Hướng dẫn học sinh phân tích giá trị nhân văn trong dạy học đoạn trích hồn Trương Ba, da hàng thịt của Lưu Quang Vũ, SGK Ngữ văn 12 tập 2 bộ Cơ bản

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM
------------------------

TRẦN HOÀI THU

HƢỚNG DẪN HỌC SINH PHÂN TÍCH
GIÁ TRỊ NHÂN VĂN TRONG DẠY HỌC ĐOẠN TRÍCH
“HỒN TRƢƠNG BA, DA HÀNG THỊT” CỦA LƢU QUANG VŨ,
SGK NGỮ VĂN 12, TẬP 2, BỘ CƠ BẢN

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN – 2010

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM
------------------------

TRẦN HOÀI THU

HƢỚNG DẪN HỌC SINH PHÂN TÍCH
GIÁ TRỊ NHÂN VĂN TRONG DẠY HỌC ĐOẠN TRÍCH
“HỒN TRƢƠNG BA, DA HÀNG THỊT” CỦA LƢU QUANG VŨ,
SGK NGỮ VĂN 12, TẬP 2, BỘ CƠ BẢN

Chuyên ngành: Lý luận và phƣơng pháp dạy học Văn và Tiếng việt
Mã số: 60.14.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TS NGUYỄN THANH HÙNG

THÁI NGUYÊN – 2010
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




LỜI CẢM ƠN
Em xin được bày tỏ lịng kính trọng và biết ơn sâu sắc của mình tới
GS. TS Nguyễn Thanh Hùng – người thầy đã tận tâm hướng dẫn, giúp đỡ
em trong q trình thực hiện và hồn thành luận văn này.
Em xin chân thành cảm ơn các thầy giáo, cô giáo trong khoa Ngữ Văn
và khoa Sau đại học - trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên – Đại học Thái
Nguyên, đã tạo điều kiện - giúp đỡ em trong q trình học tập, nghiên cứu và
hồn thành luận văn.
Cuối cùng, em xin gửi lời cảm ơn tới gia đình và bạn bè đã tạo điều
kiện, giúp đỡ, động viên em trong suốt quá trình học tập và hoàn thành luận văn.
Tác giả luận văn

Trần Hoài Thu
Luận văn đã được chỉnh sửa theo góp ý của hội đồng bảo vệ luận văn
Ngày 31/10/2010 tại Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên
Trƣởng khoa Ngữ văn

Nguyễn Hằng Phương


CÁC KÍ HIỆU VIẾT TẮT
HS

: Học sinh

GV

: Giáo viên

SGK

: Sách giáo khoa

TPVC

: Tác phẩm văn chương

VHVN

: Văn học Việt Nam

PPDH

: Phương pháp dạy học

THPT

: Trung học phổ thông

THCS

: Trung học cơ sở

GS

: Giáo sư

TS

: Tiến sĩ

NXB

: Nhà xuất bản

NXB GD

: Nhà xuất bản giáo dục

ĐHSP

: Đại học Sư phạm


MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU......................................................................................................... 1

1. Lí do chọn đề tài ....................................................................................... 1
2. Lịch sử vấn đề .......................................................................................... 4
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................ 8
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................. 9
5. Phương pháp nghiên cứu .........................................................................10
6. Những đóng góp của luận văn .................................................................10
7. Bố cục luận văn .......................................................................................11
NỘI DUNG ....................................................................................................12
Chương 1. DẠY HỌC KỊCH BẢN VĂN HỌC “HỒN TRƢƠNG BA, DA
HÀNG THỊT” CỦA LƢU QUANG VŨ TRONG TRƢỜNG THPT ........12
1.1. Lưu Quang Vũ - nhà viết kịch tài hoa ...................................................12
1.2. “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” - vở kịch với những trăn trở về lẽ sống,
lẽ làm người ................................................................................................14
1.3. Thực trạng dạy học đoạn trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” những
năm gần đây ................................................................................................16
1.3.1. Những khó khăn và thuận lợi khi dạy học đoạn trích .....................16
1.3.2. Đối tượng khảo sát, kết quả và phân tích kết quả khảo sát .............18
1.3.3. Tài liệu khảo sát.............................................................................24
1.3.4. Nguyên nhân của thực trạng dạy học đoạn trích .............................36
1.3.5. Hướng khắc phục tình trạng bất cập hiện nay trong dạy học đoạn
trích .........................................................................................................38
Chương 2. “HỒN TRƢƠNG BA, DA HÀNG THỊT” – SỰ KHAO KHÁT
CUỘC SỐNG ĐÍCH THỰC CỦA CON NGƢỜI .......................................41
2.1. Khái niệm kịch........................................................................................41
2.2. Nét đặc sắc trong kịch bản văn học “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” .......41
2.2.1. Mâu thuẫn phức tạp và xung đột quyết liệt ...................................41


2.2.2. Ngơn ngữ đối thoại đầy dục vọng và có tính dự báo ......................46
2.2.3. Nhân vật hành động - nét đặc thù của kịch .....................................51

2.2.4. Cốt truyện đậm chất dân gian và tinh thần hiện đại ........................53
2.3. Giá trị nhân văn – Nét điển hình của đoạn trích “Hồn Trương Ba, da
hàng thịt” .....................................................................................................54
2.3.1. Hoạt động đọc .................................................................................54
2.3.2. Giá trị hiện thực của đoạn trích ......................................................56
2.3.3. Giá trị nhân văn của đoạn trích ......................................................59
2.4. Những bài học làm người xuất phát từ giá trị nhân văn của đoạn trích..80
Chương 3. THỂ NGHIỆM SƢ PHẠM ..........................................................84
3.1. Thiết kế giáo án thể nghiệm ..................................................................84
3.1.1. Mục đích thiết kế ...........................................................................84
3.1.2. Nội dung thiết kế ...........................................................................84
3.1.3. Ý nghĩa giáo án thể nghiệm ...........................................................84
3.1.4. Hình thức đánh giá thiết kế thể nghiệm ..........................................84
3.1.5. Thiết kế thể nghiệm .......................................................................84
3.1.6. Giải thích thiết kế thể nghiệm ......................................................114
3.1.7. Hướng dẫn thực hiện thiết kế thể nghiệm.....................................118
3.1.8. Tự đánh giá thiết kế thể nghiệm ...................................................118
3.2. Thể nghiệm Sư phạm ..........................................................................118
3.2.1. Mục đích, ý nghĩa của thể nghiệm sư phạm .................................118
3.2.2. Đối tượng và địa bàn thể nghiệm .................................................119
3.2.3. Phương pháp tiến hành thể nghiệm ..............................................119
3.2.4. Nội dung thể nghiệm....................................................................120
3.2.5. Đánh giá kết quả thể nghiệm ........................................................121
3.2.6. Kết luận chung về quá trình thể nghiệm .......................................122
KẾT LUẬN .................................................................................................124
THƢ MỤC THAM KHẢO .........................................................................127
PHỤ LỤC


Trần Hồi Thu

1

MỞ ĐẦU
1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Cái chết đột ngột đã mang Lưu Quang Vũ rời xa chúng ta, cướp đi một
tài năng thực sự đang độ sáng tạo sung sức. Khi ông mất, trên sàn tập của
nhiều đồn vẫn cịn một loạt vở mới của ơng. Những vở đang viết dang dở,
chúng theo ông ra đi; những vở đã hoàn thành sẽ ở lại, sống cùng sân khấu và
sống mãi trong lòng độc giả, sống mãi với thời gian ...
Trước khi đến với kịch, Lưu Quang Vũ đã khẳng định tài năng trong
thơ và truyện ngắn. Nhưng phải đến thể loại kịch, “tư tưởng và tài năng của
Lưu Quang Vũ mới được phát triển rực rỡ, sung mãn, để đưa ông trở thành
tác giả lớn, nhà viết kịch xuất sắc bậc nhất nước ta trong thế kỉ XX” (“Hồn
Trương Ba, da hàng thịt”: Văn học tuổi trẻ, số tháng 5 – 6/ 2010, trang 5 –
11, PGS. TS Nguyễn Văn Long).
Khi cho Lưu Quang Vũ chọn một vở kịch tâm đắc nhất, ông đã chọn
“Hồn Trương Ba, da hàng thịt”. Vở “Hồn Trương ba, da hàng thịt” được
viết năm 1981 nhưng đến năm 1984, trong khơng khí đổi mới dân chủ, vở
kịch mới được ra mắt công chúng. Những năm cuối thập niên 80, khi đi xem
tận mắt thì thấy vở kịch chẳng có gì đáng ngại nhưng khi nhìn trên mặt báo,
nghe trong dư luận thì vẫn thấy cịn khơng ít e ngại. Mọi người vẫn kháo
nhau: “đi xem nhanh lên kẻo cấm mất” (Http://www.google.com.vn) ... Cùng
với thời gian, giá trị của vở kịch đã được khẳng định. Trong đó giá trị nhân
văn và tính triết lí là những điều khơng thể phủ nhận. Cho đến nay vở “Hồn
Trương Ba, da hàng thịt” đã được giàn dựng, cơng diễn trong và ngồi nước.
Vở kịch trở thành niềm tự hào cho nền kịch nói nước ta.
Chỉ là cốt truyện dân gian quen thuộc và chẳng mấy ai tranh luận về ý
nghĩa của nó nhưng khi Lưu Quang Vũ đưa lên sân khấu, vở kịch khơng dừng

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



LL và PP DH Văn - Tiếng việt


Trần Hoài Thu

2

lại ở những giá trị ban đầu mà đặt ra nhiều vấn đề mới mẻ. “Hồn Trương Ba,
da hàng thịt” khơng chỉ nói đến vấn đề hịa hợp về ý thức, đạo lí giữa phần
hồn và phần xác mà cịn đề cao cuộc đấu tranh cho sự hồn thiện nhân cách
con người. Giá trị phản ánh hiện thực và phê phán xã hội của vở kịch là điều
ai cũng nhận ra nhưng nó khơng nằm trong một đối tượng cụ thể hay tập trung
vào một nhân vật nào đó mà nằm ở ngơn ngữ đối thoại mang tính triết lí về
cuộc sống, có tính phê phán và cảnh tỉnh. Do vậy giá trị hiện thực và nhân
đạo - nhân văn trong kịch bản văn học “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” khơng
tách rời nhau, trong đó giá trị nhân văn giữ vai trị xun suốt - đó là những
triết lí nhân sinh về lẽ sống, lẽ làm người, giúp cho con người trở thành một
cá thể toàn vẹn... Giá trị nhân văn của kịch bản văn học “Hồn Trương Ba, da
hàng thịt” là điều cần thiết cho cuộc sống con người trong xã hội, đặc biệt là
trong thời đại hiện nay, khi cuộc sống đang cuốn vào dòng chảy của lối sống
hiện đại, việc gìn giữ những nét đẹp và giá trị nhân văn của con người trong
cuộc sống ngày một khó khăn hơn.
Thực tế dạy - học văn trong trường THPT hiện nay đang đứng trước
“sự khủng hoảng” (Phan Trọng Luận), hiệu quả giờ học TPVC giảm sút,
học sinh thờ ơ, khơng có sự rung cảm, đồng cảm với nỗi niềm nhân vật. Học
sinh học đối phó, đạo văn, cóp văn của người khác là hiện tượng phổ biến,

khiến nhân cách, tâm hồn, năng lực cảm thụ và kĩ năng viết văn của các em
còn nhiều thiếu sót, nhiều vấn đề cần xem xét lại.
Như chúng ta đã biết, kịch là một loại hình tổng hợp. Đó là sự kết hợp
giữa nghệ thuật và sân khấu. Song, ở trường THPT, chúng ta chỉ học kịch bản
văn học bởi thế dạy - học kịch còn rất nhiều băn khoăn với giáo viên và học
sinh. Dù giáo viên đã được trang bị đầy đủ lý thuyết về loại thể kịch nhưng
không mấy ai áp dụng vào bài dạy của mình. Họ vẫn dạy kịch bản văn học
như dạy tác phẩm tự sự khiến học sinh không hiểu, không phân biệt được sự
giống và khác nhau giữa các loại thể tác phẩm.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



LL và PP DH Văn - Tiếng việt


Trần Hoài Thu

3

Bên cạnh việc dạy học tác phẩm tự sự và trữ tình, dạy học kịch vẫn là
vấn đề khá mới mẻ. Thực tế cho thấy, giáo viên và học sinh gặp rất nhiều khó
khăn khi lĩnh hội loại tác phẩm này. Học sinh lĩnh hội tác phẩm qua sự tiếp
nhận từ thầy cô với thái độ thờ ơ, lạnh nhạt. Hầu hết học sinh chỉ quen với
truyện ngắn, thơ, kí cịn kịch lại tương đối xa lạ cho dù đã được tiếp xúc với
kịch từ THCS. Các em chỉ quen với những vở kịch sống động trên ti vi hay
trên sân khấu. Với các thể loại văn học khác, học sinh thường đón nhận hào
hứng và tiếp nhận nhanh. Cịn những vở kịch ở hình thức kịch bản văn học
thường khơng được u thích và nói theo kiểu của học sinh thì đó là những
“món khó nuốt”... Thực tế dạy học cho thấy, rất ít kì kiểm tra, kì thi lớn hay

nhỏ có sử dụng câu hỏi liên quan đến những đoạn trích kịch. Đây cũng là một
lý do khiến học sinh “học xong rồi quên ngay” khi các em vẫn chưa thực sự
thấu hiểu hết nội dung và ý nghĩa nhân văn của vở kịch. Tình trạng này đã
kéo dài trong suốt những năm qua, đến nay cần thay đổi; cần tìm một hướng
đi mới cho phù hợp, nhằm giúp học sinh nắm được giá trị nội dung, giá trị
nhân văn sâu sắc của những văn bản kịch ngay trên lớp học; tạo và duy trì
hứng thú cho các em với kịch bản văn học; tạo dư ba về đoạn trích cho học
sinh khi giờ học trên lớp kết thúc nhằm làm tăng tính thẩm mĩ và hiệu quả
giáo dục của kịch bản văn học lên mức cao nhất có thể.
Cho đến nay, ở nước ta đã có nhiều cơng trình, bài viết nghiên cứu kịch
Lưu Quang Vũ. Một số khoá luận, luận văn tốt nghiệp về kịch Lưu Quang Vũ
theo nhiều hướng. Song vấn đề hướng dẫn học sinh phân tích giá trị nhân văn
trong dạy học đoạn trích “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” lại chưa có. Việc
nghiên cứu giá trị nhân văn – giá trị quan trọng nhất của vở kịch (trong từng
nhân vật đều có giá trị nhân văn nhất là nhân vật (hồn) Trương Ba) là một vấn
đề cần được quan tâm và đầu tư thích đáng.
Với thực tế dạy học hiện nay, việc dạy học đoạn trích theo hướng tập
trung phân tích, khai thác giá trị nhân văn cịn gặp rất nhiều khó khăn, hạn chế
khiến hiệu quả giờ dạy học chưa cao.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên



LL và PP DH Văn - Tiếng việt


Trần Hoài Thu

4

Xuất phát từ những lý do trên, chúng tôi đã mạnh dạn triển khai đề tài:
Hướng dẫn học sinh phân tích giá trị nhân văn trong dạy học đoạn trích “Hồn
Trương Ba, da hàng thịt” của Lưu Quang Vũ, SGK Ngữ văn 12, tập 2, bộ cơ bản,
trong luận văn tốt nghiệp này.
2. LỊCH SỬ VẤN ĐỀ

2.1. Những thuận lợi – khó khăn trong giảng dạy tác phẩm kịch ở
trƣờng THPT
Vấn đề giảng dạy TPVC nói chung và giảng dạy kịch nói riêng ở nước ta
đã được đề cập, nghiên cứu từ lâu. Năm 1996, Huỳnh Lý có bài: “Kịch và giảng
dạy kịch” trong cuốn “Vấn đề giảng dạy TPVH theo loại thể”, trong đó tác giả
đã đề cập đến nhiều vấn đề khi giảng dạy kịch: “chúng ta khơng giảng dạy kịch
với tư cách một loại hình nghệ thuật mà chỉ giảng dạy kịch bản về phương diện
văn học" (tr 239). Ngồi ra tác giả cịn đề cập đến khái niệm kịch, vị trí kịch
trong các loại hình nghệ thuật, những đặc tính của kịch mà người giảng dạy
cần chú ý… Khơng dừng lại ở đó, ơng đã chỉ ra sự khác biệt giữa bi kịch và
hài kịch; làm rõ q trình phát triển của kịch nói ở Việt Nam; giới thiệu
những vở kịch trong chương trình Ngữ văn THPT. Cuối bài viết, tác giả đã
khẳng định với chúng ta rằng “chỉ dạy kịch về phương diện văn học nhưng lại
phải có nhiều kiến thức về diễn xuất” (tr 284).
GS Phùng Văn Tửu viết cuốn: “Cảm nhận và giảng dạy Văn học Việt
Nam”, NXB GD, 2003. Cuốn sách đề cập đến vấn đề nghiên cứu và giảng
dạy kịch theo đặc trưng loại thể. Đây được coi là đóng góp mới cho việc dạy
kịch. Tác giả đã viết: “Khi giảng kịch chúng ta chú ý đến những đặc trưng
của loại hình nghệ thuật này để học sinh khỏi rơi vào tình trạng thấy học kịch
chẳng khác gì học truyện ngắn hoặc tiểu thuyết…”. Theo ông, bài giảng chủ
yếu dựa vào văn bản kịch nhưng đồng thời cũng phải giúp học sinh hình dung
được phần nào câu chuyện dưới ánh đèn sân khấu. Vậy là tác giả đã chú ý đến
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

LL và PP DH Văn - Tiếng việt


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....



data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not
read....