Sáng kiến kinh nghiệm giáo dục

Sáng kiến kinh nghiệm giáo dục

Lời mở đầu
Bác Hồ đã từng nói:
" Không có việc gì khó
Chỉ sợ lòng không bền
Đào núi và lấp biển
Quyết chí ắt làm nên".
Câu nói ấy đã trở thành kim chỉ nam cho mọi hành động, trong mọi lĩnh vực và càng
trở nên thiết thực đối với môi trờng giáo dục; nhất là trong thời đại hiện nay, toàn
ngành giáo dục đang tiến hành đổi mới nội dung giáo dục phổ thông đối với toàn cấp
học( từ Tiểu học đến THPT).
Theo Nghị quyết số 40/2000/QH10, ngày 09 tháng 12 năm 2000 của Quốc Hội
khoá X đã khẳng định: Xây dựng nội dung chơng trình, phơng pháp giáo dục, sgk phổ
thông mới nhằm nâng cao chất lợng giáo dục toàn diện thế hệ trẻ, đáp ứng yêu cầu phát
triển nguồn nhân lực phục vụ CNH, HĐH đất nớc... Việc đổi mới chơng trình giáo dục
phổ thông phải quán triệt mục tiêu, yêu cầu về nội dung, phơng pháp giáo dục của các
bậc học, cấp học quy định trong luật giáo dục, tăng cờng tính thực tiễn, kĩ năng thực
hành, năng lực tự học, bổ sung những thành tựu khoa học và công nghệ hiện đại phù
hợp với khả năng tiếp thu của học sinh, bảo đảm sự thống nhất về chuẩn kiến thức và kĩ
năng, có phơng án vận dụng chơng trình, sgk phù hợp với hoàn cảnh và điều kiện của
các địa bàn khác nhau...
Là ngời lao động đứng trên mặt trận t tởng văn hoá, mỗi chúng ta đều phải nỗ
lực làm tốt công tác giáo dục trong tình hình thực tế hiện nay.
Đổi mới chơng trình giáo dục phổ thông là quá trình đổi mới từ mục tiêu, nội
dung, phơng pháp, phơng tiện, đánh giá chất lợng giáo dục.Riêng về phơng pháp, phải
làm sao phát huy đợc tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo, tự học,
Nguyễn Thị Hơng Trờng THCS Tiên Lãng
1
Sáng kiến kinh nghiệm giáo dục

kĩ năng vận dụng vào thực tiễn, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học;
tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, tạo hứng thú học tập cho học sinh,tận dụng đ-
ợc công nghệ mới nhất. Phát huy cao năng lực tự học, học suốt đời trong thời đại bùng
nổ thông tin. Tăng cờng học tập cá thể phối hợp với hợp tác.
Trong đề tài này, tôi cũng mạnh dạn đa ra một số kinh nghiệm của bản thân
trong quá trình công tác, kính mong các cấp quản lý tham gia, đóng góp ý kiến để chất
lợng dạy và học trong nhà trờng ngày càng đợc nâng cao, đạt hiệu quả tốt hơn, đáp ứng
mục tiêu giáo dục hiện nay.
Nguyễn Thị Hơng Trờng THCS Tiên Lãng
2
Sáng kiến kinh nghiệm giáo dục

I- phần mở đầu
I.1. Lý do chọn đề tài:
I.1.1. Cơ sở lý luận:
Trong các nhà trờng nói chung, đặc biệt đối với trờng THCS nói riêng là nơi
cung cấp kiến thức khoa học làm cơ sở và nền tảng cho các cấp học tiếp theo, đồng thời
cũng là nơi cung cấp kiến thức cho các em vận dụng vào thực tiễn đời sống, vì vậy việc
dạy và học là vấn đề then chốt cần chú trọng nhất.
Bác đã dạy:
" Các thầy cô giáo phải tìm cách dạy nh thế nào để học sinh hiểu chóng
nhớ lâu, tiến bộ nhanh... Học phải suy nghĩ, phải liên hệ thực tế... Học để hành..."
Cho nên nhiệm vụ của toàn ngành giáo dục đề ra là: " Củng cố nâng cao chất l-
ợng và hiệu quả giáo dục toàn dân chú trọng đổi mới phơng pháp dạy học để nâng cao
chất lợng dạy học".
Luật giáo dục 2005( điều 5) quy định:Phơng pháp giáo dục phải phát huy tính
tích cực, tự giác, chủ động, t duy sáng tạo của ngời học, bồi dỡng cho ngời học năng
lực tự học, khả năng thực hành, lòng say mê học tập và ý chí vơn lên... Nội dung này
cũng đợc quy định trong quyết định số16/2006/QĐ- BGDĐT ngày 5/5/2006 của Bộ tr-
ởng Giáo dục và Đào tạo; trong luật giáo dục điều 28.2.

Kiến thức và kỹ năng là một trong những thành tố tạo thành năng lực của mỗi
học sinh. Nhng với trình độ phát triển nhanh của khoa học và công nghệ,cũng nh điều
kiện tiếp cận thông tin nh hiện nay thì năng lực thu nhận và qua xử lý thông tin đạt tới
kiến thức trở nên quan trọng hơn và phải đợc đặt lên hàng đầu. Năng lực này chỉ đợc
hình thành ở học sinh thông qua các hoạt động học tập tự lực và tích cực của chính các
em. Do vậy, bên cạnh nhiệm vụ trang bị kiến thức và hiểu biết cần thiết,
Nguyễn Thị Hơng Trờng THCS Tiên Lãng
3
Sáng kiến kinh nghiệm giáo dục

mỗi bộ môn ở trờng phổ thông còn phải rèn luyện và phát triển những kỹ năng, năng
lực nhận thức và góp phần hình thành ở học sinh những phẩm chất nhân cách phù hợp
với yêu cầu của xã hội hiện nay.
Với đặc trng là một môn khoa học tự nhiên, gắn liền với thực tiễn cuộc sống,
môn sinh học không chỉ cần có mà phải đảm bảo tốt hơn những yêu cầu nói trên.
Nh chúng ta đã biết, môn sinh học là môn học đợc rất nhiều em yêu thích, vì từ
những kiến thức thực tế các em đã dùng khả năng t duy của bản thân để biến các kiến
thức thực tế trong thiên nhiên thành kiến thức khoa học và áp dụng rộng rãi các kiến
thức đã học vào cuộc sống hàng ngày.
Một trong những kiến thức gần với thực tế nhng lại mang tính trìu tợng cao đó là
các kiến thức sinh học về giải phẫu sinh lí. Đặc biệt là kiến thức sinh lí thực vật ở ch-
ơng trình sinh học 6- THCS. Đã nhiều năm bản thân tôi đợc phân công dạy học sinh
học lớp 6, tôi tự suy nghĩ là phải làm thế nào để giúp các em nắm đợc kiến thức một
cách nhanh nhất, lâu nhất thông qua các phơng pháp dạy học và áp dụng các phơng
pháp đó nh thế nào để học sinh phát huy đợc tính t duy sáng tạo, tính tích cực học tập
trong việc học bộ môn.
II.1.2. Cơ sở thực tiễn:
Để góp phần vào thực hiện mục tiêu đào tạo của cấp THCS, đó là" đào tạo học
sinh để trở thành những con ngời năng động sáng tạo, tự tiếp thu những tri thức khoa
học". Do đó mà bộ môn sinh học đã cùng những môn học khác đang cố gắng đổi mới

phơng pháp dạy học nhằm tích cực hoá hoạt động học tập của học sinh theo hớng học
sinh tự lực, chủ động chiếm lĩnh tri thức khoa học.
Bằng những quan điểm lí luận dạy học, dạy học nêu vấn đề, thảo luận nhóm,
quan sát thí nghiệm thực hành mà đặc trng của bộ môn sinh học là khoa học thực
nghiệm với nội dung là một kho tàng kiến thức sinh động, phong phú, hấp dẫn gắn liền
với thiên nhiên, do đó dễ kích thích tính tò mò, ham hiểu biết của học sinh về thiên
nhiên kỳ thú.
Nguyễn Thị Hơng Trờng THCS Tiên Lãng
4
Sáng kiến kinh nghiệm giáo dục

Thông qua các thí nghiệm, thực hành giúp học sinh có kiến thức về cấu tạo, giải
phẫu, đặc biệt về sinh lí thực vật trong thiên nhiên, từ việc lĩnh hội kiến thức các em có
thể tự đa ra các biện pháp bảo vệ thế giới sinh vật nói chung và thực vật nói riêng.Với
học sinh ở vùng nông thôn, các em thờng xuyên tiếp xúc với cách sinh hoạt, hoạt động
của sinh vật và dễ tìm tòi, su tầm mẫu vật trong tự nhiên cũng nh dễ có điều kiện để
làm thí nghiệm thực hành chuẩn bị cho bài học.
Trên đây là những lí do cơ bản để cho tôi thực hiện đề tài này một cách tốt nhất
và học sinh cũng lĩnh hội đợc phơng pháp đổi mới trong dạy và học.
I.2. Mục đích nghiên cứu:
- Nâng cao phơng pháp giảng dạy cho giáo viên. Từ đó nâng cao chất lợng dạy
và học.
- Định hớng hoạt động dạy cho giáo viên cũng nh hoạt động học cho học sinh.
- Hình thành cho học sinh phơng pháp học có hiệu quả đặc biệt phơng pháp học
với những loại kiến thức sinh lí.
I.3. Thời gian - Địa điểm:
I.3.1. Thời gian:
- áp dụng trong quá trình giảng dạy sinh học 6 ( năm 2006- 200 2008).
I.3.2. Địa điểm:
- Trờng THCS Tiên lãng.

I.3.3. Phạm vi đề tài:
I.3.3.1. Giới hạn đối tợng nghiên cứu: Phơng pháp giảng dạy loại bài kiến thức sinh lí
học ở chơng trình sinh học 6.
I.3.3.2. Giới hạn về địa bàn nghiên cứu: Trờng THCS Tiên lãng- tỉnh Quảng Ninh.
I.3.3.3. Giới hạn về khách thể khảo sát: Học sinh lớp 6.
I.4. Đóng góp về mặt lí luận, về mặt thực tiễn.
Nguyễn Thị Hơng Trờng THCS Tiên Lãng
5
Sáng kiến kinh nghiệm giáo dục

- Đất nớc ta đang bớc vào giai đoạn CNH, HĐH với mục tiêu đến năm 2020,
Việt Nam sẽ từ một nớc nông nghiệp cơ bản trở thành nớc công nghiệp, hội nhập với
cộng đồng quốc tế. Nhân tố quyết định thắng lợi của công cuộc CNH, HĐH và hội
nhập quốc tế là con ngời, là nguồn lực ngời Việt Nam đợc phát triển về số lợng và chất
lợng trên cơ sở mặt bằng dân trí đợc nâng cao. Với sự phát triển nhanh, mạnh và tốc độ
mang tính bùng nổ của khoa học công nghệ, xã hội đòi hỏi ngời có học vấn hiện đại
không chỉ có khả năng lấy ra từ trí nhớ các tri thức dới dạng có sẵn, đã lĩnh hội ở nhà
trờng phổ thông mà còn phải có năng lực chiếm lĩnh, sử dụng các tri thức mới một cách
độc lập. Nội dung học vấn đợc hình thành và phát triển trong nhà trờng phải góp phần
quan trọng để phát triển hứng thú và năng lực nhận thức của học sinh; cung cấp cho
học sinh những kỹ năng cần thiết cho việc tự
học và tự giáo dục sau này. Muốn vậy, phải đổi mới chơng trình giáo dục phổ thông
mà trớc hết là đổi mới phơng pháp dạy học mà đặc biệt là phơng pháp dạy những kiến
thức cần có óc quan sát, t duy logic cao nh kiến thức sinh lí học.
- Theo những kết quả nghiên cứu tâm- sinh lí của học sinh và điều tra xã hội học
gần đây trên thế giới cũng nh ở nớc ta cho thấy thanh thiếu niên có những thay đổi
trong sự phát triển tâm- sinh lí, đó là sự thay đổi có gia tốc. Trong điều kiện phát triển
các phơng tiện truyền thông, trong bối cảnh hội nhập, mở rộng giao lu, học sinh đợc
tiếp nhận nguồn thông tin đa dạng, phong phú từ nhiều mặt của cuộc sống, có hiểu biết
nhiều hơn, linh hoạt và thực tế hơn so với các thế hệ cùng lứa tuổi trớc đây mấy chục

năm. Trong học tập, họ không thoả mãn với vai trò của ngời tiếp thu thụ động, không
chỉ chấp nhận các giải pháp đã có sẵn đợc đa ra. Nh vậy, ở lứa tuổi này nảy sinh một
yêu cầu và cũng là một quá trình: sự lĩnh hội độc lập các tri thức và phát triển kỹ năng.
Nhng các phơng thức học tập tự lực ở học sinh nếu

muốn hình thành và phát triển một cách có chủ định thì cần thiết phải có sự hớng
dẫn đồng thời tạo các điều kiện thuận lợi. Phơng pháp dạy học có một vai trò hết sức
quan trọng.
Nguyễn Thị Hơng Trờng THCS Tiên Lãng
6
Sáng kiến kinh nghiệm giáo dục

I- phần Nội dung
II.1. Chơng 1: Tổng quan
II.1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu
Nguyễn Thị Hơng Trờng THCS Tiên Lãng
7
Sáng kiến kinh nghiệm giáo dục

Trong những năm gần đây đã có nhiều cuộc vận động cải tiến giảng dạy ở giáo
dục phổ thông. Các sở giáo dục hàng năm hoặc luân phiên vài năm tổ chức 1 lần các
cuộc thi giáo viên giỏi các cấp với mục đích chính là nhằm tìm ra những phơng pháp,
hình thức dạy học nhằm nâng cao chất lợng dạy và học.
Phong trào đổi mới phơng pháp dạy học trong vài năm gần đây đã thực sự giành
đợc sự quan tâm của nhiều trờng, nhiều giáo viên. Nhiều giáo viên dạy giỏi đã thể hiện
khả năng vận dụng các phơng pháp dạy học tích cực, tạo điều kiện cho học sinh hào
hứng tham gia học tập với nhiều hình thức dạy học khác nhau, với nhiều phơng tiện
dạy học hiện đại, nhiều biện pháp dạy học sáng tạo.
Cũng có rất nhiều sáng kiến kinh nghiệm, đề tài khoa học đề cập tới nội dung
đổi mới phơng pháp dạy học, cách thức vận dụng các phơng pháp dạy học tích cực

trong việc khai thác và truyền đạt kiến thức. Song dù vậy, tôi cũng mạnh dạn đa ra ý
kiến chủ quan của mình về vấn đề: làm thế nào để tìm ra đợc phơng pháp giảng dạy
loại bài cung cấp kiến thức mới sao cho có hiệu quả, đặc biệt là loại bài cung cấp kiến
thức sinh lý học. Tuy không mới, những vấn đề mà tôi nêu ra có thể đã và đang đợc
nhiều ngời quan tâm nhng tôi hy vọng rằng những ý kiến của tôi đa ra sẽ nhận đợc sự
ủng hộ và góp ý chân thành của đông đảo các thầy cô giaó và các em học sinh.
II.1.2. Cơ sở lí luận:
* Phơng pháp dạy học là gì?
- Phơng pháp dạy học là cách thức hành động của giáo viên và học sinh trong
quá trình dạy học. Cách thức hành động bao giờ cũng diễn ra trong những hình thức
cụ thể. Cách thức và hình thức không tách nhau một cách độc lập. Phơng pháp dạy
học là những hình thức và cách thức hoạt động của giáo viên và học sinh trong
những điều kiện dạy học xác định nhằm đạt mục đích dạy học.
- Phơng pháp dạy học là những hình thức và cách thức, thông qua đó và bằng
cách đó GV và HS lĩnh hội những hiện thực tự nhiên và xã hội xung quanh trong những
điều kiện học tập cụ thể.
Nguyễn Thị Hơng Trờng THCS Tiên Lãng
8
Sáng kiến kinh nghiệm giáo dục

* Dạy học tích cực là gì?
- Phơng pháp dạy học tích cực( PPDHTC) đợc dùng với nghĩa là hoạt động, chủ
động, trái với không hoạt động, thụ động. PPDHTC hớng tới việc tích cực hoá hoạt
động nhận thức của học sinh, nghĩa là hớng vào phát huy tính tích cực, chủ động của
ngời học chứ không chỉ hớng vào việc phát huy tính tích cực của ngời dạy.
- Dạy học tích cực phải đảm bảo:
+ Tăng cờng phát huy tính tự tin, tích cực, chủ động, sáng tạo thông qua
tổ chức thực hiện các hoạt động học tập của học sinh.
+ Chú trọng rèn luyện phơng pháp và phát huy năng lực tự học của học
sinh.

+ Kết hợp với học tập hợp tác.
+ Kết hợp đánh giá của thầy với đánh giá của bạn, tự đánh giá.
+ Tăng cờng khả năng, kĩ năng vận dụng vào thực tế.
+ Đem lại niềm vui, tạo hứng thú trong học tập cho học sinh, đạt hiệu quả
cao.
* Đặc trng của kiến thức sinh lý học:
- Kiến thức Sinh lý học bao gồm các khái niệm về các hoạt động sống của cây
nh: hô hấp, quang hợp, vận chuyển các chất trong thân... Đó là những khái niệm
mang tính trìu tợng, thể hiện mối quan hệ thống nhất giữa cấu tạo và chức năng, giữa
hoạt động sống với môi trờng.
* Phơng pháp dạy loại kiến thức Sinh lý học:
- Để dạy loại kiến thức này, phải đặc biệt quan tâm tới việc tổ chức các thí
nghiệm giúp học sinh thấy đợc các hiện tợng sống của thực vật, thông qua t duy trìu t-
ợng mà hiểu đợc bản chất của quá trình sinh lý. Trong quá trình tiến hành thí nghiệm
nghiên cứu, học sinh phát triển các kĩ năng: phán đoán/ dự đoán, lập kế hoạch kiểm tra
Nguyễn Thị Hơng Trờng THCS Tiên Lãng
9
Sáng kiến kinh nghiệm giáo dục

các phán đoán/ dự đoán, tổ chức thí nghiệm, quan sát, so sánh kết quả thí nghiệm với
đối chứng, ghi chép kết quả theo dõi,....
Ngoài ra, cũng cần chú ý tới việc hớng dẫn học sinh cách làm thí nghiệm ở nhà,
cách quan sát các hiện tợng sinh lý ở môi trờng xung quanh cũng nh cách lựa chọn su
tầm mẫu vật để rèn cho học sinh tính cẩn thận, làm việc khoa học , hình thành óc quan
sát, tổng hợp kiến thức.
- Để đạt hiệu quả cao trong giảng dạy, giáo viên cần xây dựng hệ thống câu hỏi
tạo tình huống có vấn đề để học sinh suy nghĩ kết hợp với quan sát đi tới kết luận khoa
học.
Kết luận chơng I
Một trong những trọng tâm của đổi mới chơng trình và SGK giáo dục phổ thông

là tập trung vào đổi mới phơng pháp dạy học( PPDH) , thực hiện dạy học dựa vào hoạt
động tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh với sự tổ chức và hớng dẫn thích hợp
của giáo viên nhằm phát triển t duy độc lập, sáng tạo, góp phần hình thành phơng pháp
và nhu cầu, khả năng tự học, bồi dỡng hứng thú học tập, tạo niềm tin và niềm vui trong
học tập. Tiếp tục tận dụng các u điểm của phơng pháp truyền thống và dần dần làm
quen với những phơng pháp dạy học mới.
Đổi mới PPDH luôn luôn đặt trong mối quan hệ với đổi mới mục tiêu, nội dung
dạy học, đổi mới cơ sở vật chất và thiết bị dạy học: đổi mới các hình thức tổ chức dạy
học để phù hợp giữa dạy học cá nhân và các nhóm nhỏ hoặc cả lớp, giữa
dạy học ở trong phòng học và ngoài hiện trờng: đổi mới đánh giá kết quả học tập của
học sinh qua đổi mới nội dung, hình thức kiểm tra, xây dựng các bộ công cụ đánh giá,
phối hợp kiểu đánh giá truyền thống với các trắc nghiệm khách quan, trung thực, đạt
đợc mục tiêu giáo dục của từng học sinh.
Nguyễn Thị Hơng Trờng THCS Tiên Lãng
10
Sáng kiến kinh nghiệm giáo dục

Do sự phát triển không đồng đều giữa các vùng, miền, giữa các đối tợng học
sinh nên phải có các giải pháp thích hợp và linh hoạt về các bớc đi, về thời lợng, về
điều kiện thực hiện chơng trình theo từng vùng, miền, từng loại đối tợng học sinh: giải
quyết một cách hợp lý giữa yêu cầu của tính thống nhất với sự đa dạng về điều kiện học
tập của học sinh. Chính vì thế, trong đề tài này tôi chú trọng tới việc lựa chọn phơng
pháp dạy loại kiến thức sinh lý học cho đối tợng học sinh ở miền núi sao cho kiến thức
đến với các em một cách dễ dàng, dễ nhớ, dễ hình dung, dễ thuộc vì đây là một kiến
thức khó. Đặc biệt là các thao tác làm thí nghiệm, các em còn hết sức lúng túng, kỹ
năng xử lý các tình huống thí nghiệm còn hạn chế.
II.2. Chơng 2: Nội dung vấn đề nghiên cứu
II.2.1. Nhiệm vụ nghiên cứu:
a. Nhiệm vụ lí luận:
+ Nhiệm vụ năm học

+ Các văn bản hớng dẫn đổi mới phơng pháp dạy học trong trờng THCS.
+ Tài liệu bồi dỡng thờng xuyên
+ Sách giáo viên
Nguyễn Thị Hơng Trờng THCS Tiên Lãng
11
Sáng kiến kinh nghiệm giáo dục

+ Các tài liệu bổ trợ cho hoạt động dạy và học.
b. Nhiệm vụ về thực tiễn :
+ Thực trạng dạy và học của cán bộ giáo viên và học sinh.
+ Đề xuất hớng giảng dạy mới và khảo nghiệm tính khả thi của vấn đề.
+ Kết quả thực hiện.
II.2.2. Các nội dung cụ thể trong đề tài:
a. Hệ thống phân loại:
* Loại thứ nhất:
Các kiểu bài thí nghiệm chứng minh đợc áp dụng đối với những bài sau khi các
em đã lĩnh hội kiến thức về mặt lý thuyết, từ đó các em phải tự bản thân làm thí nghiệm
để chứng minh các kiến thức đã học.
áp dụng vào bài:
+ Thí nghiệm chứng minh sự quang hợp.
+ Thí nghiệm chứng minh sự hô hấp và thoát hơi nớc.
+ ảnh hởng của các điều kiện bên ngoài đến quang hợp, hô hấp,...
* Loại thứ hai:
Các kiểu bài sử dụng thí nghiệm và kết quả thí nghiệm để đa ra kiến thức mới
hay một vấn đề mới. Với loại bài này đòi hỏi học sinh phải hiểu đợc các bớc
thí nghiệm, có sự chuẩn bị trớc và có thể tự tay các em thao tác hoặc giáo viên hớng
dẫn các em quan sát để đa ra kết quả và tự rút ra kết luận- là kiến thức cơ bản của bài.
áp dụng ở những bài sau:
+ Điều kiện nảy mầm của hạt.
+ Sự vận chuyển các chất trong thân.

+ Quá trình quang hợp, hô hấp, thoát hơi nớc,...
+ Tìm hiểu thành phần hạt.
* Loại thứ ba:
Nguyễn Thị Hơng Trờng THCS Tiên Lãng
12