Phương pháp giảng dạy các bài thực hành trong môn Sinh học 7 ở trường THCS Nga Lĩnh

Trịnh Văn Diệu

Trường THCS

MỤC LỤC
TT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18

Nội dung
Mục lục
Phần 1: Mở đầu
1. Lí do chọn đề tài
2. Mục đích nghiên cứu
3. Đối tượng nghiên cứu

4. Phương pháp nghiên cứu
Phần 2: Nội dung của sáng kiến kinh nghiệm
1. Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm
2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm
3. Các giải pháp đã sử dụng để giải quyết vấn đề
3.1. Vấn đề đặt ra
3.2. Giải pháp nghiên cứu vấn đề
3.3. Quá trình thực hiện sáng kiến kinh nghiệm
4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm
Phần 3: Kết luận, kiến nghị
1. Kết luận
2. Kiến nghị
Tài liệu tham khảo

Trang
1
2
2
3
3
3
4
4
5
6
6
6
7
15
17

17
17
18

Phần 1: Mở đầu
1. Lí do chọn đề tài:
Trong những thập niên gần đây, xã hội đã có nhiều chuyển biến theo hướng
văn minh hiện đại để đáp ứng với trình độ phát triển ngày càng cao, đặc biệt trong
lĩnh vực công nghệ sinh học. Do đó đòi hỏi con người phải có kiến thức về khoa
học trong đó có bộ môn sinh học. Lĩnh vực công nghệ sinh học ngày càng được
phát triển mạnh mẽ và ứng dụng sâu rộng trên phạm vi toàn cầu. Để có thể tiến kịp
với sự phát triển trong lĩnh vực sinh học công nghệ của các nước trên thế giới thì
ngay ở những khâu mở đầu chúng ta phải tạo được nền tảng và trang bị một cách
Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 1


Trịnh Văn Diệu

Trường THCS

vững chắc, biết sử dụng kiến thức áp dụng đạt hiệu quả cao, muốn áp dụng có hiệu
quả thì phải có sự luyện tập, thực hành nhiều, thường xuyên.
Như chúng ta đã biết, môn Sinh học nói chung và môn Sinh học 7 nói riêng là
môn khoa học thực nghiệm, lấy quan sát và thí nghiệm làm phương pháp nghiên
cứu chủ yếu. Vì vậy, trong giảng dạy môn Sinh học thì tiết thực hành: Quan sát thí
nghiệm có ý nghĩa to lớn. Việc thực hành góp phần củng cố, phát triển các khái
niệm động vật học. Khi học sinh được tự mình làm các thí nghiệm và quan sát động
vật, các em sẽ tăng cường chú ý, hứng thú với những kết quả thực hành được, giúp

các em có những biểu tượng cụ thể về cấu tạo, chức năng và hoạt động sống của
động vật, các khái niệm động vật sẽ được “phát triển”, “kiểm tra” và “củng cố”,
giúp các em ghi nhớ kiến thức một cách tích cực, vững chắc.
Mặc khác, việc thực hành còn giúp giáo viên và học sinh:
+ Rèn luyện kỹ năng, kỹ xảo bộ môn, bao gồm các kỹ năng như sử dụng
kính lúp, kính hiển vi, bộ đồ mổ,…Theo dõi và ghi chép các hiện tượng sinh học và
động vật sẽ tạo điều kiện cho học sinh tập sự nghiên cứu và khả năng vận dụng
kiến thức vào thực tế đời sống và chăn nuôi. Điều đó có tác dụng trong việc giáo
dục kỹ thuật tổng hợp cho học sinh.
+ Bồi dưỡng năng lực tư duy, rèn luyện trí thông minh, sáng tạo: khi thực
hành học sinh phải tự quan sát, ghi chép, phán đoán và tự rút ra kết luận cần thiết,
“lý thuyết khoa học” sẽ được chứng minh hoặc được rút ra từ thực tế sinh động do
các em tự làm.
+ Gây hứng thú học tập phần động vật học, lòng ham muốn nghiên cứu khoa
học và các phẩm chất đạo đức khác.
Ngoài ra, trong thực hành, học sinh đứng ở vị trí nhà nghiên cứu. Qua đó,
cùng với tri thức, các em còn lĩnh hội được cả phương pháp nghiên cứu khoa học
bộ môn. Đồng thời, để đi đến kết quả đúng đòi hỏi học sinh phải có tính kiên nhẫn,
tự lực, tính chính xác và đôi khi cả óc sáng tạo. Kết quả là các em có sự say mê học
tập và các năng khiếu cá nhân được phát triển. Đối với trường THCS, môn Sinh
học giúp học sinh tìm hiểu, khám phá thế giới động vật đa dạng, phong phú. Cho
nên thực hành giữ vai trò cực kỳ quan trọng, buộc giáo viên phải nghiên cứu để
giảng dạy đạt hiệu quả tốt, đó là vấn đề về Phương pháp giảng dạy các bài thực
hành trong môn Sinh học 7 là rất cần thiết đối với bản thân mỗi người giáo viên.
Đó là lí do tôi chọn SKKN “Phương pháp giảng dạy các bài thực hành trong môn
Sinh học 7 ở trường THCS Nga Lĩnh, huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh Hoá”.
2. Mục đích nghiên cứu: Nghiên cứu một số phương pháp giảng dạy loại bài thực
hành trong môn Sinh học ở lớp 7 từ tuần 1 đến tuần 20.
3. Đối tượng nghiên cứu: Học sinh lớp 7A, 7B trường THCS Nga Lĩnh.
4. Phương pháp nghiên cứu:

Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 2


Trịnh Văn Diệu

Trường THCS

a. Đọc tài liệu:
- Sách tham khảo:
+ Động vật không xương sống, động vật có xương sống.
+ Phương pháp mổ động vật.
- Sách giáo viên sinh 7.
- Sách giáo khoa sinh 7.
b. Điều tra, đàm thoại qua đó biết chính xác kỹ năng thực hành, hứng thú học tập
của học sinh, từ đó có cơ sở thực tiễn nhằm giúp cho đề tài đưa ra phương pháp
giảng dạy loại bài thực hành phù hợp với thực tiễn học tập của học sinh ở trường.
c. Dự giờ đồng nghiệp rút ra kinh nghiệm và học hỏi từ đồng nghiệp về vấn đề
mà đề tài đã đưa ra.
d. Kiểm tra, đối chiếu:
- Kiểm tra:
+ Giáo viên áp dụng sáng kiến kinh nghiệm mới trên lớp
+ Cho học sinh làm kiểm tra
- Quan sát:
+ Cách tiến hành của học sinh
+ Quan sát khả năng vận dung kiến thức đã học ở bài thực hành vào việc lĩnh
hội tri thức mới.
- Phân tích tổng hợp: Sau khi đọc tài liệu và phân tích đối tượng học sinh đã
tìm hiểu để vận dụng các phương pháp phù hợp, có hiệu quả. Tổng hợp kết quả thu

thập được trong thực tế, qua đó thấy được hiệu quả khả thi của SKKN.

Phần 2: Nội dung sáng kiến kinh nghiệm
1. Cơ sở lí luận sáng kiến kinh nghiệm:
Nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII của Đảng khẳng định “Phải đổi mới
phương pháp dạy học, khắc phục lối truyền đạt kiến thức một chiều, rèn luyện nếp
tư duy sáng tạo của người học”. Việc đổi mới phương pháp dạy học hiện nay chính
là việc dạy tốt và học tốt theo hướng lấy người học làm trung tâm của quá trình dạy
học. Muốn vậy, giáo viên cần phải nắm vững và vận dụng các phương pháp dạy
học tích cực trong từng tiết dạy của mình.

Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 3


Trịnh Văn Diệu

Trường THCS

Phương pháp thực hành là một trong những phương pháp dạy học khám phá
có hướng dẫn, có tác dụng rèn luyện tập dượt cho học sinh làm quen dần với
phương pháp nghiên cứu của khoa học thực nghiệm, đồng thời trau dồi cho các em
cả phương pháp nhận thức tích cực, chuẩn bị cho các em thực sự trở thành những
con người làm chủ xã hội, người lao động “có văn hóa”. Sau này, dễ có khả năng
thích ứng cao trong hoàn cảnh khoa học kỹ thuật tiến bộ phát triển với nhịp độ cao
và thường xuyên đổi mới. Phương pháp thực hành cũng giúp các em tích cực chiếm
lĩnh kiến thức mà không phải do thầy cô truyền đạt, không phải tiếp thu một cách
thụ động. Ngoài ra, còn giáo dục các em có tính kiên trì, bền bỉ, trung thực… trong
học tập.

Trong môn Sinh học 7, kiến thức rất đa dạng, phong phú, nếu học sinh không
thực hành sẽ ảnh hưởng đến việc tiếp thu tri thức, tính sáng tạo của học sinh. Đặc
biệt là trong giảng dạy theo phương pháp mới, học sinh giữ vai trò chủ động trong
tiếp thu tri thức, còn giáo viên giữ vai trò hướng dẫn, gợi ý giúp học sinh tìm tri
thức. Việc thực hành vừa phù hợp với phương pháp mới, vừa phù hợp với đặc thù
bộ môn, giúp học sinh:
+ Có được kỹ năng, kỹ xảo: quan sát, mổ, nhận xét, vẽ hình. Khi mổ nhiều
động vật học sinh có được thao tác mổ nhanh, đẹp, chính xác, sử dụng đồ mổ một
cách thành thạo, qua mẫu mổ học sinh quan sát được các cơ quan, hệ cơ quan,
thông qua sự khác biệt về cấu tạo, học sinh thấy được sự tiến hóa, nguồn gốc của
động vật giúp các em có kỹ năng phân tích tổng hợp…
+ Khắc sâu kiến thức đã học: khi tự tay mình tiến hành thực hành thì bản thân
các em sẽ dễ hiểu và nhớ kiến thức lâu hơn.
+ Có được hứng thú học tập động vật học, thích tìm hiểu. Trong quá trình
thực hành chính mắt các em thấy được những điều mới lạ về giới động vật, làm
“trỗi dậy” tính tò mò, tìm hiểu, khám phá về động vật để chủ động tiếp thu tri thức
và trở thành nhà nghiên cứu nên có được sự hứng thú học tập.
+ Có năng lực tư duy, trí thông minh, sáng tạo: khi làm thực hành học sinh tự
mình quan sát, ghi chép, phán đoán kết quả và tự mình rút ra kết luận buộc các em
phải tư duy, suy nghĩ, từ đó phát triển thông minh, óc sáng tạo.
Chính vì vậy, giáo viên phải tổ chức cho học sinh thực hành để các em tự
mình khám phá, tìm hiểu về giới động vật nhằm phát triển kỹ năng, kỹ xảo và tạo
ra những con người năng động, sáng tạo.
2. Thực trạng vấn đề trước khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm:
2.1. Tình hình học sinh:
- Đa số học sinh rất thích tiến hành thực hành, khi tự tay mình tiến hành mổ
động vật các em có được kỹ năng: mổ chính xác, thực hiện thao tác nhanh, trình
bày mẫu mổ đẹp - khoa học, có niềm tin khoa học, nêu được cấu tạo cơ thể động
vật vững chắc.
Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 4


Trịnh Văn Diệu

Trường THCS

- Bên cạnh đó vẫn còn một số học sinh có tính rụt rè, nhút nhát không chịu
tham gia tiến hành thực hành mà chỉ quan sát nên tiếp thu tri thức của các em chưa
được vững chắc, không có kỹ năng mổ, không biết cách trình bày mẫu mổ, thực
hiện thao tác mổ còn lúng túng khi giáo viên yêu cầu mổ dẫn đến: mổ chưa đạt,
thao tác chậm, xác định các hệ cơ quan trên mẫu chưa chính xác, vẽ hình và ghi
chú thích hình vẽ chưa rõ ràng…
2.2. Tình hình giáo viên:
- Nắm vững phương pháp giảng dạy loại bài thực hành.
- Có kỹ năng, kỹ xảo mổ động vật.
- Dự giờ đồng nghiệp về phương pháp giảng dạy loại bài thực hành còn hạn
chế nên chưa có nhiều kinh nghiệm cũng như chưa nắm bắt được nhiều phương
pháp giảng dạy của đồng nghiệp về loại bài thực hành.
2.3. Thực trạng trường lớp, đồ dùng dạy học
- Ban giám hiệu phân công đúng chuyên môn, luôn tạo điều kiện thuận lợi cho
giáo viên hoàn thành tốt nhiệm vụ.
- Những dụng cụ phục vụ tiết thực hành như: khay mổ, đồ mổ, kính lúp,…rất
nhiều đủ để cho học sinh tiến hành thực hành.
- Tuy nhiên, do trường chưa có phòng thực hành nên việc dạy thực hành còn
gặp nhiều khó khăn, tiết thực hành phải thực hiện trên lớp đôi khi ảnh hưởng đến
những lớp bên cạnh, việc di chuyển dụng cụ thực hành cũng mất nhiều thời gian.
2.4. Hoàn cảnh gia đình và sự quan tâm của phụ huynh học sinh
- Phụ huynh chưa tạo điều kiện quan tâm giúp đỡ học sinh đúng mực.

- Phong trào tự học chưa cao.
* Những khó khăn trên đã ảnh hưởng đến chất lượng, làm hạn chế khả năng tiếp
thu tri thức của học sinh do đó muốn nâng cao chất lượng bộ môn giáo viên cần
phải tìm giải pháp mới để đưa chất lượng lên cao hơn, tạo được sự hứng thú ở học
sinh.
3. Các giải pháp đã sử dụng giải quyết vấn đề:
3.1. Vấn đề đặt ra:
- Với nội dung chương trình SGK Sinh học 7 (phần Động vật học 7) gồm rất
nhiều bài thực hành. Các bài thực hành này giữ vai trò rất quan trọng trong dạy và
học môn Sinh học 7. Tuy nhiên, việc giảng dạy các loại bài thực hành có đạt hiệu
quả cao hay không còn tùy thuộc vào nhiều yếu tố, quan trọng là giáo viên phải vận
dụng phương pháp nào, giải pháp nào để giúp học sinh học tốt. Trong quá trình
công tác, bản thân tôi luôn cố gắng tìm hiểu, nghiên cứu nhiều hướng khác nhau,
vận dụng nhiều phương pháp và giải pháp khác nhau nhưng do phạm vi đề tài được

Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 5


Trịnh Văn Diệu

Trường THCS

giới hạn nên tôi chỉ trích dẫn ra đây một số kinh nghiệm mà bản thân tôi thấy có
hiệu quả.
3.2. Giải pháp nghiên cứu vấn đề:
a. Tình hình học sinh:
- Giao nhiệm vụ cụ thể cho học sinh để tất cả các em phải tham gia tiến hành
thực hành để củng cố và tìm tri thức mới.

- Rèn kỹ năng mổ cho học sinh để các em tiến hành mổ nhanh và đẹp.
- Hướng dẫn cách ghi chú, cách trình bày mẫu mổ.
- Quan sát cách tiến hành của từng nhóm để hướng dẫn cách quan sát, vẽ hình.
- Các thao tác khó giáo viên phải đến tận các nhóm để giúp học sinh.
b. Tình hình giáo viên:
- Tích cực dự giờ đồng nghiệp, tham khảo tài liệu chuyên môn.
- Cập nhật thông tin môn Sinh học, quan sát cách mổ động vật.
- Tiến hành mổ động vật trước, phải xác định được những thao tác, những yêu
cầu mà học sinh khó thực hiện được.
- Cần phân phối thời gian phù hợp.
c. Thực trạng trường lớp, đồ dùng dạy học:
- Giáo viên tự trang bị đồ dùng dạy học.
- Sử dụng phòng học cho học sinh tiến hành thực hành, có sự linh động trong sử
dụng đồ dùng dạy học.
- Bảo quản đồ dùng dạy học, yêu cầu học sinh phải bảo quản tốt (giao nhiệm vụ
cho các nhóm trưởng).
d. Nhận thức học tập của học sinh
- Tạo sự hứng thú, say mê học tập cho học sinh, tạo được niềm tin khoa học cho
học sinh khi các em tiến hành thực hành.
- Giao nhiệm vụ cụ thể cho từng học sinh.
e. Sự quan tâm của phụ huynh học sinh
- Đề nghị phụ huynh quan tâm đến con mình.
- Giải thích rõ cho phụ huynh biết vai trò của môn học để phụ huynh thay đổi
cách suy nghĩ.
3.3. Quá trình thực hiện sáng kiến kinh nghiệm:
- Để nâng cao chất lượng dạy học thì thầy và trò phải làm như thế nào? Đây là
vấn đề quan trọng cần giải quyết.
- Thật vậy, muốn dạy tốt để nâng cao chất lượng trong học tập của học sinh,
giáo viên phải chuẩn bị đầy đủ cho một tiết lên lớp, bên cạnh đó cần phải để cho
học sinh thực hành để các em khắc sâu kiến thức và phát huy tính sáng tạo. Vì vậy

tôi đưa ra một số nhiệm vụ sau:
+ Học sinh phải nắm được kiến thức cơ bản toàn diện có hệ thống về giới động
vật ở các phương diện: hình dạng, cấu tạo, phân loại, nguồn gốc, sự đa dạng, ý
nghĩa thực tiễn.
Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 6


Trịnh Văn Diệu

Trường THCS

+ Biết được vị trí, vai trò của giới động vật đối với con người và tự nhiên để từ
đó các em biết bảo vệ động vật có ích.
+ Có được kỹ năng: quan sát, giải phẩu, giải thích, nhận biết, phân biệt, phân
tích, nhận xét.
- Để hoàn thành nhiệm vụ trên thì giáo viên phải phối hợp các phương pháp
giảng dạy kết hợp với phương tiện trực quan, còn học sinh phải có trí nhớ, tư duy
trừu tượng, tính tự giác học tập và tự tay mình tiến hành thực hành để khắc sâu kiến
thức và phát huy tính sáng tạo. Với SKKN: “Phương pháp giảng dạy các bài thực
hành trong môn Sinh học 7 ở trường THCS Nga Lĩnh, huyện Nga Sơn, tỉnh Thanh
Hoá”, tôi đã đi sâu nghiên cứu một số bài cụ thể để thực hiện sáng kiến kinh
nghiệm.
Bài 16: MỔ VÀ QUAN SÁT GIUN ĐẤT
(Dạng bài: Thực hành củng cố)
I. Mục tiêu
1. Kiến thức:
- Thấy được cấu tạo ngoài của giun đất như sự phân đốt của cơ thể. Vòng tơ
xung quanh ở mỗi đốt, đai sinh dục, lỗ miệng, sinh dục đực và cái, hậu môn.

- Nắm được cấu tạo trong của giun đất trên mẫu mổ.
2. Kỹ năng: Quan sát, mổ, sử dụng thành thạo dụng cụ mổ, vẽ hình chính xác,
vận dụng, biết cách trình bày mẫu mổ, thảo luận nhóm.
3. Thái độ: Giáo dục tính cẩn thận, kiên trì, có tinh thần hợp tác trong thí nghiệm
thực hành.
II. Chuẩn bị
1. Giáo viên: Bộ đồ mổ, chậu thủy tinh, lúp tay, khay mổ, tranh giun đất, cồn
Tranh câm hình 16.1, 16.2 SGK/ 56, 57, tranh cấu tạo ngoài và trong của giun đất.
2. Học sinh: - Chuẩn bị mỗi nhóm “1 con giun đất to” để thực hành.
- Xem trước nội dung bài thực hành.
III. Tiến trình bài dạy
A. Ổn định tổ chức
B. Kiểm tra bài cũ.
- Giáo viên chia nhóm (6-8 em).
- Giáo viên kiểm tra sự chuẩn bị của học sinh.
- Giáo viên giới thiệu về dụng cụ thực hành được sử dụng đã mổ giun đất: kéo,
phanh, đinh ghim, dao.
C. Giảng bài mới
a. Giới thiệu bài.
b. Hướng dẫn tìm hiểu bài.
* Hoạt động 1: Tìm hiểu về mục tiêu của bài thực hành.
- Mục tiêu: học sinh biết được mục tiêu của bài thực hành.
I. Yêu cầu:
Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 7


Trịnh Văn Diệu

Trường THCS

- Giáo viên nêu yêu cầu của bài thực hành.
- Biết cách mổ giun đất.
- Quan sát, xác định đúng cấu tạo của giun đất trên mẫu vật thật.
- Có kỹ năng mổ, quan sát, nhận biết, vẽ hình cấu tạo cơ thể giun đất.
* Hoạt động 2: Tổ chức thực hành.
- Mục tiêu: học sinh biết được cách tiến hành và tự mình tiến hành mổ, quan
sát được các cơ quan của giun đất.
II. Tổ chức thực hành
1. Cách tiến hành
a. Tìm hiểu về cấu tạo ngoài:
- Giáo viên hướng dẫn học sinh xử lý mẫu: Gây mê bằng ête hay cồn loãng
hoặc cho giun đất vào nước trong thời gian dài.
- Xác định vòng tơ, mặt lưng, mặt bụng.
- Cho giun đất lên tờ giấy. kéo lê giun theo chiều ngược xem có tiếng động
gì? Giải thích vì sao có tiếng động?
- Đặt giun lên khay mổ xác định mặt lưng, mặt bụng (dựa vào màu sắc, lỗ
sinh dục), hoàn thành hình vẽ 16.1/ SGK (thay số bằng chữ).

1

2
3
4

b. Tìm hiểu cấu tạo trong:
* Cách mổ giun đất
- Hãy làm theo 4 bước như hình 16.2/SGK

Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 8


Trịnh Văn Diệu

Trường THCS

 Bước 1: Đặt giun nằm sấp giữa khay mổ. Cố định đầu và đuôi bằng 2 đinh
ghim.

 Bước 2: Dùng kẹp kéo da, dùng kéo cắt 1 đường dọc chính giữa lưng về phía
đuôi.

 Bước 3: Đổ nước ngập cơ thể giun. Dùng kẹp phanh thành cơ thể, dùng dao
tách ruột khỏi thành cơ thể.

Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 9


Trịnh Văn Diệu

Trường THCS

 Bước 4: Phanh thành cơ thể đến đâu, cắm ghim tới đó. Dùng kéo cắt dọc cơ
thể tiếp tục như vậy về phía đầu.
* Lưu ý: Khi mổ giun phải mổ ở mặt lưng, trong khi mổ phải nâng mũi kéo lên để

tránh làm tổn thương các nội quan.
- Xác định vị trí, tên các hệ cơ quan
- Dựa vào hình 16.3A,16.3B/SGK xác định hệ tiêu hóa và hệ sinh dục trên
mẫu mổ.
- Gạt ống tiêu hóa sang một bên quan sát hệ thần kinh.
Dựa vào kiến thức đã học hoàn thành phần chú thích ở hình 16.3B và 16.3C/SGK
1
88
(thay số bằng chữ).
2
3

9

4
5

10

6

1
10

7

- Vẽ hình mẫu mổ.
* Hướng dẫn viết thu hoạch:
- Mô tả hình dạng ngoài, nêu cấu tạo các hệ cơ quan của giun đất.
- Hoàn thành chú thích hình 16.3B và 16.3C/SGK.

- Vẽ hình mẫu mổ.
2. Tiến hành thực hành:
- Học sinh:
+ Tiến hành xử lý mẫu, quan sát cấu tạo ngoài.
+ Mổ giun, quan sát cấu tạo trong của giun đất.
+ Vẽ hình mẫu mổ
Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 10


Trịnh Văn Diệu

Trường THCS

- Giáo viên:
+ Mô tả hình dạng ngoài và cấu tạo trong của cơ thể giun
+ Hoàn thành chú thích trong hình vẽ
+ Vẽ hình mẫu mổ
* Hoạt động 3: Nhận xét tiết thực hành
- Mục tiêu: Học sinh tự mình đánh giá được kết quả của việc thực hành để
củng cố cầu tạo của giun đất.
+ Giáo viên yêu cầu học sinh trình bày kết quả của bài thu hoạch.
+ Học sinh trình bày kết quả của bài thu hoạch: đại diện nhóm báo cáo kết
quả, nhóm khác nhận xét, bổ sung rút ra kết luận. Giáo viên tổng kết.
+ Giáo viên nhận xét:
 Sự chuẩn bị
 Quá trình tiến hành thực hành
 Nội dung bài thu hoạch
 Tinh thần thái độ

D. Củng cố và luyện tập
- Giáo viên yêu cầu học sinh nhắc lại cấu tạo của giun đất, các bước mổ giun.
- Thu dọn vệ sinh.
E. Hướng dẫn học sinh tự học ở nhà
- Về nhà tiếp tục hoàn thành bài thu hoạch
- Xem bài “ Một số giun đốt khác và đặc điểm chung của ngành giun đốt”
- Hoàn thành bảng 1, bảng 2 vở bài tập.
Giáo viên rút kinh nghiệm để tiết dạy sau tốt hơn: Khi chính tay mổ và tận
mắt nhìn thấy được cấu tạo của giun đất trên mẫu thật làm cho các em củng cố và
khắc sâu kiến thức đã học về cấu tạo giun đất, có các kỹ năng: quan sát, nhận biết,
giải phẫu động vật, vẽ hình chính xác, khi mổ các em được đặt vào vị trí nhà
nghiên cứu, nhà khoa học nhỏ, nên các em rất hứng thú, say mê tìm hiểu. Khi tiến
hành thực hành các em đã vận dụng kiến thức đã học vào bài thu hoạch nên kết quả
bài thu hoạch chính xác, rõ ràng.
Bài 32: THỰC HÀNH: MỔ CÁ
(Dạng bài: Thực hành khảo sát)
- Đây là bài thực hành mới, do đó giáo viên phải hướng dẫn tỉ tỉ, cụ thể về các
bước tiến hành, khâu chuẩn bị là rất quan trọng, nó quyết định sự thành công của
giờ thực hành nên giáo viên phải chuẩn bị chu đáo.
I. Mục tiêu
1. Kiến thức:
- HS xác định được vị trí, bộ phận trên cơ thể của cá.
- Nêu vai trò của cơ quan ở cá.
2. Kỹ năng:
- Quan sát, mổ động vật không xương sống.
Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 11

Trịnh Văn Diệu

Trường THCS

3. Thái độ:
- Giáo dục tính nghiêm túc, cẩn thận.
II. Chuẩn bị
Giáo viên: Mô hình (tranh) cá chép, bộ đồ mổ.
Học sinh: - xem bài “Thực hành mổ cá”.
- Chuẩn bị 1 con cá chép.
III. Tiến trình dạy học
A. Ổn định tổ chức.
B. Kiểm tra bài cũ:
- Giáo viên chia nhóm (6-8 em).
- Giáo viên kiểm tra sự chuẩn bị của học sinh.
- Giáo viên giới thiệu về dụng cụ thực hành được sử dụng: bộ đồ mổ, chậu, khay
mổ, mẫu mổ.
C. Giảng bài mới:
a. Giới thiệu bài
b. Hướng dẫn tìm hiểu bài
* Hoạt động 1: Tìm hiểu yêu cầu của bài thực hành
- Mục tiêu: học sinh nắm được yêu cầu của bài thực hành.
I. Yêu cầu:
- Giáo viên nêu yêu cầu của bài thực hành:
+ Nhận dạng được một số nội quan của cá trên mẫu mổ và quan sát bộ xương
cá.
+ Rèn luyện kỹ năng mổ động vật có xương sống.
* Hoạt động 2: Tổ chức thực hành
- Mục tiêu: Học sinh biết cách mổ và xác định được các bộ phận của cá, vẽ hình
chính xác, trình bày mẫu mổ đẹp, khoa học.

II. Tổ chức thực hành:
1. Các tiến hành:
a. Cách mổ: (mổ theo hình bên)

- Cắt một vết trước hậu môn và bắt đầu từ a dọc bụng cá cho đến b. Khi mổ phải
nâng mũi kéo tránh cắt vào các nội quan vùng bụng và tim nằm ở vùng vây ngực.
- Cắt tiếp theo đường b đến c vòng theo nắp mang (sử dụng kéo mũi cong).
Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 12


Trịnh Văn Diệu

Trường THCS

- Cắt theo đường edc qua các xương sườn, dưới cột sống và lật bỏ (sử dụng mũi
kéo cong cắt khoảng 2/3 chiều ngang cơ thể cá).
- Cắt xương nắp mang theo đường cb’ để lộ nội quan (sử dụng kéo mũi nhọn)
b. Quan sát cấu tạo trong trên mẫu mổ

- Dựa vào tranh vẽ hình 32.3/SGK, xác định các hệ cơ quan của cá trên mẫu mổ.
(Gỡ mẫu mổ theo hướng dẫn của giáo viên mới quan sát được cấu tạo trong).
+ Xác định vị trí, tên các bộ phận (nằm ở vị trí nào của cơ thể: phần nào, cạnh cơ
quan nào của cơ thể theo phiếu học tập)
+ Tìm chức năng của các hệ cơ quan đó.
- Vẽ hình mẫu mổ
c. Quan sát xương cá và bộ não
- Giáo viên yêu cầu học sinh quan sát hình SGK để xác dịnh các bộ phận của cơ
thể các trên tranh câm do giáo viên chuẩn bị bằng cách thay số bằng chữ vào tranh

câm.

- Giáo viên giới thiệu về cấu tạo bộ não cá cho học sinh biết.
* Hướng dẫn thu hoạch

Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 13


Trịnh Văn Diệu

Trường THCS

- Dựa vào hình SGK, xác định cấu tạo các hệ cơ quan trên mẫu vật thật, nêu cấu
tạo trong của các chép theo phiếu học tập sau:
- Dựa vào hình vẽ SGK hoàn thành tranh câm về cấu tạo bộ xương.
- Vẽ hình mẫu mổ cá.
2. Tiến hành thực hành:
- Học sinh:
+ Tiến hành mổ cá, quan sát cấu tạo trong để xác định các hệ cơ quan.
+ Dựa vào hình vẽ xương cá xác định các bộ phận của xương cá để hoàn thành
tranh câm.
Tên cơ quan
Nhận xét vị trí và vai trò
- Mang (hệ hô hấp)
- Tim (hệ tuần hoàn)
- Hệ tiêu hoá (thực quản, dạ
dày, ruột, gan)
- Bóng hơi

- Thận (hệ bài tiết)
- Tuyến sinh dục (hệ sinh
sản)
- Não (hệ thần kinh)
+ Vẽ hình mẫu mổ.
- Giáo viên:
+ Quan sát cách tiến hành của học sinh, hướng dẫn, giúp đỡ những thao tác khó.
+ Uốn nắn những sai sót của học sinh về cách mổ và xác định các hệ cơ quan.
+ Dựa vào hình vẽ SGK: xác định cấu tạo các hệ cơ quan của cá trên mẫu mổ,
hoàn thành phiếu học tập.
+ Hoàn thành tranh câm về cấu tạo bộ xương.
+ Vẽ hình mẫu mổ.
* Hoạt động 3: Đánh giá, nhận xét tiết thực hành
- Mục tiêu: Học sinh tự mình đánh giá được kết quả thực hành để biết cấu tạo
trong của cá nhằm tiếp thu tri thức bài mới dễ dàng.
- Giáo viên yêu cầu học sinh báo cáo kết quả thực hành.
- Học sinh báo cáo kết quả thực hành: Đại diện nhóm báo cáo kết quả, nhóm khác
nhận xét, bổ sung rút ra kết luận. Giáo viên tổng kết.
+ Giáo viên nhận xét:
 Sự chuẩn bị
Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 14


Trịnh Văn Diệu

Trường THCS

 Quá trình tiến hành thực hành

 Nội dung bài thu hoạch
 Tinh thần thái độ
D. Củng cố và luyện tập:
- Giáo viên yêu cầu học sinh nhắc lại cấu tạo trong của cá.
- Nhận xét các nhóm trong giờ thực hành.
- Dọn vệ sinh.
- Vẽ hình cấu tạo trong của cá vào vở bài học.
E. Hướng dẫn học sinh tự ở nhà:
- Xem bài “Cấu tạo trong của cá chép”.
- Hoàn thành bài tập “Hệ hô hấp và tuần hoàn”.
Giáo viên rút kinh nghiệm tiết thực hành:
- Tất cả học sinh đều biết cách mổ động vật có xương sống, đặc biệt là mổ cá.
- Có kỹ năng: giải phẩu động vật, quan sát, vẽ hình, nhận biết. Trong quá trình
mổ các em sẽ gặp một số khó khăn buộc các em phải tìm hướng khắc phục từ đó
làm trổi dậy sự hứng thú và tính sáng tạo.
- Học sinh vận dụng được kiến thức ở bài thực hành vào bài mới một cách hiệu
quả.
4- Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm:
- Bài thực hành củng cố có tác dụng giúp học sinh củng cố, khắc sâu kiến thức đã
học, có được các kỹ năng như quan sát, nhận biết, vẽ hình, vận dụng, phân tích,
tổng hợp, có niềm tin khoa học.
- Bài thực hành khảo sát có tác dụng giúp học sinh vận dụng kiến thức đã học vào
việc lĩnh hội tri thức mới một cách chính xác, khoa học. Có được các kỹ năng như
giải phẫu, quan sát, nhận biết, vẽ hình, vận dụng, có được sự sáng tạo trong khi giải
phẫu, có niềm tin khoa học.
- Muốn biết thực hành đem lại lợi ích gì cho học sinh, tôi tiến hành:
+ Phỏng vấn em Trần Thị An lớp 7A ở Trường THCS Nga Lĩnh như sau: “Khi
tự tay mổ động vật để quan sát nội quan, em cảm thấy như thế nào?”.
+ Em trả lời: “Rất thích vì qua thực hành em nhớ kiến thức lâu hơn và nắm được
chính xác cấu tạo các hệ cơ quan”.

+ Tôi đã tiến hành khảo sát ý kiến của tập thể lớp 7A với câu hỏi: “Sau khi tiến
hành mổ cá để quan sát cấu tạo trong thì việc tiếp thu tri thức bài: cấu tạo trong cá
chép, như thế nào? ”. Đa số các em đều trả lời: “Tiếp thu bài dễ dàng, nhớ lâu hơn,
các em vận dụng được nội dung bài thực hành vào việc tiếp thu tri thức mới nhanh
hơn”.
- Tôi đã cho các em ở lớp 7A làm bài kiểm tra 15 phút:
Câu 1: Hệ tiêu hóa của cá chép được cấu tạo như thế nào?
Câu 2: Hệ tiêu hóa của châu chấu có cấu tạo như thế nào? (Châu chấu không có
bài thực hành).
Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 15


Trịnh Văn Diệu

Trường THCS

Kết quả: Ở câu 1 có 27/32 chiếm 84.4% học sinh trả lời được, ở câu 2 có 19/32
chiếm 59,4% trả lời được.
- Từ điều tra trên, tôi cảm thấy khi áp dụng thực hành trong giảng dạy sẽ giúp học
sinh tiếp thu nhanh hơn, khắc sâu kiến thức, tạo được sự hứng thú trong học tập,
phát huy tính sáng tạo, chủ động tiếp thu tri thức.
- Qua quan sát học sinh tiến hành thực hành, điều tra phỏng vấn và căn cứ vào kết
quả kiểm tra tôi nhận thấy tiết dạy thực hành làm cho học sinh nắm bài kỹ hơn, nhớ
lâu hơn. Khi thực hành, các em có được hứng thú học tập, làm “trổi dậy” ở các em
tính tò mò, khám phá từ đó phát huy tính sáng tạo và có được kỹ năng quan sát,
nhận biết, giải phẫu, phân biệt, vẽ hình, vận dụng.
- So với bài lý thuyết “Cấu tạo trong của châu chấu” thì chất lượng của bài “Cấu
tạo trong cá chép” đạt kết quả cao hơn.

- Sau đây là bảng kết quả đạt được của học sinh lớp 7A là lớp thực nghiệm và lớp
7B là lớp đối chứng ở Trường THCS Nga Lĩnh năm học 2015 - 2016.
+ Kết quả kiểm tra một tiết ở học kì I (lần 1)
+ Kết quả kiểm học kì I (lần 2)
+ Kết quả kiểm tra một tiết ở học kì II (lần 3)
Thời
Trên trung bình
Dưới trung bình
Lớp
TSHS
điểm
Tổng số
%
Tổng số
%
7A
32
26
81.25
6
18.75
Lần 1
7B
32
22
68.75
10
31.25
7A
32

28
87.50
4
12.50
Lần 2
7B
32
24
75.0
8
25.0
7A
32
31
96.88
1
3.12
Lần 3
7B
32
30
93.75
2
6.25

Phần 3: Kết luận, kiến nghị
1- Kết luận:
Qua quá trình vận dụng sáng kiến kinh nghiệm trong giảng dạy các bài thực
hành môn Sinh học 7, tôi rút ra được một số bài học kinh nghiệm sau:
- Để đào tạo ra những con người toàn diện trong xã hội mới, có năng lực, có

tư duy sáng tạo thì trước hết phải chú ý đến dạy học và tăng cường các tiết thực
Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 16


Trịnh Văn Diệu

Trường THCS

hành mổ, quan sát động vật. Thực hành và lý thuyết phải đi đôi, không xem nhẹ
mặt nào. Muốn vậy, người giáo viên phải đặc biệt quan tâm trong việc xây dựng và
nuôi dưỡng động lực học tập ở mỗi học sinh, bắt nguồn từ hứng thú học tập, xuất
phát từ nhu cầu và lợi ích của người học.
- Để học sinh nắm vững, khắc sâu kiến thức, có kỹ năng, kỹ xảo thực hành,
có tính năng động, sáng tạo, hứng thú học tập thì giáo viên phải thực hiện nghiêm
túc và có hiệu quả các loại bài mổ và quan sát động vật. Vì qua thực hành, học sinh
có được kỹ năng, kỹ xảo, năng lực tư duy đặc biệt là phát hiện ra những học sinh có
năng khiếu bộ môn, góp phần trong việc lựa chọn đội ngũ học sinh giỏi môn Sinh
học ở các trường, giáo dục hướng nghiệp ngay từ đầu cho học sinh. Muốn thực hiện
tốt điều này, mỗi giáo viên phải có phương pháp, nội dung, chuẩn bị chu đáo và
quan trọng nhất là định thời gian để nghiên cứu, thử nghiệm, đảm bảo sự thành
công của bài dạy thực hành.
2- Kiến nghị:
- Về phía nhà trường, hằng năm cần quan tâm nhiều hơn đến việc thực hành
trong các giờ học chính khóa để học sinh học tập đạt kết quả cao hơn.
- Sau mỗi đợt chấm sáng kiến kinh nghiệm, nên giới thiệu và phổ biến những
sáng kiến kinh nghiệm hay của cán bộ giáo viên cho bộ phận chuyên môn của các
trường học tập.
Trên đây là một số kinh nghiệm nhỏ mà bản thân tôi đã nghiên cứu, đúc rút,

vận dụng trong quá trình giảng dạy và thực sự thấy đã có hiệu quả. Tuy nhiên, do
năng lực của bản thân còn hạn chế nên tôi rất mong được Hội đồng khoa học các
cấp cũng như bạn bè đồng nghiệp đóng góp ý kiến bổ sung để sáng kiến kinh
nghiệm này được hoàn thiện hơn nhằm phục vụ tốt hơn nữa cho công tác giảng dạy
thực hành môn Sinh học 7 ở trường THCS.
XÁC NHẬN CỦA THỦ TRƯỞNG
Nga Sơn, ngày 05 tháng 04 năm 2016
ĐƠN VỊ
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của
mình viết, không sao chép nội dung của
người khác.

Trịnh Văn Diệu
Nguyễn Ngọc Thụ
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Sách giáo viên, sách giáo khoa môn Sinh học 7.
2. Một số vấn đề đổi mới phương pháp dạy học ở trường THCS.
3. Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên môn Sinh học.
4. Động vật không xương sống, động vật có xương sống.
Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 17


Trịnh Văn Diệu

Trường THCS

5. Phương pháp mổ động vật.

Sáng kiến kinh nghiệm

Trang 18