SỬ DỤNG BÀI TẬP ĐỂ PHÁT TRIỂN TRÍ THÔNG MINH CHO HỌC SINH TRONG DẠY HỌC HÓA HỌC LỚP 10 TRUNG HỌC PHỔ THÔNG

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH

Lê Thị Hạnh Dung

SỬ DỤNG BÀI TẬP ĐỂ PHÁT TRIỂN
TRÍ THƠNG MINH CHO HỌC SINH
TRONG DẠY HỌC HĨA HỌC LỚP 10
TRUNG HỌC PHỔ THƠNG

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Thành phố Hồ Chí Minh – 2016


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH

Lê Thị Hạnh Dung

SỬ DỤNG BÀI TẬP ĐỂ PHÁT TRIỂN
TRÍ THƠNG MINH CHO HỌC SINH
TRONG DẠY HỌC HĨA HỌC LỚP 10
TRUNG HỌC PHỔ THƠNG
Chun ngành : Lí luận và phương pháp dạy học bộ mơn Hóa học
Mã số
: 60 14 01 11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

PGS. TS. LÊ VĂN NĂM

Thành phố Hồ Chí Minh – 2016


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan các kết quả nêu trong luận văn này là trung thực và chưa
từng được ai cơng bố trong bất kì cơng trình nào khác. Mọi sự giúp đỡ cho việc
thực hiện luận văn này đã được cám ơn và các thơng tin trích dẫn trong luận văn
đã được chỉ rõ nguồn gốc rõ ràng và được phép công bố.
Tác giả
Lê Thị Hạnh Dung


LỜI CẢM ƠN
Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến thầy PGS. TS. Lê Văn Năm đã tận
tình giúp đỡ, hướng dẫn và tạo mọi điều kiện thuận lợi để tơi có thể hồn thành
tốt đề tài của mình.
Lời cảm ơn tiếp theo tôi xin gửi đến thầy PGS. TS. Trịnh Văn Biều đã tạo
mọi điều kiện và giúp đỡ tơi trong thời gian qua để tơi có thể thực hiện tốt đề tài.
Tôi cũng xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu nhà trường, Phòng Sau Đại
học, Khoa Hóa học Trường Đại học Sư phạm TP. Hồ Chí Minh, các quý thầy cô
giảng dạy lớp Cao học Lý luận và phương pháp dạy học bộ mơn Hóa học K25.
Cám ơn Ban Giám hiệu nhà trường, quý thầy cô và các em HS trường
THPT Trần Cao Vân, trường THPT Phú Tân, trường THPT Nguyễn Chí Thanh,
trường THPT Bùi Hữu Nghĩa đã luôn hợp tác và tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong
suốt thời gian qua.
Cám ơn các anh, chị lớp Cao học Lí luận và phương pháp dạy học bộ mơn
Hóa học K25, những người bạn đã ln giúp đỡ, chia sẽ những khó khăn với tơi
trong suốt thời gian học tập và làm luận văn.

Cám ơn ba, mẹ, em gái và những người thân đã luôn bên cạnh, động viên
và ủng hộ tôi trong thời gian qua.
Cám ơn bạn Nguyễn Minh Nhựt đã giúp đỡ và có nhiều ý kiến đóng góp
giúp luận văn hồn thiện hơn.
Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn Hội đồng chấm luận văn và quý thầy
cô phản biện đã dành thời gian đọc, nhận xét, góp ý giúp cho luận văn của tơi
được hồn chỉnh. Kính chúc q thầy cơ thật nhiều sức khỏe.
Tơi xin chân thành cảm ơn!
Tp. Hồ Chí Minh, tháng 9, 2016
Lê Thị Hạnh Dung


MỤC LỤC
Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Lời cảm ơn
Mục lục
Danh mục chữ viết tắt
Danh mục các bảng
Danh mục các hình
MỞ ĐẦU ....................................................................................................................................... 1
Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ĐỀ TÀI.................................................... 5
1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu .......................................................................................... 5
1.1.1. Các nghiên cứu về trí thơng minh và phát triển trí thơng minh ............................ 5
1.1.2. Các nghiên cứu về sử dụng bài tập hóa học để phát triển trí thơng minh ............ 7
1.2. Trí thơng minh .................................................................................................................... 9
1.2.1. Khái niệm trí thơng minh ........................................................................................... 9
1.2.2. Các chỉ số đánh giá trí thơng minh ......................................................................... 10
1.2.3. Các biểu hiện của trí thơng minh ............................................................................ 12
1.2.4. Đánh giá năng lực của học sinh............................................................................... 13

1.2.5. Phát triển trí thơng minh cho học sinh.................................................................... 16
1.3. Bài tập hóa học ................................................................................................................. 17
1.3.1. Khái niệm bài tập hóa học........................................................................................ 17
1.3.2. Ý nghĩa, tác dụng bài tập hóa học ........................................................................... 17
1.3.3. Phân loại bài tập hóa học.......................................................................................... 18
1.3.4. Mục đích sử dụng bài tập hóa học ở trường trung học phổ thông ...................... 20
1.3.5. Sử dụng bài tập hóa học để phát triển trí thơng minh cho học sinh.................... 20
1.4. Thực trạng việc sử dụng bài tập hóa học để phát triển trí thơng minh cho học
sinh ở một số trường trung học phổ thông ................................................................ 22


1.4.1. Mục đích điều tra....................................................................................................... 23
1.4.2. Nội dung điều tra ....................................................................................................... 23
1.4.3. Đối tượng điều tra ..................................................................................................... 23
1.4.4. Phương pháp điều tra ................................................................................................ 23
1.4.5. Kết quả điều tra ......................................................................................................... 23
TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 .......................................................................................................... 30
Chương 2. SỬ DỤNG BÀI TẬP HĨA HỌC ĐỂ PHÁT TRIỂN TRÍ THƠNG
MINH CHO HỌC SINH LỚP 10 .......................................................................................... 31
TRUNG HỌC PHỔ THÔNG ................................................................................................. 31
2.1. Tổng quan về bài tập hóa học lớp 10 THPT................................................................. 31
2.2. Các dạng của bài tập phát triển trí thơng minh ............................................................ 32
2.2.1. Bài tập có thể giải bằng nhiều cách khác nhau...................................................... 32
2.2.2. Bài tập có chứa yếu tố mà học sinh hay mắc sai lầm ........................................... 33
2.2.3. Bài tập phát triển năng lực hệ thống hóa, khái quát hóa ...................................... 33
2.2.4. Bài tập có thể áp dụng các phương pháp giải nhanh và các định luật hóa học
cơ bản ........................................................................................................................ 33
2.2.5. Bài tập có tính độc đáo ............................................................................................. 34
BT có nội dung hay, lạ, hấp dẫn hoặc những BT có vận dụng những kiến thức hóa
học vào thực tiễn cùng với những phương pháp để giải BT một cách logic,

nhanh chóng và chính xác là những BT có tính độc đáo. Đó là một trong
những đặc điểm của BT phát triển trí thơng minh. Nó tạo được hứng thú và
vận dụng nhiều kiến thức vào thực tiễn. Độc đáo ở cả nội dung và phương
pháp giải. HS có thể giải bằng nhiều cách và tự rút ra cách giải hay nhất
cho riêng mình. Việc thực hành giải, quan sát và đánh giá cũng tác động
mạnh mẽ đến tư duy, phát triển trí thơng minh cho các em. .............................. 34
2.3. Cấu trúc của trí thơng minh ............................................................................................ 34
2.3.1. Năng lực quan sát ...................................................................................................... 34


2.3.2. Năng lực thực hiện các thao tác tư duy .................................................................. 35
2.3.3. Năng lực tư duy độc lập ........................................................................................... 37
2.3.4. Năng lực tư duy linh hoạt, sáng tạo ........................................................................ 37
2.4. Biện pháp sử dụng bài tập để phát triển trí thông minh cho học sinh thông qua
các năng lực thành phần .............................................................................................. 38
2.4.1. Nhóm biện pháp phát triển năng lực quan sát ....................................................... 38
2.4.2. Nhóm biện pháp phát triển năng lực thực hiện các thao tác tư duy.................... 44
2.4.3. Nhóm biện pháp phát triển năng lực tư duy độc lập ............................................. 52
2.4.4. Nhóm biện pháp phát triển năng lực tư duy linh hoạt, sáng tạo.......................... 55
2.5. Lựa chọn, xây dựng bài tập phát triển trí thơng minh ................................................. 61
2.5.1. Giới thiệu tổng quan về các bài tập hóa học phát triển trí thơng minh lớp 10
THPT do tác giả tuyển chọn, xây dựng................................................................. 61
2.5.2. Bài tập phát triển trí thơng minh thông qua việc phát triển năng lực quan sát.. 61
2.5.3. Bài tập phát triển trí thơng minh thơng qua việc rèn luyện các thao tác tư
duy ............................................................................................................................. 69
2.5.4. Bài tập phát triển trí thơng minh thơng qua việc phát triển năng lực tư duy
độc lập ....................................................................................................................... 75
2.5.5. Bài tập phát triển trí thơng minh thơng qua việc phát triển năng lực tư duy
linh hoạt, sáng tạo .................................................................................................... 81
2.6. Đánh giá sự phát triển trí thơng minh của học sinh ..................................................... 86

2.6.1. Mục đích đánh giá ..................................................................................................... 86
2.6.2. Thiết kế một số cơng cụ đánh giá sự phát triển trí thông minh của học sinh
lớp 10 THPT ............................................................................................................. 86
2.7. Một số giáo án thực nghiệm ........................................................................................... 92
2.7.1. Giáo án bài: Hiđro sunfua – Lưu huỳnh đioxit – Lưu huỳnh trioxit................... 92
2.7.2. Giáo án bài: Luyện tập: Oxi – Lưu huỳnh (tiết 1)...............................................106
2.7.3. Giáo án bài: Luyện tập: Oxi – Lưu huỳnh (tiết 2)...............................................106


TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ........................................................................................................107
Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM...........................................................................108
3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ...................................................................................108
3.2. Đối tượng thực nghiệm sư phạm..................................................................................108
3.3. Nội dung và tiến trình thực nghiệm sư phạm .............................................................108
3.3.1. Chọn GV và lớp thực nghiệm sư phạm ................................................................108
3.3.2. Trao đổi với GV thực nghiệm sư phạm một số vấn đề liên quan .....................109
3.3.3. Tiến hành thực nghiệm sư phạm ...........................................................................109
3.3.4. Tổ chức kiểm tra và chấm điểm. ...........................................................................110
3.3.5. Xử lí kết quả thực nghiệm ......................................................................................111
3.4. Kết quả thực nghiệm sư phạm ......................................................................................112
3.4.1. Kết quả về mặt định tính ........................................................................................112
3.4.2. Kết quả về mặt định lượng .....................................................................................113
TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ........................................................................................................129
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ...............................................................................................130
TÀI LIỆU THAM KHẢO .....................................................................................................133
PHỤ LỤC


DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
GV

: Giáo viên

HS

: Học sinh

BT

: Bài tập

BTHH

: Bài tập hóa học

THPT

: Trung học phổ thơng

TN

: Thực nghiệm

ĐC

: Đối chứng

TS

: Tiến sĩ

PGS

: Phó giáo sư

GS

: Giáo sư

TB

: Trung bình

Nxb

: Nhà xuất bản

TP

: Thành phố

CNH

: Cơng nghiệp hóa

HĐH

: Hiện đại hóa

SGK

: Sách giáo khoa

HSG

: Học sinh giỏi

HSK

: Học sinh khá

PTHH

: Phương trình hóa học

BTKL

: Bảo tồn khối lượng

BTNT

: Bảo tồn ngun tố

PTN

: Phịng thí nghiệm

PT

: Phương trình

BGD & ĐT

: Bộ giáo dục và Đào tạo

BTVN

: Bài tập về nhà


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1.

Thực trạng việc sử dụng bài tập để phát triển trí thơng minh cho
HS ở một số trường THPT...........................................................24

Bảng 1.2.

Đánh giá mức độ sử dụng các dạng BTHH ...................................25

Bảng 1.3.

Đánh giá mức độ phát triển trí thông minh của HS thông qua các
dạng BTHH ................................................................................25

Bảng 1.4.

Mức độ sử dụng các hình thức đánh giá sự phát triển trí thơng
minh của HS ...............................................................................27

Bảng 1.5.

Ý kiến của GV về cấu trúc trí thơng minh.....................................27

Bảng 1.6.

Những biện pháp có thể áp dụng để phát triển trí thơng minh cho
học sinh THPT thông qua việc sử dụng BTHH .............................28

Bảng 2.1.

Tiêu chí và mức độ đánh giá sự phát triển trí thông minh HS.........87

Bảng 2.2.

Thang điểm đánh giá mức độ phát triển trí thơng minh của HS
qua bài kiểm tra...........................................................................91

Bảng 3.1.

Danh sách các lớp thực nghiệm và đối chứng ............................. 109

Bảng 3.2.

Bảng phân loại thang điểm đánh giá mức độ phát triển trí thơng
minh của HS ............................................................................. 110

Bảng 3.3.

Kết quả kiểm tra đánh giá sự phát triển trí thơng minh của HS

trước thực nghiệm ..................................................................... 113

Bảng 3.4.

Phân loại mức độ phát triển trí thơng minh của HS trước thực
nghiệm...................................................................................... 113

Bảng 3.5.

Bảng tổng hợp kết quả đánh giá mức độ phát triển trí thơng
minh HS trước thực nghiệm ....................................................... 114

Bảng 3.6.

Thống kê điểm số bài kiểm tra sau thực nghiệm.......................... 116

Bảng 3.7.

Phân phối tần suất bài kểm tra sau thực nghiệm .......................... 116

Bảng 3.8.

Phân phối tần suất tích lũy bài kiểm tra sau thực nghiệm ............. 116

Bảng 3.9.

Phân loại kết quả bài kiểm tra sau thực nghiệm........................... 119

Bảng 3.10. Tổng hợp các tham số đặc trưng của bài kiểm tra sau thực nghiệm ... 121

Bảng 3.11. Bảng thống kê t và t α của các lớp TN và ĐC............................... 121
Bảng 3.12. Kết quả bài kiểm tra đánh giá sự phát triển trí thơng minh của
HS sau thực nghiệm .................................................................. 123
Bảng 3.13. Phân loại mức độ phát triển trí thơng minh HS ........................... 123
Bảng 3.14. Bảng tổng hợp kết quả đánh giá mức độ phát triển trí thơng
minh HS sau thực nghiệm .......................................................... 126
Bảng 3.15. Bảng tổng hợp kết quả đánh giá mức độ phát triển trí thơng
minh HS lớp TN trước và sau khi thực nghiệm ........................... 126


DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 1.1. Sơ đồ về mối quan hệ giữa việc sử dụng bài tập hóa học và việc
phát triển trí thơng minh cho học sinh............................................21
Hình 2.1.

Sơ đồ tổng quan về nội dung phần các thuyết và định luật lớp 10
THPT ...........................................................................................31

Hình 2.2. Tổng quan về BTHH phần các nguyên tố và chất lớp 10 THPT ......32
Hình 2.3. Thí nghiệm hịa tan khí hiđro clorua ..............................................39
Hình 2.4. Sơ đồ thí nghiệm điều chế khí Y từ chất X.....................................40
Hình 2.5. Sơ đồ thí nghiệm điều chế khí Clo trong PTN................................40
Hình 2.6. Mơ hình thí nghiệm điều chế khí oxi từ thuốc tím ..........................41
Hình 3.1. Biểu đồ phân loại mức độ phát triển trí thơng minh của HS lớp
TN và ĐC trước thực nghiệm ...................................................... 114
Hình 3.2. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra sau thực nghiệm của lớp 10C4
và 10C8 ..................................................................................... 117
Hình 3.3. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra sau thực nghiệm của lớp 10A1
– 10A2 ....................................................................................... 117

Hình 3.4. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra sau thực nghiệm của lớp 10A6
– 10A5 ....................................................................................... 118
Hình 3.5. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra sau thực nghiệm của lớp 10B8
– 10B6 ....................................................................................... 118
Hình 3.6. Biểu đồ phân loại HS bài kiểm tra sau thực nghiệm của lớp 10C4
– 10C8 ....................................................................................... 119
Hình 3.7. Biểu đồ phân loại HS bài kiểm tra sau thực nghiệm của lớp 10A1
– 10A2 ....................................................................................... 120
Hình 3.8. Biểu đồ phân loại HS bài kiểm tra sau thực nghiệm của lớp 10A6
– 10A5 ....................................................................................... 120
Hình 3.9. Biểu đồ phân loại HS bài kiểm tra sau thực nghiệm của lớp 10B8
– 10B6 ....................................................................................... 120


Hình 3.10. Biểu đồ phân loại mức độ phát triển trí thơng minh của HS lớp
10C4, 10C8 sau thực nghiệm ...................................................... 124
Hình 3.11. Biểu đồ phân loại mức độ phát triển trí thơng minh của HS lớp
10A1, 10A2 sau thực nghiệm ...................................................... 124
Hình 3.12. Biểu đồ phân loại mức độ phát triển trí thơng minh của HS lớp
10A6, 10A5 sau thực nghiệm ...................................................... 125
Hình 3.13. Biểu đồ phân loại mức độ phát triển trí thơng minh của HS lớp
10B8, 10B6 sau thực nghiệm ...................................................... 125