Nghiên cứu sự tham gia của cộng đồng địa phương vào hoạt động du lịch tại cù lao chàm hội an, quảng nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

PHẠM THỊ MINH CHÍNH

NGHIÊN CỨU SỰ THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG
ĐỊA PHƯƠNG VÀO HOẠT ĐỘNG DU LỊCH
TẠI CÙ LAO CHÀM – HỘI AN, QUẢNG NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ DU LỊCH
Chuyên ngành: Du lịch học

Hà Nội – 2016


ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

PHẠM THỊ MINH CHÍNH

NGHIÊN CỨU SỰ THAM GIA CỦA CỘNG ĐỒNG
ĐỊA PHƯƠNG VÀO HOẠT ĐỘNG DU LỊCH
TẠI CÙ LAO CHÀM – HỘI AN, QUẢNG NAM

Luận văn thạc sĩ chuyên ngành: Du lịch học
Mã số: Đào tạo thí điểm

Người hướng dẫn khoa học: TS. PHẠM HỒNG LONG

Hà Nội - 2016

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả
nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình
nào khác.
Người cam đoan

PHẠM THỊ MINH CHÍNH


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU ...................................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài ....................................................................................................1
2. Lịch sử nghiên cứu đề tài .......................................................................................2
3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu ..........................................................................6
3.1. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................6
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu ..........................................................................................7
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..........................................................................7
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của nghiên cứu ......................................................8
6. Cấu trúc đề tài ........................................................................................................8
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN ...........................................................................10
1.1. Du lịch cộng đồng .............................................................................................10
1.1.1. Khái niệm ......................................................................................................10
1.1.1.1. Khái niệm cộng đồng ..................................................................................10
1.1.1.2. Khái niệm du lịch cộng đồng ......................................................................11
1.1.2. Các thành phần tham gia vào du lịch cộng đồng ...........................................12
1.2. Sự tham gia của cộng đồng địa phương vào hoạt động du lịch ........................14
1.2.1. Khái niệm về sự tham gia của cộng đồng ......................................................14
1.2.2. Các mức độ tham gia của cộng đồng vào hoạt động du lịch .........................15

1.2.3. Nhân tố ảnh hưởng đến sự tham gia của cộng đồng vào hoạt động du lịch ..21
1.2.3.1. Nhân tố thúc đẩy cộng đồng tham gia vào hoạt động du lịch .....................21
1.2.3.2. Rào cản ảnh hưởng đến sự tham gia của cộng đồng vào hoạt động du lịch .......... 22
TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 ...........................................................................................24
CHƯƠNG 2: NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .....................25
2.1. Nội dung nghiên cứu .........................................................................................25
2.2. Mô tả điểm nghiên cứu .....................................................................................25
2.3. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................................26
2.3.1. Phương pháp phỏng vấn sâu ..........................................................................26


2.3.2. Phương pháp thảo luận nhóm tập trung .........................................................28
2.3.3. Phương pháp điều tra xã hội học ....................................................................29
2.3.3.1. Thiết kế thang đo .........................................................................................29
2.3.3.2. Thiết kế bảng hỏi .........................................................................................30
2.3.3.3. Chọn mẫu điều tra .......................................................................................33
2.3.3.4. Phân tích kết quả .........................................................................................34
2.4. Quy trình nghiên cứu ........................................................................................35
2.4.1. Nghiên cứu định tính ......................................................................................35
2.4.2. Nghiên cứu thử nghiệm ..................................................................................35
2.4.3. Nghiên cứu định lượng ..................................................................................36
TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ...........................................................................................37
CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU .............................................................38
3.1. Khái quát về hoạt động du lịch tại Cù Lao Chàm ............................................. 38
3.1.1. Khái quát về Cù Lao Chàm ............................................................................ 38
3.1.1.1. Lịch sử hình thành ....................................................................................... 38
3.1.1.2. Điều kiện tự nhiên ....................................................................................... 39
3.1.1.3. Điều kiện kinh tế - xã hội – cơ sở hạ tầng ................................................... 40
3.1.1.4. Hệ thống tài nguyên du lịch ....................................................................... 42
3.1.2. Thực trạng phát triển du lịch tại Cù Lao Chàm ............................................. 46

3.1.2.1. Ban quản lý du lịch Cù Lao Chàm ..............................................................46
3.1.2.2. Cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch ....................................................................47
3.1.2.3. Sản phẩm du lịch .........................................................................................50
3.1.2.4. Thị trường khách du lịch .............................................................................52
3.2. Nghiên cứu đặc điểm cộng đồng tham gia khảo sát tại Cù Lao Chàm .............54
3.2.1. Đặc điểm nhân khẩu học và kinh tế xã hội ....................................................54
3.2.2. Thực trạng tham gia của cộng đồng vào hoạt động du lịch tại Cù Lao Chàm ......57
3.3. Nghiên cứu mức độ tham gia của cộng đồng vào các hoạt động du lịch tại Cù
Lao Chàm .................................................................................................................58
3.3.1. Cộng đồng tham gia hoạt động bảo vệ môi trường và tài nguyên du lịch .....58


3.3.2. Cộng đồng tham gia hoạt động cung ứng các dịch vụ và lập kế hoạch phát
triển dịch vụ du lịch địa phương ..............................................................................61
3.3.3. Cộng đồng tham gia hoạt động quảng bá du lịch ...........................................65
3.3.4. Kết quả khảo sát ý kiến của khách du lịch và công ty lữ hành về hoạt động du
lịch có sự tham gia của cộng đồng ...........................................................................69
3.4. Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến sự tham gia của cộng đồng vào hoạt
động du lịch tại Cù Lao Chàm .................................................................................72
3.4.1. Nhân tố thúc đẩy cộng đồng tham gia vào hoạt động du lịch ........................72
3.4.2. Rào cản ảnh hưởng đến sự tham gia của cộng đồng vào hoạt động du lịch ...........75
TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ...........................................................................................79
CHƯƠNG 4. ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP – KIẾN NGHỊ .........................................80
4.1. Căn cứ đề xuất giải pháp ...................................................................................80
4.1.1. Căn cứ vào các văn bản của cơ quản lý nhà nước .........................................80
4.1.2. Căn cứ vào kết quả nghiên cứu của đề tài ......................................................81
4.2. Đề xuất giải pháp tăng cường sự tham gia của cộng đồng trong phát triển du
lịch tại Cù Lao Chàm ...............................................................................................82
4.2.1. Giải pháp nâng cao nhận thức và tăng cường năng lực cho cộng đồng địa
phương ......................................................................................................................82

4.2.2. Giải pháp tăng cường hoạt động đối thoại và gắn kết các bên liên quan để
cùng nhận diện rào cản và hạn chế những rào cản đó ..............................................85
4.2.3. Xây dựng Ban quản lý du lịch đủ mạnh để thực hiện vai trò nhạc trưởng, điều
phối các bên liên quan và phát hiện xử lý các vấn đề liên quan đến hoạt động du lịch
tại địa phương ...........................................................................................................86
4.2.4. Hỗ trợ cộng đồng tiếp cận nguồn vốn vay ưu đãi, nâng hạng mức cho vay và
quản lý nguồn vốn vay .............................................................................................86
4.2.5. Không ngừng tăng cường xúc tiến, quảng bá du lịch địa phương .................87
4.2.6. Tổ chức và sắp xếp các hoạt động du lịch có sự tham gia của cộng đồng tạo
sự chuyên nghiệp ......................................................................................................88
4.3. Kiến nghị ...........................................................................................................88


4.3.1. Đối với UBND tỉnh Quảng Nam và UBND thành phố Hội An ....................88
4.3.2. Đối với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Quảng Nam .................................89
4.3.3. Đối với UBND xã Tân Hiệp ..........................................................................89
4.3.4. Đối với Ban quản lý Du lịch xã Tân Hiệp .....................................................90
TIỂU KẾT CHƯƠNG 4 ...........................................................................................91
KẾT LUẬN .............................................................................................................92
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..............................................................94
PHỤ LỤC ................................................................................................................99


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
BQL

: Ban quản lý

CĐĐP

: Cộng đồng địa phương

DANIDA

: Danish International Development Association
Hiệp hội phát triển quốc tế từ Đan Mạch

DLCĐ

: Du lịch cộng đồng

GEF

: Global Environmental Fun - Quĩ Môi trường toàn cầu

KBTB

: Khu bảo tồn biển

LMPA

: Hợp phần sinh kế bền vững tại các khu bảo tồn biển

TNDL

: Tài nguyên du lịch

UBND

: Ủy ban nhân dân

DANH MỤC CÁC BẢNG
Số hiệu

Tên bảng

bảng
Bảng 1.1.

Bảng 1.2.

Bảng 1.3.

Các mức độ tham gia của cộng đồng trong phát triển du lịch
theo thang đo Sherry Arnstein
Các mức độ tham gia của cộng đồng trong phát triển du lịch
theo thang đo Pretty (1999)
Các mức độ tham gia của cộng đồng trong phát triển du lịch
theo thang đo Cevat Tosun

Trang

16

17

19

Bảng 1.4.

So sánh thang đo Mức độ tham gia của cộng đồng

20

Bảng 2.1.

Thang đo về thông tin cá nhân

29

Bảng 2.2.

Số mẫu khảo sát theo đơn vị thôn

33

Bảng 3.1.
Bảng 3.2.

Lượng khách du lịch đến Cù Lao Chàm giai đoạn 2011 –
2015
Thông tin nhân khẩu học và kinh tế xã hội của mẫu khảo sát

52
54

Bình luận kết quả khảo sát ý kiến của khách du lịch và công
Bảng 3.3.

ty lữ hành về hoạt động du lịch có sự tham gia của cộng

69

đồng
Bảng 3.4.

Bảng 3.5.

Bảng 3.6.

Kết quả khảo sát các nhân tố thúc đẩy cộng đồng tham gia
vào hoạt động du lịch tại Cù Lao Chàm
Mức độ ảnh hưởng của nhân tố thúc đẩy cộng đồng tham gia
trong hoạt động du lịch
Mức độ ảnh hưởng của rào cản đến sự tham gia của cộng
đồng trong du lịch

73

74

78


DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ
Số hiệu hình,

Tên hình, sơ đồ, biểu đồ

SĐ, BĐ

Trang

Hình 2.1

Bản đồ khu vực nghiên cứu Cù Lao Chàm

26

Sơ đồ 2.1

Quy trình nghiên cứu

36

Sơ đồ 3.1

Cơ cấu Ban quản lý du lịch Cù Lao Chàm

46

Biểu đồ 3.1
Biểu đồ 3.2
Biểu đồ 3.3
Biểu đồ 3.4

Tỉ lệ người dân gặp gỡ, tiếp xúc hay giúp đỡ khách du
lịch
Tỉ lệ người dân tham gia hoạt động du lịch

Mức độ tham gia của cộng đồng trong hoạt động
BVMT và TNDL
Các dịch vụ du lịch có sự tham gia của cộng đồng

57
57
60
62

Mức độ tham gia của cồng đồng vào hoạt động cung
Biểu đồ 3.5

ứng các dịch vụ du lịch và lập kế hoạch phát triển dịch

64

vụ du lịch địa phương
Biểu đồ 3.6
Biểu đồ 3.7

Hình thức quảng cáo dịch vụ du lịch do người dân cung
cấp
Mức độ tham gia của cồng đồng vào hoạt động quảng
bá du lịch

66

67

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Năm 2009, tại đảo Jeju - Hàn Quốc, Ủy ban điều phối quốc tế chương trình
con người và sinh quyển thế giới của UNESCO đã công nhận Cù Lao Chàm – Hội
An là khu dự trữ sinh quyển thế giới. Điều này vừa là vinh dự vừa đặt ra cho chính
quyền và người dân nơi đây rất nhiều thách thức về công tác bảo tồn tài nguyên và
tìm nguồn sinh kế thay thế cho cư dân trên đảo. Du lịch cộng đồng được Cù Lao
Chàm lựa chọn là hướng đi chính và là sinh kế bền vững để phát triển kinh tế gắn
với bảo tồn đa dạng sinh học. Kể từ đó, bức tranh du lịch của Cù Lao Chàm ngày
càng tươi sáng hơn hứa hẹn tính bền vững với những chỉ số lạc quan, thể hiện qua
tốc độ lượt khách du lịch tăng bình quân hàng năm là 41,66% [16, tr.3]
Tại Cù Lao Chàm, du lịch cộng đồng không chỉ giúp tạo thêm nhiều cơ hội
việc làm, cải thiện đời sống cho người dân địa phương mà còn giúp nâng cao hiệu
quả sử dụng tài nguyên, giảm thiểu suy thoái môi trường và phát huy những nét văn
hoá bản địa. Tuy nhiên, sự thành công của mô hình du lịch này phụ thuộc rất nhiều
vào việc phối hợp giữa các bên liên quan và đặc biệt là sự tham gia hưởng ứng của
cộng đồng cư dân địa phương. Bởi vì cộng đồng cư dân có vai trò quan trọng trong
vấn đề khai thác tài nguyên du lịch để hình thành nên các loại hình và sản phẩm du
lịch. Xét ở góc độ khác, cộng đồng địa phương với vốn tri thức kinh nghiệm và
truyền thống văn hóa bản địa của chính họ là tài nguyên du lịch văn hóa hấp dẫn
khách du lịch. Quyết định của cộng đồng về việc tham gia hay không tham gia,
đồng tình hay phản đối hoạt động du lịch ảnh hưởng rất lớn đến tình bền vững của
mô hình du lịch cộng đồng tại địa phương.
Để đề xuất những giải pháp tăng cường và duy trì sự tham gia của cộng đồng
địa phương vào hoạt động du lịch lại Cù Lao Chàm, thì việc nghiên cứu mức độ
tham gia của người dân nơi đây vào các hoạt động du lịch, cũng như nhận diện
những nhân tố thúc đẩy và rào cản ảnh hưởng đến sự tham gia của cộng đồng là
việc làm cần thiết.

1

2. Lịch sử nghiên cứu đề tài
Tình hình nghiên cứu trên thế giới
Phát triển du lịch có sự tham gia của cộng đồng được hình thành từ những
năm 70 của thế kỷ trước ở các nước du lịch phát triển như châu Âu, châu Mỹ, châu
Úc. Khái niệm ban đầu của hình thức du lịch này được đưa ra bởi du khách, sau đó
thì các nhà quản lý đã nhận thấy rằng tài nguyên càng quý bao nhiêu thì sức thu hút
đối với du khách càng lớn bấy nhiêu. Việc phát triển du lịch dựa vào cộng đồng vừa
đạt được mục tiêu bảo vệ tài nguyên, ngăn chặn được những hoạt động tiêu cực của
dân cư và du khách thông qua việc khuyến khích cộng đồng cung cấp dịch vụ du
lịch cho du khách tham quan. Từ đó lý thuyết về du lịch dựa vào cộng đồng dần
được hình thành và hoàn thiện bởi các học giả. Trong cuốn Tài liệu hướng dẫn du
lịch dựa vào cộng đồng tác giả Häusler và Strasdas cho rằng “ Du lịch cộng đồng là
một hình thái du lịch trong đó chủ yếu là người dân địa phương đứng ra phát triển
và quản lý. Lợi ích kinh tế có được từ du lịch sẽ đọng lại nền kinh tế địa phương”
[38,tr.44] trong khái niệm của mình, tác giả đã nhấn mạnh đến vai trò chủ đạo của
người dân địa phương trong phát triển du lịch và từ đó hướng dẫn các kỹ thuật tiếp
cận phát triển du lịch lấy cộng đồng làm trung tâm. Đồng tình với quan điểm này,
trong “Tài liệu hướng dẫn phát triển du lịch cộng đồng”, Quỹ phát triển châu Á cho
rằng “Du lịch cộng đồng là loại hình du lịch do chính cộng đồng người tổ chức,
quản lý và làm chủ để đem lại lợi ích kinh tế và bảo vệ môi trường chung thông qua
việc giới thiệu với du khách các nét đặc trưng của địa phương” [17,tr. 3]. Như vậy,
sự thành công hay thất bại trong loại hình du lịch này phụ thuộc rất nhiều vào cộng
đồng. Một thuật ngữ chính được sử dụng trong phát triển du lịch cộng đồng chính là
sự tham gia của cộng đồng.
Tác giả Brohman trong cuốn “Hướng dẫn cho ngành du lịch ở các nước đang
phát triển” cho rằng sự tham gia của cộng đồng trong phát triển du lịch là một công
cụ để giải quyết những vấn đề lớn của ngành du lịch ở các nước đang phát triển.
Nghiên cứu của ông cũng chỉ ra rằng sự tham gia của cộng đồng trong phát triển du

lịch sẽ đạt được sự công bằng trong phân phối lợi ích, khuyến khích việc ra tự quyết

2


và đáp ứng được nhu cầu của cộng đồng địa phương một cách tốt hơn [36]
Để cộng đồng nhận thức được những vấn đề nêu trên và sẵn sàng tham gia
vào hoạt động du lịch một cách tự nguyện và tích cực, tác giả Claiborne đã đề cập
đến vai trò của vốn xã hội trong cộng đồng ở nghiên cứu “Sự tham gia của cộng
đồng trong phát triển du lịch và giá trị của vốn xã hội”. Nghiên cứu đã chỉ ra vốn
xã hội trong cộng đồng chính là nhận thức, hiểu biết về du lịch, sự tình nguyện, hợp
tác và các sáng kiến tham gia vào các dự án phát triển du lịch tại địa phương. Để
kiểm chứng vai trò của vốn xã hội trong cộng đồng, tác giả đã so sánh hai cộng
đồng khác nhau tại Panama trong nghiên cứu của mình [48]
Những rào cản, thách thức ảnh hưởng đến sự tham gia của cộng đồng cũng
như các mức độ tham gia của họ ở từng phạm vị cụ thể cũng được đề cập trong rất
nhiều các nghiên cứu như “Rào cản ảnh hưởng đến sự tham gia của cộng đồng trong
du lịch ở các nước đang phát triển” của tác giả Tosun (1999). Tác giả Worku với đề
tài “Sự tham gia của cộng đồng trong phát triển du lịch ở Tigray: Nghiên cứu
trường hợp Axum” hay “Sự tham gia của cộng đồng trong phát triển du lịch :
Nghiên cứu trường hợp ở Tai O, Hong Kong” của tác giả Mak Kwun-ling, “Rào cản
ảnh hưởng đến sự tham gia của cộng đồng ở Shiraz, Iran, Journal” của 2 nhà nghiên
cứu Aref & Redzuan. Trong nghiên cứu của mình tại từng địa bàn cụ thể, các tác
giả đã chỉ ra được lợi ích khi cộng đồng tham gia vào hoạt động du lịch, sự tham gia
đó ở mức độ nào của thang đo, những nhân tố thúc đẩy và những thách thức cản trở
sự tham gia. Từ việc phân tích các vấn đề trên, các tác giả đã đề xuất các giải pháp
tăng cường sự tham gia của cồng đồng để phát triển du lịch tại địa bàn nghiên cứu.
Các nghiên cứu liên quan đến phát triển cộng đồng là những chỉ dẫn tham
khảo rất hữu ích để tăng cường năng lực tham gia của cộng đồng vào hoạt động du
lịch. Những nghiên cứu về Phát triển cộng đồng có thể kể đến là “Giới thiệu về phát

triển cộng đồng” của 2 tác giả Phillips và Pittman, “Phát triển cộng đồng bền vững”
của Swisher and Monaghan. “Tài liệu Hướng dẫn phát triển Du lịch cộng đồng” của
Quỹ Châu Á và VIRI Việt Nam. Điểm chung của các nghiên cứu này là trình bày
các khái niệm liên quan rất súc tích, dễ hiểu. Xây dựng khung tiêu chí đánh giá

3


cộng đồng, tạo một tầm nhìn cho cộng đồng và xây dựng lộ trình công việc để đạt
tầm nhìn đó, chỉ dẫn thực hiện giám sát, đánh giá và thực hiện điều chỉnh khi cần
thiết. Đây là những chỉ dẫn rất hữu ích cho tác giả trong việc tiếp cận, làm việc với
cộng đồng, thăm dò ý kiến, lựa chọn kỹ năng khảo sát phù hợp để nghiên cứu thực
trạng về sự tham gia của cộng đồng. Hơn nữa, những nghiên cứu trên đã cung cấp
những gợi ý cho việc đề xuất giải pháp trong đề tài nhằm tăng cường năng lực tham
gia của cộng đồng địa phương
Tình hình nghiên cứu tại Việt Nam
Du lịch cộng đồng là thuật ngữ được nhắc đến nhiều trong những năm gần
đây vì đây là loại hình du lịch được đánh giá là bền vững cả về mặt kinh tế, văn hóa
– xã hội và môi trường. Những nghiên cứu về du lịch cộng đồng tại Việt Nam có
thể kể đến là tác giả Võ Quế trong cuốn “Du lịch cộng đồng lý thuyết và vận dụng
tập 1” đã hệ thống cơ sở lý luận về du lịch dựa vào cộng đồng và nghiên cứu mô
hình phát triển du lịch dựa vào cộng đồng ở khu vực châu Á và trong nước. Cũng
với chủ đề này nhưng tác giả Bùi Thị Hải Yến trong cuốn “Du lịch cộng đồng” chú
trọng nghiên cứu việc quy hoạch phát triển du lịch dựa vào cộng đồng
Trong cuốn “Du lịch sinh thái, những vấn đề lý luận và thực tiễn phát triển ở
Việt Nam” tác giả Phạm Trung Lương khẳng định sự cần thiết phải thu hút cộng
đồng vào hoạt động du lịch, vấn đề chia sẻ lợi ích từ hoạt động du lịch và các
nguyên tắc phát triển du lịch sinh thái cũng được nghiên cứu chỉ ra.
Góp mặt trong nghiên cứu về DLCĐ tại các khu bảo tồn, tác giả điểm qua
một số công trình nghiên cứu tiêu biểu nhất tại từng địa phương cụ thể có nội dung

liên quan đến nghiên cứu. Với lập luận DLCĐ đem lại những thay đổi tích cực về
đời sống vật chất và tinh thần, đồng thời gắn kết việc phát triển kinh tế với công tác
bảo tồn tài nguyên du lịch và là xu hướng phát triển tại các vườn quốc gia, khu bảo
tồn hiện nay. Tác giả Trịnh Ngọc Anh (2013) với nghiên cứu “Phát triển du lịch
cộng đồng tại vườn quốc gia U Minh Thượng” đã góp thêm một bằng chứng cho sự
đúng đắn của lập luận trên qua việc phân tích các điều kiện phát triển du lịch, vai trò
của các bên liên quan và đề xuất các giải pháp phát triển tại vườn quốc gia U Minh

4


Thượng. Trong một nghiên cứu khác, tác giả Vũ Văn Cường với đề tài “Nghiên cứu
phát triển du lịch cộng đồng tại khu bảo tồn thiên nhiên Pù Luông, tỉnh Thanh Hóa”
đưa ra bức tranh tổng quan về du lịch cộng đồng tại khu bảo tồn thiên nhiên Pù
Luông. Trên cơ sở đó đề tài đề xuất một số giải pháp để nâng cao hiệu quả của hoạt
động du lịch cộng đồng, góp phần đưa du lịch trở thành một ngành kinh tế mũi nhọn
của địa phương trong việc xóa đói giảm nghèo trên cơ sở khai thác hợp lý tài
nguyên thiên nhiên đồng thời bảo tồn các giá trị văn hóa bản địa truyền thống của
cộng đồng địa phương.
Liên quan đến sự tham gia của cộng đồng, luận án tiến sĩ “Nhận thức của
người dân địa phương về tác động của du lịch và sự ủng hộ của họ cho phát triển du
lịch: trường hợp vịnh Hạ Long, Quảng Ninh, Việt Nam” tác giả Phạm Hồng Long
đánh giá cao nhận thức của cộng đồng trong hoạt động du lịch, qua việc đề xuất và
kiểm nghiệm mô hình nghiên cứu, tác giả muốn chứng minh sự hiểu biết của người
dân tác động rất lớn đến quy hoạch, phát triển du lịch và là tài liệu tham khảo hữu
ích cho những nghiên cứu về du lịch ở Hạ Long. Để phân tích, đo lường và đánh giá
sự hiểu biết, thái độ, hành động của cộng đồng cư dân tham gia vào hoạt động du
lịch tác giả Tạ Tường Vi đã sử dụng phương pháp KAP trong đề tài “Nghiên cứu sự
tham gia của cộng đồng vào hoạt động du lịch tại địa đạo Củ Chi theo phương pháp
KAP”. Kết quả nghiên cứu đã chỉ ra sự tham gia của cộng đồng trên 3 mặt là sự

hiểu biết, thái độ và hành động của người dân trong hoạt động du lịch, từ đó đề xuất
những giải pháp nhằm tăng cường sự tham gia của họ. Trong một nghiên cứu khác,
tác giả Lê Thị Huệ đã thực hiện việc “Đánh giá sự tham gia của cộng đồng địa
phương đối với loại hình du lịch cộng đồng tại làng Cổ Phước Tích - Phong Điền Thừa Thiên Huế” thông qua việc phân tích mức độ tham gia cũng như tìm hiểu sự
hiểu biết của cộng đồng về những lợi ích của hoạt động du lịch. Nội dung này cũng
được tác giả Phan Thị Thùy Linh đề cập trong “Nghiên cứu sự tham gia của người
dân trong lộ trình tour du lịch sinh thái cộng đồng Dấu ấn Tam Giang, Quảng Điền Huế”.

5


Tại địa bàn Cù Lao Chàm, sự tham gia của cộng đồng chủ yếu được nghiên
cứu nhiều nhất trong lĩnh vực bảo tồn đa dạng sinh học. Trong lĩnh vực du lịch,
đáng chú ý có đề tài nghiên cứu về “Lợi ích cộng đồng trong hoạt động du lịch tại
khu dự trữ sinh quyển Cù Lao Chàm - Hội An - Quảng Nam” do UNESCO phối
hợp cùng Ban quản lý Khu Bảo tồn biển Cù Lao Chàm thực hiện. Nghiên cứu này
tập trung phân tích đối tượng hưởng lợi cũng như các lợi ích mang lại từ hoạt động
du lịch tại khu dự trữ sinh quyển Cù Lao Chàm; chỉ ra các nhân tố tác động (tích
cực và tiêu cực) tới khả năng khai thác lợi ích từ du lịch của cư dân vùng lõi. Hoạt
động du lịch tại nơi đây cũng được tác giả Trần Xuân Mới (2012) đề cập trong
nghiên cứu “ Phát triển du lịch sinh thái biển đảo Cù Lao Chàm - tỉnh Quảng Nam”.
Ngoài việc hệ thống hóa những vấn đề lý luận về du lịch sinh thái, tác giả còn phân
tích thực trạng và đề xuất các giải pháp phát triển du lịch nơi đây
Nhìn chung có nhiều nghiên cứu về du lịch cộng đồng đã được thực hiện ở
Việt Nam, nhưng chủ yếu để đánh giá mức độ phát triển của loại hình du lịch này,
việc nghiên cứu sự tham gia của cộng đồng chỉ mang tính chung chung chưa cụ thể
hoặc chỉ tập trung nghiên cứu nhận thức, sự hiểu biết của cộng đồng về những lợi
ích do du lịch mang lại để tìm kiếm sự ủng hộ từ họ. Việc nghiên cứu sự tham gia
của cộng đồng vẫn chưa chú trọng đến đánh giá mức độ tham gia của cộng đồng
trong từng hoạt động du lịch cụ thể cũng như tìm ra các nhân tố thúc đẩy hay rào

cản ảnh hưởng đến sự tham gia đó.
Kết quả nghiên cứu về lý luận cũng như thực tiễn về sự tham gia của cộng
đồng vào hoạt động du lịch của các tác giả trên thế giới và Việt Nam sẽ là nguồn tri
thức quí giá cho tôi vận dụng vào nghiên cứu đề tài luận văn thạc sĩ của mình.
3. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu của đề tài là khảo sát mức độ tham gia của cộng đồng vào hoạt
động du lịch tại Cù Lao Chàm. Nhận diện những nhân tố thúc đẩy cũng như những
rào cản ảnh hưởng đến sự tham gia của cộng đồng. Từ đó, đề xuất những giải pháp
giúp tăng cường sự tham gia cũng như hạn chế tác động của rào cản ảnh hưởng đến
sự tham gia của cộng đồng vào hoạt động du lịch tại Cù Lao Chàm
6


3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được các mục tiêu trên, nhiệm vụ nghiên cứu được xác định như sau:
 Thu thập và tổng hợp tài liệu liên quan đến vấn đề nghiên cứu;
 Khảo sát, thu thập thông tin của cư dân Cù Lao Chàm liên quan đến
nội dung nghiên cứu;
 Tham vấn ý kiến của các bên liên quan;


Xử lý số liệu, đánh giá sự tham gia của cộng đồng vào hoạt động du
lịch;

 Đề xuất các giải pháp nhằm thu hút cộng đồng tham gia vào hoạt
động du lịch tại Cù Lao Chàm;
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là mức độ tham gia của cộng đồng trong

du lịch, các nhân tố thúc đẩy và rào cản ảnh hưởng đến sự tham gia của cộng đồng
vào hoạt động du lịch tại Cù Lao Chàm
4.2. Phạm vi nghiên cứu
+ Về nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu sự tham gia của cộng đồng trong
từng hoạt động du lịch bao gồm: hoạt động bảo vệ môi trường và tài nguyên du lịch,
hoạt động cung ứng dịch vụ du lịch và lập kế hoạch phát triển dịch vụ du lịch tại địa
phương, hoạt động quảng bá du lịch. Nghiên cứu các nhân tố đóng vai trò thúc đẩy
sự tham gia và những rào cản hạn chế sự tham gia của cộng đồng vào hoạt động du
lịch tại Cù Lao Chàm
+ Về không gian: khảo sát được thực hiện tại Cù Lao Chàm cụ thể ở Bãi
Làng, Bãi Hương, Bãi Ông và Thôn Cấm
+ Về thời gian: đề tài được nghiên cứu từ tháng 10/2015 đến tháng 08/2016.
Các thông tin, số liệu liên quan đến vấn đề nghiên cứu được giới hạn từ năm 2011
đến năm 2015.

7


5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của nghiên cứu
5.1. Phương diện lý thuyết
Trên phương diện lý thuyết, thứ nhất bài nghiên cứu đã góp phần khẳng định
thêm tính hợp lý và hữu ích khi sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng để
nghiên cứu mức độ tham gia của cộng đồng cũng như các nhân tố thức đẩy, các rào cản
hạn chế sự tham gia của cộng đồng vào hoạt động du lịch. Thứ hai, những nghiên cứu lý
luận của bài nghiên cứu này có thể giúp ích cho việc xây dựng nền tảng lý thuyết cho các
nghiên cứu về mức độ tham gia, rào cản tham gia và nhân tố thúc đẩy liên quan đến sự
tham gia của cộng đồng trong du lịch
5.2. Phương diện thực tiễn
Về mặt thực tiễn, trước hết đây là nghiên cứu đầu tiên về sự tham gia của
cộng đồng trong phát triển du lịch tại Cù Lao Chàm. Vì thế, kết quả của nghiên cứu

là hữu ích cho chính quyền địa phương, các nhà quản lý kinh doanh du lịch, các tổ
chức phi chính phủ có mục tiêu nâng cao năng lực cộng đồng cho phát triển bền
vững. Bên cạnh đó, nghiên cứu đã đóng góp một số giải pháp tăng cường sự tham
gia của cộng đồng tại khu dự trữ sinh quyển Cù Lao Chàm
6. Cấu trúc đề tài
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục thì nội dung chính
của luận văn gồm các chương như sau:
Chương 1: Cơ sở lý luận
Chương 1 chủ yếu trình bày cơ sở lý luận về các nội dung có liên quan đến vấn
đề nghiên cứu gồm khái niệm cộng đồng, du lịch cộng đồng, sự tham gia. Mức độ
tham gia của cộng đồng vào hoạt động du lịch. Vai trò của các bên liên quan. Nhân
tố ảnh hưởng đến sự tham gia của cộng đồng vào hoạt động du lịch
Chương 2: Nội dung và phương pháp nghiên cứu
Phần này tập trung trình bày tiến trình thực hiện việc nghiên cứu nội dung đề
tài: đưa ra nội dung để tiến hành nghiên cứu, thiết lập các bảng hỏi điều tra và quá
trình tổ chức thực hiện nghiên cứu.

8


Chương 3: Kết quả nghiên cứu
Kết quả về các hoạt động du lịch có sự tham gia của cộng đồng, mức độ
tham gia vào các hoạt động đó, các nhân tố ảnh hưởng và mức độ ảnh hưởng của
các nhân tố đến sự tham gia của cộng đồng sẽ được trình bày trong phần này
Chương 4: Đề xuất giải pháp - Kiến nghị
Căn cứ trên những kết quả nghiên cứu, tác giả đưa ra các giải pháp, kiến nghị
nhằm tăng cường sự tham gia của cộng đồng trong phát triển du lịch bền vững tại
Cù Lao Chàm.

9

CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN
1.1. Du lịch cộng đồng
1.1.1. Khái niệm
1.1.1.1. Khái niệm cộng đồng
Khái niệm cộng đồng xuất hiện vào những năm 1940 tại các nước thuộc địa
của Anh. Năm 1950, Liên Hợp Quốc công nhận khái niệm phát triển cộng đồng và
khuyến khích các quốc gia sử dụng khái niệm này như một công cụ để thực hiện các
chương trình viện trợ vào thập kỷ 50 – 60. Có nhiều khái niệm về cộng đồng được
các nhà nghiên cứu, nhà hoạt động xã hội đưa ra và là một khái niệm có nhiều tuyến
nghĩa. Theo Midgley (1986) “Cộng đồng là một nhóm cư dân cùng sinh sống trong
một địa vực nhất định, có cùng các giá trị và tổ chức xã hội cơ bản” [44, tr.11].
Tuyến nghĩa thứ hai được Uglade (1985) cho rằng “cộng đồng là một nhóm dân cư
có cùng chung những mối quan tâm cơ bản” [58, tr.41-53]
Theo từ điển Bách khoa Việt Nam: Cộng đồng được hiểu là “Một tập đoàn
người rộng lớn, có những dấu hiệu chung về thành phần giai cấp, về nghề nghiệp,
về địa điểm sinh tụ và cư trú. Cũng có những cộng đồng xã hội bao gồm một dòng
giống, một sắc tộc, một dân tộc” [23, tr.601]
Cũng với cách hiểu như vậy, Keith và Ary (1988) cho rằng “Cộng đồng
trước hết là một nhóm người thường sinh sống trên cùng khu vực địa lý, tự xác định
mình về cùng một nhóm. Những người trong cùng một cộng đồng thường có quan
hệ huyết thống hoặc hôn nhân và có thể thuộc cùng một tôn giáo, một tầng lớp
chính trị” [41, tr.7]. Khái niệm này nhấn mạnh yếu tố địa vực là yếu tố quan trọng
tạo nên sự cố kết tập thể bên cạnh yếu tố huyết thống, tôn giáo, chính trị
Trong tài liệu Tổ chức hoạt động dựa vào cộng đồng do CFSI phối hợp với
trung tâm Trung tâm Nghiên cứu - Tư vấn CTXH & PTCĐ, chia cộng đồng thành 2
nhóm là cộng đồng địa lý và cộng đồng chức năng: Cộng đồng địa lý liên quan đến
không gian hay vùng, miền, khu vực, thay đổi tùy theo sự đáp ứng nhu cầu của
người dân, sự tương tác xã hội, và sự nhận diện về bản sắc của tập thể. Cộng đồng

10