Vận dụng dạy học theo chủ đề trong phần lịch sử thế giới (1945 2000) ở trường trung học phổ thông

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

PHẠM VĂN LONG
VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ TRONG PHẦN
LỊCH SỬ THẾ GIỚI ( 1945 – 2000) Ở TRƢỜNG
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM LỊCH SỬ
CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC
( BỘ MÔN LỊCH SỬ )
Mã số: 60 14 01 11

HÀ NỘI – 2014


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC

PHẠM VĂN LONG

VẬN DỤNG DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ TRONG PHẦN
LỊCH SỬ THẾ GIỚI ( 1945 – 2000) Ở TRƢỜNG
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM LỊCH SỬ
CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC
( BỘ MÔN LỊCH SỬ )
Mã số: 60 14 01 11

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: GS.TS.Nguyễn Thị Côi

HÀ NỘI – 2014

ii


LỜI CẢM ƠN
Trƣớc hết, em xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Ban chủ nghiệm khoa Lịch
sử, Phòng sau đại học, các thầy ( cô) giáo trong bộ môn Lý luận và Phƣơng pháp
dạy học Lịch sử trƣờng Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội đã tạo điều
kiện giúp đỡ em trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn.
Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới GS.TS Nguyễn Thị Côi – ngƣời đã tận tình
hƣớng dẫn em trong suốt quá trình làm luận văn. Sự chỉ bảo ân cần của cô là nguồn
động viên giúp em thực hiện đề tài này.
Cuối cùng tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn tới gia đình, ngƣời thận, bạn bè đồng
nghiệp cũng nhƣ bạn bè trong nhóm Lý luận và Phƣơng pháp dạy học Lịch sử đã
tận tình giúp đỡ, cổ vũ, động viên tác giả trong suốt quá trình học tập và hoàn thành
luận văn.
Do hạn chế về kỹ năng nghiên cứu khoa học của bản thân cũng nhƣ điều kiện khách
quan không cho phép nên đề tài không tránh khỏi những thiếu sót. Chính vì vậy, em
rất mong nhận đƣợc sự góp ý của thầy (cô) và bạn bè để luận văn của em đƣợc hoàn
thiện hơn.
Hà Nội, ngày 03 tháng 12 năm 2014
Học viên thực hiện

Phạm Văn Long

iii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

GV:

Giáo viên

HS:

Học sinh

iv


DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 3.1. Bảng thống kê điểm kiểm tra của học sinh lớp đối chứng và lớp thực
nghiệm ( theo nhóm điểm và tỉ lệ % ) ....................................................................... 90
Bảng 3.2. Biểu đồ so sánh kết quả bài kiểm tra của lớp đối chứng và lớp thực
nghiệm ( tỉ lệ % ) ....................................................................................................... 91

v


MỤC LỤC

LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. iii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT ....................................................................... iv
DANH MỤC CÁC BẢNG ............................................................................... v
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 9
1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................... 9

2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề.......................................................................... 11
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ............................................................. 18
4. Mục đích nghiên cứu ................................................................................. 18
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................. 19
6. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................................ 19
7. Giả thuyết khoa học .................................................................................... 20
8. Đóng góp của đề tài .................................................................................... 20
9. Cấu trúc của luận văn ................................................................................. 20
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN
DỤNG DẠY HỌC LỊCH SỬ THEO CHỦ ĐỀ Ở TRƢỜNG TRUNG
HỌC PHỔ THÔNG ...................................................................................... 21
1.1. Cơ sở lý luận ............................................................................................ 21
1.1.1. Quan niệm về dạy học theo chủ đề....................................................... 21
1.1.2. Xuất phát điểm của vấn đề ................................................................... 23
1.1.3. Vai trò, ý nghĩa của dạy học theo chủ đề trong dạy học Lịch sử ở
trƣờng trung học phổ thông ............................................................................. 33
1.2.Cơ sở thực tiễn .......................................................................................... 38
1.2.1.Thực trạng việc dạy học lịch sử ở trƣờng Trung học phổ thông hiện nay
......................................................................................................................... 38
1.2.2.Thực trạng việc dạy học lịch sử theo chủ đề ở trƣờng Trung học phổ
thông ................................................................................................................ 39

vi


TIỂU KẾT CHƢƠNG 1............................................................................... 43
CHƢƠNG 2: XÂY DỰNG MỘT SỐ CHỦ ĐỀ TRONG PHẦN LỊCH SỬ
THẾ GIỚI ( 1945 – 2000 ) Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG .. 44
2.1.Vị trí, mục tiêu, nội dung chƣơng trình Lịch sử thế giới ( 1945 – 2000 ) ở
trƣờng trung học phổ thông ............................................................................. 44

2.1.1.Vị trí của chƣơng trình Lịch sử thế giới ( 1945 – 2000 ) ...................... 44
2.1.2. Mục tiêu của chƣơng trình Lịch sử thế giới ( 1945 – 2000) ................ 45
2.1.3.Nội dung của chƣơng trình Lịch sử thế giới ( 1945 – 2000)................ 47
2.2.Những yêu cầu khi xây dựng các chủ đề lịch sử trong dạy học Lịch sử thế
giới ( 1945 – 2000 ) ở trƣờng trung học phổ thông ........................................ 49
2.2.1. Xác định rõ mục tiêu chủ đề ................................................................. 49
2.2.2.Xác định kiến thức trong nội dung chủ đề bảo đảm tính cơ bản, chính
xác, khoa học ................................................................................................... 51
2.2.3.Nội dung kiến thức trong chủ đề phải phong phú đa dạng ................... 52
2.2.4.Cấu trúc nội dung chủ đề phải có tính hệ thống, logic .......................... 53
2.3.Xây dựng một số chủ đề phần Lịch sử thế giới ( 1945 – 2000 ) ở trƣờng
trung học phổ thông ........................................................................................ 53
2.3.2.Xây dựng chủ đề theo các nội dung: kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội,
quân sự ............................................................................................................ 55
2.3.2.Xây dựng chủ đề theo giai đoạn ............................................................ 68
TIỂU KẾT CHƢƠNG 2............................................................................... 74
CHƢƠNG 3: MỘT SỐ BIỆN PHÁP DẠY HỌC THEO CHỦ ĐỀ KHI
TIẾN HÀNH CÁC BÀI HỌC TRÊN LỚP PHẦN LỊCH SỬ THẾ GIỚI
(1945 – 2000) Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG. THỬ
NGHIỆM VÀ THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .............................................. 75
3.1.Một số yêu cầu khi lựa chọn biện pháp dạy học Lịch sử theo chủ đề...... 75
3.2.Một số biện pháp dạy học theo chủ đề trong phần Lịch sử thế giới ( 1945
– 2000 ) ở trƣờng Trung học phổ thông .......................................................... 76

vii


3.2.1.Sử dụng dạy học nêu vấn đề kết hợp với các phƣơng pháp dạy học
truyền thống..................................................................................................... 76
3.2.2.Vận dụng linh hoạt dạy học theo dự án ................................................. 88

3.2.3.Vận dụng dạy học theo hợp đồng kết hợp với một số kĩ thuật dạy học
hiện đại ............................................................................................................ 93
3.3.Thử nghiệm và thực nghiệm sƣ phạm .................................................... 102
3.3.1.Mục đích .............................................................................................. 102
3.3.2.Đối tƣợng và địa bàn thử nghiệm và thực nghiệm .............................. 102
3.3.3.Nội dung và phƣơng pháp thử nghiệm ................................................ 103
3.3.4.Kết quả thử nghiệm và thực nghiệm ................................................... 103
TIỂU KẾT CHƢƠNG 3............................................................................. 108
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................ 109
TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................... 111
PHỤ LỤC .................................................................................................... 119

viii


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Đất nƣớc ta đang tích cực tiến hành công cuộc đổi mới toàn diện. Trong chiến lƣợc
phát triển kinh tế - xã hội, cùng với việc đẩy mạnh phát triển các ngành kinh tế mũi
nhọn Đảng và Nhà nƣớc ta đã đặc biệt chú trọng phát triển sự nghiệp Giáo dục - Đào
tạo. Để tiến hành sự nghiệp công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nƣớc, Đảng và Nhà
nƣớc ta hết sức coi trọng nhân tố con ngƣời. Điều này đƣợc thể hiện qua Nghị quyết số
29-NQ/TW ngày 4/11/2013 Hội nghị Trung ƣơng 8 khóa XI “ Phát triển giáo dục và
đào tạo là nâng cao dân trí , đào tạo nhân lực , bồi dưỡng nhân tài . Chuyển mạnh quá
trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiế n thức sang phát triển toàn diện năng lực và
phẩm chất người học. Học đi đôi với hành ; lý luận gắn với thực tiễn ; phát triển giáo
dục và đào tạo phải gắn với nhu cầ u phát triển kinh tế - xã hội và bảo vê ̣ Tổ quố c ; với
tiến bộ khoa học và công nghệ ; phù hợp quy luật khách quan. Chuyển phát triển giáo
dục và đào tạo từ chủ yếu theo số lượng sang chú trọng chất lượng và hiệu quả, đồng
thời đáp ứng yêu cầu số lượng ". Một trong những nhiệm vụ cơ bản của giáo dục - đào

tạo hiện nay là hình thành và phát triển nhân cách học sinh toàn diện theo mục tiêu
phát triển nguồn nhân lực phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nƣớc.
Để tạo ra những con ngƣời có tài năng phẩm chất là trách nhiệm to lớn của hệ thống
giáo dục nói chung và nhà trƣờng phổ thông nói riêng.
Môn Lịch sử có vị trí, ý nghĩa quan trọng đối với việc giáo dục thế hệ trẻ. Từ những
hiểu biết về quá khứ, học sinh hiểu rõ truyền thống dân tộc, tự hào với những thành tựu
dựng nƣớc và giữ nƣớc của tổ tiên, xác định nhiệm vụ trong hiện tại, có thái độ đúng
với sự phát triển hợp quy luật của tƣơng lai. Thực tiễn giáo dục trong những năm qua
cho thấy, việc giáo dục Lịch sử ở trƣờng phổ thông đã có những bƣớc phát triển nhất
định. Nhiều giáo viên đã mạnh dạn ứng dụng các phƣơng pháp dạy học hiện đại, tiến
bộ để tạo hứng thú học tập của học sinh góp phần nâng cao hiệu quả bài học. Một số
học sinh cũng đã vƣơn lên đạt điểm cao trong các kì thi học sinh giỏi quốc gia và các kì


thi vào Đại học, Cao đẳng. Tuy nhiên do nhiều nguyên nhân khác nhau mà hiệu quả
dạy hoc Lịch sử còn có những bất cập. Những nhận thức, quan niệm sai lệch về vi trí,
chức năng của khoa học lịch sử và môn lịch sử trong đời sống xã hội, trong giáo dục đã
dẫn tới phƣơng pháp giảng dạy và học tập còn nhiều hạn chế. Tình trạng học sinh
không nắm vững những sự kiện lịch sử cơ bản, nhớ sai, nhầm lẫn kiến thức lịch sử là
hiện tƣợng khá phổ biến ở nhiều trƣờng.
Để nâng cao chất lƣợng giáo dục nói chung, môn lịch sử nói riêng, việc đổi mới nội
dung và phƣơng pháp dạy học là những nhân tố quan trọng “đổi mới mạnh mẽ phương
pháp dạy và học theo hướng hiện đại ; phát huy tính tích cực , chủ động , sáng tạo và
vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều ,
ghi nhớ máy móc . Tập trung dạy cách học , cách nghĩ, khuyế n khích tự học , tạo cơ sở
để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức , kỹ năng, phát triển năng lực . Xây dựng
và chuẩn hóa nội dung giáo dục phổ thông theo hướng hiện đại, tinh gọn, bảo đảm
chất lượng, tích hợp cao ở các lớp học dưới và phân hóa dần ở các lớp học trên; giảm
số môn học bắt buộc; tăng môn học, chủ đề và hoạt động giáo dục tự chọn. Biên soạn
sách giáo khoa, tài liệu hỗ trợ dạy và học phù hợp với từng đối tượng học….” [ 22]

Dạy học theo chủ đề trong môn Lịch sử là một trong những quan điểm dạy học phù
hợp với mục tiêu đổi mới và đáp ứng đƣợc nhu cầu học tập của học sinh hiện nay. Dạy
học theo chủ đề góp phần phát triển tƣ duy logic cho học sinh, kiến thức cung cấp cho
học sinh mang tính hệ thống và có mối liên hệ chặt chẽ với nhau.Vì vậy dạy học theo
chủ đề sẽ phát huy tính tích cực, chủ động và gây hứng thú học cho học sinh.
Trƣớc những thực trạng nhƣ trên đặt ra yêu cầu phải đổi mới toàn diện nhằm nâng cao
chất lƣợng dạy học Lịch sử, đáp ứng việc đổi mới chƣơng trình sách giáo khoa sau năm
2015. Tại Hội thảo khoa học quốc gia về dạy học Lịch sử ở trƣờng phổ thông Việt
Nam, các nhà khoa học, nhà quản lý giáo dục, các giảng viên, giáo viên đã đề xuất một
số định hƣớng ban đầu về việc xây dựng chƣơng trình và sách giáo khoa môn Lịch sử ở
trƣờng phổ thông sau năm 2015, một trong những phƣơng án nhận đƣợc sự ủng hộ


đông đảo nhất tại hội thảo là đề nghị áp dụng dạy học Lịch sử theo chủ đề ở trƣờng
trung học phổ thông.
Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi quyết định lựa chọn vấn đề “ Vận dụng dạy
học theo chủ đề trong phần Lịch sử thế giới ( 1945 – 2000) ở trường Trung học phổ
thông” làm đề tài luận văn của mình.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
2.1. Tài liệu nƣớc ngoài
Thông qua tài liệu dịch, chúng tôi tiếp cận một số công trình sau:
Học giả L.V.Zancov với tác phẩm “ Dạy học và phát triển ” ( 1978 )( Nxb Giáo
dục) đã chỉ ra rằng “ sự phát triển trí tuệ và sự vững chắc của kiến thức ở mỗi cá nhân
học sinh chỉ thực sự có đƣợc khi cá nhân đó có sự nỗ lực cao về tƣ duy, nghị lực, ý chí,
dạy học với mức độ khó khăn trí tuệ ngày càng cao. Mặt khác không nên quá chú trọng
nhồi nhét kiến thức mà quên tạo cho học sinh hứng thú, niềm vui học tập và sự động
viên, khích lệ cũng nhƣ tạo đƣợc không khí học tập phấn khởi, cởi mở”[ 80, tr.43].
Trong cuốn “ Giáo dục học ” ( 1986 )( Nxb ĐHSP Tp HCM), nhà giáo dục học
Iu.K. Babansky đã cho chúng ta thấy rõ một hệ thống các phƣơng pháp dạy học nhằm
tác động vào nhận thức và hành vi của học sinh sau khi hoàn thành bài học, “ phƣơng

pháp thuyết trình, vấn đáp, sử dụng đồ dùng trực quan, thảo luận, ôn tập củng cố, nêu
gƣơng…giúp lĩnh hội một hệ thống tri thức phát triển các năng lực trí tuệ đã đƣợc quy
định trong các chƣơng trình, nội dung dạy học, qua đó có đƣợc những tri thức cần thiết
về các giá trị, các chuẩn mực xã hội cần hình thành trong nhân cách, kết quả là hình
thành một trình độ học vấn nhất định, hình thành thế giới quan khoa học, hệ thống
quan điểm sống ” [ ,tr.116- 117]
Ở góc độ cụ thể hơn, trong cuốn “ Chiến lƣợc dạy học có hiệu quả ” ( 2010)( Ban Đào
tạo ĐHQG dịch) các tác giả C.Allan và Thomas nói rằng “ tranh luận là phƣơng pháp
tác động khéo léo của nhà giáo dục đến đối tƣợng giáo dục bằng con đƣờng tổ chức đối
thoại, tranh luận. Cuộc đối thoại, tranh luận này diễn ra giữa các thành viên của tập thể,


giữa các học sinh trong lớp với nhau để tìm ra lời giải đáp cho một tình huống khó xử,
một sự kiện giáo dục nào đó vừa xảy ra, để từ đó mà khẳng định, mà hình thành một
quan điểm…” [ 1, tr 56 ].
Dƣới góc độ bộ môn Lịch sử,chúng ta có thể kể đến những tác giả và các công
trình nhƣ: N.G. Đairi với tác phẩm “Chuẩn bị giờ học Lịch sử nhƣ thế nào”( 1973)(
Nxb Giáo dục Hà Nội) đã tiến hành phân tích và chỉ rõ những yêu cầu quan trọng nhất
của giờ học và việc chuẩn bị giờ học, tác giả nhấn mạnh đến việc thiết lập hệ thống
kiến thức trong các bài học vì nội dung của hầu nhƣ giờ học nào cũng đều gắn bó chặt
chẽ với những giờ học trƣớc và giờ học sau.
Tác giả I.F. Kharlamôp trong cuốn “ Phát huy tính tích cực học tập của học
sinh nhƣ thế nào” ( 1978)( Nxb Giáo dục Hà Nội) lại cho rằng học tập là quá trình
nhận thức tích cực, học sinh phải thực hiện chu trình đầy đủ những hoạt động trí
tuệ, bao gồm: tri giác tài liệu; thông hiểu, ghi nhớ; luyện kĩ năng, kĩ xảo; khái quát
hóa, hệ thống hóa kiến thức. Giáo viên cần lựa chọn nội dung, tổ chức các hoạt
động ôn tập sao cho học sinh biểu lộ tính sáng tạo, đi tới hiểu và nắm vững kiến
thức.
Đây là những công trình mang tính lý luận cao, mặc dù chƣa đề cập nhiều tới
vấn đề dạy học theo chủ đề và các phƣơng pháp phù hợp, nhƣng cũng đã đề cập

chuyên sâu đến một số khía cạnh nhƣ làm thế nào để phát huy tính tích cực học tập của
học sinh ? Làm thế nào để xử lý tốt mối quan hệ giữa sách giáo khoa và bài giảng của
giáo viên, giữa việc học trên lớp cũng nhƣ tự học ?. Đây cũng chính là những định
hƣớng cho việc xậy dựng và biên soạn đổi mới nội dung, chƣơng trình sách giáo khoa
sau này mà chúng ta đang hƣớng tới.
2.2. Tài liệu trong nƣớc
Tác giả Hà Thế Ngữ - Đặng Vũ Hoạt trong cuốn “ Giáo dục học ” ( 1987 )( Nxb
Giáo dục) khẳng định “ các nhà giáo dục cần tạo cơ hội cho các em tiếp xúc với thực tế
cuộc sống sinh động, tránh cách ly các em trƣớc các mối quan hệ phức tạp của cuộc


sống… đồng thời tổ chức tốt các hoạt động tập thể đa dạng về hình thức, phong phú về
nội dung ” [ 42, tr.37 ].
Đồng quan điểm trên, nhóm tác giả Trần Anh Tuấn – Ngô Thu Dung – Mai Quang
Huy trong giáo trình “ Giáo dục học đại cƣơng ” ( 2010 )( Nxb ĐHQGHN)cũng khẳng
định: Giáo viên không còn độc tôn nguồn cung cấp tri thức, cũng không thể tăng thời
lƣợng học tập kiểu trƣờng quy mà phải là ngƣời tổ chức, hƣớng dẫn sự phát triển nhân
cách, đặc biệt là về phƣơng pháp lựa chọn và xử lý thông tin, về các hoạt động nhận
thức - học tập chủ động, sáng tạo của mỗi cá nhân ” [ 71, tr.98]
Trong cuốn “ Lý luận dạy học ” ( 2010)( Nxb ĐHQGHN) tác giả Ngô Thu Dung
đƣa ra giải pháp cụ thể hơn là “ các phƣơng pháp giáo dục đƣa ra phải tạo cơ hội, điều
kiện thuận lợi cho mỗi cá nhân phát triển về mọi mặt, song trực tiếp và chủ yếu là tác
động hình thành và phát triển mặt nhân cách trong mỗi ngƣời, trong đó yếu tố hoạt
động cá nhân giữ vai trò quyết định trực tiếp ” [ 22, tr.45 ].
Ở một góc nhìn khác, tác giả Trần Thị Tuyết Oanh với cuốn “ Giáo dục học ” ( 2007) (
Nxb ĐHSP)cũng khẳng định “ các phƣơng pháp dạy học tích cực có tác động không
chỉ đến hiệu quả tiếp nhận tri thức, mà còn tác động đến tƣ duy, hứng thú học tập và
thái độ, hành vi ngƣời học. Các hình thức ngoại khóa, học tập theo nhóm, hoặc gắn với
các tình huống thực hành – thực tiễn…cũng sẽ đƣa lại những định hƣớng giá trị tích
cực về nhiều mặt trong nhân cách ngƣời học ” [61, tr.182 ]. Đồng quan điểm này, tác

giả Nguyễn Sinh Huy – Nguyễn Văn Lê trong cuốn “ Giáo dục học đại cƣơng ” ( 1999
)( NXb Giáo dục Hà Nội )cho rẳng “ cần đa dạng các loại hình hoạt động, cần lựa chọn
kết hợp theo điều kiện tốt nhất có thể đƣợc thông qua đó tạo đƣợc hứng thú, đƣa lại
niềm vui, không khí thi đua phấn khởi khi hoạt động. Cần động viên, phát huy tính tích
cực cá nhân của chủ thể, kết hợp hợp lý với vai trò đôn đốc, điều chỉnh của ngƣời cố
vấn ” [35, tr.123].
Những cuốn giáo trình về Giáo dục học, Lý luận dạy học…tuy không đề cập nhiều tới
vấn đề dạy học theo chủ đề nhƣng cũng đã đƣa ra những hƣớng đi cụ thể phù hợp với
yêu cầu đổi mới chƣơng trình, sách giáo khoa hiện nay, mà dạy học theo các chủ đề là


một trong những hƣớng đi đƣợc đa số các nhà quản lý giáo dục và giáo viên đồng
thuận nhất.
Trong góc độ bộ môn Lịch sử, cuốn giáo trình “ Phƣơng pháp dạy học Lịch sử ” (
Tập 1 ) do Phan Ngọc Liên chủ biên ( 2010)( Nxb ĐHSP) tuy không đề cập đến dạy
học theo chủ đề nhƣng thông qua đó cũng định hƣớng cho giáo viên và học sinh trong
việc dạy và học Lịch sử theo chủ đề. Có thể nhận thấy việc dạy học theo chủ đề đòi
hỏi giáo viên không chỉ có kiến thức vững chắc về bộ môn mà còn phải có tầm khái
quát vấn đề cao, phƣơng pháp dạy học phải phù hợp với chủ đề nghiên cứu. Học sinh
có vai trò tích cực, chủ động trong việc học tập vì ở đây các em huy động những kiến
thức đã học để hiểu sâu, toàn diện một sự kiện. Các em đƣợc ôn tập, củng cố, tổng hợp
các kiến thức ở mức độ cao hơn và biết vận dụng vào trong quá trình học.
Trong cuốn “ Một số chuyên đề phƣơng pháp dạy học Lịch sử ” ( 2002 ), trong
bài viết “ Về mối quan hệ giữa kiến thức lịch sử thế giới và lịch sử Việt Nam ở trƣờng
phổ thông ” tác giả Ngô Minh Oanh đã nêu lên cơ sở thực tiễn và cơ sở khoa học của
vấn đề, chỉ ra con đƣờng, biện pháp sử dụng kiến thức lịch sử thế giới để dạy tốt lịch
sử Việt Nam. Từ mối quan hệ mật thiết gắn bó giữa lịch sử thế giới và lịch sử Việt
Nam chúng ta có thể xây dựng đƣợc các chủ đề lịch sử phù hợp dựa trên sự tích hợp
kiến thức lịch sử thế giới và Việt Nam góp phần giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn tiến
trình lịch sử dân tộc, so sánh với các dân tộc trên thế giới cũng nhƣ đóng góp của lịch

sử dân tộc vào tiến trình lịch sử của nhân loại.
Phƣơng pháp dạy học Lịch sử theo chủ đề tạo cho giáo viên có thể linh hoạt trong quá
trình giảng dạy, học sinh học đƣợc nhiều và chủ động tìm tòi, chiếm lĩnh kiến thức.
Hơn nữa khi học theo chủ đề sẽ giúp học sinh ôn tập có hệ thống và dễ dàng ghi nhớ
kiến thức. Trong cuốn “ Phương pháp ôn tập Lịch sử ở trường phổ thông – Một số vấn
đề về lí luận và thực tiễn ” ( 2012 )( Nxb ĐHQGHN) tác giả Hoàng Thanh Tú đã chỉ ra
việc căn cứ vào trình độ học sinh, loại bài ôn tập trong chƣơng trình, mục tiêu cần đạt
để lựa chọn, cấu trúc nội dung ôn tập phù hợp với hình thức tổ chức và phƣơng pháp
tiến hành “ các nội dung ôn tập có thể cấu trúc theo hai kiểu điển hình là cấu trúc theo


chủ đề khái quát và so sánh các sự kiện trong mối quan hệ đồng đại/ lịch đại và cấu
trúc theo chủ đề tƣơng ứng với các nội dung về chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa, khởi
nghĩa, kháng chiến, chiến tranh”. Dạy và học Lịch sử theo các chủ đề không chỉ tạo tƣ
duy logic cho học sinh, tăng khả năng hiểu bài mà còn giúp quá trình tổng hợp kiến
thức ở mức độ cao hơn và biết vận dụng sáng tạo trong học tập.
Không có phƣơng pháp nào là vạn năng có thể thay thế các phƣơng pháp khác. Muốn
học sinh nắm đƣợc những kiến thức phổ thông cơ bản của khoa học lịch sử thì trƣớc
hết phải cung cấp cho các em một hệ thống những sự kiện lịch sử cơ bản, theo tác giả
Trịnh Đình Tùng trong cuốn “ Phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học Lịch
sử ở phổ thông ” ( 1999 ) thì “ sự kiện lịch sử phải đƣợc học sinh thể hiện lại một cách
sinh động, cụ thể, có hình ảnh. Không khí lịch sử của giờ học phải đƣợc tạo ra bởi
chính sự sống động của các sự kiện lịch sử. Chính vì vậy, các biện pháp sƣ phạm đƣợc
áp dụng trong giờ học lịch sử phải trƣớc hết khôi phục lại bức tranh của quá khứ, đồng
thời định hƣớng giúp học sinh khám phá bản chất của sự kiện, hiện tƣợng, từ đó mà
hình thành thế giới quan khoa học, nhân sinh quan cách mạng, giáo dục tƣ tƣởng tình
cảm, bồi dƣỡng truyền thống dân tộc ”.
Hiện nay chúng ta đang xây dựng chƣơng trình và bộ sách giáo khoa Lịch sử phù hợp
với yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông sau năm 2015. PGS – TS
Đinh Ngọc Bảo cho rằng “ việc xậy dựng chƣơng trình nên lựa chọn theo phƣơng án

kết hợp đƣờng thẳng với chuyên đề chuyên sâu: ở trung học cơ sở, học sinh sẽ đƣợc
học khái quát tiến trình lịch sử thế giới theo nhƣ đƣờng thẳng hiện nay, đến trung học
phổ thông sẽ học chuyên sâu vào một số nƣớc hoặc khu vực đƣợc lựa chọn; hoặc ở
trung học cơ sở vẫn học khái quát tiến trình lịch sử theo đƣờng thẳng nhƣ hiện nay,
nhƣng đến trung học phổ thông sẽ học theo lịch sử văn minh – văn hóa thế giới ” [ 2 ].
Đồng quan điểm với ý kiến trên, PGS – TS Vũ Quang Hiển đề xuất “ chƣơng trình và
sách giáo khoa môn Lịch sử sau năm 2015 nên xây dựng theo chủ đề, đƣợc xác định
trong từng thời kì, mỗi chủ đề nhằm giải quyết một nội dung cơ bản nhƣng khá sâu sắc.
Cấu trúc nhƣ vậy sẽ đáp ứng yêu cầu khắc sâu kiến thức có tính hệ thống, tăng cƣờng


rèn luyện năng lực tƣ duy, khuyến khích tƣ duy logic, phát triển kĩ năng vận dụng kiến
thức, nhất là đối với học sinh khá giỏi, phù hợp hơn với học sinh chuyên Lịch sử ” [ 31
].
TS Nguyễn Hồng Liên định hƣớng xây dựng chƣơng trình và biên soạn sách giáo
khoa “ ở cấp trung học phổ thông nếu chƣơng trình có chủ trƣơng khắc sâu kiến thức
theo kiểu đồng tâm thì cần dạy dƣới dạng những chủ đề quan trọng gắn với những kiến
thức cơ bản mà học sinh đã đƣợc học từ trƣớc. Có nhƣ vậy học sinh vừa đƣợc ôn lại và
hệ thống hóa những kiến thức cơ bản nhất, cốt lõi nhất mà các em đã học, vừa có cái
nhìn tổng quát, không bị nhàm chán, trên cơ sở đó sẽ phát triển tƣ duy tốt hơn ” [ 47 ].
TS Nguyễn Văn Ninh và TS Nguyễn Thị Kim Hoa lại cho rằng “ nên thiết kế bài học
dƣới dạng chủ đề lịch sử. Mỗi một chủ đề sẽ cấu tạo những đơn vị kiến thức nhỏ dƣới
hình thức các chƣơng hay các tiết học. Việc thiết kế nhƣ vậy sẽ không lặp lại kiến thức,
đồng thời giáo viên sẽ phát huy đƣợc khả năng sáng tạo, thuận tiện cho việc tổ chức
học tập cho học sinh, tiến hành đổi mới phƣơng pháp dạy học một cách hiệu quả hơn.
Học sinh sẽ có cái nhìn tổng thể hơn, có sự so sánh về một nội dung ( kinh tế, chính trị
hay văn hóa ) giữa các giai đoạn lịch sử khác nhau ” [ 60] ; “ đối với cấp trung học
phổ thông học sinh học các chuyên đề kinh tế, văn hóa, xã hội…giúp các có cái nhìn
khái quát về lịch sử. Các bài học lịch sử gắn với thực tế cuộc sống góp phần giúp học
sinh định hƣớng cho lựa chọn ngành nghề sau này” [ 30 ].

Học tập các kinh nghiệm của các nƣớc tiên tiến trên thế giới, GS- TS Trần Thị Vinh
cho rằng việc xây dựng chƣơng trình môn Lịch sử ở nƣớc ta hiện nay “ không nên đi
vào những nội dung chi tiết, những bài giảng cụ thể mà chỉ đƣa ra những chủ đề chính
và một số ví dụ minh họa mang tính chất gợi ý để những ngƣời thực thi, thầy và trò có
thể phát huy quyền tự chủ và ý tƣởng sáng tạo của mình một cách tối đa trong dạy học
Lịch sử ” [ 78 ]. Tác giả Lê Thị Thu Hƣơng trong bài viết của mình đã đƣa ra định
hƣớng kết cấu lại sách giáo khoa sau năm 2015 “ theo hƣớng dạy theo chuyên đề/ chủ
đề “ bổ dọc ” , ở mỗi chuyên đề/ chủ đề giáo viên cần sơ lƣợc giới thiệu khái quát nội
dung giai đoạn lịch sử mà chuyên đề/ chủ đề sẽ đề cập đến. Trong mỗi giai đoạn lịch sử


có nhiều vấn đề, nhiều sự kiện diễn ra nhƣng sự kiện nào là quan trọng nhất thì chuyên
đề/ chủ đề sẽ đi sâu giải quyết, với phƣơng châm chỉ cần học một chuyên đề/chủ đề
trọng tâm học sinh sẽ nắm đƣợc các sự kiện diễn ra trong giai đoạn lịch sử đó” [ 39 ]
Theo nhận định của PGS.TS Nghiêm Đình Vỳ tại Hội thảo khoa học quốc gia về dạy
học Lịch sử ở trường phổ thông Việt Nam ( 2012 ) thì “ hiện nay môn Lịch sử ở trung
học phổ thông đang đƣợc học theo chƣơng trình đồng tâm với trung học cơ sở, nhƣng
mức độ chƣa tốt. Chúng tôi đề nghị không nên học lặp lại mà nên áp dụng dạy học theo
chủ đề cả về lịch sử thế giới và lịch sử Việt Nam. Nói nhƣ vậy không có nghĩa là môn
Lịch sử là môn tự chọn, mà phả là môn cơ bản, bắt buộc. Nhƣng vẫn nên xu thế là
trong nội bộ môn Lịch sử có những chủ đề bắt buộc và phải có cả chủ đề tự chọn ”.
Cũng tại Hội thảo khoa học quốc gia về dạy học Lịch sử ở trƣờng phổ thông Việt Nam
( 2012 ) trong bài viết “ Nhìn nhận lại chương trình, sách giáo khoa Lịch sử hiện hành
và một số vấn đề trao đổi, định hướng xây dựng chương trình, sách giáo khoa sau năm
2015 ” tác giả Nguyễn Xuân Trƣờng đã đề xuất “ ở cấp THPT nội dung kiến thức lịch
sử không lặp lại tiến trình nhƣ THCS nữa mà đƣợc thiết kế thành các chủ đề. Tuy
nhiên, phải đảm bảo tính toàn diện giữa các chủ đề về chiến tranh với chủ đề về kinh
tế, văn hóa ”.
Xuất phát từ thực tiễn dạy và học môn Lịch sử ở trƣờng phổ thông hiện nay thì yêu cầu
đổi mới là vấn đề cấp bách. Dạy học lịch sử theo chủ đề là một trong những xu thế phát

triển chung mà nhiều nƣớc trên thế giới đã và đang thực hiện. Nhƣ vậy có thể thấy dạy
học theo chủ đề là một trong những định hƣớng đƣợc các nhà nghiên cứu, nhà quản lí
giáo dục đƣa ra tại hội thảo này, và đây cũng là chủ trƣơng định hƣớng cho việc xây
dựng chƣơng trình sách giáo khoa sau năm 2015.
Nhìn chung, các công trình nghiên cứu trên đã trình bày những nội dung cơ bản về dạy
học nhằm phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh. Đồng thời khẳng
định việc dạy học theo chủ đề là một xu hƣớng mới trong quá trình đổi mới giáo dục ở


nƣớc ta sau năm 2015. Tuy nhiên, còn ít tài liệu nói về việc dạy học theo các chủ đề
trong từng khóa trình cụ thể.
Trên cơ sở tiếp thu những thành quả nghiên cứu của các công trình đi trƣớc, luận văn
sẽ tập trung giải quyết một số vấn đề sau:
Thứ nhất, tìm hiểu cơ sở lí luận và thực tiễn của việc dạy học theo chủ đề nói chung và
việc dạy học Lịch sử theo chủ đề nói riêng tại trƣờng Trung học phổ thông.
Thứ hai, thử xây dựng một số chủ đề trong chƣơng trình Lịch sử Thế giới từ 1945 –
2000 ở trƣờng Trung học phổ thông .
Thứ ba, đề xuất một số biện pháp dạy học phù hợp với chủ đề lịch sử khi tiến hành các
bài học trên lớp và vận dụng trong chƣơng trình Lịch sử Thế giới từ 1945 – 2000 ở
trƣờng Trung học phổ thông .
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tƣợng nghiên cứu : Quá trình dạy học các chủ đề Lịch sử Thế giới từ 1945 – 2000
ở trung học phổ thông .
- Phạm vi nghiên cứu:
+ Phạm vi về nội dung: Từ việc nghiên cứu lý luận và phƣơng pháp dạy học bộ môn
Lịch sử nói chung, dạy học theo chủ đề nói riêng đề tài tập trung xây dựng một số chủ
đề phần Lịch sử Thế giới từ 1945 – 2000 ở trƣờng Trung học phổ thông và đề xuất một
số biện pháp sử dụng phù hợp khi tiến hành bài học trên lớp.
+ Phạm vi về không gian: Điều tra, thực nghiệm sƣ phạm giáo viên và học
sinh một số lớp ở trƣờng THPT Văn Lâm- Hƣng Yên.

4. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở khẳng định ƣu thế của việc dạy học theo chủ đề, đề tài xây dựng một số chủ
đề trong phần Lịch sử Thế giới từ 1945 – 2000 ở Trung học phổ thông và đề xuất biện
pháp dạy học phù hợp các chủ đề đã xây dựng nhằm góp phần nâng cao chất lƣợng dạy
và học Lịch sử ở trƣờng phổ thông.


5. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt đƣợc mục tiêu trên, đề tài cần thực hiện các nhiệm vụ cụ thể:
- Tìm hiểu các công trình nghiên cứu về giáo dục học, tâm lý học, giáo dục lịch
sử và các tài liệu lịch sử liên quan đến đề tài.
- Tìm hiểu chƣơng trình, sách giáo khoa Lịch sử phần Lịch sử Thế giới từ 1945 – 2000
ở trƣờng Trung học phổ thông .
- Tiến hành điều tra cơ bản đối với giáo viên và học sinh ở một số trƣờng Trung
học phổ thông để đánh giá thực trạng việc dạy học Lịch sử nói chung và dạy học theo
chủ đề nói riêng.
- Xây dựng một số chủ đề trong chƣơng trình Lịch sử Thế giới từ 1945 – 2000 ở trung
học phổ thông và đề xuất các biện pháp dạy học phù hợp.
- Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm để khẳng định tính khả thi của các chủ đề và
phƣơng pháp dạy học các chủ đề đó.
6. Phƣơng pháp nghiên cứu
- Phƣơng pháp nghiên cứu lí thuyết: đọc, phân tích, tổng hợp, hệ thống, khái
quát hoá những tài liệu giáo dục học, tâm lý học, giáo dục lịch sử…về lí luận phƣơng
pháp dạy học nói chung, và dạy học lịch sử theo chủ đề nói riêng.
- Nghiên cứu chƣơng trình và sách giáo khoa phần Lịch sử Thế giới từ 1945 – 2000 ở
Trung học phổ thông .
- Phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn: điều tra thực trạng việc dạy học Lịch sử ở
trƣờng phổ thông nói chung, vấn đề dạy học theo chủ đề nói riêng thông qua phiếu
hỏi, phỏng vấn….
- Thực nghiệm sƣ phạm: soạn bài theo một chủ đề đã xây dựng và tiến hành thử

nghiệm sƣ phạm về nội dung, thực nghiệm về biện pháp dạy học để khẳng định tính
khả thi của dạy học theo chủ đề trong bộ môn Lịch sử.
- Sử dụng phƣơng pháp thống kê toán học: xử lí số liệu bằng phần mềm SPSS
16.0.


7. Giả thuyết khoa học
Nếu xây dựng đƣợc các chủ đề Lịch sử và áp dụng các biện pháp dạy học phù
hợp theo những yêu cầu luận văn đề xuất sẽ tạo hứng thú học tập cho học sinh góp
phần nâng cao chất lƣợng dạy học lịch sử ở trƣờng phổ thông
8. Đóng góp của đề tài
- Khẳng định vai trò, ý nghĩa của việc dạy học theo chủ đề trong dạy học lịch sử
ở trƣờng THPT.
- Xây dựng một số chủ đề lịch sử phần Lịch sử Thế giới từ 1945 – 2000 ở trung học
phổ thông và đề xuất một số biện pháp dạy học các chủ đề.
9. Cấu trúc của luận văn
Ngoài mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo, phụ lục, luận văn gồm có 3
chƣơng:
Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc vận dụng dạy học Lịch sử theo chủ
đề ở trƣờng Trung học phổ thông.
Chƣơng 2: Xây dựng một số chủ đề trong dạy học phần Lịch sử Thế giới từ 1945 –
2000 ở trƣờng Trung học phổ thông .
Chƣơng 3: Một số biện pháp dạy học các chủ đề khi tiến hành bài học trên lớp phần
Lịch sử Thế giới từ 1945 – 2000 ở trƣờng Trung học phổ thông .Thử nghiệm và thực
nghiệm sƣ phạm.


CHƢƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC VẬN DỤNG DẠY HỌC
LỊCH SỬ THEO CHỦ ĐỀ Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

1.1 1.1. Cơ sở lý luận
1.2 1.1.1. Quan niệm về dạy học theo chủ đề
1.1.1.1. Một số khái niệm cơ bản
Theo từ điển tiếng Việt “ dạy học là truyền đạt lại kĩ năng, tri thức một cách có
phƣơng pháp ” [ 76,tr.329].
“ Chủ đề là đề tài đƣợc chọn làm nội dung chủ yếu ” [ 76, tr.239 ]
Dạy học theo chủ đề là một phƣơng pháp dạy học trong đó có sự tích hợp liên
môn làm cho nội dung học có ý nghĩa hơn, thực tế hơn và học sinh có thể tự hoạt động
nhiều hơn để tìm ra kiến thức mới và vận dụng vào thực tiễn [ 40 ]
Dạy học theo chủ đề là sự kết hợp giữa mô hình dạy học truyền thống và hiện đại
mà ở đó giáo viên không dạy học chỉ bằng cách truyền thụ kiến thức mà chủ yếu là
hƣớng dẫn học sinh tự tìm kiếm thông tin, sử dụng kiến thức đƣợc học vào giải quyết
các nhiệm vụ có ý nghĩa thực tiễn [ 21 ]
Dạy học theo chủ đề là một mô hình mới cho hoạt động lớp học thay thế lớp học truyền
thống bằng lớp học chú trọng những nội dung học tập có tính tổng quát, liên quan tới
nhiều lĩnh vực, với trung tâm tập trung vào học sinh và nội dung tích hợp với những
vấn đề gắn liền với thực tiễn.
Dạy học theo chủ đề trong môn Lịch sử là sự sự tích hợp kiến thức, làm cho kiến
thức ( các khái niệm ) có mối liên hệ mạng lƣới nhiều chiều, là sự tích hợp vào nội
dung học những kiến thức xã hội, cuộc sống làm cho nội dung học có ý nghĩa hơn, hấp
dẫn hơn, đó là “ thổi hơi thở ” của cuộc sống hôm nay vào những kiến thức cổ điển
nhằm nâng cao chất lƣợng “ cuộc sống thật ” trong các bài học.
1.1.1.2. So sánh đặc điểm của dạy học truyền thống và dạy học theo chủ đề
Dạy học theo chủ đề

Dạy học truyền thống


- Học sinh đƣợc giao nhiệm vụ học tập và - Giáo viên quyết định tiến trình học tập
tự tìm cách thức thực hiên ( có sự hỗ trợ của học sinh.

của giáo viên ).
- Phù hợp với nhiều đối tƣợng học sinh -Phù hợp với một số học sinh có cách tƣ
vì mỗi học sinh có một phƣơng pháp học duy logic, tuần tự, chặt chẽ.
tập phù hợp riêng.
- Hƣớng đến các mục tiêu: một dung -Mục tiêu: kiến thức mới thông qua hoạt
lƣợng kiến thức khoa học, hiểu biết tiến động, bồi dƣỡng các phƣơng pháp tƣ duy
trình khoa học và rèn luyện các kỹ năng khoa học và phƣơng pháp nhận thức khoa
tiến trình khoa học: quan sát, thu thập dữ học: suy luận khoa học, mô hình hóa,
liệu, xử lý, suy luận và áp dụng thực tiễn.

thực nghiệm….

- Dạy học theo một chủ đề thống nhất - Dạy học theo từng bài riêng rẽ trong
đƣợc tổ chức lại từ một phần chƣơng một thời lƣợng cố định dành cho từng bài.
trình học.
- Kiến thức thu đƣợc là những khái niệm - Kiến thức thu đƣợc rời rạc hoặc liên hệ
liên hệ mạng lƣới với nhau.

một chiều.

- Trình độ nhận thức có thể đạt: phân tích, - Trình độ nhận thức có thể đạt: biết,
tổng hợp, đánh giá.

hiểu, vận dung ( giải bài tập ).

- Kết thúc chủ đề: học sinh có một tổng - Kết thúc một chƣơng: không có một
thể kiến thức mới, tinh giản, chặt chẽ và tổng thể kiến thức mới mà có kiến thức
khác với nội dung sách giáo khoa.

từng phần riêng biệt hoặc hệ thống kiến

thức liên hệ một chiều theo trật tự bài
học.

-Kiến thức gần với thực tiễn do sự cập - Kiến thức khá xa rời thực tiễn do sự cập
nhật thông tin đầy đủ và liên tục.

nhật thông tin chậm và chƣa đầy đủ.

- Sau khi kết thúc chủ đề, hiểu biết của - Kiến thức thu đƣợc sau khi học chỉ giới
học sinh vƣợt ra ngoài khuôn khổ nội hạn trong nội dung học.
dung cần học.


- Có thể hƣớng tới bồi dƣỡng các kỹ - Không thể hƣớng tới bồi dƣỡng các kỹ
năng: giao tiếp, hợp tác, quản lý, điều năng: giao tiếp, hợp tác, quản lý, điều
hành, ra quyết định.

hành, ra quyết định.

Điểm tƣơng đồng giữa dạy học theo chủ đề với dạy học truyền thống là:
+ Vẫn coi trọng việc lĩnh hội một dung lƣợng kiến thức nền tảng. Do đó dạy học theo
chủ đề là có khả năng vận dụng vào thực tiễn.
+ Để vận dụng dạy học theo chủ đề cần phải tổ chức lại một số bài học thành một chủ
đề có ý nghĩa thực tiễn.
Từ những đối chiếu so sánh trên cũng có thể rút ra những điểm khác biệt là:
+ Dạy học theo chủ đề cũng nhƣ các mô hình dạy học tích cực khác là không đƣợc coi
học sinh là chƣa biết gì mà cần tận dụng những kinh nghiệm sống thực tiễn của học
sinh để giải quyết vấn đề.
+ Dạy học theo chủ đề cần đặt quan tâm chủ yếu tới việc sử dụng kiến thức có sự tích
hợp cao, tinh giản và tính công cụ cao, đồng thời hƣớng tới nhiều mục tiêu giáo dục

tích cực khác.
+ Trong dạy học theo chủ đề, kiến thức mới đƣợc học sinh lĩnh hội cùng lúc với việc
giải quyết nhiệm vụ học tập, đó là kiến thức tổ chức theo một tổng thể mới khác kiến
thức trình bày trong các nguồn tham khảo.
+ Vai trò của giáo viên và học sinh thay đổi cơ bản từ việc lấy giáo viên làm trung tâm
sang lấy học sinh làm trung tâm. Các nhiệm vụ học tập đƣợc giao, học sinh quyết định
chiến lƣợc học tập với sự hỗ trợ, hợp tác của giáo viên.
1.1.2. Xuất phát điểm của vấn đề
1.1.2.1.Về mục tiêu của môn Lịch sử
Cùng với các môn học khác ở trƣờng trung học phổ thông, môn Lịch sử góp phần
thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện cho thế hệ trẻ. Mục tiêu bộ môn Lịch sử ở trƣờng
phổ thông đƣợc xây dựng trên cơ sở lí luận và thực tiễn, thể hiện tập trung ở việc quán


triệt mục tiêu chung của giáo dục phổ thông, thông qua chức năng, nhiệm vụ của môn
học và tình hình, nhiệm vụ cụ thể của đất nƣớc trong những điều kiện cụ thể. Theo điều
2 Luật Giáo dục đƣợc Quốc hội nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XI kỳ
họp thứ 7 đã nêu: “ Mục tiêu giáo dục là đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn
diện, có đạo đức, tri thức, sức khoẻ, thẩm mỹ và nghề nghiệp, trung thành với lý tưởng
độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và
năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc ” [
3, tr.8].
Mục tiêu chung của giáo dục đƣợc cụ thể hóa ở mục tiêu của cấp trung học phổ
thông, đƣợc xác định “ Giáo dục trung học phổ thông nhằm giúp học sinh củng cố và
phát triển những kết quả của giáo dục trung học cơ sở, hoàn thiện học vấn phổ thông
và có những hiểu biết thông thường về kỹ thuật và hướng nghiệp, có điều kiện phát huy
năng lực cá nhân để lựa chọn hướng phát triển, tiếp tục học đại học, cao đẳng, trung
cấp, học nghề hoặc đi vào cuộc sống lao động ” [56,tr.5].
Một cách cụ thể, mục tiêu của môn Lịch sử ở trƣờng phổ thông nhằm giúp cho học
sinh có đƣợc những kiến thức cơ bản, cần thiết về lịch sử dân tộc và lịch sử thế giới,

góp phần hình thành ở học sinh thế giới quan khoa học, giáo dục lòng yêu nƣớc, truyền
thống dân tộc, cách mạng, bồi dƣỡng năng lực tƣ duy, hành động, thái độ ứng xử đúng
đắn trong đời sống xã hội. Mục tiêu môn học Lịch sử cụ thể hóa mục tiêu giáo dục
chung và cần phải đạt đƣợc mục tiêu trên 3 mặt kiến thức, kĩ năng , thái độ.
- Về kiến thức: cung cấp những kiến thức cơ bản, có hệ thống về các sự kiện lịch sử
tiêu biểu trên cơ sở củng cố, phát triển nội dung kiến thức lịch sử đã học. Học sinh nắm
đƣợc những quy luật chung của dân tộc và xã hội loài ngƣời trên nền tảng kiến thức
lịch sử đã học ở bậc trung học cơ sở.
- Về kĩ năng: rèn luyện kĩ năng tƣ duy phân tích, tổng hợp, khái quát, xem xét, đánh
giá các sự kiện, hiện tƣợng lịch sử, nhân vật lịch sử trong mối quan hệ không gian, thời
gian; rèn luyện các kĩ năng thực hành bộ môn: lập bảng biểu, vẽ sơ đồ, sử dụng bản
đồ….Qua đó bồi dƣỡng năng lực phát hiện, đề xuất, giải quyết các vấn đề lịch sử, hình


thành năng lực tự học, tự nghiên cứu các nguồn tài liệu khác nhau. Môn Lịch sử cũng
nhƣ các môn khác ở trƣờng trung học phổ thông còn hƣớng đến việc rèn luyện kĩ năng
vận dụng kiến thức đã học vào đời sống và định hƣớng phát triển các kĩ năng sống cho
học sinh.
-Về thái độ: hƣớng đến giáo dục lòng yêu nƣớc, tự hào dân tộc, lí tƣởng độc lập dân
tộc và chủ nghĩa xã hôi; tinh thần đoàn kết quốc tế, tình hữu nghị với các dân tộc đấu
tranh cho độc lập, tự do, văn minh tiến bộ xã hội; niềm tin vào sự phát triển hợp quy
luật của xã hội loài ngƣời và dân tọc cho dù trong tiến trình lịch sử có những lúc quanh
co, khúc khuỷu. Đồng thời giáo dục học sinh có ý thức làm nghĩa vụ công dân, hình
thành những phẩm chất cần thiết trong cuộc sống cộng đồng.
Các mục tiêu chung nhƣ trên đƣợc thể hiện ở mục tiêu của chƣơng trình lịch sử ở
từng lớp học, là cơ sở xác định đƣợc mục tiêu cụ thể cho từng bài học trong chƣơng
trình. Việc dạy học theo chủ đề cũng cần hƣớng tới việc đạt mục tiêu chung cũng nhƣ
mục tiêu cụ thể của từng bải, từng chƣơng, góp phần vào việc giáo dục toàn diện học
sinh.
1.1.2.2. Đặc trưng kiến thức Lịch sử và nhận thức Lịch sử của học sinh

Ở trƣờng phổ thông, việc dạy học lịch sử phải cung cấp cho học sinh những kiến
thức khoa học để trên cơ sở ấy tiến hành việc giáo dục tƣ tƣởng chính trị, phẩm chất
đạo đức và bồi dƣỡng khả năng nhận thức và hành động của học sinh. Để hình thành
kiến thức lịch sử cho học sinh, giáo viên cần tiến hành theo các bƣớc: cung cấp sự kiện,
tạo biểu tƣợng lịch sử, hình thành khái niệm, rút ra quy luật và bài học lịch sử. Các
kiến thức đó cần đƣợc củng cố và ôn tập thƣờng xuyên và tuân theo yêu cầu sƣ phạm,
theo quy trình hợp lí để đạt hiệu quả. Kiến thức của môn Lịch sử có những đặc điểm
riêng, không giống với kiến thức của các môn học khác: tính quá khứ, tính không lặp
lại, tính cụ thể, tính hệ thống, tính thống nhất giữa “ sử” và “ luận”.
Lịch sử là quá trình phát triển hợp quy luật của xã hội loài ngƣời từ lúc loài ngƣời
và xã hội hình thành tới nay. Tất cả những sự kiện và hiện tƣợng lịch sử đƣợc nhắc tới
đều là những chuyện đã xảy ra, mang tính quá khứ. Khi học sinh học lịch sử là đƣợc