cuộc đời nguễn công trứ

Nguyễn Công Trứ (1778-1858) là nhà thơ lớn của dân tộc ta
trong nửa đầu thế kỷ 19. Văn chương lỗi lạc, có tài kinh bang
tế thế, lưu danh sử sách. Lúc sống cuộc đời một hàn sĩ, lúc
cầm quân chinh chiến, lúc làm lính thú, lúc làm đại quan, vinh
nhục đã từng, thăng trầm đã trải, nhưng lúc nào ông cũng hăm
hở chí nam nhi, sòng phẳng với nợ tang bồng, sống vì một
khát vọng Phi thường:
Nguyễn Công Trứ về trí sĩ năm 1848, sau gần 30 năm làm
quan với triều Nguyễn. Bài thơ “Bài ca ngất ngưởng” được
ông viết sau khi đã về trí sĩ tại quê nhà. Bài thơ vang lên như
một lời tự thuật về cuộc đời, qua đó ông Hi Văn tự hào về tài
năng và công danh của mình, biểu lộ một cá tính, một phong
cách sống tài tử, phóng khoáng ở đời.
Từ ngất ngưởng vốn diễn tả trạng thái không vững, ở chỗ
cheo leo, dễ đổ, dễ rơi. Đấy là lớp nghĩa thông thường,càng
không phải ở trong trường hợp của Nguyễn Công Trứ. Đáng
chú ý hơn,trong bài thơ
Hai lần đầu trong bài,từ ngất ngưởng xuất hiện ở cuối một khổ
thơ,có tác dụng nhấn mạnh.Lần thứ nhất, kể từ khi ông Hy
Văn đỗ thủ khoa,rồi làm quan Tham tán và tới chức vụ rất cao
(tổng đốc), ông đã ngất ngưởng. Rồi khi bình Tây,lúc về PHủ
doãn Thừa Thiên và tới ngày đô môn giải tổ, ông đều ngất
ngưởng.Khi thực sự cáo quan, sống cuộc sống bình thường,
ông càng ngất ngưởng.So ra, trong triều, chẳng có ai ngất
ngưởng như ông.
Như vậy, ngất ngưởng là một thái độ, một phong cách sống
của Nguyễn Công Trứ. Nó vượt lên muôn vàn người
thường,nó cũng không Phật,không Tiên,không vướng tục.Nó
là một cá – nhân – cá - thể, là bản ngã của chính nhà thơ.
nguyễn công trứ là 1 nhà thơ có phong cách giàu cá tính. con
người của ông đã được phản ánh rất rõ trong " bài ca ngất

ngưởng". đó là 1 con người không chấp nhận lối sống quá đơn
điệu. ông có tài nhưng vì sống trong 1 xã hội phong kiến bất
công. nên cái tài của ông không được trọng dụng. ông quay
sang bất mãn trước cuộc đời. ông sông s khác người. coi
khinh tất cả. ông ngất ngưởng cưỡi bò đi ngênh ngang. đó là 1
phong cách sống khác người.nhưng cái khác người là cái
ngông của 1 người có tài, biết rõ thời thếĐó là kẻ sĩ có lý
tưởng cao cả , tự hào mình là kẻ có thực tài văn võ song toàn ,
hiển đạt , phóng khoáng khác người ,biết sống đủ mọi khía
cạnh của cuộc đời , coi thường chuyện thành bại, khen chê ở
đời , đáng mặt danh thần , trọn đạo vua tôi , tuy đang sống ở
trần gian nhưng đã có tư thế thoát tục
thể hiện cái tôi của mình trong xa hội cũ. Ông không thích cái
bản chất của xã hội cũ nửa thực dân nửa phong kiến cho nen
ông muốn làm những điều mà mình thích. Qua đó ta thấy
được tinh thần yêu nước của ông.
1. Khổ đầu cất cao một tiếng nói, một lời tuyên ngôn của đấng
nam nhi, đấng làm trai. Rất trang trọng và hào hùng: “Vũ trụ
nội mạc phi phận sự - mọi việc trong vũ trụ chẳng có việc nào
không là phận sự của ta. Một cách nói phủ định để khẳng định
tâm thế của một nhà nho chân chính. Mà đâu chỉ có một lần?
Lúc thì ông viết: “Vũ trụ giai ngô phận sự” (Những việc trong
vũ trụ đều thuộc phận sự của ta – “Nợ tang bồng”); “Vũ trụ
chứa phận nội” (Việc trong vũ trụ là chức phận của ta –
“Gánh trung hiếu”). Có cái tâm thế ấy chính vì “ông Hi Văn
tài bộ đã vào lồng”. Hi Văn là biệt hiệu của Nguyễn Công
Trứ. “Tài bộ” là tài năng lớn, nhiều tài năng. Chữ “lồng” trong
câu thơ có nhiều cách hiểu khác nhau. “Vào lồng” là vào
khuôn phép vua chúa nhưng vẫn là chật hẹp, tù túng trái với
cái tài bộ đội trời đạp đất của ông” (Lê Trí Viễn). Có người lại

giải thích: “lồng là trời đất, vũ trụ”. Nguyễn Công Trứ đã
nhiều lần nói: “Đã mang tiếng ở trong trời đất”, hoặc “Chẳng
công danh chi đứng giữa trần hoàn” (trần hoàn: cõi đời, cõi
trần). Cách hiểu thứ hai hợp lí hơn, vì có lồng vũ trụ thi mới
có ý chí đua tranh, như ông nói:
Sau khi đã xưng danh, nhà thơ tự khẳng định tâm thế
mình, “tài bộ” mình, chí nam nhi của mình mang tầm vóc vũ
trụ.
Ông Hi Văn xưng danh, nhà thơ tự khẳng định tâm thế
mình, “tài bộ” mình, chí nam nhi của mình mang tầm vóc vũ
trụ.
Ông Hi Văn là một người có thực tài và thực danh.
Học hành thi cử, ông dám thi thố với thiên hạ: “Cái nợ cầm
thư phải trả xong”. Năm 1819, Nguyễn Công Trứ đỗ Thủ
Khoa trường Nghệ An. Làm quan võ, giữ chức Thâm tán;
làm quan văn, là Tổng đốc Đông (Hải Dương và Quảng
Yên). Tiếng tăm lừng lẫy “Làm nên đấng anh hùng đâu đấy
tỏ” (“Chí anh hùng”). Đứng trên đỉnh cao danh vọng bởi có
văn võ toàn tài, bởi có “gồm thao lược”, và chính lúc đó ông
Hi Văn mới trở thành “tay ngất ngưởng”, một con người hơn
đời và hơn thiên hạ. Câu thơ với ngắt nhịp (3-3-4-3-3-2), ba
lần điệp lại chữ “khi” đã tạo nên một giọng điệu hào hùng,
thể hiện một cốt cách phi thường, một chí khí vô cùng mạnh
mẽ:
“Khi Thủ khoa/ khi Tham tán / khi Tổng đốc Đông
Gồm thao lược / đã nên tay/ ngất ngưởng”.
2. Bốn câu tiếp theo (khổ giữa), ý thơ mở rộng, tác giả
tự hào, khẳng định mình là một con người, một kẻ sĩ có tài
kinh bang tế thế. Thời loạn thì xông pha trận mạc, giữ trọng
trách trước ba quân: “Bình Tây cờ Đại tướng”. Thời bình thì

giúp nước giúp vua, làm “Phủ doãn Thừa Thiên”. Đó là năm
1847, Nguyễn Công Trứ đã lên tới đỉnh cao nhất danh vọng.
Ông đã từng nói: “Lúc làm Đại tướng, ta chẳng lấy thế làm
vinh, lúc làm lính thú, ta cũng chẳng lấy thế làm nhục”. Sau
30 năm làm quan, Nguyễn công Trứ về trí sĩ ở quê nhà, năm
đó, ông vừa tròn 70 tuổi (1848):
“Đô môn giải tố chi niên
Đạc ngựa bò vang đeo ngất ngưởng”.
Trở lại đời thường, cụ Thượng Trứ đã hành động một
cách ngược đời, hình như để giễu đời với tất cả sự ngất
ngưởng. Vị đai quan thở nào “ngựa ngựa xe xe” nay chỉ cưỡi
bò vàng và cho bò đeo đạc ngựa. Cả người và bò vàng đều
ngất ngưởng. Như một sự thách đố với “miệng thế”. Cho đến
nay dân gian vẫn cười và truyền tụng bài thơ để vào chiếc
mo cau của ông Hi Văn thuở nào:
“Xuống ngựa, lên xe, nọ tướng nhàn,
Lợm mùi giáng chức cới thăng quan,
Điền viên đạo chiếc xe bò cái,
Sẵn tấm mo che miệng thế gian”.
3. Tám câu tiếp theo trong hai khổ đôi nói lên một
cách sống ngất ngưởng. Xưa kia là một vị đại thần, một danh
tướng – “tay kiếm cung” - thế mà nay sống cuộc đời hiền
lanh, bình dị “nên dạng từ bi”. Đi vãn cảnh chùa, đi thăm thú
những danh lam thắng cảnh “Kìa núi nọ phau phau mây
trắng”, ông đã mang theo “một đôi di”, những nàng hầu xinh
đẹp với “gót tiên đủng đỉnh”…
“Kìa núi nọ phau phau mây trắng,
Tay kiếm cung mà nên dạng từ bi,
Gót tiên theo đủng đỉnh một đôi dì
Bụt cũng nực cười ông ngất ngưởng…”

Ông đã sống hết mình và chơi cũng hết mình. “Bụt cũng
nực cười ông ngất ngưởng” là một tứ thơ độc đáo. Câu thơ tự
hào nhiều hóm hỉnh. Bụt cười, hay thiên hạ cười? Hay ông
Hi Văn tự cười mình? Đã thoát vòng danh lợi rồi, thì chuyện
“được, mất” là lẽ đời, như tích “Thất mã tái ông” mà
thôi, cũng chẳng bận tâm làm gì? Chuyện “khen, chê” của thiên hạ, xin bỏ ngoài tai, như ngọn gió đông (xuân) phơi phới thổi
qua. Có bản lĩnh, có tự tin về tài đức của mình mới có thái độ phủ định như thế, dám sống vượt lên trên mọi thế tục. Có biết
Nguyễn Công Trứ là một nhà nho được đào luyện nơi cửa Khổng sân Trình, một vị đại quan của triều Nguyễn thì mới thấy
được một phần nào các tính cốt cách khác đời, một nhân cách khác đời, rất phóng túng, phong tinh và tài tình hiếm thấy của
ông.Không quan tâm đến chuyện “được, mất”, bỏ ngoài tai mọi lời thị phi, khen chê, ông đã sống một cách nhi nhiên, hồn
nhiên, vô cùng thảnh thơi, vui thú. Tuy ngất ngưởng mà trong sạch, thanh cao. Đây là 2 câu thơ tuyệt hay trong “ Bài ca ngất
ngưởng”: “khi ca / khi tửu / khi cắc / khi tùng/
Không phật /không tiên / không vướng tục”.
Cách ngắt nhịp 2, nghệ thuật hoà thanh (bằng, trắc), lối nhấn, lối diễn tả trùng điệp (khi … không…) đã tạo cho câu thơ
phong phú về nhạc điệu, biểu lộ một phong thái ung dung, yêu đời, ham sống, thanh cao chẳng vướng chút bụi trần. Có đọc to
và hát lên, có lắng nghe tiếng đàn đáy, nhịp phách, tiếng trống chầu, ta mới cảm được chất thơ, chất nhạc hoà quyện trong
những vần thơ đẹp như thế! Ngất ngưởng mà tài hoa, tài tử.
4. Khổ xếp của bài hát nói chỉ có 3 câu. Câu cuối gọi là câu “keo” chỉ có 6 từ. Nên ghi đúng như văn bản “Tuyển tập
thơ ca trù” – NXB Văn học 1987 mới đúng thi pháp:
“Chẳng Trái, nhạc cũng vào phường Hàn, Phú.
Nghĩa vua, tôi cho vẹn đạo sơ chung,
Đời ai ngất ngưởng như ông!”
Nguyễn Công Trứ tự hào khẳng định mình là một danh thần thuỷ chung, trọn vẹ “nghĩa vua tôi” – ông đã viết trong bài
“Nợ tang bồng”:
“Chí tang bồng hẹn với giang san.
Đường trung hiếu, chữ quân thân là gánh vác”.
Tài năng, công danh mà Nguyễn Công Trứ để lại cho đất nước và nhân dân có kém gì Trái Tuân, Nhạc Phi, Hàn Kỳ,
Phú Bật - những anh tài đời Hán, đời Tống bên Trung Quốc. Hai so sánh gần xa, trong ngoài, phương Bắc và phương Nam,
tác giả đã kết thúc bài hát nói bằng một tiếng “ông” đĩnh đạc, hào hùng: “Đời ai ngất ngưởng như ông!”. Cái bản ngã phi
thường của nhà thơ đã được phô bày cực độ.

Tóm lại, với Nguyễn Công Trứ, thì phải có thực tài, thực danh, phải “vẹn đạo vua tôi”mới trở thành “tay ngất ngưởng”,
“ông ngất ngưởng” được. Và cách sống ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ thể hiện chất tài hoa, tài tử, kông ô trọc, “không
vướng tục”, cũng không thoát li. Ngất ngưởng thế mới sang trọng.
Cái nhan đề, thi đề “Bài ca ngất ngưởng” của ông Hi Văn độc đáo. Cách bộc lộ bản ngã của nhà thơ rất độc đáo. Một
thế kỷ sau, thi sĩ Tản Đà cũng có nhiều bài thơ hát nói, thơ trường thiên đậm đặc chất “ngông”. Một đằng ngất ngưởng mà tài
danh, một đằng ngông mà chán đời và lãng mạn.
Thơ hát nói của Nguyễn Công Trứ đạt đến đỉnh cao nghệ thuật. Các câu thơ chữ Hán đem lại sự bề thế, uyên bác. Chất
thơ, chất nhạc phối hợp hài hoà, lôi cuốn, hấp dẫn.
Trong nền thi ca cổ điển Việt Nam, Nguyễn Công Trứ, Cao Bá Quát, Dương Khuê, Nguyễn Khuyến, Tản Đà,… là
những nhà thơ cự phách để lại một số bài hát nói tuyệt tác. Nguyễn Công Trứ đã tạo nên một giọng điệu mạnh mẽ, hào hùng,
chất tài tử hoà nhập với chi anh hùng, nợ tang bông, chí nam nhi. Đó là phong cách nghệ thuật, là cốt cách, là bản sắc thơ hát
nói của Nguyễn Công Trứ. “Bài ca ngất ngưởng” đích th c là “bài ca t đáy lòng” c a ông Hi V n cho ta nhi u thú v .ự ừ ủ ă ề ị