Luận văn triết học: Kế thừa và phát huy giá trị văn hóa truyền thống dân tộc trong quá trình phát triển nguồn nhân lực ở Việt Nam hiện nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

BÙI XUÂN DŨNG

KẾ THỪA VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ VĂN
HÓA TRUYỀN THỐNG DÂN TỘC TRONG
QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN
LỰC Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC

Thành phố Hồ Chí Minh – 2016


ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

BÙI XUÂN DŨNG

KẾ THỪA VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ VĂN HÓA
TRUYỀN THỐNG DÂN TỘC TRONG QUÁ
TRÌNH PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC Ở
VIỆT NAM HIỆN NAY
Chuyên ngành: Chủ nghĩa duy vật biện chứng
và chủ nghĩa duy vật lịch sử
Mã số: 62.22.80.05

LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC
Người hướng dẫn khoa học:
GS.TS. TRƯƠNG GIANG LONG

Phản biện
1. PGS.TS. NGUYỄN QUANG ĐIỂN
2. PGS.TS. NGUYỄN XUÂN TẾ
3. PGS.TS. TRƯƠNG VĂN CHUNG
Phản biện độc lập
1. PGS.TS. NGUYỄN QUANG ĐIỂN
2. PGS.TS. TRẦN NGUYÊN VIỆT
Thành phố Hồ Chí Minh – 2016


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan: Luận án này là công trình nghiên cứu khoa học
thực sự của cá nhân tôi, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của
GS.TS.Trương Giang Long.
Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về công trình nghiên cứu khoa
học này.

Người làm luận án

Bùi Xuân Dũng


MỤC LỤC

PHẦN MỞ ĐẦU ................................................................................................

1

1. Tính cấp thiết của luận án ...............................................................................

1

2. Tình hình nghiên cứu luận án .........................................................................

2

3. Mục đích, nhiệm vụ của luận án ……………………………………………..

13

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................

13

5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận án ..................................

14

6. Đóng góp mới của luận án...............................................................................

14

7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án .....................................................

14

8. Kết cấu của luận án .........................................................................................

15

Chương 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ GIÁ TRỊ VĂN HÓA TRUYỀN
THỐNG DÂN TỘC VÀ PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC Ở VIỆT
NAM HIỆN NAY...............................................................................................

16

1.1. KHÁI NIỆM VÀ NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA GIÁ TRỊ VĂN HÓA
TRUYỀN THỐNG DÂN TỘC............................................................................

16

1.1.1 Khái niệm về giá trị văn hóa truyền thống dân tộc.....................................

16

1.1.2. Những nội dung của giá trị văn hóa truyền thống dân tộc Việt Nam........ 19
1.2. KHÁI NIỆM VỀ PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC VÀ NHỮNG
YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC Ở VIỆT
NAM HIỆN NAY................................................................................................

47

1.2.1. Khái niệm về nguồn nhân lực và phát triển nguồn nhân lực.....................

47

1.2.2. Những yếu tố ảnh hưởng đến phát triển nguồn nhân lực ở Việt Nam
hiện nay................................................................................................................

53

1.3. YÊU CẦU KHÁCH QUAN VÀ VAI TRÒ CỦA VIỆC KẾ THỪA VÀ
PHÁT HUY GIÁ TRỊ VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG DÂN TỘC TRONG
QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC Ở VIỆT NAM HIỆN
NAY.....................................................................................................................

60

1.3.1. Yêu cầu khách quan của việc kế thừa và phát huy giá trị văn hóa truyền
thống dân tộc........................................................................................................

60


1.3.2. Vai trò của việc kế thừa và phát huy giá trị văn hóa truyền thống dân tộc
trong quá trình phát triển nguồn nhân lực ở Việt Nam hiện nay.........................

65

Kết luận chương 1..........................................................................................

68

Chương 2 : THỰC TRẠNG CỦA VIỆC KẾ THỪA VÀ PHÁT HUY GIÁ
TRỊ VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG DÂN TỘC TRONG QUÁ TRÌNH
PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC Ở VIỆT NAM HIỆN NAY.................... 70
2.1. NHỮNG THÀNH TỰU VÀ HẠN CHẾ CỦA VIỆC KẾ THỪA VÀ PHÁT
HUY GIÁ TRỊ VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG DÂN TỘC TRONG QUÁ
TRÌNH PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC Ở VIỆT NAM HIỆN NAY ......... 70

2.1.1. Những thành tựu của việc kế thừa và phát huy giá trị văn hóa truyền
thống dân tộc trong quá trình phát triển nguồn nhân lực ở Việt Nam hiện
nay........................................................................................................................

70

2.1.2. Những hạn chế của việc kế thừa và phát huy giá trị văn hóa truyền
thống dân tộc trong quá trình phát triển nguồn nhân lực ở Việt Nam hiện
nay........................................................................................................................

87

2.2. NGUYÊN NHÂN CỦA NHỮNG THÀNH TỰU VÀ HẠN CHẾ
TRONG VIỆC KẾ THỪA VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ VĂN HÓA TRUYỀN
THỐNG DÂN TỘC TRONG QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN
LỰC Ở VIỆT NAM HIỆN NAY......................................................................... 100
2.2.1. Nguyên nhân chủ quan của những thành tựu và hạn chế trong việc kế
thừa và phát huy giá trị văn hóa truyền thống dân tộc trong quá trình phát triển
nguồn nhân lực ở Việt hiện nay........................................................................... 100
2.2.2. Nguyên nhân khách quan của những thành tựu và hạn chế trong việc kế
thừa và phát huy giá trị văn hóa truyền thống dân tộc trong quá trình phát triển
nguồn nhân lực ở Việt Nam hiện nay.................................................................. 106
Kết luận chương 2................................................................................................ 111
Chương 3: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM KẾ THỪA VÀ
PHÁT HUY GIÁ TRỊ VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG

DÂN TỘC

TRONG QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC Ở VIỆT
NAM HIỆN NAY............................................................................................... 113

3.1. PHƯƠNG HƯỚNG NHẰM KẾ THỪA VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ VĂN
HÓA TRUYỀN THỐNG DÂN TỘC TRONG QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN
NGUỒN NHÂN LỰC Ở VIỆT NAM HIỆN NAY............................................. 113
3.1.1. Kế thừa và phát huy giá trị văn hóa truyền thống dân tộc phải mang tính
phê phán, chọn lọc nhằm phát triển nguồn nhân lực ở Việt Nam hiện nay……. 113
3.1.2. Kế thừa và phát huy giá trị văn hóa truyền thống dân tộc gắn với việc
tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại nhằm phát triển nguồn nhân lực ở Việt
Nam hiện nay....................................................................................................... 114
3.1.3. Kế thừa và phát huy giá trị văn hóa truyền thống dân tộc cần phải xuất
phát từ thực tiễn phát triển nguồn nhân lực ở Việt Nam hiện
nay........................................................................................................................ 117
3.2. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM KẾ THỪA VÀ PHÁT HUY GIÁ TRỊ
VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG DÂN TỘC TRONG QUÁ TRÌNH PHÁT
TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC Ở VIỆT NAM HIỆN NAY................................ 121
3.2.1. Nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nguồn nhân lực nhằm đẩy mạnh
việc kế thừa và phát huy giá trị văn hóa truyền thống dân tộc trong quá trình phát
triển nguồn nhân lực ở Việt Nam hiện nay ........................................................... 122
3.2.2. Nâng cao nhận thức về kế thừa và phát huy giá trị văn hóa truyền thống
dân tộc trong quá trình phát triển nguồn nhân lực ở Việt Nam hiện nay............

127

3.2.3. Tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật, bộ máy tổ chức, quản lý, đẩy
mạnh cải cách hành chính, cải cách tư pháp nhằm kế thừa và phát huy các giá
trị văn hóa truyền thống dân tộc trong quá trình phát triển nguồn nhân lực ở
Việt Nam hiện nay............................................................................................... 135
3.2.4. Đổi mới phương thức giáo dục kế thừa và phát huy giá trị văn hóa
truyền thống dân tộc nhằm phát triển toàn diện nguồn nhân lực ở Việt Nam

hiện nay................................................................................................................ 142
Kết luận chương 3................................................................................................ 155
PHẦN KẾT LUẬN ...........................................................................................

157

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ...................... 160
TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................. 162


1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của luận án
Ở bất cứ thời đại nào trong lịch sử, mọi quốc gia muốn phát triển thì cần phải
có các nguồn lực như: tài nguyên thiên nhiên, vốn, khoa học - công nghệ, con
người … Trong các nguồn lực đó thì nguồn nhân lực là quan trọng và có tính chất
quyết định. Một nước cho dù có tài nguyên thiên nhiên phong phú, máy móc kỹ
thuật hiện đại nhưng không có những con người có trình độ, có đủ khả năng khai
thác và sử dụng hiệu quả các nguồn lực đó thì khó có khả năng có thể đạt được sự
phát triển như mong muốn.
Đảng và Nhà nước ta cũng khẳng định: “Con người là trung tâm của chiến
lược phát triển, đồng thời là chủ thể phát triển”[54, tr.76]. Bởi vì, các nguồn lực
về tài nguyên, kinh tế có thể bị cạn kiệt nhưng nguồn lực của con người là không,
do đó phát triển nguồn nhân lực là yếu tố cơ bản cho sự phát triển nhanh và bền
vững của đất nước. Nguồn nhân lực là nguồn lực chủ yếu nhất trong sự phát triển
kinh tế - xã hội và sự nghiệp tiến bộ của dân tộc. Bởi tri thức con người là một
nguồn lực không bao giờ cạn và luôn được tái sinh với chất lượng ngày càng cao
hơn bất cứ một nguồn lực nào khác.

Để phát triển toàn diện nguồn nhân lực thì phải giáo dục cả về mặt thể lực,
trí lực, kỹ năng, kiến thức và tinh thần…, song nhân tố cực kỳ quan trọng nhất
của nguồn nhân lực là phẩm chất của họ. Phẩm chất của nguồn nhân lực có liên
quan mật thiết, bền chặt và khăng khít đến việc kế thừa và phát huy giá trị văn
hóa truyền thống dân tộc. Trong bối cảnh của nền kinh tế thị trường, công nghiệp
hóa, hiện đại hóa đất nước hiện nay, kế thừa và phát huy giá trị văn hóa truyền
thống dân tộc còn là động lực của sự phát triển xã hội, có vai trò quan trọng trong
việc phát huy mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực của kinh tế thị trường, đảm bảo
mang đậm tính nhân văn và đi đúng định hướng xã hội chủ nghĩa, đưa đất nước ta
vững bước vào thế kỷ XXI. Đảng đã khẳng định: Công nghiệp hóa, hiện đại hóa


2

đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa phải tạo ra những điều kiện cần thiết
về vật chất - kỹ thuật, về con người và khoa học - công nghệ, thúc đẩy nhanh quá
trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế, nhằm huy động và sử dụng có hiệu quả mọi
nguồn lực, không ngừng tăng năng suất lao động xã hội, làm cho nền kinh tế tăng
trưởng nhanh và bền vững, nâng cao đời sống vật chất và văn hóa của nhân dân,
thực hiện công bằng và tiến bộ xã hội. Do vậy, kế thừa và phát huy giá trị văn hóa
truyền thống dân tộc có ảnh hưởng vô cùng to lớn trong việc phát triển nguồn
nhân lực nước ta.
Giá trị văn hóa truyền thống dân tộc là thước đo đánh giá trình độ phát triển
và đặc tính riêng của mỗi dân tộc. Một dân tộc thiếu giá trị văn hóa truyền thống
dân tộc thì chưa phải là một dân tộc thật sự hình thành, một nền văn hóa không có
bản sắc dân tộc thì nền văn hóa ấy không có sức sống thật sự của nó.
Tuy nhiên, trong sự nghiệp xây dựng đất nước, với quá trình chuyển đổi cơ
cấu kinh tế hiện nay, đòi hỏi nước ta phải mở rộng quan hệ hợp tác kinh tế và
giao lưu văn hóa với các nước trên thế giới. Thông qua đó, chúng ta đã tiếp thu
được những thành tựu văn minh của nhân loại, làm phong phú thêm nền văn hóa

dân tộc. Nhưng cũng trong quá trình mở cửa hội nhập, sự xâm nhập của văn hóa
và lối sống ngoại lai làm cho nền văn hóa truyền thống dân tộc có nguy cơ bị lãng
quên. Trong đời sống xã hội, đã có những biểu hiện coi nhẹ những giá trị văn hóa
truyền thống dân tộc, chạy theo thị hiếu không lành mạnh. Đặc biệt, tệ sùng bái
nước ngoài, coi thường những giá trị văn hóa dân tộc, chạy theo lối sống thực
dụng, cá nhân vị kỷ… đang gây hại đến thuần phong mỹ tục của dân tộc. Không
ít trường hợp vì đồng tiền và danh vị mà chà đạp lên tình nghĩa gia đình, quan hệ
thầy trò, đồng chí, đồng nghiệp, buôn lậu và tham nhũng phát triển, ma túy, mại
dâm và các tệ nạn xã hội khác gia tăng[49, tr.46].
Chính vì thế, làm rõ nội dung kế thừa và phát huy giá trị văn hóa truyền
thống dân tộc trong quá trình phát triển nhân cách, lối sống, phẩm chất nguồn
nhân lực Việt Nam trong điều kiện hiện nay là một trong những yêu cầu bức thiết


3

của sự nghiệp đổi mới, hiện đại hóa đất nước. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn
quốc lần thứ X của Đảng đã khẳng định:
Xây dựng và hoàn thiện giá trị, nhân cách con người Việt Nam, bảo vệ và
phát huy bản sắc văn hóa dân tộc trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại
hóa, hội nhập kinh tế quốc tế. Bồi dưỡng các giá trị văn hóa trong thanh
niên, học sinh, sinh viên; đặc biệt là lý tưởng sống, lối sống, năng lực trí
tuệ, đạo đức và bản lĩnh văn hóa con người Việt Nam[53, tr.172].
Một trong sáu nhiệm vụ trọng tâm trong văn kiện Đại hội XII của Đảng đã
chỉ rõ: Phát huy nhân tố con người trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, tập
trung xây dựng con người về đạo đức, nhân cách, lối sống, trí tuệ và năng lực làm
việc, xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh. [Tr. 219]
Do vậy, việc nghiên cứu kế thừa và phát huy giá trị văn hóa truyền thống dân
tộc trong quá trình phát triển nguồn nhân lực của Việt Nam hiện nay là việc làm
cần thiết và cấp bách. Xuất phát từ căn cứ trên, tôi chọn đề tài “Kế thừa và phát

huy giá trị văn hóa truyền thống dân tộc trong quá trình phát triển nguồn
nhân lực ở Việt Nam hiện nay” làm luận án tiến sĩ chuyên ngành Chủ nghĩa duy
vật biện chứng và Chủ nghĩa duy vật lịch sử của mình.
2. Tình hình nghiên cứu của luận án
Với những giá trị khoa học và thực tiễn hết sức sâu sắc của việc kế thừa và
phát huy giá trị văn hóa truyền thống dân tộc với việc phát triển nguồn nhân lực ở
Việt Nam hiện nay, trong suốt những năm qua đã có nhiều công trình nghiên cứu
về vấn đề này. Có thể khái quát kết quả các công trình đó trong những chủ đề chính
sau:
Thứ nhất, là các công trình nghiên cứu về giá trị văn hóa truyền thống dân
tộc:
Một là, các công trình nghiên cứu ở nước ngoài: Cơ sở lý luận văn hóa Mác Lênin do Acnônđốp A.I chủ biên, Nhà xuất bản Văn hóa, Hà Nội, 1991; Tính kế
thừa trong sự phát triển văn hóa trong điều kiện của chủ nghĩa xã hội của Cairan


4

V.I, Mátxcơva, 1977. Và tiêu biểu là tác phẩm Văn hóa học của V.M. Rôđin do
Nhà xuất bản Khoa học Mátxcơva, 1998.
Hai là, các công trình nghiên cứu ở trong nước về lý luận văn hóa và giá trị
văn hóa truyền thống dân tộc: Tổng tập Khái niệm và quan niệm về văn hóa do
Viện Văn hóa ấn hành năm 1986; Văn hóa xã hội chủ nghĩa của tập thể các nhà
khoa học thuộc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh đã biên soạn tập bài
giảng, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội, xuất bản năm 1986; Nhận thức
văn hóa Việt Nam của GS,TS. Nguyễn Duy Quý, Nhà xuất bản Khoa học xã hội,
2008, Văn hóa vì phát triển của Phạm Xuân Nam, Nhà xuất bản Khoa học xã hội,
Hà Nội, xuất bản năm 2005; Văn hóa và phát triển của Đỗ Huy, Nhà xuất bản
Chính trị quốc gia, Hà Nội, xuất bản năm 2005; Quan điểm của chủ nghĩa Mác Lênin về văn hóa do Phạm Duy Đức chủ biên, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà
Nội, xuất bàn năm 2007; Văn hóa Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc
tế do Nguyễn Chí Bền (chủ biên), Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2010;

Văn hóa Việt Nam trên con đường đổi mới những thời cơ và thách thức của GS,TS.
Trần Văn Bính, Nhà xuất bản Khoa học xã hội, Hà Nội, 2010; Vấn đề phát triển
văn hóa (qua văn kiện Đại hội lần thứ XI) do TS. Đỗ Ngọc Anh và TS. Đỗ Thị
Minh Thúy (chủ biên), Nhà văn hóa Thông tin & Viện Văn hóa, 2013; Phát triển
văn hóa với tư cách nền tảng tinh thần của xã hội của TS. Trần Thị Minh, Nhà
xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2014...
Nhìn chung, các công trình trên đã phát triển việc nghiên cứu văn hóa trên cơ
sở của triết học Mác qua đó luận giải về mặt lý luận những vấn đề: khái niệm, bản
chất, đặc điểm của văn hóa và khẳng định văn hóa đóng một vai trò vô cùng quan
trọng.
Ba là, các công trình nghiên cứu về giá trị, quá trình hình thành và vai trò của
giá trị văn hóa truyền thống dân tộc Việt Nam với sự nghiệp phát triển của đất
nước Việt Nam: Giữ gìn bản sắc dân tộc Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hóa
hiện nay của TS. Phạm Thanh Hà, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011; Đề


5

cương văn hóa Việt Nam (1943); Báo cáo Chủ nghĩa Mác và vấn đề văn hóa Việt
Nam của đồng chí Trường Chinh tại Hội nghị văn hóa toàn quốc lần thứ II (1948);
Nghị quyết Hội nghị lần thứ năm Ban chấp hành Trung ương Đảng (khóa VIII) Về
xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc;
Lối sống và tư duy của cộng đồng người Việt vùng Đông Nam Bộ trong quá trình
đổi mới và hội nhập quốc tế, do PGS.TS. Doãn Chính (Chủ biên), Nhà xuất bản
Chính trị Quốc gia, Hà Nội, năm 2012; Lê Thanh Bình (Chủ biên) - Đoàn Văn
Dũng - Nguyễn Tuấn Hiệp - Nguyễn Anh Thư với công trình Giao thoa văn hóa và
chính sách ngoại giao văn hóa Việt Nam được Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia,
Hà Nội ấn hành năm 2012; Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội, xuất bản năm
2012 với cuốn Giáo trình Lý luận văn hóa của các tác giả Khoa Văn hóa và Phát
triển của Học viện Báo chí và Tuyên truyền do TS. Phạm Ngọc Trung chủ biên.

Trung tâm Khoa học xã hội và nhân văn quốc gia, Viện Triết học với công trình:
Tìm hiểu giá trị văn hóa truyền thống trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại
hóa, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005 với tập thể các tác giả GS,TS.
Nguyễn Trọng Chuẩn, TS. Phạm Văn Đức, TS. Hồ Sĩ Quý; Trần Văn Giàu, Triết
học và tư tưởng, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, 1988; Trần Văn Giàu, Sự phát
triển của tư tưởng Việt Nam từ thế kỷ XIX đến Cách mạng Tháng Tám, tập 1, tập 2,
tập 3, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996; Nguyễn Tài Thư (chủ biên), Lịch sử
tư tưởng Việt Nam, tập 1, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 1993; Doãn Chính (chủ
biên), Lịch sử tư tưởng triết học Việt Nam - Từ thời kỳ dựng nước đến đầu thế kỷ
XX, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2013; Trương Văn Chung, Doãn Chính (đồng
chủ biên), Bước chuyển tư tưởng Việt Nam cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, Nxb.
Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005; Nguyễn Thị Hương, Tư tưởng văn hóa truyền
thống từ đầu thế kỷ X đến thế kỷ XIV, Nxb. Lao động - Xã hội, Hà Nội 2007;
Nguyễn Hùng Hậu, Đại cương lịch sử triết học Việt Nam, Nxb. Chính trị quốc gia,
Hà Nội, 2010; và những công trình khác.
Trong các công trình nói trên, các tác giả đi sâu phân tích một cách có hệ


6

thống về cơ sở và tiền đề hình thành giá trị văn hóa truyền thống dân tộc, bàn luận
về giá trị tinh thần, giá trị truyền thống của dân tộc. Đây là cơ sở cho luận án làm
rõ những khái niệm, quan niệm về giá trị văn hóa truyền thống dân tộc, nội dung
của giá trị văn hóa truyền thống dân tộc.
Bốn là, các công trình nghiên cứu về nội dung của giá trị văn hóa truyền thống
Việt Nam: Lê Thanh Bình (Chủ biên) - Đoàn Văn Dũng - Nguyễn Tuấn Hiệp Nguyễn Anh Thư với công trình Giao thoa văn hóa và chính sách ngoại giao văn
hóa Việt Nam được Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia, Hà Nội ấn hành năm 2012;
Trần Văn Giàu, Giá trị tinh thần truyền thống của dân tộc Việt Nam, Nxb. Chính
trị quốc gia, Hà Nội, 1980; Huỳnh Khái Vinh, Nguyễn Thanh Tuấn, Bàn về khoan
dung trong văn hóa, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2004; Ủy ban khoa học xã

hội Việt Nam, Đại Việt sử ký toàn thư, tập 1, 2, 3, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội,
1998; D.Hemery, Từ chủ nghĩa yêu nước đến chủ nghĩa Mác, Nxb. Lao động, Hà
Nội, 2001; Phạm Xuân Nam (chủ biên), Triết lý phát triển Việt Nam - Mấy vấn đề
cốt yếu, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 2002; Ban tư tưởng - văn hóa Trung ương,
Tài liệu giáo dục chủ nghĩa yêu nước Việt Nam, Nxb. Giáo dục, Hà Nội, 2000;
Đinh Trần Dương, Sự chuyển biến phong trào yêu nước và cách mạng giải phóng
dân tộc Việt Nam trong ba mươi năm đầu thế kỷ XX, Nxb. Đại học quốc gia, Hà
Nội, 2002; Nguyễn Hùng Hậu (chủ biên), Từ chủ nghĩa yêu nước truyền thống đến
chủ nghĩa yêu nước Hồ Chí Minh, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2008; Lại
Ngọc Hải, Sự thống nhất giữa chủ nghĩa yêu nước Việt Nam với chủ nghĩa Mác Lênin - Nét đặc sắc trong tư tưởng Hồ Chí Minh, Tạp chí Lý luận chính trị, số 2 2003; Trần Thu Hằng, Chủ nghĩa yêu nước - Cơ sở để Hồ Chí Minh tiếp cận và
vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác - Lênin ở Việt Nam, Tạp chí Thông tin lý luận,
Số 181 - 2003; Trần Hồng Thúy, Một vài suy nghĩ về chủ nghĩa yêu nước Việt
Nam, Tạp chí Triết học, số 90 – 1995…
Trong các công trình trên, các tác giả đã phân tích các phương diện của chủ
nghĩa yêu nước Việt Nam như tình cảm yêu nước, ý thức yêu nước, tinh thần yêu


7

nước, triết lý yêu nước và hành động yêu nước được thể hiện trong các cuộc kháng
chiến chống giặc ngoại xâm của dân tộc.
Năm là, các công trình nghiên cứu về lối sống, lối tư duy và việc xây dựng
nền văn hóa Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế thế giới hiện nay: GS.TS.
Ngô Đức Thịnh, Nguyễn Ngọc Hàm, Đặc điểm tư duy và lối sống của con người
Việt Nam hiện nay: một số vấn đề lý luận và thực tiễn, Nxb. Khoa học xã hội,
2011; Phạm Xuân Nam, Văn hóa vì phát triển, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội,
1998; Nguyễn Thế Nghĩa - Lê Hồng Liên (đồng chủ biên); Trần Ngọc Thêm, Tìm
về bản sắc văn hóa Việt Nam, Nxb. Thành phố Hồ Chí Minh, 2001; Lê Đức Quý,
Mấy vấn đề xây dựng văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc trong
quá trình mở cửa ở nưóc ta hiện nay, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1986; Phan

Ngọc, Văn hóa Việt Nam và cách tiếp cận mới, Nxb. Văn hóa - Thông tin, Hà Nội,
1994; Nguyễn Thế Nghĩa - Nguyễn Thanh Bình (chủ biên), Di chúc của Chủ tịch
Hồ Chí Minh và công cuộc đổi mới đất nước, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội,
2000; Vũ Khiêu, Bàn về văn hóa Việt Nam, tập 3, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội,
1998; Huỳnh Khái Vinh, Một số vấn đề về lối sống, đạo đức, chuẩn giá trị xã hội,
Tạp chí Thông tin lý luận, 1999; GS, TS Trần Văn Bính, Xây dựng văn hóa đạo
đức và lối sống văn hóa trong điều kiện kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế, Tạp
chí Diễn đàn Văn nghệ Việt Nam, số 8, 2001; Lê Thanh Bình (Chủ biên) - Đoàn
Văn Dũng - Nguyễn Tuấn Hiệp - Nguyễn Anh Thư, Giao thoa văn hóa và chính
sách ngoại giao văn hóa Việt Nam, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2012; Mai
Thị Quý, Tác động của toàn cầu hóa đến truyền thống cần cù, tiết kiệm của dân
tộc Việt Nam, Tạp chí triết học, 2007; TS. Phạm Ngọc Trung chủ biên, Giáo trình
Lý luận văn hóa, Nxb. Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2012; PGS.
Trong các công trình trên, nhiều tác giả đi sâu bàn về khái niệm “văn hóa”,
“giá trị văn hóa nói chung và giá trị văn hóa truyền thống Việt Nam”; những nội
dung cơ bản của nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.
Nhìn chung các tác phẩm đã trình bày một cách có hệ thống những quan điểm


8

khác nhau về tư duy và lối sống có ảnh hưởng quan trọng đến hoạt động của con
người và qua đó ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế, xã hội. Phân tích sâu sắc một
số đặc điểm cơ bản của tư duy và lối sống truyền thống của người Việt Nam, sự bất
cập của các đặc điểm ấy so với yêu cầu đổi mới và hội nhập quốc tế. Không chỉ có
ý nghĩa góp phần nâng cao nhận thức của con người Việt Nam về con người Việt
Nam, mà còn cung cấp căn cứ lý luận và thực tiễn cho việc hoạch định các chính
sách phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
Thứ hai, đó là các công trình nghiên cứu về nguồn nhân lực, phát triển
nguồn nhân lực ở Việt Nam hiện nay:

Một là, các công trình nghiên cứu về nguôn nhân lực:“Phát triển nguồn nhân
lực đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế” do
PGS.TS Vũ Văn Phúc và TS. Nguyễn Duy Hùng đồng chủ biên; Nguyễn Thế Kiệt
với Luận án phó tiến sỹ của mình với đề tài: Vai trò của những điều kiện khách
quan và nhân tố chủ quan trong việc xây dựng con người mới trong thời kỳ quá độ
lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Luận án Phó tiến sĩ Triết học, Học viện Chính trị
Quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội, 1988; Phạm Minh Hạc (Chủ biên), (2001), Về
phát triển toàn diện con người thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, Nxb Chính
trị quốc gia, Hà Nội. TS. Nguyễn Thanh với công trình: “Phát triển nguồn nhân
lực phục vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà
Nội, 2005.
Công trình trên đã phân tích việc phát triển nguồn nhân lực với tư cách là yếu
tố quyết định sự thành công của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở nước ta
hiện nay. Trên cơ sở làm rõ thực trạng và định hướng những vấn đề về phát triển
nguồn nhân lực có chất lượng ở nước ta hiện nay.
Hai là, các công trình phân tích về phát triển nguồn nhân lực trong quá trình
công nghiệp hóa, hiện đại hóa, cũng như sự kết hợp giữa yếu tố truyền thống với
hiện đại trong quá trình phát triển nguồn nhân lực ở Việt Nam hiện nay, nổi bật
như: Đinh Thế Phong trong bài Công nghệ: con đường duy nhất để công nghiệp


9

hóa ở thế kỷ 21, Tạp chí Quản lý kinh tế, (11 + 12); Luận án Tiến sĩ của Trương
Hoài Phương, Sự thống nhất giữa truyền thống và hiện đại trong tư tưởng Hồ Chí
Minh về con người và sự vận dụng vào quá trình phát triển nguồn nhân lực ở Việt
Nam hiện nay, Trường Đại học khoa học xã hội nhân văn Tp. Hồ Chí Minh, 2013;
Tạ Ngọc Tấn, Trương Giang Long, Trần Văn Lợi, Thực trạng đời sống văn hóa tinh thần của công nhân ở vùng kinh tế trọng điểm phía Nam và vấn đề đặt ra,
Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 2015; Phạm Minh Hạc (chủ biên), Vấn đề con
người trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà

Nội, 1996; Nguyễn Trọng Chuẩn, Nguồn nhân lực trong công nghiệp hóa và hiện
đại hóa đất nước, Tạp chí Triết học - số 3/1994.
Nhìn chung các công trình trên đề cập tới những vấn đề lý luận chung về phát
triển nguồn nhân lực; Thực trạng, kiến nghị và giải pháp nhằm phát triển nguồn
nhân lực Việt Nam cả về mặt đời sống vật chất và tinh thần nhằm đáp ứng yêu cầu
công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế. Đồng thời, các tác giả cũng làm
rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến phát triển, phân bố và sử dụng
nguồn nhân lực trong quá trình phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa.
Thứ ba, các công trình nghiên cứu sự phát triển nhân cách, lối sống văn
hóa đạo đức và văn hóa của người Việt Nam trong giai đoạn hiện nay như:
Một là, những công trình nghiên cứu về việc giáo dục đạo đức, lối sống, phẩm
chất trong quá trình phát triển nguồn nhân lực hiện nay: Trương Giang Long, Định
hướng giá trị trong giáo dục thanh niên hiện nay, Tạp chí Cộng sản, số 9, 2003;
Trương Giang Long, Giáo dục văn hóa về lối sống cho sinh viên, Tạp chí Cộng
sản, số 5, 2005; Thái Duy Tuyên: Tìm hiểu định hướng giá trị của thanh niên Việt
Nam trong điều kiện kinh tế thị trường do chủ biên, Hà Nội, 1994; Thái Duy
Tuyên: Sự biến đổi định hướng giá trị của thanh niên Việt Nam trong điều kiện
kinh tế thị trường của Tạp chí Triết học, số 5-1995; Nguyễn Văn Phúc (đồng chủ
biên), Mấy vấn đề đạo đức trong điều kiện kinh tế thị trường ở nước ta hiện nay,


10

Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2003; Huỳnh Khái Vinh, Một số vấn đề về lối
sống, đạo đức, chuẩn giá trị xã hội, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2001; Cao
Thu Hằng, Giá trị đạo đức truyền thống và những yêu cầu đạo đức đối với nhân
cách con người, Tạp chí Triết học, số 158- 2004; Ban tổ chức - cán bộ chính phủ,
Viện khoa học - tổ chức nhà nước, Đạo đức, phong cách, lề lối làm việc của cán
bộ, công chức theo tư tưởng Hồ Chí Minh, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1998;

Phạm Đình Nghiệp, Giáo dục lý tưởng cách mạng cho thế hệ trẻ Việt Nam trong
tình hình mới, Nxb. Thanh Niên, Hà Nội, Đặng Quang Thành, Xây dựng lối sống
có văn hóa của thanh niên thành phố Hồ Chí Minh, Luận án tiến sĩ, Học viện chính
trị quốc gia Tp, Hồ Chí Minh, 2005; Nguyễn Duy Quý (chủ biên), Đạo đức xã hội
ở nước ta hiện nay - vấn đề và giải pháp, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006;
Trần Quang Nhiếp - Nguyễn Trọng Chuẩn - Vũ Khắc Liên (chủ biên), Nhân cách
văn hóa trong bảng giá trị Việt Nam, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội, 1993;
Nguyễn Duy Quý, Văn hóa và sự phát triển con người, Tạp chí Nghiên cứu con
người, 1 (1), 2002,6/2002…
Trong các tác phẩm và bài viết nói trên, các tác giả đã đi sâu phân tích về văn
hóa đạo đức và giá trị văn hóa đạo đức, lối sống, văn hóa truyền thống của dân tộc
nói chung, của thanh niên nói riêng, chỉ ra thực trạng mà người lao động Việt Nam
đang gặp phải trong quá trình kế thừa và phát huy giá trị văn hóa, đạo đức, truyền
thống, lối sống của dân tộc. Đồng thời, phê phán “đạo đức giả” của tầng lớp thực
dân, phong kiến và lối sống thực dụng “trả tiền ngay, không tình nghĩa”…
Thứ tư, vấn đề xác định phương hướng và luận bàn về các giải pháp kế
thừa, giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống dân tộc nhằm phát triển
con người Việt Nam hiện nay
Một là, những công trình làm rõ về kế thừa và phát huy giá trị văn hóa truyền
thống dân tộc có: Luận án phó tiến sĩ Tính kế thừa trong sự phát triển của văn hóa
Việt Nam (ở thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội) của Nguyễn Thu Linh (Học viện
Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội, 1987); Bùi Thanh Thủy, Kế thừa và phát


11

huy những giá trị văn hóa truyền thống trong bối cảnh toàn cầu hóa, Tạp chí Lý
luận chính trị, 2009, số 8; Nguyễn Văn Lý: Kế thừa và đổi mới những giá trị đạo
đức truyền thống trong quá trình chuyển sang nền kinh tế thị trường Việt Nam hiện
nay, Luận án Tiến sĩ, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, năm 1998; Lương

Quỳnh Khuê: Giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, một nhu cầu phát triển
của xã hội hiện đại của, Tạp chí Triết học, số 4-1992; Mai Thị Quý, Kế thừa truyền
thống yêu nước của dân tộc ta trong bối cảnh toàn cầu hóa, Tạp chí Triết học, số
12 - 2003; Nguyễn Mạnh Tường, Vấn đề kế thừa và phát huy chủ nghĩa yêu nước
Hồ Chí Minh trong công cuộc đổi mới nước ta hiện nay, Tạp chí Triết học, số 106 1998; Nguyễn Văn Lý, Vấn đề kế thừa và phát huy các giá trị đạo đức truyền
thống trong quá trình chuyển sang nền kinh tế thị trường ở nước ta, Tạp chí Triết
học, số 108 - 1999; Đặng Hữu Toàn, Giữ gìn và phát huy các giá trị đạo đức
truyền thống trong bối cảnh kinh tế thị trường ở nước ta hiện nay, Tạp chí Khoa
học xã hội, số l (53) - 2002; Phạm Thanh Hà, Giữ gìn bản sắc dân tộc Việt Nam
trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011; Lê
Thi, Phát huy những giá trị tinh thần truyền thống của dân tộc để xây dựng đạo
đức nguời phụ nữ Việt Nam hiện nay, Tạp chí Triết học, số 3 (250) - 2012.
Những công trình trên đã đi sâu phân tích và làm rõ về việc thực hiện kế thừa
và phát huy giá trị văn hóa truyền thống dân tộc ở Việt Nam hiện nay có những
thuận lợi và khó khăn gì. Đây là cơ sở để luận án trình bày trong chương hai về
thực trạng tình hình nghiên cứu hoạt động kế thừa và phát huy giá trị văn hóa dân
tộc.
Hai là, các công trình đề cập tới những khó khăn và thách thức của việc kế
thừa và phát huy giá trị văn hóa truyền thống dân tộc trong quá trình phát triển
nguồn nhân lực ở Việt Nam hiện nay: GS. TS Nguyễn Trọng Chuẩn và GS. TS
Nguyễn Văn Huyên (đồng chủ biên) với tác phẩm: Giá trị truyền thống trước
những thách thức của toàn cầu hóa (Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002); GS.
TS Đỗ Huy trong công trình: Nhận diện văn hóa Việt Nam và sự biến đổi của nó


12

trong thế kỷ XX (nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2002), trên cơ sở nhìn lại
văn hóa Việt Nam trong thế kỷ mới; Bản sắc văn hóa trong lối sống hiện đại, công
trình đã được Viện văn hóa và Nhà xuất bản Văn hóa - Thông tin đồng xuất bản tại

Hà Nội năm 2003; Tâm lý người Việt Nam đi vào công nghiệp hóa, hiện đại hóa Những điều cần khắc phục, do GS. VS Phạm Minh Hạc chủ biên (Nxb. Chính trị
quốc gia, Hà Nội, 2004); Nguyễn Ngọc Thu, Gắn phát triển kinh tế với phát triển
văn hóa vì mục tiêu phát triển bền vững, Tạp chí Triết học, số 4 (251) - 2012;
Trương Hoài Phương, Giữ gìn và phát huy giá trị truyền thống của con người Việt
Nam - Một yêu cầu tất yếu khách quan trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại
hóa, Tạp chí Phát triển nhân lực, số 5 (26) - 2011; và những công trình khác.
Trong các công trình trên, các tác giả đã phân tích những cơ sở xác định
phương hướng và đề xuất các giải pháp giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa
truyền thống dân tộc trong việc phát triển con người Việt Nam.
Nhìn chung, các công trình đã tiến hành phân tích hiện thực cuộc sống trong
điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, công trình nghiên cứu
này đã phác họa một cách trung thực và khá toàn diện toàn cảnh giá trị văn hóa
truyền thống dân tộc Việt Nam hiện nay trên cả hai phương diện tích cực và tiêu
cực, làm hiện rõ thực trạng việc kế thừa và phát huy giá trị văn hóa truyền thống
dân tộc trong con người Việt Nam thông qua các hoạt động giao tiếp và đạo đức,
hành vi, thói quen, nếp sống, ý thức của người lao động. Từ đó, các nhà khoa học
đã đề xuất phương hướng, giải pháp kế thừa và phát huy giá trị văn hóa truyền
thống dân tộc Việt Nam hiện nay.
Luận án này kế thừa tất cả những thành tựu và những yếu tố tích cực của các
công trình trước. Trên cơ sở đó, nghiên cứu có hệ thống và làm sáng tỏ các vấn đề
quan trọng sau: Phân tích, hệ thống hóa các giá trị truyền thống Việt Nam; Những
vấn đề về phát triển nguồn nhân lực Việt Nam hiện nay và đề xuất các giải pháp
giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống dân tộc trong quá trình phát triển
nguồn nhân lực ở Việt Nam hiện nay.


13

3. Mục đích, nhiệm vụ của luận án
3.1. Mục đích của luận án

Mục đích của luận án là làm rõ những lý luận chung về giá trị văn hóa truyền
thống dân tộc và phát triển nguồn nhân lực; vai trò của việc kế thừa và phát huy giá
trị văn hóa truyền thống dân tộc với việc phát triển nguồn nhân lực, làm rõ thực
trạng của việc kế thừa và phát huy giá trị văn hóa truyền thống dân tộc trong quá
trình phát triển nguồn nhân lực ở Việt Nam hiện nay; từ đó đề ra những phương
hướng, giải pháp nhằm phát huy hơn nữa việc kế thừa và phát huy giá trị văn hóa
truyền thống dân tộc trong quá trình phát triển nguồn nhân lực nhằm phát huy hơn
nữa sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa của đất nước.
3.2. Nhiệm vụ của luận án
Để đạt được mục đích trên, luận án thực hiện những nhiệm vụ sau:
Thứ nhất, phân tích và làm rõ lý luận chung về giá trị văn hóa truyền thống
dân tộc và phát triển nguồn nhân lực ở Việt Nam hiện nay.
Thứ hai, phân tích và làm rõ thực trạng việc kế thừa và phát huy giá trị văn
hóa truyền thống dân tộc trong quá trình phát triển nguồn nhân lực của nước ta
trong giai đoạn hiện nay.
Thứ ba, đề xuất các phương hướng và những giải pháp để kế thừa và phát huy
giá trị văn hóa truyền thống dân tộc trong quá trình phát triển nguồn nhân lực ở
Việt Nam hiện nay.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án
- Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của luận án là: giá trị văn hóa
truyền thống dân tộc; phát triển nguồn nhân lực ở Việt Nam hiện nay; thực trạng
việc kế thừa và phát huy giá trị văn hóa truyền thống dân tộc trong quá trình phát
triển nguồn nhân lực của Việt Nam hiện nay.
- Phạm vi nghiên cứu: Phạm vi nghiên cứu của luận án là nội dung giá trị văn
hóa truyền thống dân tộc và phát triển nguồn nhân lực của Việt Nam hiện nay; thực
trạng và yêu cầu đặt ra của việc kế thừa và phát huy giá trị văn hóa truyền thống


14

dân tộc trong quá trình phát triển nguồn nhân lực Việt Nam hiện nay; phương
hướng và giải pháp nhằm kế thừa và phát huy giá trị văn hóa truyền thống dân tộc
trong quá trình phát triển nguồn nhân lực Việt Nam hiện nay.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận án
Để thực hiện mục đích và hoàn thành nhiệm vụ nêu trên, luận án được thực
hiện dựa trên cơ sở thế giới quan, phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện
chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí
Minh và quan điểm của Đảng ta về kế thừa và phát huy giá trị văn hóa truyền thống
dân tộc trong quá trình phát triển nguồn nhân lực của Việt Nam hiện nay,
Luận án thực hiện cách tiếp cận triết học để tìm ra thực chất việc kế thừa và
phát huy giá trị văn hóa truyền thống dân tộc tác động tới quá trình phát triển
nguồn nhân lực của Việt Nam hiện nay; đồng thời sử dụng tiếp cận triết học văn
hóa, giá trị học để làm rõ hơn nguyên nhân tác động tới việc kế thừa và phát huy
giá trị văn hóa truyền thống dân tộc trong quá trình phát triển nguồn nhân lực của
Việt Nam hiện nay.
Ngoài ra, trong quá trình thực hiện luận án này, tác giả còn kết hợp một số
phương pháp cụ thể như: phân tích và tổng hợp, quy nạp và diễn dịch, phương
pháp thống nhất lôgíc và lịch sử, so sánh và đối chiếu, hệ thống hóa, khái quát hóa
triết học,... để nghiên cứu và trình bày luận án.
6. Những đóng góp mới của luận án
Thứ nhất, luận án góp phần xác định rõ tầm quan trọng, mối quan hệ và thực
trạng của việc kế thừa và phát huy giá trị văn hóa truyền thống dân tộc với quá
trình phát triển nguồn nhân lực ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.
Thứ hai, luận án đề xuất phương hướng và giải pháp chủ yếu nhằm kế thừa và
phát huy tốt giá trị văn hóa truyền thống dân tộc trong quá trình phát triển nguồn
nhân lực ở Việt nam hiện nay.
7. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án
Ý nghĩa khoa học: Từ việc tìm hiểu nội dung của việc kế thừa và phát huy giá

15

trị văn hóa truyền thống dân tộc và những tài liệu, công trình nghiên cứu về phát
triển con người Việt Nam, phát triển nguồn nhân lực Việt Nam, luận án góp phần
làm rõ những cơ sở khoa học cho việc kế thừa và phát huy các giá trị văn hóa
truyền thống dân tộc, thực trạng việc kế thừa giá trị văn hóa truyền thống dân tộc
trong quá trình phát triển nguồn nhân lực ở Việt Nam hiện nay, phương hướng và
giải pháp của việc kế thừa và phát huy giá trị văn hóa truyền thống dân tộc trong
quá trình phát triển nguồn nhân lực ở Việt Nam hiện nay.
Ý nghĩa thực tiễn: Luận án sẽ là tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên
cứu và giảng dạy về văn hóa, triết học, tâm lý học, xã hội học, giáo dục học, quản
lý giáo dục, hành chính công trong các trường Cao đẳng và Đại học ở Việt Nam
hiện nay.
8. Kết cấu của luận án
Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, và danh mục tài liệu tham khảo, Luận án
được kết cấu gồm 3 chương, 7 tiết.


16

Chương 1
LÝ LUẬN CHUNG VỀ GIÁ TRỊ VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG DÂN TỘC
VÀ PHÁT TRIỂN NGUỒN NHÂN LỰC Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

1.1. KHÁI NIỆM VÀ NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA GIÁ TRỊ VĂN HÓA
TRUYỀN THỐNG DÂN TỘC
1.1.1 Khái niệm về giá trị văn hóa truyền thống dân tộc
Để hiểu rõ về giá trị văn hóa truyền thống dân tộc cần phải hiểu rõ về giá trị,
truyền thống, văn hóa, giá trị văn hóa truyền thống, giá trị văn hóa truyền thống
dân tộc.

Khái niệm giá trị: giá trị là phạm trù khoa học được nhiều ngành khoa học
nghiên cứu (triết học, kinh tế học, xã hội học, mỹ học, văn hóa học, đạo đức học,
nghệ thuật học, giá trị học, …). Vì vậy, trong mỗi ngành khoa học, phạm trù giá trị
có thể có những nội dung và ý nghĩa khác nhau, tùy thuộc vào đối tượng và mục
đích nghiên cứu. Trong luận án này, giá trị được tiếp cận dưới góc độ triết học.
Giá trị được đo bằng thước đo của cộng đồng, dân tộc, xã hội và thời đại. Giá
trị phải được đánh giá bởi một hệ những chuẩn mực nhất định, phụ thuộc vào thế
giới quan, nhân sinh quan, trình độ dân trí, hệ tư tưởng của một giai cấp, một cộng
đồng xã hội. Chuẩn mực giá trị của mỗi cộng đồng dân tộc, mang tính lịch sử - cụ
thể. Trong thực tiễn phát triển xã hội, ở những bình diện khác nhau, mỗi dân tộc,
mỗi giai cấp có hệ giá trị khác nhau. Điều này làm cho giá trị mang tính giai cấp,
tính dân tộc, tính lịch sử xã hội. Trong các chế độ xã hội khác nhau sẽ có hệ chuẩn
mực để đánh giá giá trị khác nhau.
Bên cạnh cách tiếp cận trên, thì khái niệm “giá trị” còn được dùng theo nghĩa
của triết học văn hóa. Tiêu biểu là Clyde Kluckholn với quan niệm: “Giá trị mang
trong bản thân nó những quan niệm bộc lộ hay thầm kín về cái ao ước riêng của
một cá nhân hay một nhóm người. Những quan niệm ấy chi phối sự lựa chọn các
phương thức, phương tiện và mục đích khả thi của hành động”[69, tr.54]. Còn


17

Tsunesabura Makjguchi cho rằng, “giá trị là cái thể hiện có tính định hướng về mối
quan hệ giữa chủ thể đánh giá và đối tượng của sự đánh giá”[145, tr.115-116]. Còn
James People và Gamck Bailey lại cho rằng:
Giá trị là cái ý tưởng về các loại mục đích hay các loại lối sống của một
cá thể, nó được chia sẻ trong một nhóm hay trong toàn xã hội, nó được cá
thể, nhóm hoặc toàn xã hội mong muốn hay được coi là có ý nghĩa. Đó là
phẩm chất cơ bản cần phải có để đảm bảo con đường sống, các chuẩn tối
thượng chỉ đạo mọi hoàn cảnh thực tiễn[145, tr.116].

Giá trị được đo bằng thước đo của dân tộc cộng đồng, xã hội và thời đại. Theo
C.Mác, khi nói đến giá trị là phải nói đến quan hệ. Quan hệ đó nảy sinh từ thực tiễn
lao động sản xuất vật chất và đời sống xã hội của con người. Như vậy, tuy có yếu
tố chủ quan trong xem xét giá trị, nhưng giá trị hình thành và tồn tại có tính khách
quan. Nghĩa là, các giá trị vật chất hay giá trị tinh thần không phụ thuộc vào một cá
nhân này hay cá nhân khác.
Giáo sư Vũ Khiêu cho rằng:
Dưới ánh sáng của chủ nghĩa Mác - Lênin, chúng ta quan niệm giá trị là
những thành tựu của con người góp vào sự phát triển của lịch sử xã hội,
phục vụ cho lợi ích và hạnh phúc của con người. Giá trị xuất hiện từ mối
quan hệ xã hội giữa chủ thể và đối tượng, nghĩa là từ thực tiễn và chiến đấu
của con người xã hội. Giá trị vì thế được xác định bởi sự đánh giá đúng
đắn của con người, xuất phát từ thực tiễn và được kiểm nghiệm qua thực
tiễn [74, tr.26].
Như vậy, từ các khái niệm trên, tác giả cho rằng: giá trị là những thuộc tính,
những phẩm chất có ích, có ý nghĩa đối với con người và xã hội, chúng thỏa mãn
được các nhu cầu và phục vụ lợi ích của con người, được con người, xã hội thừa
nhận.
Từ việc hiểu về giá trị, là cơ sở để hiểu rõ hơn về truyền thống trong quá trình
nhận thức chung về giá trị văn hóa truyền thống dân tộc.


18

Khái niệm truyền thống: Hiểu theo nghĩa đơn giản nhất: truyền thống là sự kế
thừa di sản xã hội có giá trị được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Bản thân
truyền thống chính là một cơ chế vừa tích lũy, vừa truyền đạt lại những gì đã được
tích lũy, được đúc kết cho các thế hệ nối tiếp nhau của cộng đồng, của dân tộc. Do
đó, truyền thống là những tư tưởng, tình cảm, những tập quán, thói quen, những
phong tục, lối sống, cách ứng xử, ý chí…của một cộng đồng người đã hình thành

trong lịch sử, đã ổn định và được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác.
Các nhà khoa học quan tâm nghiên cứu về truyền thống. Trong đó, tiêu biểu
như theo GS. Trần Văn Giàu, truyền thống là “những đức tính hay những tục lệ
kéo dài nhiều thế hệ, nhiều thời kỳ lịch sử và hiện có nhiều tác dụng, tác dụng đó
có thể tích cực, cũng có thể tiêu cực”[60, tr.10].
Với cách tiếp cận tổng quát, GS.TS Nguyễn Trọng Chuẩn cho rằng:
Truyền thống đó là những yếu tố của di tồn văn hóa, xã hội thể hiện trong
chuẩn mực hành vi, tư tưởng, là phong tục, tập quán, thói quen, lối sống và
cách ứng xử của một cộng đồng người được hình thành trong lịch sử và đã
trở nên ổn định, được truyền từ đời này sang đời khác và được lưu giữ lâu
dài [30, tr.19].
Giáo sư Vũ Khiêu lại quan niệm: truyền thống là “những thói quen lâu đời, đã
được hình thành trong nếp sống, nếp suy nghĩ và hành động của một dân tộc, một
gia đình, một dòng họ, một làng xã, một tập đoàn lịch sử”[76, tr.536].
Nhưng cũng cần nhận thấy, trong một giai đoạn lịch sử nhất định, truyền
thống bao giờ cũng bao gồm cả mặt tích cực (những yếu tố góp phần giữ gìn bản
sắc dân tộc và thúc đẩy sự phát triển xã hội) và cả mặt tiêu cực (những yếu tố lỗi
thời, lạc hậu trở nên bảo thủ, kìm hãm sự phát triển của xã hội).
Như vậy, mỗi tác giả có một cách tiếp cận khác nhau về truyền thống. Song
theo tôi, truyền thống dù được tiếp cận theo quan điểm nào cũng đều được hiểu là
những hiện tượng văn hóa - xã hội (bao gồm các giá trị, các chuẩn mực giao tiếp
các khuôn mẫu văn hóa, các tư tưởng xã hội, các phong tục, nghi thức xã hội, các


19

thiết chế xã hội...) được bảo tồn qua năm tháng trong đời sống vật chất và tinh thần
của các cộng đồng xã hội khác nhau và có thể được chuyển giao từ thế hệ này sang
thế hệ khác.
Do đó, có thể kết luận: Truyền thống là tập hợp những tư tưởng và tình cảm,

tập quán và thói quen, tư duy và lối sống cùng những cách ứng xử của cộng đồng
người nhất định trong lịch sử, mang tính ổn định tương đối và được lưu truyền từ
thế hệ này sang thế hệ khác.
Bên cạnh việc nắm khái niệm về giá trị, truyền thống, thì cũng cần làm rõ về
khái niệm văn hóa.
Khái niệm về văn hóa: Văn hóa là hệ quả của sự tiến hóa nhân loại. Nhờ có
văn hóa mà con người trở nên độc đáo trong thế giới sinh vật và khác biệt so với
những con vật khác trong thế giới động vật. Tuy nhiên, để hiểu về khái niệm “văn
hóa” đến nay vẫn còn nhiều ý kiến khác nhau, do đó có những khái niệm khác
nhau về văn hóa. Năm 1967, Abraham Moles, nhà văn hóa học Pháp cho rằng, có
250 định nghĩa về văn hóa. Nhà nghiên cứu văn hóa Trung Hoa Từ Hồng Hưng
cho rằng, có đến “hàng nghìn định nghĩa về văn hóa”[73, tr.30 - 34]. Còn A.L.
Kroeber và Kluckhohn vào năm 1952 đã xuất bản quyển sách Culture, a critical
review of concept and definitions (Văn hóa, điểm lại bằng cái nhìn phê phán các
khái niệm và định nghĩa), trong đó tác giả đã trích lục khoảng 160 định nghĩa về
văn hóa do các nhà khoa học đưa ra ở nhiều nước khác nhau. Điều này cho thấy,
khái niệm “văn hóa” rất phức tạp.
Năm 1871, E.B. Tylor đưa ra định nghĩa “văn hóa hay văn minh, theo nghĩa
rộng về tộc người học, nói chung gồm có tri thức, tín ngưỡng, nghệ thuật, đạo đức,
luật pháp, tập quán và một số năng lực và thói quen khác được con người chiếm
lĩnh với tư cách một thành viên của xã hội”[58, tr.13]. Theo định nghĩa này thì văn
hóa và văn minh là một; nó bao gồm tất cả những lĩnh vực liên quan đến đời sống
con người, từ tri thức, tín ngưỡng đến nghệ thuật, đạo đức, pháp luật… Có người
ví, định nghĩa đã liệt kê hết mọi lĩnh vực sáng tạo của con người[29, tr.39]. F. Boas