MIKE11 và MIKE SHE đ tính toán t i u hóa h th ng
th y nông. D án đ

c th c hi n trên h th ng th y nông Mahanadi, bao g m

h ch a và h th ng kênh thu c lo i l n n m

mi n Trung c a

n

. Nh

công c MIKE 11 và MIKE SHE, d án đã ti n hành tính toán mô ph ng

Lu n v n Th c s

Ngành: K thu t Tài nguyên n

c


17

l

ng m a trên l u v c, tính toán th y l c trên các h th ng sông, xây d ng

quy trình v n hành h ch a và v n hành h th ng kênh n i đ ng
Qua các nghiên c u trên, có th th y các ho t đ ng phát tri n c a con
ng

i ngày càng gây nh h

ng nghiêm tr ng đ n môi tr

chúng ta, đ c bi t là các khu dân c

ng s ng c a

h l u các l u v c sông. Tr

c đây khi

th gi i c n phát tri n kinh t thì các tác đ ng c a các công trình th y đi n,
th y l i, giao thông và các c s h t ng ch a đ

c coi tr ng. G n đây, khi

h u qu c a vi c phát tri n này ngày càng rõ r t, m t s qu c gia th m chí
còn d b m t s công trình. Tuy nhiên, đây là v n đ khó v i các qu c gia
đang phát tri n nh

Vi t Nam chúng ta. Do đó, c n thi t ph i có nh ng

nghiên c u chuyên sâu, chi ti t đ có th đánh giá đúng và đ y đ tác đ ng
c a các ho t đ ng kinh t nói trên đ n tình hình l l t thiên tai nói riêng và
đ n v n đ qu n lý, b o v và s d ng h p lý, b n v ng tài nguyên n

c trên

th gi i nói chung.
1.1.2. Các nghiên c u trong n

c

Vi t Nam, phòng ch ng thiên tai nói chung và phòng ch ng l l t nói
riêng đ

c Chính ph đ c bi t quan tâm và đ u t r t nhi u kinh phí cho công

tác nghiên c u. Các ch

ng trình, d án, đ tài nghiên c u v v n đ này có

th k đ n là:
- Nghiên c u phát tri n và qu n lý tài nguyên n

c qu c gia cho 14

l u v c l n c a Vi t Nam trong đó có quy ho ch phòng l cho m t s t nh
Mi n Trung do Vi n Quy ho ch Th y l i, B NN & PTNT và JICA th c
hi n.
-

tài c p Nhà n

Trung do

c Nghiên c u d báo ch ng xói l b sông mi n

i h c Th y l i th c hi n t đ u n m 2000 đ n cu i 2002 đã

nghiên c u th c tr ng và nguyên nhân gây xói l b sông các t nh mi n

Lu n v n Th c s

Ngành: K thu t Tài nguyên n

c

18

Trung, trong đó có nguyên nhân do l l n, và d báo di n bi n xói l , đ xu t
các gi i pháp kh c ph c.
-

c Nghiên c u gi i pháp thoát l cho m t s sông

tài c p Nhà n

l n mi n Trung nh m b o v các khu kinh t t p trung, các khu dân c
ven sông, d c qu c l do

i h c Th y l i th c hi n t n m 2004 đ n 2006

đã nghiên c u đ c đi m l l t mi n Trung tìm ra các gi i pháp nh m gi m
thi u thiên tai l l t giúp phát tri n kinh t - xã h i.

tài đã nghiên c u và

ch n hai l u v c sông Th ch Hãn - Qu ng Tr và sông Kone-Hà Thanh t nh
Bình

nh đ nghiên c u đi n hình.
- D án

nh h

ng Quy ho ch l Mi n Trung do Vi n Quy ho ch

Th y l i th c hi n t tháng 8 n m 1996 đ n tháng 12 n m 2001 đã nghiên
c u m t cách toàn di n v di n bi n l , nguyên nhân gây l , các y u t
h

nh

ng và đ xu t các gi i pháp quy ho ch phòng ch ng l và gi m nh thiên

tai cho mi n Trung.
- D án Quy ho ch th y l i vùng ven bi n B c B và B c Trung b
(2007) do Vi n Quy ho ch Th y l i ch trì th c hi n v i s ph i h p th c
hi n c a Tr

ng

i h c Th y l i, Vi n Kinh t Quy ho ch Th y s n, v i

m c tiêu đ xu t ph
n

ng án quy ho ch gi i quy t v n đ c p n

c, tiêu thoát

c, phòng ch ng l và gi m nh thiên tai đáp ng quá trình phát tri n c a

vùng duyên h i ven bi n t Qu ng Ninh đ n Th a Thiên Hu .
tr ng đã làm rõ t n t i chính
ch ng l bão. Ph

l nh v c c p n

c, tiêu thoát n

ánh giá hi n
c và phòng

ng án quy ho ch đ xu t gi i pháp đ m b o c p đ n

c

cho toàn vùng, đ m b o tiêu thoát c ng nh yêu c u phòng ch ng l bão đ n
n m 2020;
- D án Rà soát b sung Quy ho ch phòng ch ng l Mi n Trung t
Qu ng Bình đ n Bình Thu n do Vi n Quy ho ch Th y l i th c hi n t n m
2010 đ n 2011 v i các m c tiêu: (i) Gi m thi u thi t h i do thiên tai bão l

Lu n v n Th c s

Ngành: K thu t Tài nguyên n

c


19

gây ra, t o đi u ki n b o đ m th c hi n các m c tiêu phát tri n đã đ
trong đ nh h

c đ t ra

ng phát tri n kinh t xã h i góp ph n n đ nh n n kinh t xã

h i, c ng c an ninh qu c phòng.(ii)

n đ nh dân c t o đi u ki n phát tri n

b n v ng kinh t , xã h i.(iii) Làm c s ch đ o trong xây d ng các ch

ng

trình đ u t , ho ch đ nh chính sách phát tri n theo l trình t i n m 2020 trên
đ a bàn các t nh Mi n Trung.
K t qu đ t đ

c t nh ng đ tài, d án t tr

c đ n nay đã có đóng góp

đáng k vào công tác phòng ch ng l l t

nh ng c p đ và khía c nh khác

nhau. Tuy nhiên, phòng ch ng l l t

c ta v n c n ph i ti p t c đ

n

nghiên c u vì s bi n đ i c a khí h u toàn c u, các hi n t

c

ng khí h u c c

đoan v n thi nhau hoành hành sinh m a l l n gây ng p l t hàng n m. Cùng
v i đó là s tác đ ng r t l n c a con ng

i đ n môi tr

ng t nhiên nh phá

r ng, khai thác khoáng s n d n đ n thay đ i lòng d n ; t c đ đô th hóa
nhanh, dân s ngày càng phát tri n, qu n lý l ng l o d n đ n xâm l n lòng
d n thoát l là nguyên nhân làm cho l l t ngày càng gia t ng.
tài nghiên c u c a tôi: “Nghiên c u gi i pháp nâng cao kh n ng tiêu
thoát l l u v c sông Tích” c ng đi theo h

ng ti p c n chung c a th gi i

hi n nay v công tác phòng ch ng l , trong đó t p trung đi sâu phân tích v
hi n tr ng công tác phòng ch ng l trên l u v c sông Tích ; phân tích t ng
h p l , nguyên nhân gây l ; t đó đ xu t gi i pháp công trình và phi công
trình nh m gi m thi u t i đa và có hi u qu nh ng tác đ ng do l gây ra trên
l u v c sông Tích.
1.2. T ng quan v l u v c nghiên c u
1.2.1. i u ki n t nhiên
1.2.1.1. V trí đ a lý và ranh gi i vùng nghiên c u
Vùng nghiên c u là l u v c sông Tích, bao g m kho ng 151.539 ha đ t
đai c a các huy n Ba Vì, Phúc Th , Th ch Th t, Qu c Oai, Ch

Lu n v n Th c s

ng M , M

Ngành: K thu t Tài nguyên n

c


20

c, Th xã S n Tây, m t ph n đ t c a huy n L
N i, n m d c hai bên b sông Tích.

ng S n - Thành ph Hà

ây là khu v c có ti m n ng cho s

nghi p phát tri n kinh t không ch đ i v i thành ph Hà N i mà còn nh
h

ng t i khu tam giác phát tri n kinh t Hà N i - H i Phòng - Qu ng Ninh.
- V trí đ a lý:
+ 105015' đ n 105045' Kinh đ

ông

+ 20045' đ n 21010' V đ B c
- Gi i h n vùng nghiên c u:

+ Phía B c giáp tuy n đê h u sông H ng
+ Phía Tây B c giáp tuy n đê h u sông à
+ Phía ông giáp vùng tiêu sông áy
+ Phía Nam và Tây Nam là phân l u c a sông

à và sông Hoàng Long

v i sông Tích.

Lu n v n Th c s

Ngành: K thu t Tài nguyên n

c


21

Hình 1.1. V trí vùng nghiên c u

Lu n v n Th c s

Ngành: K thu t Tài nguyên n

c


22

1.2.1.2.

c đi m đ a hình

Vùng nghiên c u có đ c đi m đ a hình ph c t p, bao g m c núi cao, núi
th p c ng nh vùng trung du và đ ng b ng. N u chia ra hai khu v c t và h u
sông thì m i khu có đ c đi m đ a hình khác nhau
- Khu v c vùng h u sông Tích có th chia ra 3 lo i đ a hình:
+ Khu v c núi cao v i đ nh Ba Vì có cao đ 2196m là n i t p trung đ t
r ng t nhiên, có c r ng tr ng và đ t nông nghi p, tuy nhiên m c đ phân
tán cao, theo ch y u là d c theo các thung l ng nh và khe su i.
+ Khu v c gò đ i, có cao đ t 5-20m, ch y u là đ t tr ng đ i tr c, có
tr ng c lúa và màu, đ a hình d c, đ xói mòn l n, cây tr ng đa d ng nh ng
do tính ch t đ t nên n ng su t th p.
+ Khu v c đ ng b ng là vùng ven sông Tích, có cao đ d

i 6m, nhi u

vùng có cao đ t 2 - 3m, cây tr ng ch y u là lúa, m t s n i đ t cao có
tr ng cây n qu , màu.
- Khu v c t sông Tích: h u h t là đ ng b ng và bãi sông ch y d c theo
chi u dài sông Tích, th d c t sông H ng, sông
d n t th

áy vào sông Tích và d c

ng ngu n v c a ra c a sông t i Ba Thá, cao đ đ t đai bi n đ i t

11-13m thu c Ba Vì đ n 2-3m thu c Ch

ng M . Khu v c t đ

6 tr lên đã đ

c bao đê ch ng l , t d

đê bao đ a ph

ng do dân trong vùng t đ p đ ch ng l n i t i c a sông Tích

và sông

iđ

ng Qu c l

ng 6 xu ng đ n Ba Thá ch có

áy, đây là khu v c tr ng và là khu ch m l khi có phân l t sông

H ng vào sông áy.
- D c theo tr c sông Tích t
tr ng ven sông (đ

m Long đ n Ba Thá có nhi u vùng đ t

c coi nh các ô ru ng g n li n v i sông), các vùng đ t

này đóng vai trò nh nh ng khu ch a có tác d ng đi u ti t n
Trong mùa l , các vùng này có kh n ng b ng p do m c n
cao, h u h t các vùng đ t này n m

Lu n v n Th c s

c trên sông.

c sông Tích lên

phía h u Tích, m t s vùng đ t bên t

Ngành: K thu t Tài nguyên n

c


23

Tích có c ng tiêu làm vi c theo ch đ m t chi u ch y ra sông. Quan h di n
tích ∼ cao đ c a các ô ru ng đ

c trình bày trong b ng sau:

B ng 1.1. Di n tích theo cao đ các vùng đ t tr ng ven sông (ô ru ng) (ha)
Cao đ
Tên

<3m <4m <5m

<6m

<7m

<8m

C u Tr ng
-Ái M
ng Mô

<9m <10m

<11m

<12m

T ng

77,1 154,4

399,7

538,7

562,2

31,92 172,92 251,92 385,78 575,86 603,55

Tân Xã

634,8 1100,8

11,48 109,34 265,44 353,97 464,25 691,11 899,02 1125,36 1627,9

Phú Bình

102,3 183,1 266,4

350

121,4

180

230

280

Tân Ti n

22

673

1171

1171

Nhân Lý

15 196

714

1024

1024

i Ph

433,4 516,2
330

380

600

600

430

430

Phú Th

50

240

565

1195

2240

2240

Yên S n

25

827

1107

1212

1332

1332

200

500

1131

1660

Xuân
Khanh
ng L c

2

15

318

1462

1990

2110

2180

2240
2180

Ngu n: Quy ho ch th y l i b o v và phát tri n ngu n n

c l u v c sông Tích-

Thanh Hà- Vi n QHTL Hà N i n m 2001

1.2.1.3. H th ng sông su i liên quan đ n vùng nghiên c u
Liên quan v ngu n n c đ i v i vùng nghiên c u không ch là các sông
su i trong l u v c sông Tích mà các sông ngoài khu v c c ng có m i liên h
m t thi t trong c hai mùa l và ki t. H th ng sông su i đ c nghiên c u bao
g m:
- Sông Tích: là nhánh c p 1 c a sông áy, đ vào sông áy t i Ba Thá.
Sông b t ngu n t dãy núi Ba Vì, đo n đ u t

m Long đ n Th xã S n Tây
sông ch y theo h ng Tây- ông, sau đó ch y theo h ng B c-Nam v i đ
u n khúc l n. L u v c thu c b t ph n l n là đ ng b ng, l u v c thu c b
h u là s n ông c a dãy Ba Vì có c núi cao, trong du và đ ng b ng v i 13

Lu n v n Th c s

Ngành: K thu t Tài nguyên n

c


24

nhánh su i đ tr c ti p vào sông. H ng đ c a các nhánh này g n nh đ u
vuông góc v i sông, đ d c khá l n nên l t p trung nhanh và m nh. T ng
chi u dài sông t
m Long đ n Ba Thá trên 99 km, di n tích l u v c tính
đ n c a Ba Thá là 1350km2.
- Sông áy: là phân l u l n c a sông H ng v i chi u dài t đi m phân
l u t i c a sông trên 220km, đo n sông n m d c theo ranh gi i phía ông
vùng nghiên c u t Hát Môn đ n Ba Thá có chi u dài kho ng 65km. Do có
p áy đ c xây d ng n m 1937 nên sông h u nh tách m i liên h v i
sông H ng ch tr tr ng h p có phân l do v y đo n sông áy t h l u đ p
áy đ n Ba Thá có lòng d n h p, bãi sông r ng và h u nh không có dòng
ch y vào mùa ki t mà ch có n c h i quy t các h th ng sông Nhu , Phù
Sa- ng Mô cùng v i nh h ng tri u đ y n c t Ba Thá lên. Vào mùa l
n c t p trung t sông Tích, sông Thanh Hà và các tr m b m d c sông b m
n c vào. Kh n ng đi u ti t l c a sông áy l n vì bãi sông r ng tuy nhiên
l thoát ch m do lòng d n c a sông đo n h l u h p và b nh h ng l t

sông Hoàng Long và sông ào Nam nh ch y sang.
- Sông Nhu : Là m t phân l u c a sông H ng, đây là con sông chính c a
h th ng thu nông Sông Nhu nh n n c ng t tr c ti p t sông H ng vào h
th ng qua c ng Liên M c. Vào mùa l , c ng Liên M c đóng l i, khi đó sông
Nhu ch có nhi m v tiêu n c do m a n i đ ng gây ra t các vùng đ t hai
bên sông. Sau khi qua l u v c sông Nhu , sông đ vào sông áy t i Ph Lý.
- Sông Châu: Là con sông n i đ ng khá l n ch y t h l u c ng T c
Giang (hi n đang đ c thi công đ l y n c t sông H ng vào) đ vào sông
Nhu t i v trí cách ngã ba Ph Lý-sông Nhu kho ng 1.8km.
- Sông Duy Tiên: Là sông n i đ ng tách ra t sông Nhu , ch y qua
huy n Duy Tiên g p sông Châu t i B y C a
- Sông ào Nam nh: Là con sông n i gi a sông H ng và sông áy
n m phía Nam t nh Hà Nam. G p sông áy
c B , sông ào Nam nh
hàng n m chuy n m t l ng n c l n t sông H ng sang sông áy.
- Sông Hoàng Long: là nhánh c p 1 c a sông áy, nh p vào sông áy t i
Gián Kh u.

Lu n v n Th c s

Ngành: K thu t Tài nguyên n

c


25

Hình 1.2. B n đ h th ng sông

Lu n v n Th c s

Ngành: K thu t Tài nguyên n

c