Kinh nghiệm vận dụng kiến thức liên môn trong dạy học Địa lí 7 nhằm nâng cao ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh trường THCS

MỤC LỤC
STT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26

Nội dung

Trang
1. Mở đầu
2
1.1. Lí do chọn đề tài
2
1.2. Mục đích nghiên cứu
3
1.3. Đối tượng nghiên cứu
4
1.4. Phương pháp nghiên cứu
4
2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm
4
2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm
4
a. Môi trường và ô nhiễm môi trường
4
b. Giáo dục môi trường là gì?
4
c. Tại sao phải giáo dục bảo vệ môi trường thông qua việc tích
5
hợp liên môn trong dạy học Địa lý?
2.2. Thực trạng của vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh
5
nghiệm
a. Thực trạng chung
5
b. Thực trạng môi trường ở xã Nga Trường, huyện Nga Sơn,
6
Thanh Hóa

c. Nguyên nhân
7
2.2. Kết quả của thực trạng
8
2.3. Các sáng kiến kinh nghiệm hoặc giải pháp đã sử dụng để giải
8
quyết vấn đề.
a. Mục tiêu của giải pháp
8
b. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp
8
c. Các giải pháp
9
d. Thực hiện giải pháp
9
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm với hoạt động giáo dục,
17
với bản thân, đồng nghiệp và nhà trường
a. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm với hoạt động giáo dục
17
b. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm với bản thân, đồng
17
nghiệp và nhà trường
3. Kết luận và kiến nghị
19
3.1. Kết luận
19
3.2. Kiến nghị
19

1


1. Mở đầu:
- Lí do chọn đề tài:
Hiện nay, dạy học theo hướng tích hợp liên môn là một trong những quan
điểm giáo dục đang được quan tâm. Thực hiện tích hợp trong dạy học sẽ mang
lại rất nhiều lợi ích cho việc góp phần hình thành, phát triển năng lực hành động,
năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh.
Về bản chất, mỗi môn học là một lĩnh vực tri thức khoa học có tính liên
ngành, bao gồm một hệ thống những kiến thức cơ bản và cần thiết được kết hợp
lại trên cơ sở thành tựu của nhiều ngành khoa học và kỹ thuật hiện đại. Người ta
gọi đây là một hệ thống tri thức khoa học tích hợp (kết hợp lại với nhau, hòa
nhập, lồng ghép vào nhau).
Tích hợp theo nghĩa chung nhất được hiểu là sự liên kết các thành phần,
các bộ phận khác nhau một cách hòa hợp, tương thích trong một tổng thể. Dạy
học tích hợp liên môn được hình thành trên cơ sở của những quan niệm tích cực
về quá trình dạy học. Tích hợp liên môn trong giáo dục sẽ góp phần phát triển tư
duy tổng hợp, năng lực giải quyết vấn đề và làm cho việc học tập trở nên có ý
nghĩa hơn đối với học sinh so với việc học và thực hiện các mặt giáo dục một
cách riêng rẽ. Các sự vật, hiện tượng tự nhiên, xã hội vốn không tồn tại một cách
rời rạc, đơn lẻ, chúng là những thể tổng hợp, hoàn chỉnh và có mối quan hệ chặt
chẽ với nhau.
Tích hợp trong xây dựng nội dung môn học là sự kết hợp, tổ chức các nội
dung từ các môn học, các lĩnh vực học tập khác nhau (theo cách hiểu truyền
thống về các môn học từ vài trăm năm nay) thành những môn học mới hoặc lồng
ghép các nội dung mới, cần thiết vào những nội dung vốn có của môn học. Các
ngành khoa học đã tạo nên sức mạnh tổng hợp cho việc truyền thụ kiến thức của
giáo viên và sự tiếp nhận kiến thức của học sinh một cách tự giác. Cũng chính
do đặc điểm đó mà giáo dục môi trường được đưa vào nội dung giáo dục phổ

thông chủ yếu bằng con đường tích hợp, tức là liên kết, lồng ghép với các môn
học có sẵn trong chương trình giáo dục phổ thông một cách hợp lý, nhưng chủ
yếu là môn Địa lý.
Thực trạng môi trường đang ngày càng trở thành vấn đề gay gắt của toàn
nhân loại, khi con người đang ngày phải đối mặt với sự cạn kiệt của tài nguyên
và ô nhiễm môi trường trên khắp địa cầu; song hành với sự phát triển kinh tế
không ngừng trong khi phải chú ý đến việc giữ gìn hành tinh này để bàn giao nó
cho thế hệ sau, bảo đảm một lợi ích cần thiết và sự phát triển lâu dài của mọi thế
hệ. Đó cũng chính là thông điệp chung cho tất cả mọi người trên thế giới.
2


Cùng với sự phát triển khoa học kĩ thuật, tri thức giảng dạy trong nhà
trường là những kiến thức cơ bản, hiện đại sát thực tế là cơ sở để tạo cho các
thế hệ trẻ làm hành trang bước vào thế hệ mới. Việc giáo dục môi trường trong
bài dạy Địa lí trang bị những hiểu biết rèn luyện kĩ năng và cung cấp cơ hội cho
học sinh THCS phát triển khả năng tích hợp kiến thức vận dụng vào thực tế địa
phương. Từ đó các em có thể tiến hành tích hợp giáo dục môi trường có hiệu
quả trong môn Địa Lí
Trong thời gian giảng dạy tại trường THCS Nga Trường bản thân tôi luôn
đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực. Tích cực hoá hoạt động học
tập của học sinh, hình thành các phương pháp dạy học tích cực, tự giác học tập,
chủ động khai thác kiến thức, chiếm lĩnh tri thức bài học. Bản thân tôi luôn lồng
ghép tích hợp các kiến thức cơ bản bài học với việc giáo dục môi trường trong
môn Địa lí. Tuy vậy trước yêu cầu mới của ngành giáo dục, với lương tâm và
trách nhiệm nghề nghiệp đã thúc bách tôi trong việc làm thế nào để môi trường
chúng ta luôn trong sạch, làm thế nào để thông qua môn Địa lí giúp học sinh
nhận thức được giá trị của môi trường và có thái độ đúng đắn đối với môi
trường.
Đó là lí do tôi lựa chọn sáng kiến “Kinh nghiệm vận dụng kiến thức liên

môn trong dạy học Địa lí 7 nhằm nâng cao ý thức bảo vệ môi trường cho học
sinh trường THCS Nga Trường”
- Mục đích nghiên cứu:
Giáo dục môi trường nhằm vận dụng những kiến thức và kỹ năng vào gìn
giữ, bảo tồn, sử dụng môi trường theo cách thức bền vững cho cả thế hệ hiện tại
và tương lai. Nó cũng bao hàm cả việc học cách sử dụng những công nghệ mới
nhằm tránh những thảm hoạ môi trường, xoá nghèo đói, tận dụng các cơ hội và
đưa ra những quyết định khôn khéo trong sử dụng tài nguyên. Hơn nữa, nó bao
hàm cả việc đạt được những kỹ năng, có những động lực và cam kết hành động,
dù với tư cách cá nhân hay tập thể, để giải quyết những vấn đề môi trường hiện
tại và phòng ngừa những vấn đề mới nảy sinh.
Giáo dục môi trường nhằm giúp các em:
- Một ý thức trách nhiệm sâu sắc đối với sự phát triển bền vững của Trái
Đất.
- Một khả năng cảm thụ, đánh giá vẻ đẹp nền tảng của môi trường.
- Một nhân cách được khắc sâu bởi nền tảng đạo lí môi trường.
- Giáo dục môi trường mang lại cho các em cơ hội khám phá môi trường
và những hiểu biết về các quyết định của con người liên quan đến môi trường.
3


Giáo dục môi trường cũng tạo cơ hội để hình thành, sử dụng các kĩ năng liên
quan đến cuộc sống hôm nay và ngày mai của các em. Tất cả điều này cho
chúng ta niềm hy vọng trẻ em có nhiều ý tưởng sáng tạo và tham gia tích cực
vào quá trình phấn đấu cho một thế giới phát triển lành mạnh nhằm xây dựng
một môi trường tốt đẹp.
- Đối tượng nghiên cứu
- Học sinh lớp 7 trường THCS Nga Trường – Nga Sơn – Thanh Hóa.
- Giới hạn trong nội dung có thể vận dụng kiến thức liên môn về vấn đề
bảo vệ môi trường trong chương trình sách giáo khoa.

- Phương pháp nghiên cứu:
- Các phương pháp trong dạy học môn địa lý như phương pháp khảo sát,
đối chiếu…
- So sánh để tìm ra những nét nổi bật về tình trạng ô nhiễm môi trường.
- Phương pháp đàm thoại, phương pháp sử dụng các phương tiện trực
quan.
2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm:
2.1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm:
a. Môi trường và ô nhiễm môi trường:
"Môi trường bao gồm các yếu tố tự nhiên và yếu tố vật chất nhân tạo
quan hệ mật thiết với nhau, bao quanh con người, có ảnh hưởng tới đời sống,
sản xuất, sự tồn tại, phát triển của con người và thiên nhiên."
Ô nhiễm môi trường là sự làm thay đổi không mong muốn tính chất vật lí,
hoá học, sinh học của không khí, đất, nước trong môi trường sống, gây tác động
nguy hại tức thời hoặc tương lai đến sức khoẻ, đời sống con người, làm ảnh
hưởng đến quá trình sản xuất, đến các tài sản văn hoá và làm tổn thất nguồn tài
nguyên dự trữ của con người.
b. Giáo dục môi trường là gì?
Có nhiều định nghĩa giáo dục môi trường, tuy nhiên trong khuôn khổ của
việc giáo dục môi trường thông qua môn Địa lí ở nhà trường có thể hiểu: "Giáo
dục môi trường là một quá trình thông qua các hoạt động giáo dục chính quy và
không chính quy nhằm giúp con người có được sự hiểu biết, kỹ năng và giá trị
tạo điều kiện cho họ tham gia vào phát triển một xã hội bền vững về sinh thái".

4


Giáo dục môi trường gắn liền với việc học kiến thức, rèn luyện kĩ năng,
hình thành thái độ và lòng nhiệt tình để hoạt động một cách độc lập hoặc phối
hợp nhằm tìm ra giải pháp cho vấn đề môi trường hiện tại và tương lai.

c. Tại sao phải giáo dục bảo vệ môi trường thông qua việc tích hợp liên môn
trong dạy học Địa lý?
Dạy học tích hợp là một trong những nguyên tắc quan trọng trong dạy học
nói chung và dạy học Địa lý nói riêng, đây được coi là một quan điểm dạy học
hiện đại nhằm phát huy tính tích cực của học sinh, đồng thời nâng cao chất
lượng giáo dục. Dạy học tích hợp giúp học sinh thấy được mối liên hệ hữu cơ
giữa các lĩnh vực của đời sống xã hội, khắc phục tính tản mạn, rời rạc trong kiến
thức.
Phương pháp dạy học theo chủ đề tích hợp không phải là mới, nhưng nếu
biết vận dụng hợp lý thì sẽ làm cho bài giảng thêm sinh động, có tính hấp dẫn
với học sinh. Qua thực tế quá trình dạy học chúng tôi thấy rằng nếu vận dụng
các kiến thức khác tích hợp vào trong bài dạy của mình là việc làm hết sức cần
thiết. Điều đó đòi hỏi người giáo viên bộ môn không chỉ nắm chắc môn mình
dạy mà còn phải không ngừng trau dồi kiến thức các môn học khác để tổ chức,
hướng dẫn các em giải quyết các tình huống, các vấn đề đặt ra trong môn học
một cách nhanh nhất, hiệu quả nhất.
Dạy học theo chủ đề tích hợp giúp giờ học trở nên sinh động hơn, vì
không chỉ có giáo viên là người trình bày mà học sinh cũng tham gia vào quá
trình tiếp nhận kiến thức, từ đó phát huy tính cực cực, chủ động sáng tạo của học
sinh. Dạy học tích hợp cũng góp phần phát triển tư duy liên hệ, liên tưởng ở học
sinh, tạo cho học sinh một thói quen trong tư duy, lập luận từ đó mới có thể nhận
thức vấn đề một cách thấu đáo.
2.2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm:
a. Thực trạng chung.
Trái Đất của chúng ta hiện nay đang bị ô nhiễm nghiêm trọng. Việc bảo
vệ môi trường đang là vấn đề nóng bỏng của mỗi quốc gia. Theo đánh giá mới
đây của Diễn đàn Kinh tế thế giới Davos, Việt Nam nằm trong số 10 quốc gia có
chất lượng không khí thấp và ảnh hưởng nhiều nhất đến sức khỏe con người.
Còn theo kết quả nghiên cứu khác của Ngân hàng thế giới tại Việt Nam, với 59
điểm trong bảng xếp hạng chỉ số hiệu quả hoạt động môi trường, Việt Nam đứng

ở vị trí 85/163 các nước được xếp hạng. Từ đó ta thấy, ở Việt Nam ô nhiễm môi
5


trường đặc biệt là môi trường tự nhiên, môi trường xã hội... đang là vấn đề bức
xúc đối với môi trường đô thị, khu du lịch, di tích, khu công nghiệp, các làng
nghề và các địa phương.
b. Thực trạng môi trường ở xã Nga Trường, huyện Nga Sơn, Thanh Hóa.
Xã Nga Trường là một xã nghèo nằm trên địa bàn của huyện Nga Sơn,
người dân chủ yếu làm nông nghiệp. Hiện nay, xã Nga Trường đã và đang chịu
ảnh hưởng ô nhiễm môi trường do quá trình hiện đại hoá nông thôn và nhất là
rác thải sinh hoạt của người dân gây ra.

Rác thải trên đường làng Nga Trường - Ảnh 2015

Bao bì thuốc trừ sâu trên đồng ruộng xã Nga Trường - Ảnh 2015

6


Qua quá trình đi thực tế ở địa phương cùng các em học sinh tôi có kết
luận chung là:
- Đại đa số gia đình các em học sinh đều không có sọt rác gia đình , tất cả
rác sinh hoạt hằng ngày đều vứt bỏ lung tung như: bờ bụi, ao hồ, các bãi đất
trống gần nhà… Làm cho môi trường bị ô nhiễm, gây ô nhiễm nguồn nước và từ
đó gây ra nhiều căn bệnh nguy hiểm cho người dân.
- Trình độ dân trí của người dân chưa cao nên họ chưa hiểu hiểu hết được
tác hại của ô nhiễm môi trường có ảnh hưởng rất xấu đến sức khoẻ con người.
Vì thế ý thức bảo vệ môi trường của người dân còn thấp như: xả rác, bỏ rác bừa
bãi, quy trình chăn nuôi chưa khoa học, người dân sử dụng thuốc trừ sâu, diệt cỏ

ngày càng nhiều, ... vẫn đang tồn tại len lỏi trong nhân dân.
- Ý thức bảo vệ môi trường của học sinh bị ảnh hưởng rất nhiều từ nếp
sống gia đình. Cha mẹ các em là tấm gương cho các em noi theo, nếu cha mẹ
các em vứt rác bừa bãi thì làm sao các em có ý thức bảo vệ môi trường được và
tất cả những gì các em được các thầy cô giáo tuyên truyền giáo dục đều không
có tác dụng. Vì vậy cần phải có sự kết hợp giữa gia đình, nhà trường và xã hội
trong việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh thì mới đạt được hiệu
quả tốt nhất.
c. Nguyên nhân:
- Từ những kiến thức trong các bài học có liên quan đến vấn đề giáo dục
môi trường, các em chưa phát huy được tối đa để vận dụng những kiến thức đó
vào thực tiễn. Vì vậy hiện nay trong quá trình dạy học Địa lý ở các trường
THCS vấn đề rèn luyện kĩ năng, kiến thức và hình thành thái độ cho học sinh
trong giáo dục bảo vệ môi trường ở các bài học hiệu quả chưa cao.
- Trong nhà trường ý thức bảo vệ môi trường của học sinh chưa cao, các
em còn xả rác bừa bãi, bỏ rác chưa đúng nơi quy định, hiện tượng học sinh giờ
ra chơi ăn quà vặt còn nhiều gây ô nhiễm môi trường, chính vì vậy giáo viên chủ
nhiệm cũng như giáo viên bộ môn cần quan tâm giáo dục học sinh giữ gìn vệ
sinh cảnh quan chung từ đó tạo một môi trương luôn xanh, sạch, đẹp.
- Ý thức bảo vệ môi trường của người dân sống quanh khu vực trường
chưa tốt, xả rác bừa bãi, ít quét dọn, đặc biệt những hộ gia đình có hoạt động
chăn nuôi. Ảnh hưởng đến nhận thức của học sinh.
- Học sinh chưa nhận thức đúng về vai trò tác dụng của vấn đề môi trường
và tích hợp môi trường trong những môn học, chưa thấy được mối liên hệ giữa
các môn học có liên quan đến vấn đề môi trường để từ đó các em liên hệ thực tế
đạt hiệu quả giáo dục cao.
7


- HS chưa quan tâm nhiều đến các nội dung mà giáo viên tích hợp trong

giảng dạy, coi đó là phần liên hệ với thực tế chứ không phải là kiến thức cần
thiết.
- Giáo viên chưa xác định được những nội dung cần phải giảng dạy tích
hợp.
- Nội dung kiến thức bài học tương đối nhiều nên giáo viên chỉ chú trọng
đến những kiến thức trọng tâm của bài học.
- Các tài liệu liên quan đến các nội dung cần tích hợp chưa phong phú.
Vì vậy, trong khi giảng dạy bộ môn Địa lý phải biết tích hợp những kiến
thức cần thiết trong các nội dung bài giảng. Những kiến thức này bổ sung cho
những kiến thức mà các em sẽ được học nên việc tiếp thu kiến thức sẽ đựơc sâu
sắc hơn, khả năng vận dụng vào thực tế sẽ dễ dàng hơn.
d. Kết quả của thực trạng:
Tôi đã sử dụng một số câu hỏi trắc nghiệm khách quan những hiểu biết về
môi trường và bảo vệ môi trường trong đầu năm học 2015 – 2016 đối với học
sinh khối 7, kết quả thu được không như mong muốn:
Sĩ số
60

Giỏi
SL
2

Khá
%
3,3

SL
13

%

21,7

Trung bình
SL
%
30
50,0

Yếu – Kém
SL
%
15
25,0

2.3. Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề.
a. Mục tiêu của giải pháp:
- Vận dụng kiến thức của các môn học như: Sinh học, địa lí, giáo dục
công dân, hóa học, công nghệ, mĩ thuật, toán, vật lí,... để nâng cao nhận thức về
vấn đề về ô nhiễm môi trường và biện pháp giải quyết.
- Học sinh có hành động cụ thể bảo vệ môi trường.
- Học sinh biết tuyên truyền, vận động bảo vệ môi trường trong gia đình,
nhà trường và cộng đồng.
b. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp:
Dạy học theo chủ đề tích hợp liên môn trong môn Địa lý là rất quan trọng
vì Địa lý là môn học nghiên cứu cả kiến thức tự nhiên lẫn kinh tế-xã hội. Nhờ
tích hợp kiến thức của các môn học khác, của các vấn đề nóng trong xã hội sẽ

8

giúp các em hứng thú học tập hơn. Trau dồi thêm kiến thức cho bản thân, làm
quen với quá trình hoạt động nhóm, kết hợp được “học đi đôi với hành”.
c. Các giải pháp:
Giải pháp 1: Xác định rõ những tiết (bài) cần lồng ghép giáo dục môi trường.
Giải pháp 2: Sưu tầm tư liệu có liên quan đến nội dung cần tích hợp liên môn.
Giải pháp 3: Linh hoạt hướng dẫn học sinh tích cực hoạt động có hiệu quả.
- Tích hợp liên môn giáo dục môi trường qua kiểm tra bài cũ.
- Tích hợp liên môn giáo dục môi trường trong quá trình học bài mới.
- Tích hợp liên môn giáo dục môi trường qua bài kiểm tra, bài tập.
d. Thực hiện giải pháp:
d.1. Xác định nội dung có thể tích hợp liên môn nhằm giáo dục môi trường
trong môn Địa lý 7:
Vấn đề môi
Bài
trường
6

1. Tài
nguyên
rừng bị suy
giảm

10
45
56
17

3. Suy thoái 6
và ô nhiễm
9

đất
20
39

Tên bài
Môi trường nhiệt đới
Dân số và sức ép dân
số tới tài nguyên, môi
trường ở đới nóng
Kinh tế Trung và Nam
Mĩ
Khu vực Bắc Âu
Ô nhiễm môi trường ở
đới ôn hòa
Môi trường nhiệt đới
Hoạt động sản xuất
nông nghiệp ở đới
nóng
Hoạt động kinh tế của
con người ở hoang
mạc
Kinh tế Bắc Mĩ

Kiến thức được khai thác cho
giáo dục môi trường
Diện tích xavan ngày càng mở
rộng
- Dân số tăng nhanh tỉ lệ nghịch
với tài nguyên rừng
- Vấn đề khai thác rừng Amadon

- Khai thác hợp lí đi đôi với bảo
vệ môi trường
Ô nhiễm nước, ô nhiễm không khí
Hiện tượng hình thành đá ong
- Nông nghiệp với tác động đến
môi trường
- Diện tích hoang mạc ngày càng
mở rộng
- Sử dụng nhiều nhiên liệu hóa
thạch, nguyên liệu thải ra môi
9


5. Ô nhiễm
biển và đại
dương

58
22
3

7. Các khu 15
công nghiệp
tập trung và
16
ô nhiễm
môi trường
8. Ô nhiễm
môi trường 38
nông thôn

1
9. Dân số
và môi
trường

10

Khu vực Nam Âu

trường nhiều chất thải, khí thải
- Sự bảo vệ môi trường biển do
hoạt động du lịch
Hoạt động săn bắn quá mức cá voi
và các loài thú có lông quý
- Đô thị hóa

Hoạt động kinh tế của
con người ở đới lạnh
Quần cư. Đô thị hóa
Hoạt động công nghiệp
- Cảnh quan công nghiệp
ở đới ôn hòa
Đô thị hóa ở đới ôn
hòa

- Những vấn đề của các đô thị ở
đới ôn hòa

Kinh tế Bắc Mĩ

- Việc sử dụng phân bón hóa học
và thuốc trừ sâu

Dân số

- Bùng nổ dân số thế giới và sức
ép tới tài nguyên môi trường

Dân số và sức ép của
dân số tới tài nguyên
môi trường ở đới nóng
Di dân và bùng nổ đô
thị ở đới nóng

- Tác động của bùng nổ dân số
đến tài nguyên môi trường

- Tác động xấu đến môi trường do
đô thị hóa tự phát
- Mối quan hệ giữa phát triển du
55 Kinh tế châu Âu
lịch và môi trường
d.2. Sưu tầm tư liệu có liên quan đến nội dung cần tích hợp liên môn.
11

Sau khi đã xác định được những bài cần tích hợp liên môn để giáo dục
môi trường, chúng ta sẽ sưu tầm các tài liệu phục vụ cho bài dạy. Ở đây có thể là
tài liệu chữ viết hay tài liệu tranh ảnh, video...
Ví dụ: Khi dạy bài 17: Ô nhiễm môi trường ở đới ôn hòa (Địa lý 7)
- Có thể sử dụng các tranh ảnh từ nguồn Internet để làm rõ nguyên nhân

gây ô nhiễm không khí và nước:

10


Một số hình ảnh phản ánh nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường

Một số hình ảnh phản ánh nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường

- Tìm hiểu kiến thức các bộ môn hóa học, sinh học,… để giải thích một số
hiện tượng như mưa axít, thủy triều đỏ…
d.3. Linh hoạt hướng dẫn học sinh tích cực hoạt động có hiệu quả.
* Tích hợp liên môn giáo dục môi trường qua kiểm tra bài cũ:
Ví dụ 1:
Khi học xong Bài 20: Hoạt động kinh tế của con người ở môi trường
hoang mạc (Địa lý 7), giáo viên có thể đặt câu hỏi kiểm tra bài cũ như:
- Nguyên nhân nào làm cho diện tích hoang mạc ngày càng mở rộng?
Theo em nguyên nhân chính là gì?
Ví dụ 2:
Khi học xong Bài 17: Ô nhiễm môi trường ở đới ôn hòa (Địa lý 7), giáo
viên có thể hỏi học sinh như:
- Nguyên nhân của ô nhiễm không khí ở đới ôn hòa?

11


- Giải thích hiện tượng “thủy triều đen” và “thủy triều đỏ”
* Tích hợp liên môn giáo dục môi trường trong quá trình học bài mới:
 Ví dụ 1:
Tiết 19 - Bài 17:

Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG Ở ĐỚI ÔN HÒA
- Nội dung tích hợp: Ô nhiễm nước và không khí
- Vị trí tích hợp: Mục 1 và 2
Bài dạy:
Hoạt động của GV, HS
Nội dung bài học
1. Ô nhiễm không khí
GV sử dụng máy chiếu cho HS quan sát ảnh:
? Quan sát 2 ảnh H17.1 và 17.2, em có suy
nghĩ gì về vấn đề ô nhiễm không khí ở đới ôn
hoà?
(H17.1: Khí thải => 1 trong những nguyên
nhân gây ra mưa axit.
H17.2: Hậu quả của những trận mưa axit – làm
chết cây cối.
=> Môi trường không khí ở đới ôn hoà ô
nhiễm nặng nề)
? Theo các em hiểu thì “mưa axít” là mưa như
thế nào?
(Vận dụng kiến thức môn hóa học giải thích:
“Mưa axít là hiện tượng mưa mà trong nước
mưa có độ pH dưới 5,6, được tạo ra bởi lượng
khí thải SO2 và NOx từ các quá trình phát triển
sản xuất con người tiêu thụ nhiều than đá, dầu
mỏ và các nhiên liệu tự nhiên khác)
- GV yêu cầu HS quan sát các bức ảnh được
trình chiếu trên bảng và đọc đoạn "Sự phát triển
của công nghiệp .... hô hấp cho con người...... " - Nguyên nhân
và "Sự bất cẩn khi sử dụng ...... vô cùng nghiêm + Do khí thải từ các nhà
trọng"

máy công nghiệp và các
? Em hãy nêu những nguyên nhân gây ô phương tiện giao thông.
nhiễm không khí ở đới ôn hoà?
+ Do sự bất cẩn khi sử dụng
12


GV sử dụng máy chiếu cho HS quan sát một số năng lượng nguyên tử dẫn
đạo vidio và ảnh để mở rộng nội dung trên
đến rò rĩ các chất phóng xạ
vào không khí.
- Hậu quả
+ Mưa axit
? Ô nhiễm không khí ở đới ôn hoà dẫn tới  Chết cây cối, động vật.
những hậu quả gì?
 Ăn mòn các công trình
- Vận dụng kiến thức môn Vật lý giải thích: xây dựng.
Hiệu ứng nhà kính là hiện tượng lớp vỏ không  Gây ra các bệnh về đường
khí gần mặt đất bị nóng lên do các khí thải tạo hô hấp của con người....
ra một lớp màn chắn ở trên cao, ngăn cản nhiệt + Hiệu ứng nhà kính làm
mặt trời bức xạ từ mặt đất không thoát được vào Trái Đất nóng lên -> khí hậu
không gian.
toàn cầu thay đổi, băng 2
- Vận dụng kiến thức môn lịch sử mở rộng kiến cực tan chảy, mực nước đại
thức về ô nhiễm phóng xạ: Năm 1986 nhà máy dương dâng cao và còn làm
Chernobyl-Liên Xô cũ bị rò rĩ
thủng tầng ôzôn,
- Vận dụng kiến thức môn hóa học mở rộng kiến + Sương mù đen -> tai nạn
thức: Uranium: U235, Sr90(Stron tium) 27,7 năm, giao thông.
Cs137 32 năm và C14 5568 năm mới phân huỷ + Ô nhiễm phóng xạ hậu

trong môi trường tự nhiên.
quả vô cùng nghiêm trọng.
- GV trình chiếu một số bức ảnh thể hiện hậu
quả của ô nhiễm không khí, HS theo dõi.
- Biện pháp:
? Để giảm các khí thải gây ô nhiễm không khí Kí nghị định thư Ki-ô-tô
ở đới ôn hoà nói riêng và toàn cầu nói chung (cắt giảm lượng khí thải và
thì các quốc gia đã làm gì?
bảo vệ sự trong lành của
? Nghị định thư Ki-ô-tô có vai trò như thế nào không khí)
trong việc bảo vệ môi trường không khí toàn
cầu?
GV nhấn mạnh: Hoa kì là nước có lượng khí
thải độc hại bình quân đầu người cao nhất thế
giới và chiếm 1/4 lượng khí thải độc hại toàn
cầu. Thế nhưng Hoa Kì không phê chuẩn Nghị
định thư Ki-ô-tô. Dư luận cho rằng nghị định
thư Ki-ô-tô một dự án đang đứng trước nguy cơ
bị phá sản vào năm 2012- năm tổng kết tình
hình.
2. Ô nhiễm nước
13


GV sử dụng máy chiếu cho HS quan sát ảnh:
? Quan sát ảnh 17.3 và 17.4 nêu một số nguyên
nhân dẫn đến ô nhiễm nước ở đới ôn hoà.
- HS đọc nhanh đoạn “Việc tập trung phần lớn
các đô thị...ô nhiễm nặng” và “Váng dầu....trên
đất liền”

? Nêu những nguyên nhân gây ô nhiễm môi - Nguyên nhân
trường nước ở đới ôn hoà?
+ Sự tập trung của các
HS trả lời, GV chuẩn xác kiến thức
siêu đô thị ven biển
+ Chất thải của các nhà
máy, sinh hoạt của các đô
thị, lượng phân bón và thuốc
trừ sâu dư thừa trên đồng
ruộng...
+ Váng dầu ở các vùng
ven biển do chất thải của các
nhà máy lọc dầu trên biển,
chất thải rửa tàu, các vụ tai
nạn đường biển...
- Hậu quả
? Quan sát các bức ảnh được trình chiếu kết + Hiện tượng "thuỷ triều
hợp với kiến thức SGK, em hãy cho biết hiện đỏ", "thuỷ triều đen"
tượng gì xãy ra? tác hại của hiện tượng đó đối -> chết ngạt các sinh vật
với sinh vật sống trong nước và ven bờ như sống trong nước
thế nào?
? Theo em "Thuỷ triều đỏ", "Thuỷ triều đen"
là gì?
- Vận dụng kiến thức môn Hóa học và Sinh học
làm rõ 2 thuật ngữ:
+ "Thuỷ triều đỏ": do nước có quá thừa đạm từ
nước thải sinh hoạt, từ phân hoá học và thuốc
trừ sâu cho đồng ruộng trôi xuống sông rạch....
+ "Thuỷ triều đen": váng dầu ở các vùng ven
biển do chất thải của các nhà máy lọc dầu trên

biển, chất thải rửa tàu, các vụ tai nạn đường
biển...
14


? Theo em các vấn đề trên có phải là vấn đề
giêng của đới ôn hòa?
HS trả lời, GV nhấn mạnh: Biên giới môi trường
không định vị trong khuôn khổ quốc gia, đó là
vấn đề của tất cả các nước và cả địa phương
chúng ta.
 Ví dụ 2: Địa lý 7
Tiết 21 - Bài 20
HOẠT ĐỘNG KINH TẾ CỦA CON NGƯỜI Ở HOANG MẠC
Vị trí tích hợp liên môn: Mục 2 - Hoang mạc đang ngày càng mở rộng
Hoạt động của giáo viên và học sinh

Nội dung
2. Hoang mạc đang ngày càng mở
Giáo viên: hướng dẫn học sinh khai thác rộng:
ảnh 20.5, ảnh chụp các khu dân cư ven
Xahara
? Nguyên nhân hoang mạc hóa hiện
nay.
Học sinh: cát lấn, do con người khai
thác rừng quá mức
? Hai nguyên nhân trên, nguyên nhân
nào thường bị hoang mạc hóa trước
nhất
? Diện tích hoang mạc đang mở rộng - Diện tích hoang mạc trên thế giới

như thế nào?
đang ngày càng mở rộng một phần
do cát lấn hoặc do khí hậu toàn cầu
Sử dụng kiến thức môn Toán học để học nhưng chủ yếu là do tác động của
sinh thấy mức độ hoang mạc hóa trên con người.
thế giới quá nhanh:
?- Diện tích của xã Nga Trường hiện
nay là 451 ha, mà trung bình cứ 1 năm
trên thế giới có 10 triệu ha đất trồng bị
hoang mạc hóa. Hỏi diện tích bị hoang
mạc hóa trên thế giới hàng năm bằng
bao nhiêu lần diện tích xã Nga Trường?
15


HS:
10.000.000 ha : 451 ha = 22.172,9 lần
diện tích xã Nga Trường.
GV: phân tích nội dung ảnh 20.6 và
20.3, ảnh 20.6 là một khu rừng chống
cát bay từ Gôbi, ảnh 20.3 là Ảnh cải tạo
hoang mạc ở LiBi
? Qua hai ảnh nêu cách cải tạo hoang
mạc.
Học sinh: đưa nước vào hoang mạc bằng
giếng khoan hay bằng kênh đào và trồng
cây gây rừng chống cát bay cải tạo khí
hậu.

- Biện pháp hạn chế sự phát triển của

hoang mạc:
+ Đưa nước vào hoang mạc bằng
giếng khoan hay bằng kênh đào.
+ Trồng cây gây rừng chống cát bay
cải tạo khí hậu.

* Tích hợp liên môn giáo dục môi trường qua bài kiểm tra, bài tập.
Ví dụ 1:
Sau khi học xong bài 9: Hoạt động sản xuất nông nghiệp ở đới nóng.
Giáo viên giao bài tập 3 (Trang 32 sách giáo khoa): Hãy dựa vào các hình
vẽ để nêu quá trình thoái hóa đất do đốt rừng làm nương rẫy ở đới nóng.
Học sinh: Dựa vào kiến thức môn Vật lý để làm rõ quá trình bóc mòn đất
khi không có sự che chắn của thảm thực vật.
Ví dụ 2:
Sau khi học xong bài 21: Môi trường đới lạnh.
Giáo viên giao bài tập 3 (Trang 70 sách giáo khoa): Giới thực vật và động
vật đới lạnh có gì đặc biệt?
Học sinh: Dựa vào kiến thức môn Sinh học để gải thích thêm về cơ chế
thích nghi với môi trường của thực vật và động vật (Lông dày để giữ ấm, ngủ
đông để giảm tiêu hao năng lượng…)
2.4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm với hoạt động giáo dục, với bản
thân, đồng nghiệp và nhà trường:
a. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm với hoạt động giáo dục:
- Thông qua dạy học lồng ghép các môn học, ý thức bảo vệ môi trường
của học sinh đã nâng lên rõ rệt. Các em say mê hơn trong học tập, chất lượng
16


đại trà cũng như mũi nhọn ngày càng được nâng lên. Các tiết dạy địa lí thêm
phần hấp dẫn, thu hút được sự chú ý của học sinh

- Học sinh đã không xả giác bừa bãi mà để đúng nơi quy định. Đặc biệt là
nhà trường thực hiện tốt phong trào thu gom giấy vụn thực hiện phong trào kế
hoạch nhỏ.
- Các chi đội chăm sóc công trình măng non, trồng và bảo vệ cây xanh
hiệu quả, tạo khuôn viên sân trường xanh - sạch - đẹp.

Học sinh khối 7 tham gia dọn dẹp vệ sinh khu dân cư - Ảnh 2016

b. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm với bản thân, đồng nghiệp và nhà
trường:
- Hoạt động hướng tới bảo vệ môi trường ở nhà trường thực sự đã có
nhiều tiến bộ, mỗi học sinh đã trở thành “một tuyên truyền viên tích cực”. Trong
ngày 26/3/2016, để kỷ niệm ngày thành lập Đoàn Thanh Niên Cộng Sản Hồ Chí
Minh, trường THCS Nga Trường có tổ chức cuộc thi vẽ tranh về chủ đề bảo vệ
môi trường. Em Mai Thị Quỳnh học sinh chi đội 7A đã xuất sắc giành được giải
nhất cuộc thi.

17


Tác phẩm: Vì môi trường quê em - Mai Thị Quỳnh - Chi đội 7A

- Qua giảng dạy tích hợp liên môn và đi sâu nghiên cứu các vấn đề về môi
trường có liên quan đến môn Địa lí ở trường THCS Nga Trường tôi đã rút ra
nhiều kinh nghiệm kinh nghiệm, năng lực chuyên môn được nâng lên rõ rệt:
+ Muốn nâng cao hiệu quả, chất lượng dạy môn Địa lí giáo viên phải
không ngừng đầu tư trí tuệ vào vấn đề cần truyền thụ kiến thức cho học sinh.
+ Giáo viên phải nắm chắc nội dung chương trình, đối tượng giảng dạy,
phương pháp bộ môn phù hợp với vấn đề tích hợp liên môn giáo dục môi
trường. Nắm rõ nguyên tắc tích hợp các vấn đề môi trường có liên quan phải

đảm bảo mục tiêu, đảm bảo khoa học, đảm bảo tính khả thi...
+ Cần phát huy tối đa khả năng vận dụng kiến thức liên môn của học sinh
trong giáo dục bảo vệ môi trường.
Tháng 4 năm 2016, tôi tiến hành một số bài kiểm tra về nhận thức của học
sinh khối 7 về nhận thức bảo vệ môi trường, kết quả ý thức bảo vệ môi trường
được nâng lên rõ rệt so với đầu năm học, cụ thể ở như sau:
Sĩ số

Giỏi

Khá

Trung bình

Yếu - Kém
18


60

SL
12

%
20,0

SL
21

%

35,0

SL
25

%
41,7

SL
2

%
3,3

3. Kết luận và kiến nghị:
a. Kết luận:
- Qua những kết quả đã đạt được, tôi nhận thấy rằng việc đưa nội dung
giáo dục và bảo vệ môi trường vào chương trình địa lý và các môn học ở bậc
THCS là một vấn đề hết sức cần thiết.
- Học sinh có thể nhận thức được ý nghĩa, tầm quan trọng của các vấn đề
môi trường như một nguồn lực để sinh sống, lao động và phát triển của mỗi cá
nhân, cộng đồng, quốc gia và quốc tế. Từ đó có thái độ, cách ứng xử đúng đắn
trước các vấn đề về môi trường, xây dựng quan niệm đúng về ý thức trách
nhiệm, về giá trị nhân cách để dần hình thành các kĩ năng phát triển sống.
b. Kiến nghị:
- Nhà trường cần tạo điều kiện để tổ chức nhiều hoạt động ngoại khóa, có
thể cho học sinh tham quan thực tế, vì khi học sinh thấy được tận mắt thực trạng
của môi trường hiện nay thì tính giáo dục mang lại hiệu quả cao hơn.
- Nhà trường cần đầu tư nhiều hơn phương tiện dạy học hiện đại phục vụ
cho công tác giảng dạy Địa lý.

Sáng kiến kinh nghiệm này đã được bản thân tôi - một giáo viên giảng
dạy Địa lý THCS - với nội dung không mới, nhưng chưa được chú ý áp dụng.
Những kết quả trên đây là quá trình đúc rút kinh nghiệm của bản thân mong góp
phần nào nhỏ bé của mình vào quá trình đổi mới nội dung và phương pháp dạy
học nói chung và dạy học môn Địa lý nói riêng ở nhà trường phổ thông. Kính
mong các đồng nghiệp, các cấp quản lí giáo dục tham khảo, góp ý.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
XÁC NHẬN
CỦA THỦ TRƯỞNG ĐƠN VỊ

Nga Sơn, ngày 05 tháng 4 năm 2016.
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của
………………………………………………………………
mình viết, không sao chép nội dung
………………………………………………………………
của người khác.
………………………………………………………………

19


………………………………………………………………

(Ký và ghi rõ họ tên)

………………………………………………………………
………………………………………………………………
………………………………………………………………
………………………………………………………………

Lê Công Hợp

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Sách giáo khoa, sách giáo viên Địa lý 7.
2. Thông tin trên mạng Internet.
20


3. Sách giáo khoa môn toán, vật lý, hóa học, sinh học…
4. Tài liệu về luật bảo vệ môi trường GDCD lớp 7.
5. Lý luận dạy học Địa lý. Tác giả Nguyễn Dược- Nguyễn Đức Vũ.
6. Tài liệu chuẩn kiến thức - kỹ năng Địa lý - NXB Giáo dục

PHỤ LỤC
PHIẾU THĂM DÒ MỨC ĐỘ NHẬN THỨC CỦA HỌC SINH
ĐỐI VỚI VẤN ĐỀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG

21


Họ và tên: ……………………………………….. ; Học sinh lớp 7….
Trường THCS Nga Trường, Nga Sơn, Thanh Hóa
Em hãy trả lời các câu hỏi sau bằng cách đánh dấu X vào ô em cho là đúng
Câu 1: Bạn đã bao giờ bỏ rác không đúng nơi quy định chưa?
Thường xuyên
Thỉnh thoảng
Hiếm khi
Chưa bao giờ
Câu 2: Bạn có nghĩ đồ hộp, bao bì nilon, vỏ chai nhựa là một trong những
nguyên nhân chính gây ô nhiễm môi trường?

Chưa bao giờ nghĩ đến việc đó
Không
Có nhưng vẫn mặc kệ
Có và cố gắng giảm thiểu sử dụng
Câu 3: Để góp phần bảo vệ môi trường, bạn có sẵn sàng sử dụng sản phẩm
tái chế (Ví dụ: giày, dép tái chế, giấy tái chế,...) rẻ tiền, không được đẹp mắt?
Sẵn sàng
Tùy loại vật dụng
Không
Câu 4: Gia đình bạn có hay phân loại rác và để dành chai, lọ để bán ve chai?
Có
Thỉnh thoảng
Không
Câu 5: Bạn làm gì với những cục pin đã qua sử dụng?
Bỏ thùng rác
Vứt ở đâu không nhớ
Để riêng và mang đổi quà
Câu 6: Để góp phần bảo vệ môi trường, gia đình bạn có

22