Phát triển chuỗi cung ứng gạo để tận dụng cơ hội khi việt nam tham gia vào AEC

GVHD: GS.TS. Đoàn Thị Hồng Vân

MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 3
1. Tính cấp thiết của đề tài .................................................................................................. 3
2. Mục tiêu nghiên cứu ....................................................................................................... 4
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .................................................................................. 4
3.1 Đối tượng nghiên cứu ................................................................................................... 4
3.2 Phạm vi nghiên cứu ...................................................................................................... 5
4. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................................ 5
5. Kết cấu của đề tài ............................................................................................................ 5
PHẦN 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA CỘNG ĐỒNG KINH TẾ ASEAN........ 7
1.1 Cộng đồng Asean (AC) ................................................................................................ 7
1.2 Cộng đồng kinh tế Asean (AEC) .................................................................................. 7
1.2.1 Nội dung và hình thức của Cộng đồng kinh tế ASEAN ............................................ 7
1.2.2 Tiếp cận sự hình thành Cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC) dưới góc độ của Chủ
nghĩa kiến tạo [2] ................................................................................................................ 9
1.2.3 Triển vọng của Cộng đồng kinh tế ASEAN ............................................................ 10
1.3 Tầm nhìn sau năm 2015 của AC và AEC ................................................................... 11
1.3.1 Tầm nhìn sau năm 2015 của AC.............................................................................. 12
1.3.2 Tầm nhìn sau năm 2015 của AEC ........................................................................... 12
1.4 Cơ hội và thách thức khi tham gia AC và AEC [10] .................................................. 12
1.4.1 Cơ hội ...................................................................................................................... 12
1.4.2 Thách thức ............................................................................................................... 13
PHẦN 2: PHÁT TRIỂN CHUỖI CUNG ỨNG – CÔNG CỤ QUAN TRỌNG ĐỂ
TẬN DỤNG CƠ HỘI KHI THAM GIA AEC ............................................................. 14
2.1 Chuỗi cung ứng........................................................................................................... 14
2.1.1 Khái niệm chuỗi cung ứng [5] ................................................................................. 14
2.1.2 Vai trò của chuỗi cung ứng [5] ................................................................................ 15
2.1.3 Các đối tượng tham gia trong chuỗi cung ứng. [11] ................................................ 15
2.1.4 Các yếu tố tác động trực tiếp đến công suất và hiệu quả chuỗi cung ứng [5] ......... 18

2.2 Quản trị chuỗi cung ứng ............................................................................................. 20
2.2.1 Khái niệm quản trị chuỗi cung ứng (SCM) [5]........................................................ 20
2.2.2 Lịch sử phát triển của quản trị chuỗi cung ứng [5] .................................................. 20

1


GVHD: GS.TS. Đoàn Thị Hồng Vân
2.2.3 Mục tiêu của quản trị chuỗi cung ứng [5] ................................................................ 22
2.2.4 Mô hình của quản trị chuỗi cung ứng [5] ................................................................ 23
2.2.5 Tầm quan trọng của quản trị chuỗi cung ứng (SCM) [5] ........................................ 24
2.2.6 Những thách thức trong việc quản trị chuỗi cung ứng [5]....................................... 24
PHẦN 3: ĐÁNH GIÁ CHUỖI CUNG ỨNG GẠO CỦA DOANH NGHIỆP VIỆT
NAM ................................................................................................................................. 26
3.1

Giới thiệu doanh nghiệp lúa gạo Việt Nam ....................................................... 26

3.1.1 Tổng công ty lương thực miền Bắc ( VINAFOOD 1) ............................................. 26
3.1.2 Tổng công ty lương thực miền Nam ( VINAFOOD 2 ) .......................................... 27
3.2 Thực trạng các chuỗi cung ứng gạo của các doanh nghiệp Việt Nam........................ 27
3.2.1 Các mô hình kinh doanh xuất khẩu gạo của Việt Nam ........................................... 27
3.2.2 Hình thức chuỗi cung ứng xuất khẩu gạo của Việt Nam ......................................... 29
3.2.3 Những đặc điểm của chuỗi cung ứng gạo xuất khẩu ............................................... 33
3.2.4 Điều kiện vận chuyển và tài trợ ............................................................................... 34
3.3 Khả năng tận dụng cơ hội khi Việt Nam tham gia vào AEC của các doanh nghiệp
Việt Nam ........................................................................................................................... 36
3.4

Các nhân tố tác động đến chuỗi cung ứng gạo của các doanh nghiệp Việt Nam ..

37

PHẦN 4: NHỮNG GIẢI PHÁP XÂY DỰNG, NÂNG CẤP VÀ PHÁT TRIỂN CÁC
CHUỖI CUNG ỨNG GẠO NHẰM TÂN DỤNG CƠ HỘI KHI THAM GIA AEC 38
4.1 Giải pháp xây dựng các chuỗi cung ứng gạo nội địa .................................................. 38
4.1.1 Cải tiến đồng bộ hóa dịch vụ logistics ..................................................................... 38
4.1.2 Xây dựng hệ thống công nghệ thông tin để phối hợp hoạt động trong chuỗi cung
ứng .................................................................................................................................... 39
4.1.3 Giảm vai trò của hàng sáo ....................................................................................... 40
4.1.4 Đơn giản hóa thủ tục hành chính ............................................................................. 40
4.2 Giải pháp nâng cao và phát triển các chuỗi cung ứng gạo để có thể sẵn sàng tham gia
vào thị trường toàn cầu. .................................................................................................... 41
4.2.1 Đối với riêng ngành xuất khẩu gạo .......................................................................... 41
4.2.2 Dịch vụ hậu cần (Logistics) ..................................................................................... 43
4.2.3 Hỗ trợ của chính phủ ............................................................................................... 45
4.2.4 Xây dựng thương hiệu cho gạo Việt Nam. .............................................................. 46
TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................................. 48

2


GVHD: GS.TS. Đoàn Thị Hồng Vân

PHẦN MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Từ đầu thập niên 1990s đến nay, Việt Nam đã trở thành một trong ba quốc gia xuất khẩu
gạo hàng đầu thế giới. Song, vị thế cạnh tranh của gạo Việt Nam trên thị trường thế giới
vẫn thường xuyên đứng sau Thái Lan với một khoảng cách khá xa. Mặt khác, gạo cũng
là một trong 10 mặt hàng có giá trị kim ngạch xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, nhưng
xét về hiệu quả đóng góp của ngành hàng này cho nền kinh tế thì vẫn còn nhiều hạn chế.

[3]
Trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam ngày càng sâu và rộng, AEC sắp
sửa ra đời là một bước ngoặt đánh dấu sự hội nhập khu vực một cách toàn diện của các
nền kinh tế Đông Nam Á, ngành xuất khẩu gạo của Việt Nam đang đứng trước cơ hội
phát triển thị trường lớn nhưng cũng phải đối đầu với những thách thức không nhỏ.
Hiện nay các doanh nghiệp lúa gạo của ba nước Thái Lan, Myanmar, Philippines đã
thành lập hiệp hội lúa gạo để phát triển chuỗi cung ứng gạo trong khu vực Đông Nam Á,
hướng đến các thị trường lớn như Indonesia, Trung Quốc với những lợi thế so sánh trong
đầu tư: Thái Lan cung cấp dịch vụ tiếp thị toàn cầu, Philippines cung cấp công nghệ và
giống lúa, Myanmar có vai trò cung cấp đất và tài nguyên. Điều này sẽ tạo nên một
“OPEC lúa gạo” thực sự, có khả năng chi phối giá gạo và ảnh hưởng an ninh lương thực
trong khu vực và cả thế giới. [6]
Trước thời điểm thu hoạch rộ vụ lúa Hè Thu, tình hình kinh doanh xuất khẩu gạo của các
doanh nghiệp Việt Nam đang khá ảm đạm với áp lực tồn kho khoảng 2,5 triệu tấn, cộng
với sự bấp bênh từ các hợp đồng tiểu ngạch qua biên giới phía Bắc. Hợp đồng xuât khẩu
800 ngàn tấn gạo đi Philippines thì có đến 25% chỉ tiêu bị các doanh nghiệp trả lại vì lo
ngại các điều khoản giao hàng.
Chuỗi cung ứng gạo cho xuất khẩu của Việt Nam hiện nay nhìn chung còn hạn chế về
vốn và quy mô giao dịch, tình trạng "đấu trộn" gạo với các chất lượng khác nhau còn phổ
biến; người nông dân sản xuất không có nhiều động lực để cải thiện chất lượng lúa gạo
do lợi nhuận thấp và đặc biệt là chưa có được sự kết nối với thông tin thị trường và yêu
cầu của thị trường nước ngoài.
Nhằm tận dụng hiệu quả nhất các cơ hội mà AEC mang lại, nhóm nghiên cứu chọn đề tài:
“Phát triển chuỗi cung ứng gạo để tận dụng cơ hội khi Việt Nam tham gia vào AEC”,

3


GVHD: GS.TS. Đoàn Thị Hồng Vân
với mong muốn có thể góp chút ý kiến tham khảo để cải thiện và phát triển chuỗi cung

ứng lúa gạo của Việt Nam, từ đó có hướng đi đúng đắn để tăng khả năng cạnh tranh kinh
doanh lúa gạo của Việt Nam trên thị trường trong nước và trên thế giới.

2. Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu nghiên cứu cốt lõi của đề tài là tập trung nghiên cứu phát triển chuỗi cung ứng
gạo để tận dụng cơ hội khi Việt Nam tham gia vào AEC. Do đó, nhiệm vụ nghiên cứu
của đề tài tập trung vào:
1/ Hệ thống hóa cơ sở lý luận về cộng đồng kinh tế Asean và chuỗi cung ứng.
2/ Phân tích thực trạng chuỗi cung ứng gạo của các doanh nghiệp Việt Nam hiện nay và
khả năng tận dụng cơ hội của các doanh nghiệp khi Việt Nam tham gia vào AEC.
3/ Xác định các nhân tố ảnh hưởng và mức độ tác động của chúng đến chuỗi cung ứng
gạo của các doanh nghiệp Việt Nam.
4/ Lập luận và đưa ra các giải pháp phù hợp với thực tiễn tình hình nghiên cứu trong giai
đoạn tiếp theo từ năm 2015 – 2020 nhằm giúp các doanh nghiệp trong ngành, tham khảo
và ứng dụng trong việc xây dựng, nâng cấp và phát triển các chuỗi cung ứng gạo nhằm
tận dụng cơ hội khi tham gia AEC.
Để nghiên cứu này giải quyết tốt mục tiêu nghiên cứu, cần phải làm rõ các câu hỏi
nghiên cứu sau: (i) Cộng đồng kinh tế Asean là gì? Chuỗi cung ứng là gì? Các nhân tố
nào có mức độ tác động lớn đến chuỗi cung ứng gạo ở Việt Nam? (ii) Thực trạng chuỗi
cung ứng gạo của các doanh nghiệp Việt Nam hiện nay như thế nào và khả năng những
doanh nghiệp này tận dụng được những cơ hội mở ra khi Việt Nam gia nhập AEC? (iii)
Những hướng tác động có thể giúp xây dựng, nâng cấp và phát triển chuỗi cung ứng gạo
Việt Nam trong giai đoạn 2015 – 2020.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1 Đối tượng nghiên cứu
- Chuỗi cung ứng gạo của các doanh nghiệp Việt Nam.
- Cộng đồng kinh tế Asean.
- Các nhân tố ảnh hưởng đến hành vi của các hộ nông dân, thương lái, đại lý chế biến,
doanh nghiệp cung ứng gạo Việt Nam đặt trong mối quan hệ với các nhà sản xuất, thu
mua, chế biến và phân phối/khách hàng trong ngành gạo.

4


GVHD: GS.TS. Đoàn Thị Hồng Vân
- Kinh nghiệm xây dựng và triển khai thành công chuỗi cung ứng của một số tập đoàn,
quốc gia trên thế giới nhìn từ góc độ tăng cường sự hợp tác trong chuỗi cung ứng.
3.2 Phạm vi nghiên cứu
- Về không gian:
Nghiên cứu các hộ nông dân, thương lái, đại lý chế biến, doanh nghiệp cung ứng gạo
Việt Nam.
- Về thời gian:
Dữ liệu dùng để thực hiện đế tài được thu thập trong khoảng thời gian chủ yếu từ năm
2005-2014, đã có sẵn từ các báo cáo của Vietrade, VFA, Tổng cục hải quan, tổng cục
thống kê, Trung tâm thương mại quốc tế…
4. Phương pháp nghiên cứu
Đề tài ngày được thực hiện bằng phương pháp nghiên cứu định tính
- Nghiên cứu đã sử dụng các số liệu thống kê thông qua thu thập dữ liệu có sẵn, tiến
hành lập bảng biểu, vẽ các đồ thị, biểu đồ để dễ dàng so sánh và đánh giá nội dung cần
tập trung nghiên cứu.
- Bên cạnh đó, đã sử dụng phương pháp suy diễn để lập luận và giải thích đặc điểm chuỗi
cung ứng gạo tại địa bàn nghiên cứu thông qua các sơ đồ minh họa.
- Ngoài ra, trong nghiên cứu này còn dùng phương pháp chuyên gia thông qua việc
phỏng vấn sâu các nhà quản lý trong ngành nhằm điều chỉnh một số khái niệm cho phù
hợp với điều kiện kinh doanh tại Việt Nam, gồm tín nhiệm giữa các đối tác, quyền lực
của các đối tác, mức độ thuần thục trong giao dịch giữa các đối tác, tần suất giao dịch
giữa các đối tác, khoảng cách giữa các đối tác, văn hóa và chiến lược hợp tác giữa các
đối tác.
5. Kết cấu của đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục, danh mục các chữ viết tắt, danh mục các hình và

bảng, phụ lục và tài liệu tham khảo; luận án được bố cục theo 4 phần như sau:
- Phần 1: Những vấn đề cơ bản của cộng đồng kinh tế Asean.
- Phần 2: Phát triển chuỗi cung ứng – Công cụ quan trọng để tận dụng cơ hội khi tham
gia AEC.
- Phần 3: Đánh giá chuỗi cung ứng gạo của doanh nghiệp Việt Nam.

5


GVHD: GS.TS. Đoàn Thị Hồng Vân
- Phần 4: Những giải pháp xây dựng, nâng cấp và phát triển các chuỗi cung ứng gạo
nhằm tận dụng cơ hội khi tham gia AEC.

6


GVHD: GS.TS. Đoàn Thị Hồng Vân

PHẦN 1: NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA
CỘNG ĐỒNG KINH TẾ ASEAN
1.1

Cộng đồng Asean (AC)

Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) được thành lập ngày 8 tháng 8 năm 1967
trên cơ sở Tuyên bố Băng-cốc, với 5 nước thành viên ban đầu là In-đô-nê-xi-a, Ma-layxi-a, Phi-líp-pin, Xin-ga-po và Thái Lan. Sau 47 năm tồn tại và phát triển với nhiều
thăng trầm, ASEAN ngày nay đã trở thành một tổ chức hợp tác khu vực liên Chính phủ
bao gồm cả 10 quốc gia Đông Nam Á (thêm 5 nước là Brunei, Cămpuchia, Lào, Mianma
và Việt Nam), là một thực thể chính trị-kinh tế quan trọng ở Châu Á-Thái Bình Dương
và là đối tác không thể thiếu trong chính sách khu vực của các nước lớn và các trung tâm

quan trọng trên thế giới. Hiện nay, ASEAN đang chuyển sang giai đoạn phát triển mới
với mục tiêu bao trùm là hình thành Cộng đồng ASEAN vào năm 2015 và hoạt động dựa
trên cơ sở pháp lý là Hiến chương ASEAN.

1.2

Cộng đồng kinh tế Asean (AEC)

Cộng đồng kinh tế ASEAN (tiếng Anh: ASEAN Economic Community, viết tắt: AEC)
là một khối kinh tế khu vực của các quốc gia thành viên ASEAN dự định sẽ được thành
lập vào năm 2015. AEC là một trong ba trụ cột quan trọng của Cộng đồng ASEAN nhằm
thực hiện các mục tiêu đề ra trong Tầm nhìn ASEAN 2020. Hai trụ cột còn lại là: Cộng
đồng An ninh ASEAN và Cộng đồng Văn hóa-Xã hội ASEAN.
1.2.1 Nội dung và hình thức của Cộng đồng kinh tế ASEAN
Với mục tiêu trở thành “một thị trường và cơ sở sản xuất duy nhất” có tự do thương mại
và tự do chuyển các yếu tố sản xuất, AEC chỉ có thể được xem là một Thị trường chung
trừ (trừ đi hai nội dung gồm thuế quan chung và hài hòa chính sách kinh tế) hoặc một
FTA cộng (cộng thêm nội dung di chuyển tự do các yếu tố sản xuất). Trong khi đó, mục
tiêu “thị trường (và cơ sở sản xuất) duy nhất” của AEC chỉ dựa trên bốn tự do (4F) ở
mức yếu là tự do di chuyển hàng hoá và dịch vụ, tự do di chuyển vốn hơn và lao động có
tay nghề.
AEC có đặc điểm khác nữa là một cộng đồng kinh tế mở. Tầm nhìn ASEAN 2020 khẳng
định ASEAN sẽ là một tổ chức hướng ra bên ngoài (outward looking). Tiếp đó, tuyên bố

7


GVHD: GS.TS. Đoàn Thị Hồng Vân
Bali cũng nêu rõ ASEAN tiếp tục đánh giá cao “tầm quan trọng của các luật lệ của hệ
thống thương mại đa phương”, tăng cường “mở rộng kết nối với nền kinh tế thế giới” và

trở thành “một mắt xích năng động và mạnh mẽ hơn trong dây chuyền cung ứng toàn

Lộ trình hội nhập kinh tế của ASEAN

ASEAN-6 và ASEAN-4
Thu hẹp khoảng cách phát
triển

Toàn bộ ASEAN
Hợp tác kinh tế sâu

Kế hoạch thực hiện IAI
4 lĩnh vực ưu tiên:
- Cơ sở hạ tầng
- Phát triển nguồn nhân
lực
- ICT
- Hội nhập kinh tế khu
vực

Lĩnh vực: Giao
thông, năng lượng,
du lịch, viễn thông.
Dự án: Tuyến đường
sắt xuyên Á, Tuyến
đường
cao
tốc
ASEAN, mạng lưới
truyền tải điện toàn

ASEAN

Toàn bộ ASEAN
Hội nhập sâu hơn

Hội
nhập
trường:

thị

AFTA
AIA
AFAS
e-ASEAN

cầu”. Trong đó, ASEAN đặc biệt coi trọng thúc đẩy các mối quan hệ hợp tác trong tiến
trình ASEAN+3. Biện pháp và Lộ trình của Cộng đồng kinh tế ASEAN.

Lộ trình hội nhập kinh tế tổng thể ASEAN
Nguồn: Dựa trên Krishnam, Gary. 2007. Initiative for ASEAN Integration: Narrowing
the Development Gap. IAI Unit. ASEAN Secretariat.
Theo Tuyên bố Bali II và khuyến nghị của HLTF, về cơ bản các biện pháp nhằm thực
hiện AEC gồm có:
+ Đẩy nhanh hoàn thành các chương trình hội nhập kinh tế hiện thời
+ Đẩy mạnh hội nhập một số ngành ưu tiên
+ Tăng cường triển khai sáng kiến hội nhập ASEAN và thu hẹp khoảng cách phát triển
+ Tăng cường hoàn thiện thể chế

8

GVHD: GS.TS. Đoàn Thị Hồng Vân
1.2.2. Tiếp cận sự hình thành Cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC) dưới góc độ của
Chủ nghĩa kiến tạo [2]
Chủ nghĩa kiến tạo xã hội cho rằng Cộng đồng kinh tế ASEAN là một sự kiến tạo mang
tính chất xã hội (socially constructed) trong quan hệ quốc tế ở khu vực Đông Nam Á.
Giả thiết đưa ra là: Mặc dù AEC là bước phát triển tiếp theo của các chương trình hợp
tác kinh tế đã và đang được thực hiện trong ASEAN song AEC hình thành không phải là
kết quả tất yếu khách quan mà là do sự thay đổi về nhận thức đối với hợp tác kinh tế ở
khu vực Đông Nam Á.Sự tiến triển nhận thức về nguyên tắc, cơ cấu tổ chức và thể chế
cùng với sự ra đời của Hiến chương ASEAN là những tiến triển rõ rệt về cơ cấu tổ chức
của ASEAN để hướng tới một cộng đồng. Trong những năm đầu, cơ quan cao nhất của
ASEAN là Hội nghị Ngoại trưởng, và số lượng các tổ chức của ASEAN còn rất hạn chế,
thậm chí là không có Ban thư ký. Theo Hiến chương ASEAN, hội nghị Thượng đỉnh,
được tổ chức hai lần một năm, là cơ quan hoạch định chính sách cao nhất của ASEAN.
Ngoài hội nghị Thượng đỉnh ra, ASEAN còn có các Hội nghị cấp Bộ khác và các Hội
nghị này cứ tăng dần theo thời gian. Bên cạnh các Hội nghị, ASEAN còn có các Hội
đồng và các Uỷ ban. Cũng theo Hiến chương ASEAN, cơ cấu tổ chức của ASEAN sẽ
còn phát triển hơn với các cơ quan hoàn toàn mới như các Hội đồng Cộng đồng ASEAN:
Chính trị - An ninh, Kinh tế và Văn hoá – Xã hội. Mỗi Hội đồng này chịu trách nhiệm
quản lý các cơ quan cấp bộ có liên quan. Điều này có thể coi là một sự phát triển đột biến
trong cơ cấu tổ chức của ASEAN và nó làm cho cơ cấu tổ chức của ASEAN ngày càng
hoàn thiện hơn. Sự tiến triển nhận thức về lộ trình tiến tới cộng đồng. Nếu ban đầu
ASEAN phải mất đến 30 năm (1967-1997) để xác định chuyển từ Hiệp hội sang Cộng
đồng thì chỉ cần thêm 10 năm (1997-2007), ASEAN đã xác định được mô hình và cách
thức hoạt động của Cộng đồng ASEAN. Nếu trong 6 năm từ 1997 đến 2003, ASEAN
xác định sẽ xây dựng Cộng đồng ASEAN vào năm 2020 thì chỉ trong hai năm từ 2005
đến 2007 ASEAN lại quyết định hoàn thành Cộng đồng ASEAN vào năm 2015. “Chính
trị tốc độ” đã thể hiện quyết tâm mạnh mẽ hơn bao giờ hết và quan trọng là không thể

đảo ngược được của các nhà lãnh đạo ASEAN đối với việc đẩy mạnh hội nhập khu vực
và xây dựng một cộng đồng các quốc gia và dân tộc ở Đông Nam Á. Như Tổng thư ký
ASEAN Ong Keng Yong (Vietnamnet, 23/10/2006) nói “Năm 2020 còn lâu mới đến.
Trong quá trình chờ đợi sẽ có những bất lợi xảy ra và nảy sinh ý định trì hoãn...Chúng tôi
chuyển thời hạn từ năm 2020 xuống còn 2015 và bây giờ thì các nước ASEAN biết rằng
không thể trì hoãn nữa.”

9


GVHD: GS.TS. Đoàn Thị Hồng Vân

1.2.3. Triển vọng của Cộng đồng kinh tế ASEAN
1.2.3.1. Cơ hội
Cơ hội lớn nhất cho ASEAN là hơn bao giờ hết hiện ASEAN đã đạt được quyết tâm
chính trị rất cao, của cả các nhà lãnh đạo, giới tinh hoa và người dân, đối với việc xây
dựng cộng đồng. Điều này thể hiện qua ý chí đẩy nhanh tiến trình hội nhập ASEAN và
rút ngắn thời hạn hoàn thành cộng đồng trước thời hạn, sự ủng hộ của mọi nước thành
viên đối với các kế hoạch chung, coi việc thúc đẩy hội nhập khu vực là một trong những
hướng ưu tiên củamình và nỗ lực hết sức để triển khai các Chương trình hành động của
AEC thuận lợi và suôn sẻ.

1.2.3.2. Thách thức
Thách thức lớn nhất của ASEAN là sự ly tâm và chia rẽ nội khối.
Tính đa dạng về chế độ chính trị và chênh lệch về phát triển kinh tế trong ASEAN trong
khoảng 5-10 năm nữa về cơ bản chưa có gì thay đổi.
Ngoài sự đa dạng về thể chế và trình độ phát triển, ASEAN hiện tại và trong tương lai
gần vẫn còn lúng túng trong việc xác định mô hình phát triển với những nguyên tắc chủ
đạo có tính chiến lược cho mình.
Những năm gần đây, sự nổi lên nhanh chóng của Trung Quốc và sự gia tăng cạnh tranh

chiến lược Mỹ-Trung trước hết là ở Đông Nam Á cũng như sự trở lại của nước Nga,
cuộc khủng hoảng tài chính thế giới đang lan rộng và sự suy giảm tương đối vị thế của
siêu cường Mỹ cũng đang tạo ra những cơ hội và thách thức mới, một mặt, thúc đẩy hợp
tác khu vực, bổ sung "phương tiện mặc cả" cho việc theo đuổi chính sách "cân bằng
nước lớn" của ASEAN, mặt khác cũng làm khó dễ trong việc lựa chọn và ưu tiên đối tác
và quan hệ bạnhàng với từng nước lớn; có thể gây tổn thương đến tình đoàn kết và thống
nhất lập trường chung của ASEAN, làm tăng xu hướng “ly tâm”, “đi riêng lẻ” trên một
số vấn đề, kể cả chínhtrị và an ninh. Hơn nữa, sự nổi lên của Trung Quốc và ấn Độ, sự
gia tăng Hợp tác Đông á theo cơ chế ASEAN +1, ASEAN +3, v.v. có thể làm giảm đi
sức hấp dẫn của ASEAN với tư cách là một khu vực kinh tế năng động và giữ vai trò chủ
đạo trong các nỗ lực hợp tác khu vực. Ngoài ra, Ngoài các tác động trên, sự tái chạy đua
vũ trang và đề cao sức mạnh quân sự cùng với sự gia tăng tranh chấp chủ quyền lãnh hải,
tài nguyên thiên nhiên, khủng bố bạo lực và ly khai dân tộc trên quy mô toàn cầu cũng

10


GVHD: GS.TS. Đoàn Thị Hồng Vân
ảnh hưởng tiêu cực đến nỗ lực hợp tác đa phương trong ASEAN, nhất là đối với các
nước thành viên mới.
Điểm yếu khó vượt qua nhất của ASEAN là tính chất hợp tác lỏng lẻo, thiếu sự ràng
buộc về mặt pháp lý vẫn tiếp tục duy trì các nguyên tắc cơ bản của Hiệp hội như không
can thiệp, đồng thuận, chưa nhận thức và hành động đúng mức về sự cần thiết phải thúc
đẩy liên kết khu vực.
Tiếp đến, các nước ASEAN chủ yếu còn là những nước nghèo, thiếu lực hướng tâm,
chưa đủ nguồn tài chính để giúp các thành viên mới kém phát triển hơn.
1.2.3.3. Các kịch bản của Cộng đồng kinh tế ASEAN
Khả năng thứ nhất là hội nhập như kế hoạch đã định ra hiện nay. Tức là AEC sẽ chỉ dừng
lại ở mức độ FTA cộng sẽ được hoàn thành vào năm 2015.
Khả năng thứ hai là hội nhập sâu hơn. Điều này có nghĩa là AEC sẽ phát triển lên cácnấc

cao hơn của liên kết kinh tế khu vực chứ không chỉ dừng lại ở FTA
Khả năng thứ ba là AEC sẽ bị hoà tan vào liên kết kinh tế Đông Á hoặc châu Á-Thái
Bình Dương.
Khả năng thứ nhất hoàn toàn có thể xảy ra. AEC với bốn tính chất là tự do di chuyển
hàng hoá, dịch vụ, và lao động có tay nghề và tự do di chuyển vốn hơn sẽ được hoàn
thành vào năm 2015. Như đã phân tích ở trên, với tiến độ hiện nay, khả năng hoàn thành
AFTA, AFAS và AIA vào năm 2015 gần như chắc chắn. AEC đặt ra mục tiêu tự do
dichuyển lao động có tay nghề chỉ trong lĩnh vực dịch vụ và mục tiêu tự do di chuyển
vốn hơn còn rất sơ sài nên cả hai mục tiêu này cũng có thể đạt được vào năm 2015. Sau
năm 2015, ASEAN sẽ tiếp tục hoàn thiện AEC theo hướng tiến tới bốn tự do hoá hoàn
toàn. Thí dụ,trong lĩnh vực thương mại hàng hoá và dịch vụ, ASEAN sẽ phải hoàn thiện
các tiêu chuẩn công nhận lẫn nhau và hài hoà hoá hệ thống hải quan để đạt được một sự
đối xử bình đẳnghoàn toàn và tự do hoá hoàn toàn đối với hàng hoá và dịch vụ lưu thông
trong khu vực.ASEAN cũng sẽ tiếp tục nới lỏng các giới hạn đối với tự do di chuyển lao
động và tự do di chuyển vốn. Tuy nhiên, với xu thế hợp tác kinh tế Đông Á đang diễn ra
mạnh mẽ như hiện nay, một Khu vực tự do thương mại toàn Đông Á hoặc hơn nữa là
một Cộng đồng kinh tế Đông Á (có thể cũng dưới dạng “cộng đồng kinh tế đặc biệt“ như
AEC) có khả năng được hình thành trong nay mai. Vì thế, AEC sẽ buộc phải phát triển
thành liên minh thuế quan và thị trường chung để không bị hoà tan
1.3 Tầm nhìn sau năm 2015 của AC và AEC

11


GVHD: GS.TS. Đoàn Thị Hồng Vân
1.3.1 Tầm nhìn sau năm 2015 của AC
Tầm nhìn ASEAN 2020, với mục tiêu tổng quát là đưa Hiệp hội trở thành “một nhóm hài
hoà các dân tộc Đông Nam Á, gắn bó trong một cộng đồng các xã hội đùm bọc lẫn nhau”.
[8]
Tầm nhìn sau năm 2015 là bước tiếp nối của Lộ trình xây dựng Cộng đồng ASEAN. Vì

vậy, về ngắn hạn, tầm nhìn cần phải ưu tiên đạt và hoàn thiện Cộng đồng ASEAN vào
năm 2015 với những mục tiêu có tính thực tiễn và khả thi. Mục tiêu dài hạn bao gồm
những mục tiêu lý tưởng lớn mà ASEAN nên phấn đấu hướng tới trong những thập kỷ
tiếp theo năm 2015. Những mục tiêu này đóng vai trò định hướng, làm động lực phát
triển ASEAN.
1.3.2 Tầm nhìn sau năm 2015 của AEC
Tầm nhìn 2020 của AEC khẳng định “tạo ra một Khu vực kinh tế ASEAN ổn định, thịnh
vượng và cạnh tranh cao có sự tự do lưu chuyển hàng hoá, dịch vụ và đầu tư, tự do di
chuyển vốn hơn, phát triển kinh tế bình đẳng, giảm đói nghèo và khác biệt về kinh tế-xã
hội”[2]
1.4 Cơ hội và thách thức khi tham gia AC và AEC [10]
1.4.1 Cơ hội
Cộng đồng kinh tế ASEAN dự kiến sẽ được thành lập vào cuối năm 2015, đang được coi
là một bước ngoặt đánh dấu sự hòa nhập toàn diện các nền kinh tế Đông Nam Á. AEC sẽ
hòa trộn nền kinh tế của 10 quốc gia thành viên thành một khối sản xuất thương mại và
đầu tư, tạo ra thị trường chung của một khu vực có dân số 600 triệu người và GDP hàng
năm khoảng 2.000 tỉ USD.
Theo nhận định của ông Phạm Ngọc Hưng, Phó Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp
TP.HCM, AEC ra đời mang lại nhiều lợi ích cho doanh nghiệp các nước ASEAN nói
riêng và doanh nghiệp Việt Nam nói chung thông qua việc mở ra một thị trường rộng lớn,
bình đẳng cho các doanh nghiệp. Các doanh nghiệp sẽ có cơ hội mở rộng trao đổi thương
mại, thu hút đầu tư dựa trên lợi thế của một không gian thị trường mở. Các rào cản thuế
quan, phi thuế quan được tháo gỡ sẽ giúp các doanh nghiệp đẩy mạnh xuất khẩu, cắt
giảm chi phí nhập khẩu, hạ giá thành sản phẩm.
Ngoài ra, các doanh nghiệp còn có cơ hội tiếp cận thị trường rộng lớn hơn với các đối tác
như Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, Australia, New Zealand thông qua các

12

GVHD: GS.TS. Đoàn Thị Hồng Vân
hiệp định thương mại tự do riêng rẽ giữa ASEAN với các đối tác kinh tế lớn cũng như nỗ
lực xây dựng Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP), từ đó doanh nghiệp
Việt Nam có thể tham gia sâu hơn vào chuỗi sản xuất và cung ứng khu vực.
Điển hình từ sau 31-12-2015, hầu hết các mặt hàng nhập khẩu trong nội khối ASEAN sẽ
được hưởng ưu đãi thuế quan 0% thông qua các FTA+1 giữa ASEAN với các đối tác.
Các mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam cũng được hưởng ưu đãi thuế quan 0% khi xuất
khẩu sang các thị trường Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, Australia và New
Zealand. Môi trường đầu tư thuận lợi sẽ đẩy mạnh dòng FDI từ các đối tác vào ASEAN
trong đó có Việt Nam.

1.4.2 Thách thức
Doanh nghiệp cũng sẽ phải đối mặt với thách thức không nhỏ khi AEC có hiệu lực.
Trong đó đáng chú ý là sức ép từ hàng hóa nhập khẩu, cạnh tranh về dịch vụ đầu tư của
các nước ASEAN dẫn đến một số ngành, một số sản phẩm phải thu hẹp sản xuất, thậm
chí rút khỏi thị trường.
Cùng quan điểm như trên ông Trần Thanh Hải, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu Bộ
Công Thương cũng cho rằng, khi AEC được thành lập, các doanh nghiệp Việt Nam sẽ có
thị trường rộng hơn, cả trong khu vực và các thị trường và ASEAN đã có FTA. Tuy
nhiên các doanh nghiệp cũng sẽ phải chịu sức ép cạnh tranh từ hàng hóa nhập khẩu, sản
phẩm dịch vụ, đầu tư của các doanh nghiệp lớn trong các nước ASEAN khác.
Ngoài ra, các cam kết ngày càng cao về thực hiện lộ trình AEC, đặc biệt trong giai đoạn
từ nay đến năm 2015 và những yêu cầu ngày càng cao đối với hàng xuất khẩu sẽ là thách
thức không nhỏ với các doanh nghiệp, đặc biệt trong bối cảnh các biện pháp về phòng vệ
thương mại đang có xu hướng gia tăng.
Theo ông Trần Thanh Hải, các hàng rào thương mại sau FTA và các biện pháp tự vệ
hàng rào lớn nhất đối với các doanh nghiệp sau khi gia nhập các FTA. Trong đó, quy tắc
xuất xứ có vai trò đặc biệt quan trọng, trong một số trường hợp quy tắc xuất xứ trở thành
một biện pháp kĩ thuật thay cho thuế quan. Do vậy, tận dụng ưu đãi trong FTA chính là
biết đáp ứng các yêu cầu về quy tắc xuất xứ trong FTA đối với các dòng hàng cụ thể.

13


GVHD: GS.TS. Đoàn Thị Hồng Vân

PHẦN 2: PHÁT TRIỂN CHUỖI CUNG ỨNG –
CÔNG CỤ QUAN TRỌNG ĐỂ TẬN DỤNG CƠ
HỘI KHI THAM GIA AEC
2.1 Chuỗi cung ứng
2.1.1 Khái niệm chuỗi cung ứng [5]
Chuỗi cung ứng là gì? Có rất nhiều định nghĩa về quản trị chuỗi cung ứng, nhưng chúng
ta bắt đầu sự thảo luận với khái niệm: “Chuỗi cung ứng bao gồm tất cả các doanh nghiệp
tham gia, một cách trực tiếp hay gián tiếp, trong việc đáp ứng nhu cầu khách hàng, thể
hiện sự dịch chuyển nguyên vật liệu xuyên suốt quá trình từ nhà cung cấp ban đầu đến
khách hàng cuối cùng”.
Chuỗi cung ứng không chỉ bao gồm nhà sản xuất và nhà cung cấp, mà còn công ty vận
tải, nhà kho, nhà bán lẻ và khách hàng của nó. Ví dụ một chuỗi cung ứng bắt đầu với các
doanh nghiệp khai thác nguyên liệu từ đất - chẳng hạn như quặng sắt, dầu mỏ, gỗ và
lương thực – và bán chúng cho các doanh nghiệp sản xuất vật liệu. Các doanh nghiệp
này, đóng vai trò như người đặt hàng và sau khi nhận các yêu cầu về chi tiết kỹ thuật từ
các nhà sản xuất linh kiện, họ sẽ tiếp tục chế biến vật liệu này thành các vật liệu thích
hợp (như tấm thép, nhôm, đồng đỏ, gỗ xẻ và thực phẩm đã kiểm tra). Đến lượt mình, các
nhà sản xuất linh kiện phải đáp ứng đơn hàng và yêu cầu từ khách hàng của họ - nhà sản
xuất sản phẩm cuối cùng. Đầu ra của quá trình này là các linh kiện hay các chi tiết trung
gian (như dây điện, vải, mạch in, những chi tiết cần thiết ). Nhà sản xuất sản phẩm cuối
cùng (các công ty như IBM, General Motors, Coca-Cola) lắp ráp sản phẩm hoàn thành,
bán chúng cho người bán sỉ hoặc nhà phân phối, để rồi những thành viên này sẽ bán
chúng lại cho nhà bán lẻ, những người thực hiện sứ mệnh đưa sản phẩm đến người tiêu
dùng cuối cùng. Chúng ta mua sản phẩm trên cơ sở giá, chất lượng, tính sẵn sàng, sự bảo

trì và danh tiếng với hy vọng rằng chúng thỏa mãn yêu cầu mà chúng ta mong đợi. Đôi
khi vì những lý do nào đó chúng ta cần trả sản phẩm hoặc các chi tiết do không đáp ứng
yêu cầu hoặc đôi khi cần sửa chữa hoặc tái chế chúng, một qui trình ngược cũng rất cần
thiết. Các hoạt động hậu cần ngược này cũng bao gồm trong chuỗi cung ứng.
Bên trong mỗi tổ chức, chẳng hạn nhà sản xuất, chuỗi cung ứng bao gồm tất cả các chức
năng liên quan đến việc nhận và đáp ứng nhu cầu khách hàng. Những chức năng này bao

14


GVHD: GS.TS. Đoàn Thị Hồng Vân
hàm và không bị hạn chế trong việc phát triển sản phẩm mới, marketing, sản xuất, phân
phối, tài chính và dịch vụ khách hàng.
2.1.2 Vai trò của chuỗi cung ứng [5]
Khỏa lấp một cách hữu hiệu khoảng trống giữa nguồn cung với nhu cầu cuối cùng.
Nhà sản xuất bố trí cơ sở sản xuất tại vị trí tốt nhất, bất kể đến vị trí của khách hàng.
Thông qua việc tập trung hoạt động sản xuất ở một cơ sở lớn, nhà sản xuất hưởng lợi từ
tính kinh tế nhờ quy mô.
Nhà sản xuất không cần lưu trữ số lượng lớn sản phẩm hoàn thành, các thành tố ở
gần khách hàng sẽ thực hiện việc lưu trữ này.
Nhà bán sỉ đặt các đơn hàng lớn, và nhà sản xuất chiết khấu giá cho nhà bán sỉ làm
cho chi phi đơn vị giảm.
Nhà bán sỉ giữ nhiều loại sản phẩm tồn kho từ nhiều nhà sản xuất, cung cấp đa dạng sự
lựa chọn cho khách hàng bán lẻ.
Nhà bán sỉ ở gần nhà bán lẻ vì thế thời gian giao hàng ngắn.
Nhà bán lẻ lưu trữ tồn kho thấp khi nhà bán sỉ cung cấp hàng một cách tin cậy.
Nhà bán lẻ kinh doanh ít hàng hóa với quy mô hoạt động nhỏ nên phục vụ khách hàng
một cách nhanh chóng hơn.
Tổ chức có thể phát triển chuyên môn trong một loại hoạt động hoặc chức năng kinh
doanh cụ thể.

2.1.3 Các đối tượng tham gia trong chuỗi cung ứng. [11]
Với hình thức đơn giản nhất, một chuỗi cung ứng bao gồm công ty, các nhà cung cấp và
khách hàng của công ty đó. Đây là tập hợp những đối tượng tham gia cơ bản để tạo ra
một chuỗi cung ứng cơ bản. Những chuỗi cung ứng mở rộng có ba loại đối tượng tham
gia truyền thống:
Loại thứ nhất là nhà cung cấp của các nhà cung cấp hay nhà cung cấp cuối cùng ở vị trí
bắt đầu của chuỗi cung ứng mở rộng.
Loại thứ hai là khách hàng của các khách hàng hay khách hàng cuối cùng ở vị trí kết thúc
của chuỗi cung ứng.
Loại thứ ba là tổng thể các công ty cung cấp dịch vụ cho những công ty khác trong chuỗi
cung ứng. Đây là các công ty cung cấp dịch vụ về hậu cần, tài chính, tiếp thị và công
nghệ thông tin.

15


GVHD: GS.TS. Đoàn Thị Hồng Vân
Trong chuỗi cung ứng cũng có sự kết hợp của một số công ty thực hiện những chức năng
khác nhau. Những công ty đó là nhà sản xuất, nhà phân phối, nhà bán sỉ, nhà bán lẻ và
khách hàng cá nhân hay khách hàng là tổ chức. Những công ty thứ cấp này sẽ có nhiều
công ty khác nhau cung cấp hàng loạt những dịch vụ cần thiết.
Nhà sản xuất
Nhà sản xuất là các tổ chức sản xuất ra sản phẩm. Nhà sản xuất bao gồm những công ty
sản xuất nguyên vật liệu và công ty sản xuất thành phẩm. Các nhà sản xuất nguyên vật
liệu như khai thác khoáng sản, khoan tìm dầu khí, cưa gỗ. . . và cũng bao gồm những tổ
chức trồng trọt, chăn nuôi hay đánh bắt thuỷ hải sản. Các nhà sản xuất thành phẩm sử
dụng nguyên vật liệu và các bộ phận lắp ráp được sản xuất ra từ các công ty khác.
Nhà phân phối
Nhà phân phối là những công ty tồn trữ hàng với số lượng lớn từ nhà sản xuất và phân
phối sản phẩm đến khách hàng. Nhà phân phối cũng được xem là nhà bán sỉ. Nhà phân

phối bán sản phẩm cho những nhà kinh doanh khác với số lượng lớn hơn so với khách
hàng mua lẻ. Do sự biến động nhu cầu về sản phẩm, nhà phân phối tồn trữ hàng hóa,
thực hiện bán hàng và phục vụ khách hàng.
Một nhà phân phối điển hình là một tổ chức sở hữu nhiều sản phẩm tồn kho mua từ nhà
sản xuất và bán lại cho người tiêu dùng. Ngoài khuyến mãi sản phẩm và bán hàng, có
những chức năng khác mà nhà phân phối phải thực hiện là quản lý tồn kho, vận hành cửa
hàng, vận chuyển sản phẩm cũng như chăm sóc khách hàng.
Nhà phân phối cũng là một tổ chức chỉ đại diện bán hàng giữa nhà sản xuất và khách
hàng, không bao giờ sở hữu sản phẩm đó. Loại nhà phân phối này thực hiện chức năng
chính yếu là khuyến mãi và bán sản phẩm.
Với cả hai trường hợp này, nhà phân phối là đại lý nắm bắt liên tục nhu cầu của khách
hàng, làm cho khách hàng mua sản phẩm từ các công ty sản xuất.
Nhà bán lẻ
Nhà bán lẻ tồn trữ sản phẩm và bán cho khách hàng với số lượng nhỏ hơn. Nhà bán lẻ
trong khi bán hàng cũng nắm bắt ý kiến và nhu cầu của khách hàng rất chi tiết. Do nỗ lực
chính là thu hút khách hàng đối với những sản phẩm mình bán, nhà bán lẻ thường quảng
cáo và sử dụng một số kỹ thuật kết hợp về giá cả, sự lựa chọn và sự tiện dụng của sản
phẩm.
Khách hàng

16


GVHD: GS.TS. Đoàn Thị Hồng Vân
Khách hàng hay người tiêu dùng là bất kỳ cá nhân, tổ chức nào mua và sử dụng sản
phẩm. Khách hàng là tổ chức có thể mua một sản phẩm để kết hợp với sản phẩm khác rồi
bán chúng cho khách hàng khác là người sử dụng sản phẩm sau/ mua sản phẩm về tiêu
dùng.
Nhà cung cấp dịch vụ
Đó là những tổ chức cung cấp dịch vụ cho nhà sản xuất, nhà phân phối, nhà bán lẻ và

khách hàng. Nhà cung cấp dịch vụ có những chuyên môn và kỹ năng đặc biệt ở một hoạt
động riêng biệt trong chuỗi cung ứng. Chính vì thế, họ có thể thực hiện những dịch vụ
này hiệu quả hơn và với mức giá tốt hơn so với chính các nhà sản xuất, nhà phân phối,
nhà bán lẻ hay người tiêu dùng làm điều này.
Trong bất kỳ chuỗi cung ứng nào, nhà cung cấp phổ biến nhất là cung cấp dịch vụ vận tải
và dịch vụ nhà kho. Đây là các công ty xe tải và công ty kho hàng và thường được biết
đến là nhà cung cấp hậu cần.

17


GVHD: GS.TS. Đoàn Thị Hồng Vân

Cấu trúc chuỗi cung ứng
Nhà cung cấp dịch vụ tài chính cung cấp các dịch vụ như cho vay, phân tích tính dụng và
thu các khoản nợ đáo hạn. Đó chính là ngân hàng, công ty định giá tín dụng và công ty
thu nợ.
Một số nhà cung cấp thực hiện nghiên cứu thị trường, quảng cáo, thiết kế sản phẩm, dịch
vụ kỹ thuật, dịch vụ pháp lý và tư vấn quản lý. . .
Chuỗi cung ứng bao gồm nhiều đối tượng tham gia và những đối tượng này được chia ra
thành một hay nhiều loại. Điều cần thiết của chuỗi cung ứng là duy trì tính ổn định theo
thời gian. Những gì thay đổi chính là sự tác động và vai trò của các đối tượng tham gia
trong chuỗi cung ứng nắm giữ.
2.1.4 Các yếu tố tác động trực tiếp đến công suất và hiệu quả chuỗi cung ứng [5]
2.1.4.1 Sản xuất
Là nói đến năng lực của chuỗi cung ứng để sản xuất và tồn trữ sản phẩm. Hoạt động này
bao gồm việc lập kế hoạch sản xuất chính theo công xuất nhà máy, cân đối công việc,
quản lý chất lượng và bảo trì thiết bị.
Các nhà máy sản xuất được xây dựng nhằm hai mục đích chính:
Tập trung vào sản phẩm: tạo ra một dây chuyền sản phẩm từ công đoạn sản xuất các chi

tiết rời rạc của sản phẩm đến khi hoàn thành.
Tập trung vào chức năng: tập trung vào một số ít công tác sản xuất như việc tạo ra một
nhóm hoặc những phần nhất định cho công đoạn lắp ráp.
Vấn đề cơ bản mà các nhà quản lý chuỗi cung ứng phải đối mặt khi đưa ra quyết định
sản xuất là làm cách nào để cân bằng tối đa giữa khả năng phản ứng linh hoạt và hiệu
quả sản xuất. Nếu sở hữu nhà máy, kho bãi công suất, quy mô lớn, doanh nghiệp có điều
kiện đáp ứng lượng lớn nhu cầu của khách hàng, tránh thụ động trước những biến động
của thị trường. tuy nhiên việc đảm bảo công suất lại tăng chi phí, không tận dụng hết
công suất nhàn rỗi.

2.1.4.2 Thu mua
Trên cơ sở nhu cầu các nguyên vật liệu, máy móc, thiết bị, dịch vụ…, đã được xác định,
doanh nghiệp sẽ phải tổ chức lựa chọn nhà cung cấp với chất lượng và dịch vụ

18


GVHD: GS.TS. Đoàn Thị Hồng Vân
tốt, giá cả cạnh tranh; thực hiện ký kếthợp đồng; nhập kho, bảo quản và cung cấp cho các
bộ phận có yêu cầu.
2.1.4.3 Dự trữ
Có ba cách tiếp cận chính dùng cho lưu kho hàng hóa:
Dự trữ theo đơn vị phân loại hàng tồn kho là cách tồn kho truyền thống, trong đó tất cả
các sản phẩm cùng loại được xếp chung với nhau (đơn giản, hiệu quả).
Dự trữ phân lô theo tính chất công việc (gom hàng nhanh tại kho): Tất cả những sản
phẩm khác nhau có liên quan tới nhu cầu của một nhóm khách hàng nào đó hoặc một
công việc cụ thể nào đó được xếp chung với nhau. Thuận tiện cho việc lựa chọn, đóng
gói, nhưng chiếm nhiều không gian hơn cách truyền thống.
Crossdocking – Wal-Mart (không thực sự dự trữ hàng trong kho): Các kho hàng được
dùng làm nơi chuyển tiếp hàng hóa nhận được từ nhà cung cấp, dỡ xuống theo khối

lượng lớn nhiều chủng loại sản phẩm sau đó chia thành những lô nhỏ hơn. Các lô nhỏ
gồm nhiều loại sản phẩm này lại được tập trung tùy theo nhu cầu trong ngày, nhanh
chóng bốc lên xe tải, vận chuyển ra cảng và được giao hàng đến nơi cuối cùng.
2.1.4.4 Lưu kho
Gồm mọi thứ được nhà sản xuất, người phân phối và người bán lẻ tham gia vào đây nắm
giữ từ nguyên liệu thô, bán thành phẩm, thành phẩm. Việc nắm giữ một khối lượng hàng
lưu kho lớn giúp cho doanh nghiệp có thể phản ứng linh hoạt với những biến động thị
trường, tuy nhiên việc sản xuất và lưu kho lại tiêu tốn nhiều chi phí, hiệu quả thấp.
2.1.4.5 Địa điểm
Là khu vực được chọn để đặt các nhà máy của chuỗi cung ứng. Bao gồm cả quyết định
liên quan đến các hoạt động cần phải được tiến hành trong từng nhà máy. Sự kết hợp tối
ưu giữa độ linh hoạt và tính hiệu quả là quyết định nên tập trung hoạt động tại một số ít
địa điểm để đạt hiệu quả kinh tế hay cắt giảm các hoạt động ở các địa điểm quen thuộc
với khách hàng và nhà cung cấp nhằm vận hành linh hoạt hơn. Các yếu tố ảnh hưởng đến
quyết định địa điểm gồm chi phí nhà xưởng, nhân công, kĩ năng sẵn có của lực lượng lao
động, điều kiện cơ sở hạ tầng, thuế và biểu thuế cũng như những lợi thế gần nhà cung
cấp, khách hàng. Từ đó, xác định tuyến đường đáp ứng việc vận chuyển sản phẩm đến
người tiêu dùng.

19


GVHD: GS.TS. Đoàn Thị Hồng Vân
2.1.4.6 Vận tải
Vận tải chỉ việc vận chuyển mọi thứ từ nguyên liệu thô cho đến thành phẩm giữa những
nhà xưởng khác nhau trong một chuỗi cung ứng. Trong vận tải, tính linh hoạt và năng
suất phụ thuộc rất nhiều vào phương tiện lựa chọn. Những phương tiện có tốc độ nhanh,
linh hoạt thì chi phí sẽ cao, còn đối với những phương tiện vừa túi tiền thì lại kém linh
hoạt.
2.1.4.7 Thông tin

Thông tin là nền tảng đưa ra quyết định chi phối những khâu trên của chuỗi cung ứng,
liên kết tất cả những hoạt động và công đoạn trong một chuỗi cung ứng. Trong bất kì
một chuỗi cung ứng nào, thông tin được dùng vào 2 mục đích sau:
Phối hợp các hoạt động thường ngày: liên quan đến việc vận hành bốn yếu tố chi phối
chuỗi cung ứng là sản xuất, lưu kho, địa điểm, phân phối và vận tải.
Dự đoán và lên kế hoạch: đo lường và đáp ứng các nhu cầu trong tương lai.
Trong một chuỗi cung ứng, sự cân bằng tối ưu giữa độ linh hoạt và hiệu quả của một
công ty là việc quyết định xem cần chia sẻ bao nhiêu thông tin cho đối tác và giữ lại cho
mình những thông tin nào. Các công ty trong một chuỗi chia sẻ với nhau càng nhiều
thông tin về nguồn cung sản phẩm, nhu cầu thị trường và dự đoán thị trường cùng với kế
hoạch sản xuất thì hoạt động kinh doanh của họ càng hiệu quả hơn.
2.2 Quản trị chuỗi cung ứng
2.2.1 Khái niệm quản trị chuỗi cung ứng (SCM) [5]
Quản trị chuỗi cung ứng (SCM) là quá trình lên kế hoạch, thực hiện và kiểm soát các
hoạt động của chuỗi cung ứng nhằm mục đích đáp ứng các yêu cầu của khách hàng một
cách hiệu quả nhất. Quản trị chuỗi cung ứng diễn ra trong toàn bộ quá trình vận chuyển
và lưu trữ nguyên liệu, kiểm kê công việc đang thực hiện và các thành phẩm từ điểm gốc
đến điểm tiêu thụ.
2.2.2 Lịch sử phát triển của quản trị chuỗi cung ứng [5]
Vào những năm đầu của thế kỷ 20 thì việc thiết kế và phát triển sản phẩm mới diễn ra
chậm chạp và lệ thuộc chủ yếu vào nguồn lực nội bộ, công nghệ và công suất.
Chia sẻ công nghệ và chuyên môn thông qua sự cộng tác chiến lược giữa người mua và
người bán là một thuật ngữ hiếm khi nghe giai đoạn bấy giờ. Các quy trình sản xuất được

20


GVHD: GS.TS. Đoàn Thị Hồng Vân
đệm bởi tồn kho nhằm làm cho máy móc vận hành thông suốt và duy trì cân đối dòng
nguyên vật liệu, điều này dẫn đến tồn kho trong sản xuất tăng cao.

Cho đến thập niên 60 của thế kỷ 20, các công ty lớn trên thế giới tích cực áp dụng công
nghệ sản xuất hàng loạt để cắt giảm chi phí và cải tiến năng suất, song họ lại ít chú ý đến
việc tạo ra mối quan hệ với nhà cung cấp, cải thiện việc thiết kế quy trình và tính linh
hoạt, hoặc cải thiện chất lượng sản phẩm.
Trong thập niên 70, hệ thống hoạch định nhu cầu nguyên vật liệu (MRP) và hệ thống
hoạch định nguồn lực sản xuất (MRPII) được phát triển và tầm quan trọng của quản trị
hiệu quả vật liệu ngày càng được nhấn mạnh, các nhà sản xuất nhận thức tác động của
mức độ tồn kho cao đến chi phí sản xuất và chi phí lưu giữ tồn kho. Cùng với sự phát
triển của công nghệ thông tin, đặc biệt là máy tính làm gia tăng tính tinh vi của các phần
mềm kiểm soát tồn kho đã làm giảm đáng kể chi phí tồn kho trong khi vẫn cải thiện
truyền thông nội bộ về nhu cầu của các chi tiết cần mua cũng như nguồn cung.
Thập niên 1980 được xem như là thời kỳ bản lề của quản trị chuỗi cung ứng. Thuật ngữ
quản trị chuỗi cung ứng lần đầu tiên sử dụng một cách rộng rãi trên nhiều tờ báo, ở tạp
chí, cụ thể là vào năm 1982. Cạnh tranh trên thị trường toàn cầu ngày càng trở nên khốc
liệt gây áp lực đến các nhà sản xuất, buộc họ phải cắt giảm chi phí, nâng cao chất lượng
sản phẩm, cùng với việc gia tăng mức độ phục vụ khách hàng. Các hãng sản xuất vận
dụng kỹ thuật sản xuất đúng thời hạn (JIT), quản trị chất lượng toàn diện (TQM) nhằm
cải tiến chất lượng, nâng cao hiệu quả sản xuất, rút ngắn thời gian giao hàng. Trong môi
trường sản xuất JIT với việc sử dụng ít tồn kho đệm cho lịch trình sản xuất, các doanh
nghiệp bắt đầu nhận thấy lợi ích tiềm tàng và tầm quan trọng của mối quan hệ chiến lược
và hợp tác của nhà cung cấp- người mua- khách hàng. Khái niệm về sự cộng tác hoặc
liên minh càng nổi bật khi các doanh nghiệp thực hiện JIT và TQM. Từ thập niên 1990,
cạnh tranh khốc liệt, cùng với việc gia tăng chi phí hậu cần và tồn kho, cũng như khuynh
hướng toàn cầu hóa nền kinh tế tạo ra thách thức phải cải thiện chất lượng, hiệu quả sản
xuất, dịch vụ khách hàng, thiết kế và phát triển sản phẩm mới liên tục. Để giải quyết
những thách thức này, các nhà sản xuất bắt đầu mua sản phẩm từ các nhà cung cấp chất
lượng cao, có danh tiếng và được chứng thực. Hơn nữa các doanh nghiệp sản xuất kêu
gọi các nhà cung cấp tham gia vào việc thiết kế và phát triển sản phẩm mới cũng như
đóng góp ý kiến vào việc cải thiện dịch vụ, chất lượng và giảm chi phí chung. Mặt khác,
các công ty nhận thấy rằng nếu họ cam kết mua hàng từ những nhà cung cấp tốt nhất cho

họat động kinh doanh của mình thì đổi lại họ sẽ hưởng lợi từ việc gia tăng doanh số

21


GVHD: GS.TS. Đoàn Thị Hồng Vân
thông qua sự cải tiến chất lượng, phân phối và thiết kế sản phẩm cũng như cắt giảm chi
phí nhờ vào việc quan tâm nhiều đến tiến trình, nguyên vật liệu và các linh kiện được sử
dụng trong hoạt động sản xuất. Nhiều liên minh giữa nhà cung cấp và người mua đã
chứng tỏ sự thành công của mình.
2.2.3 Mục tiêu của quản trị chuỗi cung ứng [5]
Định nghĩa về quản trị chuỗi cung ứng mở ra một số điểm then chốt. Trước hết, quản trị
chuỗi cung ứng phải cân nhắc đến tất cả các thành tố của chuỗi cung ứng; từ nhà cung
ứng và các cơ sở sản xuất thông qua các nhà kho và trung tâm phân phối đến nhà bán lẻ
và các cửa hàng; tác động của các thành tố này đến chi phí và vai trò chúng trong việc
sản xuất sản phẩm phù hợp với nhu cầu khách hàng.
Thực ra, trong các phân tích chuỗi cung ứng, điều cần thiết là nhà phân tích phải xét đến
người cung cấp của các nhà cung ứng và của khách hàng bởi vì họ có tác động đến kết
quả và hiệu quả của chuỗi cung ứng.
Thứ hai, mục tiêu của quản trị chuỗi cung ứng là hiệu lực và hiệu quả trên toàn hệ thống;
tổng chi phí của toàn hệ thống từ khâu vận chuyển, phân phối đến tồn kho nguyên vật
liệu, tồn kho trong sản xuất và thành phẩm, cần phải được tối thiểu hóa. Nói cách khác,
mục tiêu của mọi chuỗi cung ứng là tối đa hóa giá trị tạo ra cho toàn hệ thống.
Giá trị tạo ra của chuỗi cung ứng là sự khác biệt giữa giá trị của sản phẩm cuối cùng đối
với khách hàng và nỗ lực mà chuỗi cung cấp dùng vào việc đáp ứng nhu cầu của khách
hàng. Đối với đa số các chuỗi cung ứng thương mại, giá trị liên quan mật thiết đến lợi ích
của chuỗi cung ứng là sự khác biệt giữa doanh thu mà khách hàng phải trả cho công ty
đối với việc sử dụng sản phẩm và tổng chi phí của cả chuỗi cung ứng. Lợi nhuận của
chuỗi cung ứng là tổng lợi nhuận được chia sẻ trong toàn chuỗi. Lợi nhuận của chuỗi
cung ứng càng cao chứng tỏ sự thành công của chuỗi cung ứng càng lớn. Thành công của

chuỗi cung ứng nên được đo lường dưới góc độ lợi nhuận của chuỗi chứ không phải đo
lượng lợi nhuận ở mỗi giai đoạn riêng lẻ. Vì vậy, trọng tâm không chỉ đơn giản là việc
giảm thiểu đến mức thấp nhất chi phí vận chuyển hoặc cắt giảm tồn kho mà hơn thế nữa
chính là vận dụng cách tiếp cận hệ thống vào quản trị chuỗi cung ứng.
Một khi chúng ta đã thống nhất về cách thức đánh giá sự thành công của chuỗi cung cấp
dưới góc độ lợi nhuận của toàn chuỗi, bước kế tiếp là tìm hiểu xem nguồn gốc của doanh
thu và chi phí. Đối với bất kỳ chuỗi cung ứng nào, chỉ có một nguồn doanh thu: khách

22


GVHD: GS.TS. Đoàn Thị Hồng Vân
hàng. Quản trị chuỗi cung ứng liên quan đến việc quản lý các dòng dịch chuyển giữa và
trong suốt các giai đoạn của chuỗi nhằm tối đa hóa lợi nhuận của toàn chuỗi.
Quản trị chuỗi cung ứng nhằm hỗ trợ doanh nghiệp trong các mặt sau:
- Nâng cao tính linh hoạt trong công tác phục vụ khách hàng, nhanh chóng đáp ứng sự
thay đổi của thị trường, giảm lượng hàng tồn kho.
- Thiết lập chuỗi cung ứng giữa các công ty, đảm bảo tiến hành sản xuất nhịp nhàng.
- Tạo điều kiện nâng cao trình độ kỹ thuật của sản xuất, kích thích áp dụng các kỹ thuật
mới, tạo ra năng lực sản xuất mới qua đó nâng cao sức cạnh tranh.
- Tạo điều kiện nâng cao chất lượng, hạ giá thành sản phẩm.
- Tạo điều kiện nâng cao hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp,
giảm chi phí lưu kho sản phẩm của doanh nghiệp, chi phí giá thành mỗi sản phẩm và
nâng cao lợi nhuận đến mức tối ưu, chi phí không cần thiết cho doanh nghiệp.
2.2.4 Mô hình của quản trị chuỗi cung ứng [5]
Bức tranh đơn giản nhất của chuỗi cung ứng là khi chỉ có một sản phẩm dịch chuyển qua
một loạt các tổ chức, và mỗi tổ chức tạo thêm một phần giá trị cho sản phẩm.
Lấy một tổ chức nào đó trong chuỗi làm qui chiếu, nếu xét đến các hoạt động trước nó dịch chuyển nguyên vật liệu đến - được gọi là ngược dòng; những tổ chức phía sau
doanh nghiệp dịch chuyển vật liệu ra ngoài - được gọi là xuôi dòng.
Các hoạt động ngược dòng được dành cho các các nhà cung cấp. Một nhà cung cấp dịch

chuyển nguyên vật liệu trực tiếp đến nhà sản xuất là nhà cung cấp cấp một; nhà cung cấp
đảm nhiệm việc dịch chuyển nguyên vật liệu cho nhà cung cấp cấp một được gọi là nhà
cung ứng cấp hai, cứ ngược dòng như vậy sẽ đến nhà cung cấp cấp ba rồi đến tận cùng sẽ
là nhà cung cấp gốc.
Khách hàng cũng được phân chia thành từng cấp.nXét quá trình cung cấp xuôi dòng,
khách hàng nhận sản phẩm một cách trực tiếp từ nhà sản xuất là khách hàng cấp một,
khách hàng nhận sản phẩm từ khách hàng cấp một chính là khách hàng cấp hai, tương tự
chúng ta sẽ có khách hàng cấp ba và tận cùng của dòng dịch chuyển này sẽ đến khách
hàng cuối cùng.
Trong thực tế, đa số các tổ chức mua nguyên, vật liệu từ nhiều nhà cung cấp khác nhau
và bán sản phẩm đến nhiều khách hàng, vì vậy chúng ta có khái niệm chuỗi hội tụ và
chuỗi phân kỳ. Chuỗi cung cấp hội tụ khi nguyên vật liệu dịch chuyển giữa các nhà cung
cấp. Chuỗi cung cấp phân kỳ khi sản phẩm dịch chuyển xuyên suốt các khách hàng. Một

23


GVHD: GS.TS. Đoàn Thị Hồng Vân
công ty sản xuất sản phẩm cuối cùng có thể xem các nhà cung cấp lắp ráp bộ phận, cụm
chi tiết là nhà cung cấp cấp 1, công ty sản xuất linh kiện là nhà cung cấp cấp 2, nhà cung
cấp vật liệu là nhà cung cấp cấp 3…Chúng ta có thể xem trung gian bán sỉ như khách
hàng cấp 1, nhà bán lẻ như khách hàng cấp 2 và khách hàng cuối cùng như khách hàng
cấp 3.
2.2.5 Tầm quan trọng của quản trị chuỗi cung ứng (SCM) [5]
Đối với các công ty, SCM có vai trò rất to lớn. Cụ thể:
- SCM giải quyết đầu ra lẫn đầu vào của doanh nghiệp một cách có hiệu quả.
- Giúp tiết kiệm chi phí, tăng khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp nhờ SCM có thể
thay đổi nguồn nguyên vật liệu đầu vào hay tối ưu hóa quá trình luân chuyển nguyên vật
liệu, hàng hóa, dịch vụ.
- Hỗ trợ cho hoạt động tiếp thị: tiếp thị hỗn hợp (4P: product, price, promotion, place).

- Đóng vai trò then chốt trong việc đưa sản phẩm đến đúng nơi cần đến, vào đúng thời
điểm thích hợp.
- Mục tiêu lớn nhất của SCM là cung cấp hàng hóa/ dịch vụ cho khách hàng với tổng chi
phí nhỏ nhất.
- Từng bước nâng cao hiệu quả hoạt động sản xuất của công ty và tạo điều kiện cho
chiến lược thương mại điện tử phát triển.
- Điểu phối khả năng sản xuất có giới hạn và thực hiện việc lên kế hoạch sản xuất nhằm
làm cho kế hoạch sản xuất đạt hiệu quả cao nhất.
- Cung cấp khả năng trực quan hóa đối với các dữ liệu liên quan đến sản xuất và khép
kín dây chuyền cung cấp, tạo điều kiện cho việc tối ưu hóa sản xuất đúng lúc bằng các hệ
thống sắp xếp và lên kế hoạch.
- Phân tích dữ liệu thu thập được và lưu trữ hồ sơ với chi phí thấp.
2.2.6 Những thách thức trong việc quản trị chuỗi cung ứng [5]
Tối ưu hóa toàn bộ là rất khó thực hiện bởi vì chuỗi cung ứng cần đuợc thiết kế, và vận
hành trong môi trường không chắc chắn. Có rất nhiều nhân tố tác động đến điều này.
- Thách thức của cân bằng cung và cầu
Thách thức này xuất phát từ thực tế là người ta thường sử dụng dữ liệu nhu cầu các tháng
trước đã biết để xác định mức độ sản xuất cụ thể. Điều này hàm chứa những rủi ro cao về
cung ứng và tài chính. Hơn nữa, dự báo luôn chứa đựng các yếu tố không chắc chắn vì

24


GVHD: GS.TS. Đoàn Thị Hồng Vân
vậy sẽ rất khó khăn cho việc cân đối giữa nhu cầu thực tế và nguồn cung của doanh
nghiệp. Doanh nghiệp cố gắng thỏa mãn nhu cầu tối đa của khách hàng, tuy nhiên nếu
sản xuất quá lượng nhu cầu cần thiết sẽ làm tăng chi phí do phải bảo quản tồn kho và chi
phí này càng cao đối với những sản phẩm mang tính thời vụ. Mặt khác, nếu doanh
nghiệp sản xuất thấp hơn so với nhu cầu có thể làm giảm đáng kể doanh thu do một
lượng nhu cầu không được đáp ứng và điều này có thể hạ thấp uy tín của doanh nghiệp

trên thương trường.
- Thách thức về sự thay đổi mức tồn kho và đặt hàng
Mức tồn kho và đặt hàng lại thay đổi xuyên suốt chuỗi cung ứng, thậm chí ngay khi nhu
cầu khách hàng về một sản phẩm cụ thể là không khác biệt đáng kể. Bởi vì, mỗi thực thể
trong chuỗi cung ứng hoạt động theo định hướng mục tiêu của riêng mình nên có sự
chênh lệch về nhu cầu của nó. Hơn nữa, mỗi đối tượng sẽ tiếp cận nguồn thông tin theo
những cách khác nhau.
Những nguyên nhân chủ quan lẫn khách quan làm cho nguồn thông tin này sai lệch và
tạo ra hiệu ứng Bullwhip.
- Thách thức về khả năng của dự báo chính xác
Thực ra, “dự báo thì luôn luôn sai”. Chúng ta không thể dự báo chính xác nhu cầu về
một chi tiết cụ thể, ngay cả với những kỹ thuật dự báo tân tiến nhất. Hơn nữa, bất kỳ một
kỹ thuật dự báo nào cũng dựa trên những số liệu quá khứ và giả định rằng những sự kiện
tương lai sẽ tuân theo một quy luật nào đó. Tuy nhiên điều này không phải bao giờ cũng
đúng đặc biệt trong môi trường luôn thay đổi như hiện nay. Vì thế, chúng ta dễ dàng
nhận thấy rằng đi kèm với bất kỳ công cụ hoặc kỹ thuật dự báo nào cũng với độ tin cậy.
Khả năng dự báo càng làm tăng thêm thách thức cho công tác quản trị chuỗi cung ứng.
- Thách thức của sự không chắc chắn
Sự không chắc chắn không chỉ xuất phát từ nhu cầu tương lai mà còn do nhiều yếu tố
khác như thời gian giao hàng, sản lượng sản xuất, thời gian vận chuyển và sự sẵn sàng
của các bộ phận…. Khi chuỗi cung ứng càng lớn và phân bố trên phạm vi rộng lớn nó
càng chịu ảnh hưởng nhiều của những bất trắc từ thiên nhiên và chính con người có tác
động to lớn.
Không thể loại bỏ sự không chắc chắn, điều quan trọng là chúng ta phải tìm nhiều cách
tiếp cận hợp lý để tối thiểu hóa tác động của tính không chắc chắn trong chuỗi cung ứng.
Chúng ta sẽ xác định các chiến lược mà những đối tác trong chuỗi cung ứng có thể áp
dụng để duy trì, hoặc gia tăng mức độ phục vụ ngay trong điều kiện không chắc chắn

25