Rèn luyện kĩ năng địa lí qua hướng dẫn học sinh làm các bài thực hành trong sách giáo khoa địa lí 12 thpt tỉnh thái nguyên

Header Page 1 of 166.

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

THIỀU THỊ HÀ

RÈN LUYỆN KĨ NĂNG ĐỊA LÍ QUA HƢỚNG DẪN HỌC SINH
LÀM CÁC BÀI THỰC HÀNH TRONG SÁCH GIÁO KHOA
ĐỊA LÍ 12 THPT TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN, 2009

Footer PageSố1hóaofbởi166.
Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




Header Page 2 of 166.

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

THIỀU THỊ HÀ

RÈN LUYỆN KĨ NĂNG ĐỊA LÍ QUA HƢỚNG DẪN HỌC SINH
LÀM CÁC BÀI THỰC HÀNH TRONG SÁCH GIÁO KHOA
ĐỊA LÍ 12 THPT TỈNH THÁI NGUYÊN

Chuyên ngành: LÍ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC ĐỊA LÍ
Mã số: 60.14.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:
PGS.TS. Lâm Quang Dốc

THÁI NGUYÊN, 2009

Footer PageSố2hóaofbởi166.
Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




Header Page 3 of 166.

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM

THIỀU THỊ HÀ

RÈN LUYỆN KỸ NĂNG ĐỊA LÍ QUA HƢỚNG DẪN HỌC SINH
LÀM CÁC BÀI THỰC HÀNH TRONG SÁCH GIÁO KHOA
ĐỊA LÍ 12 THPT TỈNH THÁI NGUYÊN

Chuyên ngành: Lí luận và phƣơng pháp dạyhọc Địa lí
Mã số: 60.14.10

TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN, 2009

Footer PageSố3hóaofbởi166.
Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




Header Page 4 of 166.

Công trình đƣợc hoàn thành tại:
Trƣờng Đại học Sƣ phạm- Đại học Thái Nguyên

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:
PGS.TS. LÂM QUANG DỐC

Phản biện 1: …………………………………………..
…………………………………………………………

Phản biện 2: …………………………………………
…………………………………………………………

Luận văn sẽ đƣợc bảo vệ trƣớc hội đồng chấm luận văn
Họp tại: Trƣờng Đại học Sƣ phạm- Đại học Thái Nguyên
Ngày

tháng

năm 2009

Có thể tìm hiểu luận văn tại thƣ viện Đại học Thái Nguyên

Footer PageSố4hóaofbởi166.
Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




Header Page 5 of 166.

DANH MỤC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ
Nguyễn Xuân Trường, Thiều Thị Hà, Phương pháp rèn luyện kĩ năng địa
lí cho học sinh thông qua các bài thực hành trong sách giáo khoa Địa lí 12Chương trình trung học phổ thông. Tạp chí khoa học và công nghệ tập 56, Số 8
năm 2009, trang 3-6. Đại học Thái Nguyên

Footer PageSố5hóaofbởi166.
Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




Header Page 6 of 166.

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới PGS.TS. Lâm Quang
Dốc, người thầy đã tận tình, hướng dẫn, chỉ bảo tôi trong suốt quá trình học tập và

nghiên cứu để hoàn thành luận văn
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, khoa Sau Đại học, khoa Địa lí và
các thầy cô giáo trường Đại học Sư phạm, Đại học Thái Nguyên, Sở giáo dục và
Đào tạo Thái Nguyên, trường THPT Chuyên Thái Nguyên, các thầy cô giáo và các
em học sinh ở các trường thực nghiệm, cùng bạn bè, đồng nghiệp và những người
thân trong gia đình đã tạo điều kiện thuận lợi giúp đỡ tôi học tập, nghiên cứu và
hoàn thành luận văn này
Thái Nguyên, tháng 09 năm 2009
Học viên

Thiều Thị Hà

Footer Page Số
6 hóa
of bởi
166.
Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




Header Page 7 of 166.

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết
quả trong luận văn là trung thực và đảm bảo khách quan
Thái Nguyên, tháng 09 năm 2009
Học viên

Thiều Thị Hà

Footer Page Số
7 hóa
of bởi
166.
Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




Header Page 8 of 166.
MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài …............................................................................................. 1
2. Mục đích, nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu đề tài ……………………………. 2
2.1. Mục đích nghiên cứu ……………………………………………………….

2

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu ……………………………………………………….. 2
2.3. Phạm vi nghiên cứu đề tài…………………………………………………… 2
3. Tình hình nghiên cứu đề tài …………………………………………………

3

4. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu đề tài ………………………………... 5
4.1. Quan điểm hệ thống ………………………………………………………… 5
4.2. Quan điểm thày thiết kế, trò thi công ………………………………………

6

4.3. Phương pháp bản đồ ………………………………………………………

6

4.4. Phương pháp nghiên cứu lí thuyết …………………………………………

7

4.5. Phương pháp điều tra thu thập tài liệu ………………………………………. 7
4.6. Phương pháp phân tích, tổng hợp …………………………………………… 7
4.7. Phương pháp toán thống kê …………………………………………………. 8
4.8. Phương pháp thực nghiệm sư phạm…………………………………………. 8
5. Những đóng góp và điểm mới của đề tài ……………………………………..

8

6. Cấu trúc của luận văn …………………………………………………………. 9
NỘI DUNG
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI…………………………

10

1.1. Cơ sở lí luận của đề tài……………………………………………………. 10
1.1.1. Hoạt động nhận thức ……………………………………………………

10

1.1.2. Tích cực hóa hoạt động nhận thức ………………………………………

12

1.1.3. Phương pháp dạy học là cách tổ chức hoạt động nhận thức ……………… 13
1.1.4. Phương pháp dạy học địa lí ở nhà trường phổ thông……………………… 15

Footer Page Số
8 hóa
of bởi
166.
Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




Header Page 9 of 166.
1.1.5. Thực hành địa lí thực chất là thày tổ chức, trò thi công …………………. 18
1.1.5.1. Thực hành địa lí là gì?................................................................................ 18
1.1.5.2. Vai trò của các bài thực hành địa lí nói chung và địa lí 12 nói riêng …… 20
1.1.5.3. Thày thiết kế và tổ chức, trò thi công trong thực hành địa lí 12………… 24
1.2. Cơ sở thực tiễn của đề tài ………………………………………………… 26
1.2.1. Khái quát về tình hình KT- XH tỉnh Thái Nguyên ……………………….. 26
1.2.2. Đặc điểm đội ngũ GV, HS và cơ sở vật chất ở các trường
THPT tỉnh Thái Nguyên………………………………………………….. 27
1.2.2.1. Giáo viên ………………………………………………………………

27

1.2.2.2. Học sinh …………………………………………………………………..28

1.2.2.3. Cơ sở vật chất, thiết bị dạy học …………………………………………..29
1.2.3. Tình hình giảng dạy và học tập địa lí hiện nay ở các trường
THPT tỉnh Thái Nguyên ………………………………………………

29

1.2.4. Yêu cầu đổi mới nội dung và phương pháp dạy học môn Địa lí
của Sở GD-ĐT tỉnh Thái Nguyên …………………………………… 31
1.3. Tiểu kết chƣơng 1. …………………………………………………………. 32
Chƣơng 2. RÈN LUYỆN KĨ NĂNG ĐỊA LÍ QUA MỘT SỐ DẠNG BÀI
THỰC HÀNH TRONG CHƢƠNG TRÌNH ĐỊA LÍ 12 THPT……….. …… 34

2.1. Đặc điểm của hệ thống kiến thức, kĩ năng địa lí ………………………… 34
2.2. Cơ sở hình thành các kĩ năng thực hành địa lí 12 ……………………… 37
2.2.1. Kế thừa và phát triển các kĩ năng thực hành địa lí …………………………38
2.2.2. Dựa vào đặc điểm, chương trình SGK Địa lí 12 và mục đích,
yêu cầu của bài thực hành………………………………………….. 38
2.2.3. Dựa vào đặc điểm tâm sinh lí của HS …………………………………… 42
2.2.4. Dựa vào trình độ chuyên môn cũng như khả năng sư phạm của GV ……... 43
2.2.5. Dựa vào cơ sở vật chất kĩ thuật phục vụ cho việc rèn luyện
kĩ năng địa lí ……………………………………………………..

Footer Page Số
9 hóa
of bởi
166.
Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

43


Header Page 10 of 166.
2.3. Rèn luyện kĩ năng địa lí qua các dạng bài thực hành trong
SGK Địa lí 12 (Chƣơng trình Chuẩn) …………………………..43
2.3.1. Rèn luyện kĩ năng vẽ lược đồ Việt Nam ………………………………… 47
2.3.2. Rèn luyện kĩ năng đọc bản đồ và điền vào lược đồ trống
một số nội dung kiến thức theo yêu cầu ………………………….. 55
2.3.3. Rèn luyện kĩ năng làm việc với số liệu thống kê và vẽ biểu đồ,
nhận xét, giải thích ……………………………………………….65
2.3.4. Rèn luyện kĩ năng thu thập, tổng hợp thông tin từ các nguồn khác nhau,
phân tích, xử lí thông tin để viết một báo cáo ngắn
theo chủ đề, trao đổi và thảo luận………………………………… 92
2.4. Tiểu kết chƣơng 2. ………………………………………………………… 96
Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM
3.1. Mục đích thực nghiệm ……………………………………………………. 97
3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm ……………………………………………………. 97
3.3. Nguyên tắc thực nghiệm …………………………………………………

98

3.4. Nội dung thực nghiệm …………………………………………………

98

3.5. Tổ chức thực nghiệm ……………………………………………………… 98
3.5.1. Chọn trường thực nghiệm ………………………………………………

98

3.5.2. Chọn bài thực nghiệm …………………………………………………...

99

3.5.3. Chọn lớp thực nghiệm …………………………………………………….100
3.5.4. Phương pháp kiểm tra, đánh giá kết quả thực nghiệm ………………… 100
3.6. Kết quả và đánh giá kết quả thực nghiệm ……………………………….101
3.6.1. Kết quả thực nghiệm …………………………………………………… 101
3.6.2. Nhận xét, đánh giá kết quả thực nghiệm ………………………………

103

3.7. Tiểu kết chƣơng 3. …………………………………………………………104
KẾT LUẬN
1. Kết quả nghiên cứu của đề tài …………………………………………….. 106

Footer Page Số
10hóaofbởi166.
Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




Header Page 11 of 166.
2. Những tồn tại ……………………………………………………………… 107
3. Hƣớng mở rộng của đề tài ………………………………………………… 108
4. Kiến nghị ……………………………………………………………………. 109
Danh mục công trình đã công bố của tác giả………………………………….110
Tài liệu tham khảo …………………………………………………………… 111

Phụ lục ………………………………………………………………………… 114

Footer Page Số
11hóaofbởi166.
Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




Header Page 12 of 166.
NHỮNG TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN
Viết đầy đủ

Viết tắt

Học sinh

HS

Giáo viên

GV

Sách giáo khoa

SGK

Trung học cơ sở

THCS

Trung học phổ thông

THPT

Atlat Địa lí Việt Nam

ALĐLVN

Trung du và miền núi Bắc Bộ

TD&MNBB

Đông Nam Bộ

ĐNB

Đồng bằng sông Hồng

ĐBSH

Kinh tế

KT

Kinh tế- xã hội

KT-XH

Công nghiệp

CN

Phương pháp dạy học

PPDH

Đại học Sư phạm

ĐHSP

Công nghiệp hóa- hiện đại hóa

CNH- HĐH

Tổng số học sinh

TSHS

Thực nghiệm

TN

Đối chứng

ĐC

Footer Page Số
12hóaofbởi166.
Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Header Page 13 of 166.
DANH MỤC CÁC HÌNH
(Lƣợc đồ, biểu đồ)
Trang
Hình 2.1. Lưới ô vuông vẽ lược đồ Việt Nam…………………………………

51

Hình 2.2. Lược đồ Việt Nam phần đất liền…………………………………….

54

Hình 2.3. Lược đồ một số dạng địa hình Việt Nam…………………………….

64

Hình 2.4. Biểu đồ thu nhập bình quân/ người/ tháng………………………….. .. 70
Hình 2.5. Biểu đồ tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất của các nhóm cây trồng…. 74
Hình 2.6. Biểu đồ diện tích gieo trồng cây CN hàng năm và lâu năm…………….76
Hình 2.7. Biểu đồ cơ cấu diện tích gieo trồng cây công nghiệp………………… 77
Hình 2.8. Biểu đồ cơ cấu giá trị sản xuất CN phân theo thành phần KT ……...

80

Hình 2.9. Biểu đồ cơ cấu diện tích gieo trồng cây CN lâu năm
của cả nước, TD&MNBB, Tây nguyên ………………………………. 87

Hình 2.10. Biểu đồ giá trị sản xuất CN theo thành phần KTcủa ĐNB…….. ….

91

Hình 2.10. Biểu đồ sản lượng dầu thô qua các năm……………………………….95
Hình 3.1. Biểu đồ so sánh kết quả kiểm tra giữa các lớp TN và lớp ĐC……….. 102

Footer Page Số
13hóaofbởi166.
Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




Header Page 14 of 166.
DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bảng 2.1. Vị trí các điểm chuẩn………………………………………………….. 50
Bảng 2.2. Các dãy núi, cao nguyên ……………………………………………… 60
Bảng 2.3. Các đỉnh núi ……………………………………………………………61
Bảng 2.4. Các dòng sông lớn ……………………………………………………. 62
Bảng 2.5. Tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất ngành trồng trọt theo
từng nhóm cây trồng …………………………………………………. 73
Bảng 2.6. Cơ cấu diện tích gieo trồng cây công nghiệp ………………………….77
Bảng 2.7. Cơ cấu giá trị sản xuất CN phân theo thành phần KT …………………79
Bảng 2.8. So sánh kích thước biểu đồ……………………………………………..80
Bảng 2.9. Tốc độ tăng trưởng về dân số và sản xuất cây lương thực
của ĐBSH, cả nước…………………………………………………. 83
Bảng 2.10. Tỉ trọng về dân số và sản xuất cây lương thực của
ĐBSH so với cả nước ………………………………………………. 84

Bảng 2.11. Cơ cấu diện tích gieo trồng cây công nghiệp lâu năm, năm 2005 ….. 86
Bảng 2.12. So sánh kích thước biểu đồ ………………………………………….. 86
Bảng 2.13. Cơ cấu đàn trâu, bò của cả nước, TD&MNBB, Tây Nguyên ……….. 88
Bảng 2.14. Cơ cấu đàn trâu, bò của TD&MNBB, Tây Nguyên so với cả nước ….89
Bảng 3.1. Trường, lớp và số HS tham gia thực nghiệm …………………………100
Bảng 3.2. Tổng hợp điểm kiểm tra của các lớp thực nghiệm ………………… 101
Bảng 3.3. Tổng hợp điểm kiểm tra của các lớp ĐC có sách thực hành …………101
Bảng 3.4. Tổng hợp điểm kiểm tra của các lớp ĐC không có sách thực hành…..102

Footer Page Số
14hóaofbởi166.
Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




Header Page 15 of 166.
Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam
Độc lập- Tự do- Hạnh phúc
ĐƠN XIN BẢO VỆ LUẬN VĂN THẠC SĨ
Kính gửi: Trƣờng Đại học Sƣ phạm- Đại học Thái Nguyên
Tên tôi là:

Thiều Thị Hà

Công tác tại: Trường THPT Chuyên Thái Nguyên- Tỉnh Thái Nguyên
Tôi được công nhận là học viên cao học theo quyết định số 491/QĐ-ĐHTNSĐH ngày 26/ 6/2007 của Giám đốc Đại học Thái Nguyên, hình thức đào tạo: Tập
trung, thời hạn từ ngày… tháng……..năm 2007 đến ngày……tháng …năm 2009.
Sau một thời gian học tập và thực hiện đề tài nghiên cứu, đến nay tôi đã hoàn thành
luận văn thạc sĩ với đề tài:

RÈN LUYỆN KĨ NĂNG ĐỊA LÍ QUA HƢỚNG DẪN HỌC SINH LÀM CÁC BÀI
THỰC HÀNH TRONG SÁCH GIÁO KHOA ĐỊA LÍ 12 THPT TỈNH THÁI NGUYÊN

Thuộc chuyên ngành: Lí luận và phương pháp dạy học Địa lí
Mã số: 60.14.10
Tôi đã hoàn thành chương trình học tập theo qui định cho học viên cao học.
Vì vậy, tôi làm đơn này đề nghị Trường ĐHSP- ĐHTN cho phép tôi được bảo vệ
luận văn trước Hội đồng chấm luận văn.
Tôi xin trân trọng cảm ơn
Thái nguyên, ngày 25 tháng 9 năm 2009
Người viết đơn

Thiều Thị Hà

Footer Page Số
15hóaofbởi166.
Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




Header Page 16 of 166.
Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam
Độc lập- Tự do- Hạnh phúc

LÍ LỊCH KHOA HỌC
(Dùng cho học viên cao học)
I. LÍ LỊCH SƠ LƢỢC:

Họ và tên:

Thiều Thị Hà

Giới tính: Nữ

Sinh ngày 12 tháng 07 năm 1969

Nơi sinh: Thái Nguyên

Quê quán: Thắng Lợi- Văn Giang- Hưng Yên

Dân tộc: Kinh

Chức vụ, đơn vị công tác trước khi đi học tập, nghiên cứu:
Giáo viên, trường THPT Chuyên Thái Nguyên
Chỗ ở riêng hoặc địa chỉ liên lạc:
Tổ 21 phường Phú Xá, thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên
Điện thoại cơ quan: 0280 3855813

Điện thoại nhà riêng: 0280 3835512

Fax:

E-mail:

II. QUÁ TRÌNH ĐÀO TẠO

1. Trung học chuyên nghiệp:
Hệ đào tạo:

Thời gian đào tạo từ

/

đến

/

Nơi học (trường, thành phố):
Ngành học:
2. Đại học
Hệ đào tạo: Tập trung

Thời gian đào tạo từ 9 / 1989 đến 6/ 1993

Nơi học (trường, thành phố): Trường Đại học Sư phạm Việt Bắc
Ngành học: Địa lí
Tên đồ án, luận án hoặc môn thi tốt nghiệp: Tiếng Nga, Phương pháp giảng dạy, Địa lí
Thế giới, Địa lí Việt Nam
Người hướng dẫn:
3. Thạc sĩ:
Thời gian đào tạo từ 10 / 2007 đến 10 / 2009
Nơi học (trường, thành phố): Trường Đại học Sư phạm- Đại học Thái Nguyên

Footer Page Số
16hóaofbởi166.
Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Header Page 17 of 166.
Ngành học: Lí luận và phương pháp dạy học Địa lí
Tên luận văn: Rèn luyện kĩ năng địa lí qua hướng dẫn học sinh làm các bài thực hành
trong sách giáo khoa Địa lí 12 THPT Thái Nguyên
Ngày và nơi bảo vệ luận văn:
Người hướng dẫn:

Trường Đại học Sư pham- ĐHTN

PGS.TS. Lâm Quang Dốc

4. Trình độ ngoại ngữ (biết ngoại ngữ gì, mức độ): Tiếng Nga
5. Học vị, học hàm, chức vụ kĩ thuật được chính thức cấp; số bằng, ngày và nơi cấp
III. QUÁ TRÌNH CÔNG TÁC CHUYÊN MÔN KỂ TỪ KHI TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Thời gian

Nơi công tác

Công việc đảm nhiệm

Tháng 9/1993 đến tháng Trường THPT Phổ Yên Giáo viên Địa lí
8/2002

(nay là THPT Lê Hồng
Phong) tỉnh Thái Nguyên

Tháng 9/2002 đến tháng Trường
10/ 2007

THPT

Chuyên Giáo viên Địa lí

Thái Nguyên

Tháng 10/ 2007 đến tháng Đại học Sư phạm- Đại học Học viên lớp cao học: Lí
10/ 2009

Thái Nguyên

luận và phương pháp dạy
học Địa lí - K15

IV. CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ

Nguyễn Xuân Trường, Thiều Thị Hà, Phương pháp rèn luyện kĩ năng địa lí cho học sinh
thông qua các bài thực hành trong sách giáo khoa Địa lí 12- Chương trình trung học phổ
thông. Tạp chí khoa học và công nghệ tập 56, Số 8 năm 2009, trang 3-6. Đại học Thái
Nguyên
XÁC NHẬN CỦA CƠ QUAN CỬ ĐI HỌC

(Ký tên đóng dấu)

Ngày 25 tháng 9 năm 2009
Người khai kí tên

Thiều Thị Hà

Footer Page Số
17hóaofbởi166.
Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




Header Page 18 of 166.

Footer Page Số
18hóaofbởi166.
Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




Header Page 19 of 166.
PHẦN MỞ ĐẦU
1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Hệ thống kiến thức tàng trữ trong SGK Địa lí 12 rất lớn. Hệ thống kiến
thức này tồn tại song song với hệ thống kĩ năng địa lí có trong chương trình.
Vì vậy nói đến hệ thống kiến thức địa lí bao giờ cũng nói đến hệ thống kĩ
năng tương ứng. Hệ thống kĩ năng này phần được giáo viên rèn luyện thông
qua dạy học ở trên lớp, phần được rèn luyện thông qua các bài thực hành ở
nhà, các buổi ngoại khóa, nhưng quan trọng hơn cả vẫn là phần rèn luyện kĩ
năng thông qua các bài thực hành chính khoá. Rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo càng
cao bao nhiêu thì càng tạo ra tiền đề cho chất lượng cao của các kiền thức địa
lí bấy nhiêu. Học sinh muốn nắm vững hệ thống kiến thức địa lí thì phải
thường xuyên rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo địa lí; có như vậy, mới có thể vận
dụng vào cuộc sống sau khi rời ghế nhà trường. Đây là vấn đề quan trọng

trong đổi mới nội dung và phương pháp dạy học địa lí.
Hiện nay, các trường THPT đang chú trọng cải tiến dạy học các bài thực
hành, song còn gặp phải một số khó khăn nhất định, khó khăn lớn nhất là
nguồn tài liệu hướng dẫn thực hành địa lí 12 chưa đáp ứng được yêu cầu thực
tế của các địa phương. Bởi vì sách thực hành nhiều nhưng các tác giả biên
soạn với dung lượng kiến thức không thống nhất và số lượng bài quá lớn (62
bài), làm cho cuốn sách khá đồ sộ, tạo nên giá thành rất cao (cao nhất là
32.000 đ/cuốn), nhiều HS không có tiền mua, trong khi yêu cầu của Chương
trình Chuẩn chỉ có 9 bài thực hành bắt buộc. Nếu lấy các bài thực hành trong
Chương trình Chuẩn làm trọng tâm để xây dựng các bài soạn thực hành địa lí
12 để tất cả HS đều có thể sử dụng, việc thực hành trên lớp theo phương pháp
dạy học mới: thày tổ chức, trò thi công sẽ rất dễ dàng, đáp ứng được việc đổi
mới nội dung và phương pháp dạy học môn Địa lí ở trường THPT
- Nhìn chung, GV ở các trường THPT đã có nhiều cố gắng thiết kế các bài
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Footer Page 19 of 166.



1


Header Page 20 of 166.
thực hành mà chương trình quy định, song nội dung và quy trình thực hành
không thống nhất, chất lượng dạy học các bài thực hành còn nhiều vấn đề cần
phải làm rõ. Trước tình hình đó việc biên soạn các bài thực hành địa lí 12
phục vụ HS rèn luyện kĩ năng địa lí đáp ứng tình hình đổi mới về nội dung và
phương pháp dạy học môn địa lí là việc làm có ý nghĩa thiết thực nhằm nâng
cao chất lượng dạy học địa lí hiện nay, vì vậy chúng tôi chọn đề tài:

“Rèn luyện kĩ năng địa lí qua hƣớng dẫn học sinh làm các bài thực
hành trong sách giáo khoa Địa lí 12 THPT tỉnh Thái Nguyên”.
2. MỤC ĐÍCH, NHIỆM VỤ VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI
2.1. Mục đích nghiên cứu
Xây dựng quy trình rèn luyện kĩ năng địa lí nhằm nâng cao chất lượng dạy
và học các bài thực hành, đồng thời nâng cao chất lượng dạy học địa lí ở các
trường THPT tỉnh Thái Nguyên.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Tổng quan các công trình đã công bố ở trong và ngoài nước về phương
pháp dạy học nói chung, phương pháp dạy học địa lí nói riêng, nhất là rèn
luyện kĩ năng địa lí để xây dựng cơ sở khoa học cho đề tài.
- Xây dựng quy trình rèn luyện kĩ năng vẽ lược đồ, đọc bản đồ, điền vào
lược đồ trống, vẽ biểu đồ, nhận xét, giải thích qua các bài thực hành.
- Thực nghiệm sư phạm (trong đó có thực nghiệm trên lớp kết hợp với
tham khảo ý kiến GV và HS) để khẳng định tính hợp lí và tính khả thi của đề
tài.
- Viết báo cáo khoa học dưới dạng luận văn thạc sĩ khoa học giáo dục.
2.3. Phạm vi nghiên cứu đề tài
- Về nội dung:
Vấn đề rèn luyện kĩ năng địa lí trong chương trình và SGK Địa lí 12 là vấn
đề lớn biểu hiện suốt trong quá trình giảng dạy, trong khuôn khổ của một luận
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Footer Page 20 of 166.



2

Header Page 21 of 166.
văn thạc sĩ, tác giả đề tài khuôn lại ở việc rèn luyện kĩ năng qua 8 bài thực
hành chính khóa trong SGK Địa lí 12 Chương trình Chuẩn.
- Về địa bàn:
Rèn luyện một số kĩ năng địa lí cho HS lớp 12 nói chung, nhưng do quỹ
thời gian không cho phép nên chỉ thử nghiệm ở một số trường THPT tỉnh Thái
Nguyên.
3. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI
Trên thế giới, đã có nhiều tác giả biên soạn các cuốn sách về vấn đề rèn
luyện kĩ năng địa lí cho học sinh và phương pháp dạy các bài thực hành dùng
cho giáo viên và học sinh ở các cấp học như N.N. Baranxki, W.D- Walter
Jabn, I.F Kharlamôp, L.V Panshenhicova…
Ở Việt Nam, từ năm 1985 đến nay ở nước ta đã có nhiều tác giả biên soạn
sách thực hành, các tài liệu về rèn luyện kĩ năng địa lí:
- Lâm Quang Dốc (Chủ biên), Tập bản đồ bài tập, dùng cho các lớp
6, 7, 8, 9, 10, 11, 12; xuất bản các năm từ 1984 đến 1994.
- Lâm Quang Dốc (Chủ biên), Đỗ Ngọc Tiến, Nguyễn Viết Thịnh, Nguyễn
Xuân Hoà- Hướng dẫn thực hành địa lí 12 THPT, Nxb Đại học sư phạm,
1995 – 2008.
- Nguyễn Dược, Nguyễn Việt Hùng, Trần Văn Thắng- Dạy học các bài
thực hành địa lí PTTH, Nxb Đại học sư phạm Huế, 1993.
- Trần Kim Oanh - Các dạng bài thực hành địa lí 12, Nxb GD, 2008
- Mai Xuân San- Rèn luyện kĩ năng địa lí cho học sinh trường phổ thông,
Nxb GD, 1997.
- Ngô Đạt Tam, Đỗ Ngọc Tiến, Trần Trọng Hà, Tập bản đồ bài tập và thực
hành địa lí của các lớp 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, xuất bản từ năm 1995 đến nay.
- Nguyễn Đức Vũ, Lê Văn Dược- Dạy và học thực hành địa lí 12, Nxb
GD, 2008.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Footer Page 21 of 166.



3


Header Page 22 of 166.
Các tác giả trên đây biên soạn các cuốn thực hành địa lí nhằm mục đích
nâng cao chất lượng dạy học địa lí ở các trường phổ thông nói chung và chất
lượng dạy học Địa lí 12 nói riêng.
Nghiên cứu các sách thực hành của các tác giả Việt Nam đã công bố,
nghiên cứu tính phổ biến của các sách đối với người sử dụng và tính khả thi
của phương pháp dạy học mới, có thể nêu lên một số nhận định sau:
Những tác phẩm trên đều đề cập đến hệ thống các bài thực hành địa lí ở
trường phổ thông.
Riêng lớp 12, các tác giả đã biên tập các dạng bài thực hành của 62 bài học
trong SGK Địa lí 12. Nhưng các sách biên soạn trên đây đều không thống nhất
về quy mô và nội dung vấn đề thực hành, những kĩ năng địa lí cần đạt được
khi thực hành.
Do khối lượng nội dung biên tập khá đồ sộ nên dẫn đến giá thành khá cao,
học sinh không có tiền mua. Ví dụ: theo điều tra của nhiều tác giả luận án thạc
sĩ trước đây, số lượng HS có sách thực hành ở tỉnh Thái Nguyên chiếm chưa
đầy 30%, gây khó khăn cho việc thực thi phương pháp dạy học mới.
Điểm đặc biệt của các dạng bài thực hành là các dạng bài tập nhận thức:
thày thiết kế những dữ kiện đã biết, yêu cầu trò thi công để tìm những kiến
thức chưa biết dưới sự hướng dẫn của GV. Đây cũng là đặc trưng của phương
pháp dạy học mới, “phương pháp dạy học lấy học sinh làm trung tâm” hay
còn gọi là “phương pháp dạy học hướng về người học”. Trong một lớp chỉ cần
1/3 HS không có sách thực hành sẽ không thể thực thi bằng phương pháp dạy

học mới được.
Chính vì vậy đề tài đi theo một hướng nghiên cứu riêng: thiết kế các bài
thực hành có giờ dạy bắt buộc trong SGK Địa lí 12 Chương trình Chuẩn,
nhằm xây dựng các bài soạn thực hành địa lí 12 để tất cả HS đều có thể sử
dụng, tạo điều kiện đầy đủ phương tiện thực hành qua đó GV có thể thực thi
phương pháp dạy học mới. Điều đó phù hợp với điều kiện và hoàn cảnh địa
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Footer Page 22 of 166.



4


Header Page 23 of 166.
phương Thái Nguyên và có ý nghĩa thực tiễn cao.
4. QUAN ĐIỂM VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI
4.1. Quan điểm hệ thống
Quá trình sư phạm bao gồm những thành tố có quan hệ chặt chẽ với nhau
trong một hệ thống, có cấu trúc nhất định và cùng vận động. Các thành tố đó
là mục đích giáo dục, nội dung giáo dục, phương pháp và phương tiện giáo
dục, nhà giáo dục, người được giáo dục, môi trường giáo dục, kinh tế địa
phương… Các yếu tố trên vận động, phát triển trong mối quan hệ biện chứng
với nhau trong cùng một hệ thống. Trong đó, sự thay đổi thành phần này kéo
theo sự thay đổi thành phần khác.
Mục tiêu của giáo dục hiện nay là trang bị cho HS khả năng độc lập, năng
động, sáng tạo; do đó nội dung dạy học, phương pháp dạy học cũng phải thay
đổi và cải tiến. Xu hướng cải tiến các phương pháp dạy học hiện nay là nhằm
phát huy hơn nữa vai trò chủ động của người học, tìm cách giúp cho học sinh

có động cơ, thái độ và phương pháp học tập đúng đắn. Ngoài ra, khi lựa chọn
phương pháp dạy học cần phải chú ý đến lứa tuổi, trình độ nhận thức, mức độ
mục tiêu, hoạt động nhận thức của người học, môn học, nội dung bài học, mà
lựa chọn và sử dụng phương pháp dạy học hợp lí.
Vận dụng quan điểm hệ thống để nhìn nhận vai trò, vị trí, chức năng của
bài thực hành trong hệ thống các công việc dạy học, trong hệ thống các
phương tiện dạy học, phương pháp dạy học và quá trình dạy học, thông qua
đó tìm ra quy trình hợp lí để tổ chức các hoạt động nhận thức nhằm phát huy
tính tích cực của học sinh, đạt được mục tiêu giáo dục. Tác giả vận dụng quan
điểm hệ thống để xem xét và phân tích hệ thống kiến thức, kĩ năng địa lí theo
từng chương trình, từng cấp học, trên cơ sở đó xác định được “cái biết” và
“cái chưa biết” cho HS trong dạy học địa lí 12, nhằm tạo ra các “tình huống có
vấn đề” để tích cực hoá các hoạt động chiếm lĩnh tri thức của HS.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Footer Page 23 of 166.



5


Header Page 24 of 166.
4.2. Quan điểm thày thiết kế, trò thi công
Dạy học theo quan điểm thày thiết kế, trò thi công là bản chất của phương
pháp dạy học tích cực, trong đó GV tổ chức cho HS tiến hành các hành động
bằng cách thiết kế hệ thống các việc làm theo quy trình hành động trí óc và tổ
chức cho HS triển khai việc làm đó theo bản thiết kế đã có. Kết quả sau khi
thực hiện đầy đủ các việc làm thì người học đạt được mục tiêu học tập của
mình. Theo quan điểm này, quá trình dạy học được thể hiện qua công thức

của giáo sư Hồ Ngọc Đại:
A

a

Trong đó:
A Là nội dung dạy học
Quy trình, cách thức chuyển nội dung A từ bên ngoài thành sản phẩm
bên trong của HS
a

Là nội dung A được chuyển thành sản phẩm của HS

Muốn cho quá trình dạy học thành công thì nhất thiết phải xác định rõ
nhiệm vụ của thày và trò:
Đối với GV, nhiệm vụ quan trọng là phải thiết kế quy trình việc làm từ
A

a, tổ chức cho HS triển khai việc làm theo thiết kế đã có, theo đúng

quy trình từ A

a. Quy trình này cho phép GV cụ thể hoá trong việc dạy

học và có thể trực tiếp kiểm soát, điều chỉnh hành động học của HS. Điều đó
có nghĩa là thày đóng vai trò thiết kế, còn trò đóng vai trò thi công.
Đối với HS, nhiệm vụ quan trọng nhất là thực hiện hệ thống việc làm dưới
sự hướng dẫn của GV sao cho chuyển được A từ bên ngoài thành a của riêng
mình. Thông qua hệ thống việc làm, HS triển khai đầy đủ quá trình lĩnh hội tri
thức, kĩ năng, kĩ xảo của nội dung bài học, môn học theo đúng cơ chế, giai

đoạn của con đường nhận thức, con đường hình thành khái niệm khoa học.
4.3. Phương pháp bản đồ
Phương pháp bản đồ là phương pháp đặc trưng của khoa học bản đồ và
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Footer Page 24 of 166.



6


Header Page 25 of 166.
khoa học Địa lí. Nó được dùng để nhận thức không gian của một đối tượng
địa lí cụ thể. Phương pháp bản đồ có nhiều nội dung rất phong phú, trong
trường phổ thông phương pháp bản đồ được ứng dụng hai nội dung thành lập
và sử dụng bản đồ. Thành lập bản đồ là dựng lại mô hình không gian của các
đối tượng, hiện tượng địa lí mà thày và trò nghiên cứu, học tập; còn sử dụng
bản đồ là khai thác kiến thức tiềm ẩn trên bản đồ.
4.4. Phương pháp nghiên cứu lí thuyết
- Nghiên cứu các công trình về lí luận dạy học và phương pháp dạy học
theo hướng tích cực
- Nghiên cứu các tài liệu về rèn luyện kĩ năng địa lí
- Nghiên cứu SGK và các tài liệu, các luận án, luận văn có liên quan, các
tài liệu về bồi dưỡng GV thực hiện chương trình, SGK Địa lí 12 THPT.
4.5. Phương pháp điều tra thu thập tài liệu
Điều tra là phương pháp khảo sát đối tượng (HS và gia đình) trên diện rộng
nhằm phát hiện những đặc điểm về mặt định tính và định lượng của đối tượng
nghiên cứu. Tài liệu điều tra là những thông tin quan trọng cần thiết cho công
trình nghiên cứu và là căn cứ để đề ra những giải pháp khoa học và thực tiễn.

Phương pháp điều tra thực hiện trên hai phương diện: điều tra cơ bản và điều
tra xã hội học.
- Căn cứ vào mục đích và nhiệm vụ của đề tài để điều tra, thu thập tài liệu
về tình hình dạy và học các bài thực hành địa lí 12 hiện nay trong các nhà
trường THPT Thái Nguyên.
- Thu thập các tài liệu nói về rèn luyện kĩ năng thực hành địa lí và các sách
hướng dẫn thực hành, các tài liệu nghiên cứu khoa học có nội dung liên quan.
- Điều tra tình hình thu nhập của gia đình hàng năm và chi phí cho HS lớp
12 học tập (tất cả các môn học).
4.6. Phương pháp phân tích, tổng hợp
- Phương pháp phân tích dùng để phân tích các tài liệu giáo khoa địa lí 12,
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Footer Page 25 of 166.



7