Quản Trị Rủi Ro Của Ngân Hàng Thương Mại Cổ Phần Ngoại Thương Việt Nam
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (2.74 MB, 217 trang )
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM
HỌC VIỆN NGÂN HÀNG
-----+----
TRẦN THỊ NGỌC TRÂM
QUẢN TRỊ RỦI RO CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
CỔ PHẦN NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
HÀ NỘI, 2017
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM
HỌC VIỆN NGÂN HÀNG
-----+----
TRẦN THỊ NGỌC TRÂM
QUẢN TRỊ RỦI RO CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI
CỔ PHẦN NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM
LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng
Mã số: 62.34.02.01
Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Tô Ngọc Hưng
PGS.TS. Nguyễn Đắc Hưng
HÀ NỘI, 2017
i
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc
lập của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu, các kết luận khoa học chưa
được công bố trong các công trình tương tự nào khác trước đó. Số
liệu và tài liệu được trích dẫn trung thực, đầy đủ, có nguồn gốc rõ
ràng.
Hà Nội, ngày 19/1 /2017
Nguyên cứu sinh
Trần Thị Ngọc Trâm
ii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN.......................................................................................i
MỤC LỤC.................................................................................................ii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT.......................................................viii
DANH SÁCH CÁC BẢNG, BIỂU, HÌNH, SƠ ĐỒ................................x
MỞ ĐẦU....................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài nghiên cứu...............................................................1
2. Tổng quan nghiên cứu của đề tài.........................................................3
2.1. Nghiên cứu nước ngoài......................................................................3
2.2. Nghiên cứu trong nước......................................................................5
2.2.1. Luận án tiến sỹ................................................................................5
2.2.2. Một số bài viết đăng trên Tạp chí chuyên ngành hiện nay.........8
2.2.3 Đề tài nghiên cứu khoa học cấp ngành........................................10
2.3. Nhận xét chung.................................................................................11
3. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài..........................................................11
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu......................................................12
4.1.Đối tượng nghiên cứu........................................................................12
4.2. Phạm vi nghiên cứu..........................................................................12
5. Phương pháp nghiên cứu....................................................................12
6. Những đóng góp mới của luận án......................................................13
7. Kết cấu của luận án.............................................................................15
CHƯƠNG 1.............................................................................................16
NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ QUẢN TRỊ RỦI RO TRONG HOẠT
ĐỘNG KINH DOANH TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI.......................16
1.1 RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA NGÂN
HÀNG THƯƠNG MẠI.....................................................................................16
1.1.1 Những vấn đề cơ bản về Ngân hàng thương mại........................................................16
1.1.1.1 Khái niệm Ngân hàng thương mại............................................................................16
iii
1.1.1.2 Một số hoạt động cơ bản của ngân hàng thương mại.............................................17
1.1.2 Rủi ro trong hoạt động kinh doanh của Ngân hàng thương mại.................................18
1.1.2.1 Khái niệm rủi ro........................................................................................................18
1.1.2.2 Các loại rủi ro cơ bản của Ngân hàng thương mại...................................................19
1.2 QUẢN TRỊ RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH TẠI
NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI........................................................................22
1.2.1 Khái niệm........................................................................................22
1.2.2 Sự cần thiết phải quản trị rủi ro của ngân hàng thương mại.......................................23
1.2.3 Mô hình quản trị rủi ro tại ngân hàng thương mại......................................................25
1.2.4 Nội dung quản trị những rủi ro cơ bản trong hoạt động kinh doanh tại ngân hàng
thương mại.......................................................................................................................................28
1.2.4.1 Quản trị rủi ro tín dụng............................................................................................28
1.2.4.2 Quản trị rủi ro tỷ giá.................................................................................................31
1.2.4.3 Quản trị rủi ro lãi suất..............................................................................................36
1.2.4.4. Quản trị rủi ro thanh khoản....................................................................................43
1.2.4.5. Quản trị rủi ro hoạt động........................................................................................53
1.3 KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VỀ QUẢN TRỊ RỦI RO TRONG
HOẠT ĐỘNG KINH DOANH TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI..........58
1.3.1 Kinh nghiệm quốc tế...................................................................................................58
1.3.1.1 Kinh nghiệm về quản trị rủi ro tín dụng tại ANZ - Australia......................................58
1.3.1.2 Quản trị rủi ro tỷ giá.................................................................................................61
1.3.1.3 Quản trị rủi ro lãi suất của ngân hàng tại Trung Quốc..............................................61
1.3.1.4 Quản trị rủi ro thanh khoản trong hoạt động ngân hàng một số nước trên thế giới
..........................................................................................................................................................62
1.3.1.5 Kinh nghiệm quản trị rủi ro hoạt động.....................................................................64
1.3.2 Bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam và Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại
thương Việt Nam..............................................................................................................................65
1.3.2.1 Gắn quản trị rủi ro tín dụng với quản trị rủi ro hoạt động........................................65
1.3.2.2. Thực hiện đồng bộ các biện pháp quản trị rủi ro tín dụng và quản trị rủi ro lãi suất
..........................................................................................................................................................66
1.3.2.3. Xây dựng cơ cấu tổ chức và chiến lược quản trị rủi ro hoạt động có hiệu quả.......67
1.3.2.4 Chủ động và linh hoạt trong quản trị rủi ro thanh khoản.........................................68
1.3.2.5 Tăng cường sự liên kết và hợp tác giữa các ngân hàng thương mại trong quản trị rủi
ro......................................................................................................................................................68
iv
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1........................................................................69
CHƯƠNG 2.............................................................................................70
THỰC TRẠNG QUẢN TRỊ RỦI RO CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG
MẠI CỔ PHẦN NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM..........................................70
2.1 TỔNG QUAN HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA NGÂN
HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM..........70
2.1.1 Khái quát quá trình hình thành và phát triển.............................70
2.1.2 Một số chỉ tiêu cơ bản................................................................................................73
2.1.2.1 Quy mô tổng tài sản và vốn chủ sở hữu...................................................................73
2.1.2.2 Quy mô tổng tài sản và vốn hóa thị trường chứng khoán........................................73
2.1.2.3 Một số chỉ tiêu và hoạt động kinh doanh khác........................................................73
2.2 THỰC TRẠNG QUẢN TRỊ RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG
KINH DOANH CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ PHẦN NGOẠI
THƯƠNG VIỆT NAM......................................................................................75
2.2.1 Quản trị rủi ro tín dụng.................................................................75
2.2.1.1 Thực trạng ban hành và thực hiện các quy định về hoạt động
tín dụng...............................................................................................................75
2.2.1.2 Thực trạng ban hành và thực hiện quy trình thẩm định..........................................76
2.2.1.3 Thực trạng thẩm định dựa trên các yếu tố định lượng [35].....................................77
2.2.1.4 Thực trạng tuân thủ quy trình kiểm tra khi giải ngân tiền vay..................................79
2.2.1.5 Thực trạng hoạt động tín dụng................................................................................80
2.2.1.6 Thực trạng chất lượng tín dụng...............................................................................81
2.2.2 Quản trị rủi ro tỷ giá....................................................................................................84
2.2.2.1 Phòng ngừa rủi ro tỷ giá...........................................................................................84
2.2.2.2 Quản trị rủi ro tỷ giá trong hoạt động thanh toán xuất nhập khẩu..........................86
2.2.2.3 Thực trạng khảo sát hai năm gần đây nhất..............................................................88
2.2.3 Quản trị rủi ro lãi suất.................................................................................................89
2.2.3.1 Mục tiêu và nguyên tắc quản trị rủi ro lãi suất.........................................................89
2.2.3.2 Mô hình tổ chức quản trị rủi ro lãi suất...................................................................90
2.2.3.3 Trách nhiệm, quyền hạn trong quản trị rủi ro lãi suất..............................................92
2.2.3.4. Chính sách nhận diện rủi ro lãi suất........................................................................98
2.2.3.5. Chính sách đo lường rủi ro lãi suất..........................................................................99
v
2.2.3.6. Biện pháp nhận diện rủi ro lãi suất.........................................................................99
2.2.3.7. Chính sách đo lường rủi ro lãi suất........................................................................100
2.2.3.8 Hạn mức rủi ro lãi suất...........................................................................................102
2.2.3.9 Công cụ quản lý rủi ro lãi suất................................................................................104
2.2.3.10 Xây dựng tình huống căng thẳng rủi ro lãi suất....................................................105
2.2.3.11 Hệ thống báo cáo kiểm soát rủi ro lãi suất...........................................................105
2.2.3.12. Thực trạng khe hở nhạy cảm của Ngân hàng TMCP Ngoại thương Việt Nam.....106
2.2.4 Quản trị rủi ro thanh khoản......................................................................................112
2.2.4.1 Quy trình quản trị rủi ro thanh khoản tại VCB........................................................112
2.2.4.2. Đẩy mạnh huy động vốn từ nền kinh tế để chủ động thanh khoản......................114
2.2.4.3 Huy động vốn từ thị trường liên ngân hàng...........................................................116
2.2.4.4 Hoạt động kinh doanh vốn.....................................................................................117
2.2.4.5 Hoạt động đầu tư vốn............................................................................................117
2.2.4.6 Thực trạng quản trị rủi ro thanh khoản tại VCB.....................................................118
2.2.4.7 Vốn điều lệ và hệ số an toàn vốn...........................................................................118
2.2.5 Quản trị rủi ro hoạt động..........................................................................................120
2.2.5.1 Xây dựng quy trình và vận hành hoạt động thanh toán quốc tế............................120
2.2.5.2. Xây dựng và vận hành hệ thống công nghệ ngân hàng.........................................123
2.2.5.3 Xây dựng và vận hành các nghiệp vụ hoạt động dịch vụ thẻ..................................124
2.2.5.4 Xây dựng và hận hành các nghiệp vụ của hệ thống ngân hàng điện tử..................125
2.3. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG QUẢN TRỊ RỦI RO TRONG
HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA NGÂN HÀNG TMCP NGOẠI
THƯƠNG VIỆT NAM....................................................................................125
2.3.1 Những kết quả đạt được...........................................................................................125
2.3.1.1. Những kết quả chung............................................................................................125
2.3.1.2 Về quản trị rủi ro tín dụng......................................................................................127
2.3.1.3. Về quản trị rủi ro tỷ giá..........................................................................................128
2.3.1.4. Về quản trị rủi ro lãi suất.......................................................................................128
2.3.1.5. Về quản trị rủi ro thanh khoản..............................................................................129
2.3.1.6. Về quản trị rủi ro hoạt động..................................................................................130
2.3.2 Những hạn chế..........................................................................................................132
2.3.2.1 Về quản trị rủi ro tín dụng......................................................................................132
2.3.2.2 Về quản trị rủi ro tỷ giá..........................................................................................133
vi
2.3.2.3 Về quản trị rủi ro lãi suất........................................................................................133
2.3.2.4 Về quản trị rủi ro thanh khoản...............................................................................134
2.3.2.5 Về quản trị rủi ro hoạt động...................................................................................135
2.3.3 Nguyên nhân của những hạn chế.............................................................................136
2.3.3.1 Nguyên nhân chủ quan..........................................................................................136
2.3.3.2 Nguyên nhân khách quan......................................................................................139
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2......................................................................143
CHƯƠNG 3...........................................................................................144
GIẢI PHÁP NHẰM TĂNG CƯỜNG QUẢN TRỊ RỦI RO TRONG
HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI CỔ
PHẦN NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM.........................................................144
3.1 ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN KINH DOANH VÀ QUẢN TRỊ
RỦI RO CỦA NGÂN HÀNG TMCP NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM.....144
3.1.1 Định hướng phát triển kinh doanh của Ngân hàng thương mại cổ phần ngoại thương
Việt Nam.........................................................................................................................................144
3.1.2 Mục tiêu hoạt động kinh doanh cỉa VCB giai đoạn đến năm 2020............................145
3.1.3. Một số bất cập đặt ra thách thức về quản trị rủi ro trong hoạt động kinh doanh tại
các Ngân hàng thương mại Việt Nam và Viwtcombank..................................................................147
3.1.3.1. Mô hình quản trị rủi ro..........................................................................................147
3.1.3.2. Nội dung quản trị rủi ro.........................................................................................150
3.2 GIẢI PHÁP NHẰM TĂNG CƯỜNG QUẢN TRỊ RỦI RO
TRONG HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA NGÂN HÀNG TMCP
NGOẠI THƯƠNG VIỆT NAM.....................................................................153
3.2.1 Nhóm giải pháp cụ thể về quản trị rủi ro tín dụng....................................................153
3.2.1.1 Xây dựng và áp dụng mô hình quản trị rủi ro tín dụng tập trung...........................153
3.2.1.2 Tuân thủ các nguyên tắc quản trị rủi ro tín dụng theo Basel II theo yêu cầu của Ngân
hàng Nhà nước...............................................................................................................................156
3.2.2 Nhóm giải pháp về quản trị rủi ro tỷ giá....................................................................157
3.2.2.1 Không ngừng nâng cao khả năng dự báo diễn biến tỷ giá......................................157
3.2.2.2 Tăng cường khả năng về nhận diện rủi ro trong hoạt động thanh toán quốc tế....157
3.2.2.3. Hoàn thiện quy trình nội bộ liên quan đến nghiệp vụ thanh toán quốc tế...........159
3.2.3 Nhóm giải pháp về quản trị rủi ro lãi suất.................................................................161
3.2.3.1 Hoàn thiện bộ máy quản trị rủi ro lãi suất.............................................................161
vii
3.2.3.2 Hoàn thiện quy trình quản trị rủi ro lãi suất...........................................................162
3.2.3.3 Xây dựng hệ thống giám sát, nhận biết và cảnh báo sớm rủi ro lãi suất................164
3.2.3.4 Nâng cao chất lượng thông tin và các báo cáo rủi ro lãi suất.................................165
3.2.4 Nhóm giải pháp cụ thể về quản trị rủi ro thanh khoản.............................................166
3.2.4.1 Xây dựng quy trình quản trị thanh khoản..............................................................166
3.2.4.2. Lập báo cáo thanh khoản......................................................................................167
3.2.4.3 Hoàn thiện cơ chế, chính sách, phương pháp luận về quản trị rủi ro thanh khoản
........................................................................................................................................................167
3.2.4.4 Xây dựng chiến lược quản trị rủi ro thanh khoản..................................................169
3.2.5 Quản trị rủi ro hoạt động..........................................................................................169
3.2.6 Nhóm giải pháp bổ trợ..............................................................................................170
3.2.6.1 Tái cấu trúc tài sản Có............................................................................................170
3.2.6.2 Thường xuyên nâng cao năng lực tài chính............................................................172
3.2.6.3. Tăng cường hiệu quả hoạt động kiểm soát nội bộ, kiểm toán nội bộ...................173
3.2.6.4 Hoàn thiện hệ thống kế toán.................................................................................175
3.2.6.5. Hoàn thiện và hiện đại hóa hệ thống công nghệ thông tin...................................176
3.2.6.6 Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực....................................................................176
3.3 MỘT SỐ KIẾN NGHỊ....................................................................178
3.3.1 Đối với Chính phủ......................................................................................................178
3.3.2 Đối với Ngân hàng Nhà nước....................................................................................180
3.3.2.1. Hoàn thiện hành lang pháp lý...............................................................................180
3.3.2.2 Điều hành linh hoạt các công cụ của chính sách tiền tệ.........................................180
3.3.2.3 Tăng cường thanh tra, giám sát các tổ chức tín dụng và xây dựng hệ thống cảnh báo
sớm.................................................................................................................................................183
3.3.2.4. Nâng cao vai trò của Trung tâm thông tin tín dụng quốc gia.................................185
3.3.3 Đối với các Bộ ngành.................................................................................................185
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3......................................................................187
KẾT LUẬN............................................................................................188
DANH MỤC BÀI VIẾT CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN CỦA
TÁC GIẢ ĐÃ ĐƯỢC CÔNG BỐ..................................................................190
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................191
PHỤ LỤC...............................................................................................197
viii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
ADB:
ATM:
BHXH:
CAR:
CIC:
CSDL:
CN:
CNTT:
CSTT:
DN:
DNNN:
DPRR:
DSTT:
DSSD:
ĐVCNT:
GNNĐ:
GNQT:
HĐKD:
HĐQT:
HSC:
L/C:
LS:
LDR:
MAS:
NH:
NHĐT:
NHTMCP:
NHBL:
NHCSXH:
NHTMCPĐT&PT
NHNN:
Ngân hàng phát triển châu Á
Máy giao dịch ngân hàng tự động
Bảo hiểm xã hội
Tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu
Trung tâm thông tin tín dụng quốc gia
Cơ sở dữ liệu
Chi nhánh
Công nghệ thông tin
Chính sách tiền tệ
Doanh nghiệp
Doanh nghiệp Nhà nước
Dự phòng rủi ro
Doanh số thanh toán
Doanh số sử dụng
Đơn vị chấp nhận thẻ
Ghi nợ nội địa
Ghi nợ quốc tế
Hoạt động kinh doanh
Hội đồng quản trị
Hội sở chính
Thư tín dụng
Lãi suất
Hệ số tín dụng trên huy động vốn
Cơ quan quản lý tiền tệ Singapore
Ngân hàng
Ngân hàng điện tử
Ngân hàng thương mại cổ phần
Ngân hàng bán lẻ
Ngân hàng chính sách xã hội
Ngân hàng thương mại cổ phần đầu tư và phát triển
Việt Nam
Ngân hàng Nhà nước
ix
NHNg:
NHNo & PT NT:
NHLD:
NHTM:
NHTW:
NIM:
NQH:
SPDV:
SME:
PCCC:
QLCĐV:
QTRR:
QLRRTT:
RRHĐ:
RRLS:
RRTK:
TCTC:
TCKT:
TSBĐ:
TSC:
TSN:
TTTM:
TTXNK
TTQT:
TP.HCM:
VCB:
VAMC:
VNĐ:
UBQLRR:
USD:
UBND:
XLRR:
Ngân hàng nước ngoài
Ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt
Nam
Ngân hàng liên doanh
Ngân hàng thương mại
Ngân hàng trung ương
Chênh lệch lãi suất huy động và lãi suất cho vay
Nợ quá hạn
Sản phẩm dịch vụ
Doanh nghiệp vừa và nhỏ
Phòng chống chữa cháy
Quản lý cân đối vốn
Quản trị rủi ro
Quản lý rủi ro thị trường
Rủi ro hoạt động
Rủi ro lãi suất
Rủi ro thanh khoản
Tổ chức tài chính
Tổ chức kinh tế
Tài sản bảo đảm
Tài sản có
Tài sản nợ
Tài trợ Thương mại
Thanh toán xuất nhập khẩu
Thanh toán quốc tế
Thành phố Hồ Chí Minh
Ngân hàng thương mại cổ phần ngoại thương Việt
Nam
Công ty mua bán nợ các Tổ chức tín dụng Việt Nam
Đồng Việt Nam
Ủy ban quản lý rủi ro
Đô la Mỹ
Ủy ban nhân dân
Xử lý rủi ro
x
XNK:
WB:
Xuát nhập khẩu
Ngân hàng thế giới
DANH SÁCH CÁC BẢNG, BIỂU, HÌNH, SƠ ĐỒ
DANH SÁCH CÁC BẢNG
BẢNG
Bảng 1.1
TÊN BẢNG
Các quy trình quản trị rủi ro
TRANG
Error:
Reference
source not
found
Error:
Bảng 1.2
Tóm tắt phương pháp quản trị khe hở nhạy cảm
Reference
lãi suất năng động
source not
found
Error:
Bảng 1.3
Bảng 2.1
Tỷ lệ ROE và RAROC đi với các khoản vay của Reference
ANZ
Một số chỉ tiêu kinh doanh chủ yếu của VCB
giai đoạn 2009 – 2015
source not
found
Error:
Reference
xi
source not
found
Error:
Bảng 2.2
Tăng trưởng dư nợ cho vay và tổng tài sản của
Reference
VCB giai đoạn 2009 – 2015
source not
found
Error:
Bảng 2.3
Các nhóm nợ của VCB giai đoạn 2009 – 2015
Reference
source not
found
Error:
Bảng 2.4
Các phương pháp đo lường rủi ro lãi suất
Reference
source not
found
Error:
Bảng 2.5
Vốn huy động từ nền kinh tế và tổng tài sản của Reference
VCB giai đoạn 2009 – 2015
source not
found
Error:
Bảng 2.6
Một số chỉ tiêu về vốn điều lệ và hệ số CAR và
Reference
hiệu quả vốn tại VCB giai đoạn 2009 - 2015
source not
found
Error:
Bảng 2.7
Hạn mức duyệt đối với giao dịch ngoại tệ một
Reference
người duyệt
source not
found
Error:
Bảng 2.8
Bảng 3.1
Một số chỉ tiêu hiệu quả kinh doanh và an toàn
Reference
của VCB giai đoạn 2010 – 2015
source not
Một số chỉ tiêu định hướng của VCB giai đoạn
found
Error:
xii
đến năm 2020
Error:
Bảng 3.2
Nguồn rủi ro về khách hàng
Reference
source not
found
Error:
Bảng 3.3
Nguồn rủi ro từ VCB
Reference
source not
found
DANH SÁCH CÁC BIỂU ĐỒ
BIỂU ĐỒ
TÊN BIỂU ĐỒ
Biểu đồ 2.1
Diễn biến tăng trưởng dư nợ cho vay với tổng
tài sản của VCB giai đoạn 2009 – 2015
Biểu đồ 2.2
Diễn biến chất lượng tín dụng thể hiện các
nhóm nợ của VCB giai đoạn 2009 – 2015
Biểu đồ 2.3
Diễn biến nợ xấu của VCB năm 2015
Biểu đồ 2.4
Diễn biến quy mô nợ xấu và tỷ lệ nợ xấu giữa
các tháng trong năm 2014
Biểu đồ 2.5
Diễn biến phát triển dịch vụ thanh toán quốc tế
TRANG
Error:
Reference
source not
found
Error:
Reference
source not
found
Error:
Reference
source not
found
Error:
Reference
source not
found
Error:
xiii
và tài trợ thương mại giữa các tháng trong năm
2015 của VCB
Biểu đồ 2.6
Biểu đồ 2.7
Biểu đồ 2.8
Biểu đồ 2.9
Biểu đồ 2.10
Biểu đồ 2.11
Biểu đồ 2.12
Biểu đồ 2.13
Error:
Diễn biến phát triển dịch vụ kinh doanh ngoại tệ Reference
của VCB năm 2015
source not
found
Error:
Reference
Diễn biến tỷ giá VND/USD năm 2014
source not
found
Error:
Diễn biến tỷ giá giao dịch của VCB với khách
Reference
hàng năm 2015
source not
found
Error:
Reference
Khe hở nhạy cảm lãi suất
source not
found
Error:
Diễn biến lãi suất nội tệ giữa các tháng trong
Reference
năm 2014
source not
found
Error:
Diễn biến lãi suất thị trường liên ngân hàng năm Reference
2014
source not
found
Error:
Diễn biến NIM giữa các quý của một số NHTM Reference
được lựa chọn năm 2013-2014
source not
found
Diễn biến lãi suất liên ngân hàng quý IV/2015
Error:
Reference
xiv
Biểu đồ 2.14
Diễn biến lãi suất giao dịch của VCB với KH
năm 2015
Biểu đồ 2.15
Khoảng cách chênh lệch lãi suất của VCB so
sánh với một số ngân hàng được lựa chọn năm
2015
Biểu đồ 2.16
Tăng trưởng quy mô vốn huy động từ nền kinh
tế với tổng tài sản giai đoạn 2009 – 2015
Biểu đồ 2.17
Diễn biến một số chỉ tiêu an toàn của VCB giai
đoạn 2009 – 2015
Error:
Reference
source not
found
Error:
Reference
source not
found
Error:
Reference
source not
found
Error:
Reference
source not
found
DANH SÁCH CÁC HÌNH
HÌNH
Hình 1.1
Hình 1.2
Hình 1.3
TÊN HÌNH
TRANG
Error:
Mô hình hóa quản trị rủi ro phổ biến của các
Reference
ngân hàng nước ngoài
source not
found
Error:
Reference
Khung quản trị rủi ro hoạt động của ngân hàng
source not
found
Mối quan hệ giữa các thành phần của rủi ro hoạt
Error:
động
Reference
xv
DANH SÁCH CÁC SƠ ĐỒ
SƠ ĐỒ
TÊN SƠ ĐỒ
Sơ đồ 1.1
Hoạt động kinh doanh cơ bản của NHTM
Sơ đồ 2.1
Mô hình tổ chức quản trị rủi ro lãi suất
Sơ đồ 2.2
Vai trò các bộ phận trong mô hình quản trị rủi
ro lãi suất
Sơ đồ 3.1
Mô hình quản trị rủi ro
Sơ đồ 3.2
Mô hình khung quản lý rủi ro của Ngân hàng
thương mại
TRANG
Error:
Reference
source not
found
Error:
Reference
source not
found
Error:
Reference
source not
found
Error:
Reference
source not
found
Error:
Reference
source not
found
1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài nghiên cứu
Thực tiễn hoạt động ngân hàng trên thế giới, cũng như hoạt động ngân
hàng ở Việt Nam trong hơn 28 năm đổi mới vừa qua, nhất là từ năm 2007 đến
nay khi xảy ra cuộc khủng hoảng tín dụng thứ cấp nhà ở tại Mỹ cho thấy, các
Ngân hàng thương mại (NHTM) phải đối mặt với rất nhiều rủi ro trong hoạt
động kinh doanh của mình, từ rủi ro tín dụng đến rủi ro thanh khoản, rủi ro lãi
suất, rủi ro tỷ giá, rủi ro hoạt động. Vì vậy bản thân các NHTM đã phải
thường xuyên quan tâm đến quản trị rủi ro, những năm gần đây càng đặt ra
tính cấp bách phải tăng cường hơn nữa công tác quản trị rủi ro trong toàn bộ
các hoạt động kinh doanh của mình để phù hợp với những diễn biến mới của
môi trường kinh tế vĩ mô trong nước và quốc tế.
Tại Việt Nam, ngay từ khi bắt đầu công cuộc đổi mới hoạt động NH, các
NHTM đã quan tâm đến quản trị rủi ro. Trải qua nhiều giai đoạn khác nhau:
mở rộng cho vay kinh tế ngoài quốc doanh đầu thập niên 90, những vụ án kinh
tế lớn xảy ra trong các năm 1996 – 1997, ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng tài
chính khu vực năm 2007 – 2008,....các NHTM Việt Nam không ngừng tăng
cường, đổi mới và hoàn thiện công tác quản trị rủi ro, nâng cao năng lực quản
trị rủi ro. Song phải thừa nhận rằng, công tác quản trị rủi ro trong hoạt động
kinh doanh của các NHTM Việt Nam vẫn chưa tiệm cận với với thông lệ quốc
tế. Mặc dù NHNN với sự trợ giúp quốc tế tổ chức nhiều cuộc hội thảo liên
quan đến quản trị rủi ro của NHTM, cũng như ban hành nhiều quy định về tỷ lệ
an toàn, các quy định về an toàn đối với NHTM của NHNN không ngừng được
chỉnh sửa, bổ sung, hoàn thiện,.... tuy nhiên vẫn chưa có nền tảng vững chắc
hay quy định cụ thể thống nhất có tính lâu dài. Hiệp hội Ngân hàng Việt Nam
cũng tổ chức nhiều khóa tập huấn với thuyết trình của chuyên gia nước ngoài
liên quan đến quản trị rủi ro, nhưng chưa có bài bản và chiến lược cụ thể.
2
Nhiều NHTM Việt Nam, nhất là NHTM cổ phần có đối tác chiến lược nước
ngoài, đang có sự chuyển biến mạnh mẽ về hoàn thiện mô hình quản trị rủi ro,
nhưng về hiệu quả thì còn chờ thời gian. Yêu cầu đặt ra cho mỗi một NHTM ở
nước ta hiện nay là cần phải có mô hình quản trị rủi ro phù hợp với thông lệ nói
chung, phù hợp với điều kiện cụ thể của mỗi NHTM và thực tiễn của nền kinh
tế.
Để thực hiện việc quản trị rủi ro một cách hiệu quả cần có sự phối hợp
của tất cả con người, cũng như mỗi đơn vị, tổ chức trong hệ thống của mỗi
NHTM như: HĐQT, Ban tổng giám đốc NHTM, Ban Giám đốc các chi nhánh
(CN) NHTM, kiểm toán và kiểm soát nội bộ, các cấp quản lý cấp cao. Các bộ
phận này phải có sự gắn kết, phối hợp chặt chẽ với nhau, thực hiện nghiêm
túc và thống nhất.
Ngân hàng Thương mại cổ phần ngoại thương Việt Nam (VCB) là
NHTM nhà nước đầu tiên tại Việt Nam đã được cổ phần hóa vào năm 2006,
sau đó được niêm yết cổ phiếu trên thị trường chứng khoán. Là NHTM đi đầu
của Việt Nam trong quản trị rủi ro nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh trong
xu thế mở cửa thị trường dịch vụ tài chính theo cam kết quốc tế, giảm thiểu
những thiệt hại, hạn chế rủi ro cho khách hàng và cho ngân hàng. Trong thời
gian qua, tập trung là giai đoạn 2009-2015, nhất là từ năm 2012 đến nay, thực
hiện đề án tái cơ cấu TCTD theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ, VCB
thực hiện nhiều biện pháp về mặt quản trị rủi ro như: xây dựng chiến lược,
chính sách, hoàn thiện quy trình quản trị rủi ro, kế hoạch hàng năm, đề án cho
quản trị rủi ro mỗi lĩnh vực kinh doanh, từng sản phẩm và dịch vụ; Tổ chức
triển khai các đề án và chiến lược; Kiểm tra, kiểm soát, tổng kết và đánh giá
các hoạt động quản trị rủi ro. Hiện nay VCB đã có đối tác chiến lược nước
ngoài là tập đoàn ngân hàng Miziho Bank của Nhật Bản đồng thời thực hiện
chiến lược kinh doanh của mình, VCB đã và đang áp dụng chuẩn mực quản
3
trị tài sản Có, quản trị rủi ro nói chung và quản trị hoạt động theo thông lệ
quốc tế, nên bước đầu đã giữ vững thị phần, giữ vững thương hiệu, nâng cao
hiệu quả kinh doanh, giảm thiểu được những rủi ro trong hoạt động kinh
doanh.
Tuy nhiên do các nguyên nhân khách quan và nguyên nhân chủ quan
khác nhau, đặc biệt là diễn biến của môi trường kinh tế vĩ mô khó khăn, phức
tạp và khó lường của tình hình xã hội,....đang đặt ra tính cấp bách đối với
VCB trong việc tiếp tục nâng cao năng lực quản trị rủi ro. VCB cũng đã nhận
thức sâu sắc việc nâng cao năng lực quản trị rủi ro trong hoạt động kinh
doanh là yêu cầu hết sức cần thiết trong giai đoạn hiện nay nhằm nâng cao
hiệu quả kinh doanh, phát triển ổn định bền vững giữ vững thương hiệu, nâng
cao uy tín và khả năng cạnh tranh của ngân hàng trong tiến trình hội nhập
kinh tế quốc tế. Đây cũng là một nội dung, một yêu cầu của thực hiện đề án
tái cơ cấu VCB trong giai đoạn hiện nay, cũng như tiếp tục thực hiện đề án
này và các yêu cầu khác cho giai đoạn đến năm 2020, tầm nhìn đến năm
2030.
Xuất phát từ thực tiễn đó, việc nghiên cứu, đánh giá đúng thực trạng và
tìm ra các giải pháp phù hợp, khả thi nhằm tăng cường, hoàn thiện, nâng cao
hiệu quả quản trị rủi ro trong hoạt động kinh doanh tại VCB là hết sức cần
thiết. Do vậy, tác giả đã chọn đề tài “Quản trị rủi ro của Ngân hàng
Thương mại cổ phần ngoại thương Việt Nam” làm công trình nghiên cứu
Luận án tiến sĩ kinh tế của mình.
2. Tổng quan nghiên cứu của đề tài
2.1. Nghiên cứu nước ngoài
Cho đến nay có khá nhiều công trình nghiên cứu của nước ngoài về
quản trị rủi ro hay liên quan trực tiếp đến quản trị rủi ro trong hoạt động kinh
4
doanh của NHTM, trong khuôn khổ của luận án, tác giả xin đề cập đến một số
công trình chủ yếu sau đây:
-
Ủy ban Basel về giám sát ngân hàng đã tiến hành nhiều nghiên cứu
và đã đưa ra các khuyến nghị về đảm bảo an toàn theo tiêu chuẩn Basel I
(1988) nhằm giới thiệu hệ thống đo lường vốn và một phương pháp chung để
ngân hàng chủ động đối mặt với rủi ro chất lượng các tài sản có ngân hàng
đang nắm giữ. Hiệp ước vốn Basel II (2004) đưa ra nhiều phương pháp đo
lường rủi ro tín dụng như phương pháp chuẩn hóa đơn giản (SSA), phương
pháp chuẩn hóa (SA), phương pháp dựa vào hệ thống xếp hạng tín dụng nội
bộ (IRB) cơ bản và nâng cao… Basel II gợi ý quy trình và công cụ quản lý rủi
ro tín dụng như: nhận biết rủi ro thông qua hệ thống các dấu hiệu tài chính,
phi tài chính và hệ thống xếp hạng nội bộ; Đo lường rủi ro thông qua mô hình
giá trị chịu rủi ro tín dụng (VAR); Quản lý rủi ro thông qua chính sách tín
dụng; Quản lý danh mục cho vay và phát sinh tín dụng. [62] [63] [64]
-
Glen Bullivant (2005) trong "Credit Management”đã trình bày bao
quát các khía cạnh của quản lý tín dụng. Nội dung trọng tâm, xuyên suốt mà
tác giả đưa ra là vấn đề dòng tiền, quản lý dòng tiền, vấn đề về lợi nhuận có
thể được cải thiện, nâng cao bằng nhiều kế hoạch tương thích. Tất cả các vấn
đề kiểm soát tín dụng quan trọng được đề cập một cách chi tiết, bao gồm cả
hướng dẫn về chính sách tín dụng và quản lý các chức năng tín dụng, điều
kiện tín dụng, đánh giá rủi ro, quản lý và mô hình hóa, thu hồi nợ, bảo hiểm
tín dụng, tín dụng xuất khẩu, tín dụng tiêu dùng, luật tín dụng thương mại và
các dịch vụ tín dụng. [67]
-
Hai tác giả Stephan Cowan, Glen Bullivant, Robert addlestone
(2004) với công trình nghiên cứu: "Effective credit control & debt recovery
handbook - Tottel Publisher”đã chỉ ra rằng, quản lý tín dụng lỏng lẻo và nợ
xấu thường là nguyên nhân tự làm suy yếu các NHTM đang thành công. Vì
5
thế, theo hai tác giả này, điều quan trọng là phải đảm bảo có được một hệ
thống giữ cho mức rủi ro tín dụng luôn thấp nhất, đặc biệt là khâu kiểm tra và
kiểm soát nội bộ, đồng thời nắm rõ thủ tục thu hồi nợ trong trường hợp không
được khách hàng thanh toán theo cam kết. Công trình nghiên cứu cũng đã cập
nhập hầu hết các vấn đề pháp lý mới nhất đồng thời cung cấp thông tin thực tế
về mọi khía cạnh của kiểm soát tín dụng và thu hồi nợ bao gồm: Chỉ dẫn và
thực hiện tín dụng đối với khách hàng mới, những thay đổi đối với luật thu
hồi nợ, ban hành luật bảo vệ số liệu, giải quyết việc nâng hạn mức tín dụng
cho các SME, làm thế nào để đưa ra một chính sách tín dụng, các điều khoản
thanh toán, thu hút các khách hàng lớn, thủ tục đối với các doanh nghiệp không
trả nợ hoặc phá sản và hiệu lực của chế tài bảo vệ thông tin. [68]
Các công trình nghiên cứu về quản trị rủi ro thanh khoản NHTM của
nước ngoài rất đa dạng và phong phú như “Market and Liquidity Risk
Management in a Bank”của Stephan Schwill (2008), “Banking Liquidity Risk
Management Issues”của Rifki Ismal (2005), “Liquidity risk management”của
Richard Barfield và Shyam Venkat (2009). Các công trình này tập trung
nghiên cứu quản trị rủi ro thanh khoản của NHTM dưới góc độ lý thuyết.[69]
[70] [71]
2.2. Nghiên cứu trong nước
2.2.1. Luận án tiến sỹ
Tại Việt Nam, hiện nay các đề tài về quản trị rủi ro còn không nhiều,
chỉ có một số đề tài nhưng tính ứng dụng vào thực tiễn chưa cao. Các đề tài
về quản trị rủi ro tại các NHTM Việt Nam đa số đều nói chung về quản trị rủi
ro của hệ thống NHTM mà chưa thể đi sâu nghiên cứu cụ thể từng NH. Do đó
một trong các hướng đi nghiên cứu sâu hơn của Luận án đó là vấn đề cụ thể
về quản trị rủi ro tại một NHTM.
Về quản trị rủi ro tín dụng, có thể kể đến một số công trình sau:
6
- Luận án Tiến sỹ, với đề tài: “Những giải pháp chủ yếu hạn chế rủi do
tín dụng ngân hàng thương mại giai đoạn hiện nay” của Nghiên cứu sinh:
Nguyễn Hữu Thuỷ, bảo vệ tại Đại học Kinh tế quốc dân năm 1996 [53]. Công
trình tập trung nghiên cứu về rủi ro tín dụng của các NHTM trong giai đoạn
đầu đổi mới hoạt động ngân hàng trong những năm 1988-1994 và giải pháp
đến năm 2000, đặc điểm và môi trường hoạt động tín dụng những năm đó
khác biệt lớn so với hiện nay.
Khoảng trống nghiên cứu: đề tài tập trung nghiên cứu rủi ro tín dụng
của các NHTM nói chung giai đoạn đầu đổi mới, chưa nghiên cứu quản trị rủi
ro tại VCB trong giai đoạn hội nhập hiện nay.
- Luận án Tiến sỹ, với đề tài: “Một số vấn đề rủi ro ngân hàng trong
điều kiện nền kinh tế thị trường”của Nghiên cứu sinh: Nguyễn Thị Phương
Lan, tại Đại học Kinh tế quốc dân năm 1995 [17]. Thành công cơ bản của
công trình đó là, Luận án đã khái quát được nền tảng lý thuyết và bức tranh
khái quát chung về rủi ro của NHTM Việt Nam trong điều kiện nền kinh tế thị
trường, thời kỳ đầu đổi mới, thực hiện 2 Pháp lệnh Ngân hàng ở nước ta.
Khoảng trống nghiên cứu: đề tài tập trung nghiên cứu về rủi ro nói
chung của các NHTM thời kỳ đầu đổi mới, thực trạng đến năm 1993 không
nghiên cứu về quản trị rủi ro tại một NHTM cụ thể, tại VCB hiện nay.
- Luận án Tiến sỹ kinh tế “Giải pháp quản lý rủi ro lãi suất tại Ngân
hàng Nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam” của NCS Đỗ Thị Kim
Hảo, bảo vệ tại Học viện Ngân hàng, năm 2005 [9]. Thành công cơ bản: Luận
án nghiên cứu chuyên sâu và quản lý rủi ro lãi suất tại một NHTM lớn nhất và
có quy mô rộng nhất, với thực trạng đến năm 2003.
Khoảng trống nghiên cứu: không nghiên cứu về quản trị rủi ro tại một
NHTM Nhà nước đã cổ phần hóa, như tại VCB trong giai đoạn hiện nay.
7
- Đề tài luận án: “Quản lý rủi ro lãi suất trong hoạt động kinh doanh
của ngân hàng thương mại Việt Nam”, của NCS Tạ Ngọc Sơn, bảo vệ tại Đại
học Kinh tế quốc dân, năm 2011 [39]. Thành công cơ bản: Luận án nghiên
cứu chuyên sâu và quản lý rủi ro lãi suất tại các NHTM Việt Nam nói chung,
với thực trạng đến năm 2009.
Khoảng trống ngiên cứu: không nghiên cứu về quản trị rủi ro tại một
NHTM cổ phần cụ thể, tại VCB trong giai đoạn hiện nay.
- Luận án tiến sỹ kinh tế, với đề tài: “Quản trị tín dụng của các ngân
hàng thương mại cổ phần trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh” của NCS:
Trần Trung Tường, bảo vệ tại Đại học Ngân hàng thành phố Hồ Chí Minh
năm 2011 [57]. Thành công cơ bản: Luận án tập trung nghiên cứu về quản trị
rủi ro tín dụng của khối NHTM cổ phần trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh,
tập trung là giai đoạn 2005 – 2009 trước và sau khi Việt Nam chính thức là
thành viên của WTO.
Khoảng trống của công trình nghiên cứu đó là chỉ giới hạn trong nghiên
cứu quản trị tín dụng của các NHTM CP trên địa bàn TP. HCM, luận án
không đi sâu nghiên cứu về quản trị rủi ro tại VCB trong giai đoạn hiện nay.
- Luận án tiến sỹ kinh tế, với đề tài: “Quản trị rủi ro tín dụng của Ngân
hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam” của nghiên cứu sinh:
Nguyễn Tuấn Anh, công tác tại Agribank, bảo vệ tại Đại học Kinh tế quốc
dân năm 2011 [3]. Thành công cơ bản: Công trình tập trung nghiên cứu quản
trị rủi ro tín dụng nói chung và đánh giá thực trạng quản trị rủi ro tín dụng tại
Agribank, từ đó đề xuất các giải pháp, kiến nghị nhằm hoàn thiện, nâng cao
hiệu quả quản trị rủi ro tín dụng tại Agribank. Thực trạng và số liệu tập trung
là giai đoạn 2005-2008.
Khoảng trống nghiên cứu của công trình đó là giới hạn về thời gian từ
năm 2009 trở về trước và giải pháp đến năm 2015. Thực trạng được phân tích
8
và đánh giá không có tính cập nhật đến giai đoạn: 2010 – 2015, giải pháp đến
năm 2020 với những diễn biến phức tạp và đa dạng về rủi ro tín dụng đối với
Agribank, các NHTM Việt Nam.
Một hạn chế khác đó là công trình nghiên cứu chưa gắn với thực hiện
đề án tái cơ cấu Agribank, cũng như gắn với những biến động và vụ việc xẩy
ra tại chính NHTM này của các năm 2011-2014 dự báo sát về môi trường
kinh tế trong và ngoài nước giai đoạn 2015 – 2020 ảnh hưởng đến rủi ro tín
dụng của Agribank. Một khoảng trống nữa của công trình nghiên cứu luận án
nói trên đó là đi sâu vào nội dung quản trị rủi ro tín dụng của Agribank,
không nghiên cứu chuyên sâu vào quản trị rủi ro tại VCB trong giai đoạn hiện
nay.
Các đề tài về quản trị rủi ro tại các NHTM Việt Nam đa số đều nói
chung về quản trị rủi ro của cả hệ thống NHTM mà chưa thể đi sâu nghiên
cứu đến cụ thể từng NHTM.
Nhìn chung hầu hết các luận án, cuốn sách,… thường bị hạn chế bởi
quy mô một vấn đề nghiên cứu theo mục tiêu của đề tài, chưa đạt được tầm cỡ
một công trình nghiên cứu tổng thể từ lý luận đến thực tế nhằm hỗ trợ cho các
nhà lập chính sách và điều hành NHTM trong giai đoạn hội nhập quốc tế hiện
nay chuyên sâu về quản trị rủi ro.
2.2.2. Một số bài viết đăng trên Tạp chí chuyên ngành hiện nay
Những bài viết có liên quan trực tiếp đến đề tài trong khoảng 5 năm
gần đây trên Tạp chí chuyên ngành có thể đề cập đến dưới đây:
Bài viết: “Nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro tín dụng tại các Ngân
hàng thương mại Việt Nam” của TS. Nguyễn Thị Loan, đăng trên Tạp chí
Ngân hàng, số 1+2, tháng 1/2012 [18]. Thành công cơ bản của bài viết là
thông qua số liệu và thực trạng về tăng trưởng tín dụng, lợi nhuận, tỷ lệ nợ
xấu, hệ số CAR, của các hệ thống NHTM và một số NHTM được lựa chọn đã
