Mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) các nước đang phát triển ở châu á

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH

TRẦN XUÂN CHÁNH

MỐI QUAN HỆ GIỮA TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ
VÀ ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI (FDI)
CÁC NƯỚC ĐANG PHÁT TRIỂN Ở CHÂU Á

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Tp. Hồ Chí Minh, năm 2015


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH

TRẦN XUÂN CHÁNH

MỐI QUAN HỆ GIỮA TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ
VÀ ĐẦU TƯ TRỰC TIẾP NƯỚC NGOÀI (FDI)
CÁC NƯỚC ĐANG PHÁT TRIỂN Ở CHÂU Á

Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng
Mã số: 60340201

LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ

Người hướng dẫn khoa học: TS. Lê Đạt Chí

Tp. Hồ Chí Minh, năm 2015

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn Thạc sĩ với đề tài “Mối quan hệ giữa tăng trưởng
kinh tế và đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) các nước đang phát triển ở châu Á”
là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là
trung thực, có nguồn gốc rõ ràng, cụ thể và chưa từng được ai công bố trong bất
kỳ công trình nào khác.
Tp. Hồ Chí Minh, tháng 05 năm 2015
Tác giả

Trần Xuân Chánh


MỤC LỤC
TRANG PHỤ BÌA
LỜI CAM ĐOAN
MỤC LỤC
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT
DANH MỤC CÁC BẢNG
DANH MỤC HÌNH VẼ
Tóm tắt ................................................................................................................... 1
1. Giới thiệu............................................................................................................ 2
1.1. Vấn đề nghiên cứu .......................................................................................... 2
1.2. Mục tiêu nghiên cứu........................................................................................ 3
1.3. Câu hỏi nghiên cứu ......................................................................................... 3
1.4. Dữ liệu nghiên cứu, phạm vi nghiên cứu ........................................................ 3
1.5. Bố cục của luận văn ........................................................................................ 4
2. Cơ sở lý thuyết và tổng quan các nghiên cứu trước đây .................................... 5

2.1. Lý thuyết tác động của FDI đến tăng trưởng kinh tế ...................................... 5
2.1.1. Tăng trưởng kinh tế và các yếu tố ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế ....... 5
2.1.2 Lý thuyết về FDI và ảnh hưởng của nó đến tăng trưởng kinh tế ................ 13
2.2. Các nghiên cứu thực nghiệm về vai trò của đầu tư trực tiếp nước ngoài đối
với tăng trưởng kinh tế ......................................................................................... 14
2.2.1. Đầu tư trực tiếp nước ngoài tác động tích cực đến tăng trưởng kinh tế .... 15
2.2.2. Đầu tư trực tiếp nước ngoài không có đóng góp có ý nghĩa vào tăng trưởng
kinh tế ................................................................................................................... 20
2.2.3. Mối quan hệ nhân quả giữa đầu tư trực tiếp nước ngoài và tăng trưởng
kinh tế ................................................................................................................... 22
3. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................. 25


3.1. Mô hình nghiên cứu các yếu tố tác động đến tăng trưởng kinh tế................ 25
3.1.1. Các biến trong mô hình .............................................................................. 25
3.1.2. Mô hình nghiên cứu ................................................................................... 27
3.2. Mô hình nghiên cứu các yếu tố quyết định đến thu hút dòng vốn FDI ........ 29
3.2.1. Các biến trong mô hình .............................................................................. 29
3.2.2. Mô hình nghiên cứu ................................................................................... 31
3.3. Các giả thiết nghiên cứu................................................................................ 32
3.4. Thu thập dữ liệu ............................................................................................ 32
3.5. Phương pháp ước lượng ................................................................................ 33
3.5.1. Vấn đề nội sinh........................................................................................... 33
3.5.2. Lựa chọn biến công cụ để giải quyết vấn đề nội sinh ................................ 34
3.5.3. Phương pháp mô-men tổng quát ................................................................ 34
4. Kết quả nghiên cứu .......................................................................................... 37
4.1. Mối tương quan giữa tăng trưởng kinh tế và FDI ......................................... 37
4.2. Kết quả hồi quy ............................................................................................. 38
4.2.1. Mô hình tăng trưởng kinh tế ...................................................................... 38
4.2.2. Mô hình thu hút vốn đầu tư nước ngoài ..................................................... 41

4.3. Tổng kết chương 4 ........................................................................................ 44
5. Kết luận và gợi ý chính sách ............................................................................ 45
5.1. Kết luận ......................................................................................................... 45
5.2. Gợi ý chính sách ............................................................................................ 45
5.2.1. Chính sách thu hút FDI .............................................................................. 45
5.2.2. Chính sách thúc đẩy tăng trưởng kinh tế ................................................... 46
5.3. Những hạn chế của luận văn và gợi ý hướng nghiên cứu ............................. 47
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC


DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT

FDI (Foreign Direct Investment): Đầu tư trực tiếp nước ngoài
GDP (Gross Domestic Product): Tổng sản phẩm quốc nội
TNCs (Transnational Corporations): Công ty xuyên quốc gia
IMF (International Monetary): Quỹ tiền tệ Quốc tế
WTO (World Trade Organization): Tổ chức thương mại thế giới
R&D (Research and Development): Nghiên cứu và phát triển
WB (World Bank): Ngân hàng Thế giới
REM (Random effect model): Mô hình tác động ngẫu nhiên
FEM (Fixed effect model): Mô hình tác động cố định
OLS (Odinary Least Square): Phương pháp bình phương bé nhất
VAR (Vector Auto Regression): Mô hình tự hồi quy vector
2SLS (2 Stage Least Square): Mô hình hồi quy 2 giai đoạn
GMM (Generalized Method of Moments): Mô hình Moments tổng quát


DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 3.1 Các biến trong mô hình tăng trưởng kinh tế và kỳ vọng dấu ............... 28
Bảng 3.2 Các biến trong mô hình thu hút FDI và kỳ vọng dấu ........................... 31
Bảng 4.1. Kết quả hồi quy phương trình tăng trưởng kinh tế .............................. 39
Bảng 4.2. Kết quả hồi quy phương trình thu hút FDI .......................................... 42


DANH MỤC HÌNH VẼ

Hình 2.1: Hàm sản xuất Cobb-Douglas ................................................................. 8
Hình 2.2: Mô hình Solow ..................................................................................... 10
Hình 3.1. Các yếu tố tác động đến tăng trưởng kinh tế ....................................... 27
Hình 3.2. Các yếu tố tác động đến thu hút đầu tư nước ngoài............................. 30
Hình 4.1. Tương quan giữa tốc độ tăng trưởng và FDI ....................................... 37


1
Tóm tắt
Luận văn này tìm hiểu mối quan hệ nhân quả giữa vốn đầu tư trực tiếp nước
ngoài và tăng trưởng kinh tế tại các quốc gia đang phát triển ở châu Á. Cụ thể,
nghiên cứu xem xét ảnh hưởng của đầu tư trực tiếp nước ngoài đến tăng trưởng
kinh tế và tác động của tăng trưởng kinh tế đến việc thu hút vốn đầu tư trực tiếp
nước ngoài. Dữ liệu thứ cấp lấy từ cơ sở dữ liệu của ngân hàng thế giới (World
Bank) được thu thập để phục vụ mục tiêu nghiên cứu của luận văn. Hai mô hình
hồi quy được sử dụng trong nghiên cứu này bao gồm mô hình tăng trưởng kinh
tế và mô hình thu hút đầu tư trực tiếp nước ngoài. Với dữ liệu bảng nói trên, luận
văn này sử dụng phương pháp hồi quy moment tổng quát (GMM) với các biến
công cụ để giải quyết vấn đề nội sinh, nhằm mục đích làm rõ mối tương quan
giữa tăng trưởng kinh tế và đầu tư trực tiếp nước ngoài. Kết quả nghiên cứu chỉ
ra rằng tăng trưởng kinh tế của các quốc gia đang phát triển châu Á chịu ảnh
hưởng nhiều yếu tố trong đó có đầu tư trực tiếp nước ngoài. Đồng thời, tăng

trưởng kinh tế cũng tác động đến việc thu hút vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài
của các quốc gia trên. Nói cách khác, mối tương quan giữa đầu tư trực tiếp nước
ngoài và tăng trưởng kinh tế là tương quan hai chiều, tức đầu tư trực tiếp nước
ngoài và tăng trưởng kinh tế tác động, và chịu tác động lẫn nhau.


2

1. Giới thiệu
1.1. Vấn đề nghiên cứu
Đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) là nguồn vốn có vai trò quan trọng trong sự
tăng trưởng kinh tế của các quốc gia, đặc biệt là các quốc gia đang phát triển.
Việt Nam không nằm ngoài xu thế đó khi lượng vốn FDI chảy vào có xu hướng
tăng qua các năm và được chứng minh có tác động tích cực đến tăng trưởng kinh
tế. Với dấu mốc quan trọng là sự ra đời của Luật đầu tư nước ngoài vào năm
1987, Việt Nam đã bắt đầu quá trình mở cửa hội nhập và tiếp nhận dòng vốn FDI
như một yếu tố bổ sung cho sự thiếu hụt vốn đầu tư trong nước. Kể từ đó, dòng
vốn FDI vào Việt Nam tăng lên đáng kể cả về chất và lượng.
Có nhiều quan điểm cho rằng FDI đã có những tác động tích cực đối với nền
kinh tế như tạo việc làm, tăng thu nhập cho người lao động, đẩy mạnh xuất khẩu,
góp phần cải thiện cán cân thanh toán quốc tế,… Tuy nhiên, cũng không ít
những ý kiến trái chiều được đưa ra khi cho rằng đầu tư FDI quá nhiều sẽ dẫn
đến tình trạng “bong bong” của một số ngành như bất động sản hay thị trường
chứng khoán gây hại cho nền kinh tế.
Mặt khác, đề cập đến câu hỏi “Liệu tăng trưởng kinh tế có phải là một trong
những nhân tố thu hút FDI?” cũng xuất hiện nhiều luồng ý kiến. Về mặt lý
thuyết, kinh tế tăng trưởng đồng nghĩa với mang lại nhiều lợi nhuận cho các nhà
đầu tư nên sẽ thu hút FDI; nhưng liệu thực tế ở các nước đang phát triển có đúng
như vậy? Có thể thấy, mối quan hệ hai chiều giữa tăng trưởng kinh tế và FDI
không chỉ được nhiều học giả trong và ngoài nước quan tâm nghiên cứu, mà còn

được các nhà hoạch định chính sách chú ý, đặc biệt là đối với các nước đang phát
triển. Vì vậy, từ các vấn đề thực tiễn và các nghiên cứu khoa học, luận văn này


3
xem xét mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và FDI các nước đang phát triển ở
châu Á.
1.2. Mục tiêu nghiên cứu
Với mục tiêu tổng quát là xem xét mối quan hệ giữa đầu tư trực tiếp nước
ngoài và tăng trưởng kinh tế của các quốc gia đang phát triển và đóng góp ý kiến
vào những tranh luận, đề tài này hướng đến các mục tiêu cụ thể sau đây:
(i) Đánh giá tương quan giữa dòng vốn FDI và tăng trưởng kinh tế của các quốc
gia đang phát triển ở châu Á.
(ii) Kiểm chứng chiều hướng của mối tương quan giữa dòng vốn FDI và tăng
trưởng kinh tế.
1.3. Câu hỏi nghiên cứu
Nghiên cứu này cũng hướng đến việc trả lời các câu hỏi dưới đây:
(i) Dòng vốn FDI có tác động như thế nào đến tăng trưởng kinh tế ở các nước
đang phát triển ở châu Á?
(ii) Mối quan hệ giữa dòng vốn FDI và tăng trưởng kinh tế có chiều hướng tương
quan như thế nào?
1.4. Dữ liệu nghiên cứu, phạm vi nghiên cứu
Trong những năm gần đây, FDI đóng một vai trò ngày càng quan trọng trong
việc tích lũy vốn và tăng trưởng kinh tế ở các nước đang phát triển. Do đó, phạm
vi nghiên cứu của đề tài là các quốc gia đang phát triển ở châu Á.


4
Dữ liệu nghiên cứu của luận văn là dữ liệu bảng (panel data) về các chỉ số
phát triển kinh tế. Dữ liệu có thể được tải từ “Ngân hàng dữ liệu” tại website của

Ngân hàng thế giới (địa chỉ: www.databank.worldbank.orgdata/home.aspx).
1.5. Bố cục của luận văn
Bài nghiên cứu của tôi được chia thành 5 phần:
Phần 1: Giới thiệu khái quát về đề tài, trong chương này tôi sẽ trình bày về vấn
đề nghiên cứu của đề tài, các mục tiêu cần làm rõ trong bài nghiên cứu. Bên cạnh
đó, tôi cũng giới thiệu sơ lược về các câu hỏi nghiên cứu, dữ liệu và phạm vi
nghiên cứu của bài. Cuối cùng là bố cục của bài nghiên cứu.
Phần 2: Trình bày lại các lý thuyết về tăng trưởng kinh tế và vai trò của dòng
vốn FDI đối với tăng trưởng kinh tế, đồng thời giới thiệu tổng quan các bài
nghiên cứu trước đây về mối quan hệ giữa FDI và tăng trưởng kinh tế của các tác
giả để kiểm chứng mối quan hệ này.
Phần 3: Trình bày một cách chi tiết về phương pháp nghiên cứu, phương pháp
đo lường các biến, cách thu thập dữ liệu và xử lý dữ liệu đầu vào.
Phần 4: Trình bày các kết quả nghiên cứu và thảo luận.
Phần 5: Trình bày kết luận và đề xuất chính sách của bài nghiên cứu.


5
2. Cơ sở lý thuyết và tổng quan các nghiên cứu trước đây
2.1. Lý thuyết tác động của FDI đến tăng trưởng kinh tế
2.1.1. Tăng trưởng kinh tế và các yếu tố ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế
Tăng trưởng kinh tế được xem là một trong những vấn đề trọng yếu nhất
trong nghiên cứu kinh tế phát triển. Hầu hết các nhà kinh tế đều thống nhất với
nhau rằng tăng trưởng kinh tế là sự gia tăng thu nhập hay sản lượng được tính
cho toàn bộ nền kinh tế trong một khoảng thời gian nhất định (thường là một
năm). Sự gia tăng được thể hiện ở quy mô tăng trưởng phản ánh sự gia tăng
nhiều hay ít, còn tốc độ tăng trưởng được sử dụng với ý nghĩa so sánh tương đối
và phản ánh sự gia tăng nhanh hay chậm giữa các thời kỳ. Thu nhập của nền kinh
tế có thể biểu hiện dưới dạng hiện vật hoặc giá trị. Thu nhập bằng giá trị phản
ánh qua các chỉ tiêu tổng sản phẩm quốc nội (GDP), tổng thu nhập quốc dân

(GNI) và được tính cho toàn thể nền kinh tế hoặc tính bình quân trên đầu người.
Theo các nghiên cứu hiện đại về tăng trưởng kinh tế thì các nhân tố tác động
đến tăng trưởng kinh tế có thể chia thành hai nhóm: nhóm các nhân tố kinh tế và
nhóm các nhân tố phi kinh tế. Nhóm các nhân tố kinh tế tác động đến tăng
trưởng gồm các yếu tố về phía cung và các yếu tố về phía cầu. Các yếu tố về
phía cung có thể kể đến như các nhân tố vốn, lao động, tài nguyên và công nghệ.
Bên cạnh đó, các yếu tố thuộc về phía cầu ảnh hưởng đến tăng trưởng bao gồm
tiêu dùng cá nhân, chi tiêu chính phủ, đầu tư và các khoản xuất nhập khẩu (xuất
khẩu ròng). Nhóm các nhân tố phi kinh tế gồm các yếu tố như thể chế kinh tếchính trị, các đặc điểm văn hóa xã hội, và các đặc điểm về dân tộc, tôn giáo.
Có hai nhóm lý thuyết về tăng trưởng kinh tế được quan tâm là lý thuyết tăng
trưởng ngoại sinh và lý thuyết tăng trưởng nội sinh.


6
 Lý thuyết tăng trưởng ngoại sinh
Lý thuyết tăng trưởng ngoại sinh thường được gọi là mô hình tăng trưởng tân
cổ điển hoặc mô hình tăng trưởng Solow-Swan đi tiên phong bởi Solow (1956).
Solow bắt đầu bằng những giả định tân cổ điển thông thường: theo qui luật Say
tiết kiệm luôn bằng với đầu tư và lực lượng lao động bằng với việc làm (nói cách
khác, không có thất nghiệp và không có vấn đề cầu hiệu dụng) vì tiền lương và
suất sinh lợi trên vốn điều chỉnh để cân bằng cung và cầu. Suất sinh lợi theo quy
mô được giả định không đổi và có suất sinh lợi giảm dần đối với các yếu tố sản
xuất (nếu giữ lao động không đổi và tăng vốn, sản lượng trên mỗi đơn vị vốn sẽ
giảm). Mô hình được xây dựng theo thời gian liên tục và logic.
Lý thuyết tăng trưởng tân cổ điển đi đến bốn kết luận chính: (i) tốc độ tích lũy
vốn tác động mức thu nhập dài hạn; (ii) tốc độ tích lũy vốn không ảnh hưởng đến
tốc độ tăng trưởng; (iii) tốc độ tăng trưởng được quyết định bởi tốc độ tăng
trưởng lực lượng lao động và thay đổi công nghệ, cả hai đều là ngoại sinh hay
nằm ngoài mô hình; và (iv) với tỉ lệ tiết kiệm và thay đổi công nghệ như nhau,
các nước có hệ số vốn trên sản lượng thấp hơn (đang phát triển) sẽ tăng trưởng

nhanh hơn các nước có hệ số vốn trên sản lượng cao hơn (nước giàu) do đó phải
có sự hội tụ mức thu nhập trên mỗi lao động.
Mô hình gồm hàm sản xuất tân cổ điển có hai yếu tố đầu vào, vốn (K) và lao
động (L) được kết hợp để tạo ra sản lượng duy nhất (Y). Tỷ lệ vốn - sản lượng và
tỷ lệ lao động – sản lượng điều chỉnh theo sự khan hiếm tương đối của vốn và
lao động. Để đơn giản hóa mô hình, sẽ không có chính phủ, thương mại và
không có chuyển dịch vốn quốc tế. Tổng vốn (K) tăng ở tỷ lệ không đổi, được
quyết định bởi tỷ lệ thu nhập tiết kiệm được (s) từ thu nhập quốc gia (Y) trừ cho
tỷ lệ hao mòn tổng vốn không đổi (δK):


7

Tăng trưởng lực lượng lao động là ngoại sinh và được thể hiện bằng hàm
hằng số bậc hai L0ent, trong đó L0 là lực lượng lao động ban đầu, n là tốc độ tăng
trưởng và t là thời gian tính theo năm. Hàm sản xuất Cobb-Douglas bậc nhất
đồng dạng được chọn để phản ánh suất sinh lợi không đổi theo quy mô và suất
sinh lợi giảm dần theo yếu tố sản xuất, sao cho 0 < α < 1:

Trong đó α là độ co dãn riêng phần của sản lượng theo vốn (K) và (1- α) là độ
co dãn riêng phần của sản lượng theo lao động (L). Suất sinh lợi không đổi theo
quy mô (là ràng buộc cho rằng hai độ co dãn riêng phần gộp lại thành một) hàm
ý rằng tăng gấp đôi vốn và lao động sẽ làm tăng gấp đôi sản lượng. Suất sinh lợi
giảm dần theo quy mô được áp dụng khi cung một yếu tố đầu vào không thể thay
thế (như đất) là khan hiếm hoặc cố định.
Lao động được trả lương (w) và chi phí vốn là lợi tức (r). Doanh nghiệp tối đa
hóa lợi nhuận sẽ thuê lao động cho tới khi tiền lương bằng với năng suất biên lao
động, và lợi tức bằng với năng suất biên của vốn:

Nếu lao động dồi dào, tiền lương sẽ giảm và tỷ lệ lao động - sản lượng sẽ

tăng. Điều này có nghĩa là phân phối thu nhập sẽ được xác định bởi các tham số
kỹ thuật trong mô hình.


8
Chúng ta quan tâm nhất đến tác động của tăng trưởng lên sản lượng trên mỗi
lao động, đây là thước đo chính để đo lường tiến bộ kinh tế. Bước đầu tiên là
chia hàm sản xuất cho L để viết lại theo giá trị bình quân đầu người:
Y = Kα
Trong đó y = Y/L và k = K/L. Mặc định α nhỏ hơn 1, hàm sản xuất theo đó sẽ
thể hiện suất sinh lợi giảm dần theo vốn, như trong (Hình 2.1). Khi thu nhập
tăng, tỷ lệ sản lượng – vốn sẽ giảm. Mỗi đơn vị vốn tăng thêm sẽ tạo ra ít sản
lượng hơn. Quy trình này tiếp tục cho đến khi r bằng với năng suất biên của vốn.
Giả định rằng có nhiều kỹ thuật sẵn có để sản xuất hàng hóa duy nhất của nền
kinh tế, và việc chọn kỹ thuật tối đa hóa lợi nhuận sẽ căn cứ vào tiêu chí duy
nhất là tiền lương bằng với năng suất lao động và lợi tức vốn bằng với năng suất
biên của vốn.
Hình 2.1: Hàm sản xuất Cobb-Douglas

Viết lại phương trình tích lũy vốn trên mỗi lao động, ta có:


9

Với y là sản lượng trên mỗi lao động, vốn trên mỗi lao động tăng theo tỷ lệ
tiết kiệm và giảm theo tăng trưởng lực lượng lao động và tỷ lệ hao mòn vốn. Đại
lượng sy trong phương trình cùng dạng với hàm sản xuất trong (Hình 2.1), dù ở
mức thấp hơn vì tiết kiệm bằng với sản lượng trừ tiêu dùng (giả định tiết kiệm
luôn bằng với đầu tư và đây là nền kinh tế đóng). Đại lượng thứ hai, (n+δ)k, có
thể diễn dịch như là lượng đầu tư trên mỗi lao động cần thiết để giữ tỷ lệ vốn lao động không đổi (tăng trưởng lực lượng lao động và khấu hao đều làm giảm

mức vốn trên mỗi lao động). Như trong (Hình 2.2), khác biệt giữa hai đường này
là tăng trưởng vốn trên mỗi lao động. Với tỷ lệ tiết kiệm không đổi theo phần
trăm sản lượng, tiết kiệm sẽ nằm ngang khi tỷ lệ sản lượng – vốn giảm. Ở k1 đầu
tư trên mỗi lao động tiếp tục tăng nhanh hơn lượng vốn thay thế, nhưng ở k2
khấu hao và tăng trưởng lực lượng lao động vượt qua mức tiết kiệm trên mỗi lao
động. Tại k* vốn trên mỗi lao động không đổi. Đây là giá trị vốn trên mỗi lao
động ở trạng thái dừng.
Ở trạng thái dừng, sản lượng trên mỗi lao động là y* bao gồm phần tiêu dùng
trên mỗi lao động nằm trên và cao hơn tiết kiệm trên mỗi lao động. Do đó, thu
nhập và tiêu dùng trên mỗi lao động là không đổi ở trạng thái dừng.
Từ Hình 2.2, rõ ràng tăng tỷ lệ tiết kiệm sẽ làm tăng vốn và sản lượng trên
mỗi lao động. Đường sy và y dịch chuyển lên trên, thiết lập một trạng thái dừng
mới ở mức thu nhập cao hơn, tại đó sy cắt đường (n+δ)k. Đây là kết luận đầu
tiên của lý thuyết tăng trưởng tân cổ điển: thu nhập bình quân đầu người được
xác định bởi tỷ lệ tiết kiệm.


10
Nhưng tăng trưởng thu nhập bình quân đầu người sẽ chững lại bất kể mức tiết
kiệm ở trạng thái dừng là bao nhiêu, vì tại điểm này, vốn và thu nhập đang tăng
cùng tốc độ với lực lượng lao động. Do đó, kết luận thứ hai là: tỷ lệ tiết kiệm và
đầu tư không tác động lên tốc độ tăng trưởng dài hạn. Tăng trưởng trong dài hạn
được xác định bởi tốc độ tăng trưởng lực lượng lao động.
Hình 2.2: Mô hình Solow

Kết luận thứ ba của mô hình là tốc độ tăng trưởng dài hạn (trạng thái dừng)
được quyết định bởi tốc độ tăng trưởng lực lượng lao động và tỷ lệ khấu hao. Kết
quả này cùng theo sau giả định về suất sinh lợi giảm dần theo vốn. Trong (Hình
2.2), một sự gia tăng trong tốc độ tăng trưởng lực lượng lao động được thể hiện
bằng chiều quay ngược kim đồng hồ của đường (n+δ)k. Khi tỷ lệ tiết kiệm không

đổi, thì phải có tỷ lệ sản lượng - vốn cao hơn để giữ vốn trên mỗi lao động không
đổi. Tại trạng thái dừng theo sau đó, tăng trưởng sản lượng là cao hơn. Và kết
luận cuối cùng của mô hình là tăng trưởng bình quân đầu người sẽ chậm đi ở tỷ


11
lệ vốn trên mỗi lao động cao hơn. Một lần nữa, điều này xảy ra với giả định suất
sinh lợi biên giảm dần theo vốn.
 Lý thuyết tăng trưởng kinh tế nội sinh
Trong những năm 1980, những nhà kinh tế ghi nhận các vấn đề đi kèm với
mô hình Solow như đã nói ở trên là các nước nghèo đã không tăng trưởng nhanh
hơn các nước giàu và những khác biệt trong suất sinh lợi trên vốn không lớn như
mô hình dự báo. Vốn không chảy vào thế giới đang phát triển để tận dụng suất
sinh lợi như Solow và sau này là Mankiw, Romer dự báo. Họ đề xuất rằng các
nước đầu tư thu nhập quốc gia với tỷ lệ lớn hơn vào vốn vật chất và con người sẽ
không chỉ đạt được thu nhập ở trạng thái dừng cao hơn như trong mô hình Solow
mà còn tiếp tục tăng trưởng nhanh hơn. Điều này có ý nghĩa là tốc độ tăng
trưởng dài hạn là nội sinh đối với mô hình, nói cách khác, tốc độ tăng trưởng
không đơn thuần là hình ảnh phản chiếu của các yếu tố bên ngoài như tăng
trưởng lực lượng lao động và tốc độ thay đổi công nghệ toàn cầu. Ý tưởng chính
của lý thuyết tăng trưởng nội sinh là thay đổi công nghệ ngăn chặn suất sinh lợi
theo vốn giảm dần xảy ra khi trữ lượng vốn tăng lên. Không có suất sinh lợi
giảm dần thì không có trạng thái dừng và do đó chúng ta không còn kỳ vọng sự
hội tụ thu nhập giữa nước giàu và nước nghèo.
Romer (1986) dựa mô hình của mình vào quan sát cho rằng một số loại tri
thức là không có tính tranh giành, nghĩa là chúng không thể bị sử dụng hết như
hàng hóa và dịch vụ thông thường. Bản chất không tranh giành của ý tưởng có
nghĩa là suất sinh lợi từ một số hoạt động đổi mới sáng tạo không hoàn toàn
thuộc về người làm ra nó (hay công ty tài trợ cho hoạt động nghiên cứu và phát
triển). Tri thức lan tỏa từ doanh nghiệp này sang doanh nghiệp khác đều có giá

trị kinh tế, thực tế là rất nhiều giá trị vì mặc dù suất sinh lợi trên vốn có thể giảm


12
dần cho mỗi doanh nghiệp, nhưng tính tổng nền kinh tế thì nó lại không đổi hoặc
tăng dần. Việc tích lũy các phát minh sẽ tốn kém thời gian và tiền bạc, nhưng
những đổi mới sáng tạo này mang lại lợi ích cho tất cả mọi người, không chỉ cho
những người đưa ra ý tưởng ban đầu. Do đó phát minh là một dạng ngoại tác tích
cực. Khi tri thức lan tỏa, các công ty và cá nhân phát minh sẽ tận dụng để tạo ra
sản phẩm mới, cải thiện sản phẩm cũ hoặc nâng hiệu quả sản xuất. Giả định suất
sinh lợi không đổi theo quy mô của mô hình Solow có thể không phải là mô tả
chính xác các mối quan hệ giữa lượng vốn và lao động sử dụng với năng suất lao
động. Hơn nữa, khác với mô hình Solow, tốc độ thay đổi công nghệ tác động lên
tốc độ tăng trưởng, không chỉ mức thu nhập ở trạng thái dừng (không có trạng
thái dừng).
Romer giả định rằng năng suất lao động do trữ lượng tri thức (E) quyết định,
sao cho sản lượng gộp được xác định bởi:
Y = F(K, L, E) = KαL1-αEη
Trong đó, η < 1. Một hàm ý quan trọng của mô hình Romer là các doanh
nghiệp có thể đầu tư không đủ vào nghiên cứu và phát triển vì họ không thể nắm
bắt toàn bộ lợi ích từ đổi mới sáng tạo. Điều này gợi ý rằng các chính sách
khuyến khích nghiên cứu và phát triển như miễn thuế cho chi tiêu R&D hoặc các
nghiên cứu do chính phủ tài trợ, có thể đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng.
Một cách tiếp cận khác là bỏ hẵn lao động ra khỏi mô hình và giả định rằng
vốn, gồm vốn vật chất và vốn con người, nhận tất cả thu nhập quốc gia. Điều này
có nghĩa là những chi phí cho yếu tố sản xuất được trả cho công nghệ bao hàm
trong vốn và cho kỹ năng bao hàm trong lao động, chứ không phải bản thân lao
động. Mô hình ‘AK’ (Rebelo 1992) giả định rằng tiến bộ công nghệ là suất sinh

13
lợi không đổi theo vốn vật chất và vốn con người (α = 1) và không có tăng
trưởng dân số, trong đó:
Y = AF (K) = AK
Miễn là đầu tư lớn hơn khấu hao, thì tăng trưởng là một hàm tăng dần theo
tốc độ đầu tư. Tăng trưởng dài hạn là nội sinh trong mô hình này vì nó không
còn phụ thuộc vào số dư không xác định. Đầu tư tác động trực tiếp lên tăng
trưởng, không chỉ mức thu nhập dài hạn như trong mô hình Solow. Hàm ý chính
sách quan trọng từ mô hình này là bất kỳ điều gì làm giảm tốc độ tích tụ vốn thì
sẽ có tác động trực tiếp và lớn lên tốc độ tăng trưởng. Ví dụ, chính sách thuế
không khuyến khích đầu tư sẽ làm giảm tốc độ tăng trưởng và mức thu nhập
trong dài hạn.
Một vấn đề khác với các mô hình tăng trưởng nội sinh là chúng ám chỉ quá
nhiều sự phân kỳ thu nhập theo thời gian. Như Solow đã chỉ ra, ngay cả một ít
suất sinh lợi theo qui mô ở tốc độ đầu tư vừa phải cũng tạo ra sản lượng quốc gia
vô hạn trong khoảng thời gian ngắn cỡ 200 năm. Mặc dù mô hình AK tránh được
vấn đề này nhờ suất sinh lợi không đổi theo quy mô nhưng cũng không rõ tại sao
suất sinh lợi trên vốn có thể chính xác bằng 1. Bất kỳ sự chuyển dịch nào đến
suất sinh lợi giảm dần hay tăng dần theo qui mô đều hoàn toàn triệt tiêu được các
kết luận của mô hình này.
2.1.2 Lý thuyết về FDI và ảnh hưởng của nó đến tăng trưởng kinh tế
Theo Quỹ tiền tệ Quốc tế (IMF), FDI là việc đầu tư vốn được thực hiện ở các
doanh nghiệp hoạt động ở nước ngoài nhằm thu về những lợi ích lâu dài cho nhà
đầu tư. Mục đích của nhà đầu tư là giành được tiếng nói có hiệu quả trong việc
quản lý doanh nghiệp đó. Cũng theo IMF, đầu tư trực tiếp nước ngoài xảy ra khi


14
nhà đầu tư nước ngoài mở rộng một mối quan hệ lâu dài với một doanh nghiệp
của nước tiếp nhận đầu tư và có cổ phần trong doanh nghiệp đủ để duy trì một

mức ảnh hưởng quan trọng trong việc quản lý doanh nghiệp này. FDI là loại hình
đầu tư dài hạn và trực tiếp. Do đó, FDI là một khoảng vốn dài hạn tương đối ổn
định và không phải là vốn vay nên nước chủ nhà có được một nguồn vốn dài hạn
bổ sung cho đầu tư trong nước và không phải lo trả nợ. Hơn nữa, vốn đầu tư trực
tiếp nước ngoài không chỉ bao gồm vốn đầu tư ban đầu mà còn có vốn bổ sung
trong quá trình đầu tư của các bên nước ngoài. Về hình thức, các nhà đầu tư có
thể thực hiện FDI theo các phương thức như bỏ vốn thành lập doanh nghiệp mới
ở nước ngoài hoặc mua lại một phần hay toàn bộ các doanh nghiệp có sẵn hoặc
mua cổ phiếu tiến tới thôn tính, sáp nhập.
Theo quan điểm của các lý thuyết, FDI có thể đóng góp vào tăng trưởng kinh
tế của các quốc gia đang phát triển theo những kênh khác nhau. Theo lý thuyết
về “vòng lẩn quẩn và cú huých từ bên ngoài” của Paul Samuelson (trích từ
Nguyễn Minh Tuấn và Nguyễn Hữu Thảo, 2009), FDI có thể tạo động lực tăng
trưởng kinh tế thông qua những hình thức như bổ sung vốn cho nền kinh tế, cung
cấp công nghệ cho sự phát triển, phát triển nguồn nhân lực và tạo việc làm, mở
rộng thị trường và thúc đẩy xuất khẩu và góp phần chuyển dịch cơ cấu nền kinh
tế.
2.2. Các nghiên cứu thực nghiệm về vai trò của đầu tư trực tiếp nước ngoài
đối với tăng trưởng kinh tế
Nhiều nghiên cứu tiến hành thực nghiệm mối quan hệ tác động của dòng vốn
FDI lên tăng trưởng kinh tế với phạm vi và phương pháp đa dạng. Các nghiên
cứu có thể chia thành: (i) FDI tác động tích cực đến tăng trưởng kinh tế; (ii) FDI


15
không có đóng góp vào tăng trưởng kinh tế; (iii) Mối quan hệ nhân quả giữa FDI
và tăng trưởng kinh tế.
2.2.1. Đầu tư trực tiếp nước ngoài tác động tích cực đến tăng trưởng kinh tế
Kueh (1992) nghiên cứu các vùng duyên hải của Trung Quốc, kết luận FDI
đóng góp có ý nghĩa vào tổng vốn đầu tư cũng như tăng trưởng sản lượng và

xuất khẩu. Blomstrom et al. (1992) cũng cho rằng FDI có thể thúc đẩy tăng
trưởng kinh tế của nước sở tại thông qua chuyển giao công nghệ và hiệu quả lan
tỏa. Chuyển giao công nghệ trực tiếp từ các doanh nghiệp đa quốc gia đối với
các chi nhánh địa phương cho phép các nước chủ nhà nâng cấp các ngành công
nghiệp của họ bằng cách tiếp thu công nghệ mới trong sản xuất. Athukorala và
Menon (1995) cho thấy FDI tác động đến Malaysia về chuyển giao công nghệ và
cải thiện kỹ năng của lực lượng lao động. FDI cũng góp phần gián tiếp đến tăng
trưởng thông qua các doanh nghiệp trong nước cạnh tranh với các chi nhánh
nước ngoài và sự phổ biến của kỹ năng lao động trong nền kinh tế khi các nhân
viên di chuyển đến các công ty thuộc sở hữu trong nước.
FDI không chỉ gia tăng cung cấp vốn ở các nước tiếp nhận mà còn đưa đến
các hiệu ứng lan tỏa thông qua rất nhiều kênh như sao chép, học hỏi kỹ năng,
cạnh tranh và xuất khẩu (Gorg và Greenaway, 2004). Ramirez (2000) nghiên cứu
FDI tác động đến tăng trưởng kinh tế Mexico, giai đoạn 1960 – 1995 với phương
pháp hiệu chỉnh sai số. Kết quả ghi nhận tác động của FDI đến kinh tế Mexico
thông qua năng suất lao động. Bende-Nabende và Ford (1998) dùng dữ liệu của
Đài Loan giai đoạn 1959 – 1995 với phương pháp ước lượng 2SLS để nghiên
cứu FDI, điều chỉnh chính sách và tăng trưởng ở Đài Loan. Kết quả, FDI tác
động tích cực đến kinh tế Đài Loan. Akinlo (2004) dùng dữ liệu ở Nigeria giai
đoạn 1970 – 2001 để nghiên cứu mối quan hệ giữa FDI và tăng trưởng kinh tế,


16
cho thấy FDI tác động đến kinh tế Nigeria. Dritsaki et al. (2004) phát hiện tác
động một chiều từ FDI đến xuất khẩu và từ FDI đến GDP thực ở Hy Lạp bằng
cách sử dụng dữ liệu hàng năm của IMF giai đoạn 1960 – 2002.
Gần đây, Mihai Daniel Roman và Andrei Padureanu (2012) đề xuất mô hình
cho mối quan hệ giữa FDI và tăng trưởng kinh tế trong quá trình chuyển đổi ở
Romania, tác giả sử dụng mô hình tân cổ điển với chức năng sản xuất CobbDouglas để phân tích tác động của FDI tới tăng trưởng kinh tế. Kết quả, kinh tế
Romania tăng trưởng từ ảnh hưởng tích cực của chính sách tài khóa, FDI và từ

mức độ hòa nhập vào EU.
Ở Việt Nam, Nguyễn Thị Tuệ Anh và cộng sự (2006) sử dụng dữ liệu chuỗi
thời gian giai đoạn 1988 – 2003, cho thấy tác động của FDI tới tăng trưởng kinh
tế qua kênh đầu tư. Le Thanh Thuy (2007) nhận định FDI vừa tác động trực tiếp
vừa tác động lan toả gián tiếp đến tăng trưởng kinh tế Việt Nam. Le Viet Anh
(2009) nghiên cứu mối quan hệ giữa FDI và tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam cho
thấy đóng góp tích cực của dòng vốn FDI đối với tăng trưởng kinh tế Việt Nam
giai đoạn 1988-2002.
Balasubramanyam et al. (1996) điều tra vai trò của FDI trong quá trình tăng
trưởng của 46 nước đang phát triển khác nhau về thương mại, chính sách, thể chế
giai đoạn 1970 - 1985, dùng hồi quy OLS. Các tác giả tìm được kết quả là FDI
đóng vai trò quan trọng trong tăng trưởng xuất khẩu. Aitken et al. (1997) áp dụng
dữ liệu trên 2.104 nhà máy sản xuất ở Mexico giai đoạn 1986 - 1990. Họ nhận
thấy rằng công ty đa quốc gia có xu hướng tạo ra hiệu ứng lan toả tích cực xuất
khẩu đối với các doanh nghiệp trong nước.


17
Soto (2000) sử dụng dữ liệu của 44 quốc gia giai đoạn 1986 - 1997 dùng mô
hình năng động trên cơ sở của Barro và Sala-I-Martin (1995) để nghiên cứu tác
động của FDI đến tăng trưởng kinh tế với phương pháp ước lượng GMM sai
phân. Kết quả cho thấy dòng vốn FDI tác động dương và có ý nghĩa thống kê đối
với tăng trưởng kinh tế. Wang (2002) khám phá FDI đóng góp đáng kể vào tăng
trưởng kinh tế trong lĩnh vực sản xuất, với việc sử dụng dữ liệu từ 12 nền kinh tế
châu Á trong giai đoạn 1987 - 1997.
Li và Liu (2005) sử dụng dữ liệu của 84 quốc gia giai đoạn 1979 - 1999, với
phương pháp ước lượng FE và RE để đánh giá tác động của dòng vốn FDI đến
tăng trưởng kinh tế. Kết quả cho thấy FDI tác động mạnh đến tăng trưởng kinh tế
ở các nước phát triển cũng như đang phát triển.
Frank và Mei-Chu (2007), bằng cách sử dụng dữ liệu 8 quốc gia (Trung

Quốc, Hàn Quốc, Đài Loan, Hong Kong, Singapore, Malaysia, Philippines và
Thái Lan) giai đoạn 1986 - 2004 với mô hình VAR dữ liệu bảng và hồi quy FE,
RE phát hiện FDI có tác động một chiều trực tiếp lên GDP và gián tiếp lên GDP
thông qua xuất khẩu và tồn tại quan hệ nhân quả hai chiều giữa xuất khẩu và
GDP.
Gần đây, Aviral Kumar Tiwari, Mihai Mutascu (2011) kiểm tra tác động của
FDI tới tăng trưởng kinh tế ở các nước châu Á. Nghiên cứu phân tích trong
khuôn khổ bảng giai đoạn 1986 - 2008, kiểm tra phi tuyến kết hợp với FDI và
xuất khẩu trong quá trình tăng trưởng kinh tế. Kết quả thấy rằng cả hai: FDI và
xuất khẩu tăng cường quá trình tăng trưởng. Ngoài ra, lao động và vốn cũng
đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của các nước châu Á. Ở Việt Nam,
Tam Bang Vu (2008) với dữ liệu giai đoạn 1990 - 2002, sử dụng phương pháp
OLS, GLS và kiểm định quan hệ nhân quả cho thấy FDI có tác động tích cực đến