Tổ chức lãnh thổ kinh tế tỉnh Cao Bằng

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
–––––––––––––––––––

LÊ VĂN MIỀU

TỔ CHỨC LÃNH THỔ KINH TẾ
TỈNH CAO BẰNG
Chuyên ngành: ĐỊA LÍ HỌC
Mã số: 60. 31.95

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC ĐỊA LÍ

Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN XUÂN TRƯỜNG

THÁI NGUYÊN - 2010

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên




MỤC LỤC
Phần I: MỞ ĐẦU ..................................................................................... 0
1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................... 1
2. Lịch sử nghiên cứu của đề tài ...................................................................... 1
3. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài ...................................................................... 2
3.1. Mục tiêu........................................................................................................... 2
3.2. Nhiệm vụ ......................................................................................................... 2
4. Phạm vi nghiên cứu của đề tài ..................................................................... 2
5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu của đề tài....................................... 3

5.1. Các quan điểm nghiên cứu .............................................................................. 3
5.2. Các phương pháp nghiên cứu ......................................................................... 3
6. Những đóng góp chính của đề tài ................................................................ 4
7. Cấu trúc của luận văn .................................................................................. 5
Phần II: NỘI DUNG ................................................................................ 6
Chương 1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ TỔ
CHỨC LÃNH THỔ KINH TẾ ................................................. 6
1.1. Cơ sở lí luận về tổ chức lãnh thổ kinh tế ................................................... 6
1.1.1. Khái niệm, bản chất của tổ chức lãnh thổ kinh tế ........................................ 6
1.1.2. Nguyên tắc và nội dung chủ yếu của tổ chức lãnh thổ kinh tế .................... 7
1.1.2.1. Những nguyên tắc chủ yếu của tổ chức lãnh thổ kinh tế ..................... 7
1.1.2.2. Nội dung của tổ chức lãnh thổ kinh tế ................................................. 9
1.1.3. Các yếu tố chủ yếu ảnh hưởng đến tổ chức lãnh thổ kinh tế ....................... 9
1.1.3.1. Các yếu tố bên trong lãnh thổ ........................................................... 10
1.2. Khái quát một số lí thuyết về tổ chức lãnh thổ kinh tế ............................ 13
1.2.1. Lí thuyết tăng trưởng nội sinh và ngoại sinh ............................................. 13
1.2.2. Lí thuyết định vị công nghiệp của A.Weber .............................................. 14
1.2.3. Lí thuyết phát triển các vành đai nông nghiệp trong phạm vi ảnh
hưởng của thành phố.................................................................................. 15
1.2.4. Lí thuyết các “điểm trung tâm” của W.Christaller .................................... 15
1.2.5. Lí thuyết cực phát triển .............................................................................. 16
1.3. Các hình thức chủ yếu tổ chức lãnh thổ kinh tế và việc vận dụng
vào thực tiễn ở Việt Nam ....................................................................... 17
1.3.1. Hành lang kinh tế ....................................................................................... 17
1.3.2. Khu kinh tế ................................................................................................. 18
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

1.3.3. Vùng kinh tế trọng điểm ............................................................................ 20
1.3.4. Tổ chức lãnh thổ công nghiệp .................................................................... 21
1.3.5. Tổ chức lãnh thổ nông nghiệp.................................................................... 24
1.3.6. Tổ chức lãnh thổ dịch vụ ............................................................................ 25
Chương 2. HIỆN TRẠNG TỔ CHỨC LÃNH THỔ KINH TẾ TỈNH
CAO BẰNG ...........................................................................26
2.1. Các yếu tố ảnh hưởng đến tổ chức lãnh thổ kinh tế tỉnh Cao Bằng ......... 26
2.1.1. Vị trí địa lí .................................................................................................. 26
2.1.2. Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên ............................................ 28
2.1.2.1. Địa chất và khoáng sản ..................................................................... 28
2.1.2.2. Đặc điểm địa hình ............................................................................. 29
2.1.2.3. Đất đai và thổ nhưỡng ...................................................................... 35
2.1.2.4. Khí hậu ............................................................................................. 36
2.1.2.5. Tài nguyên nước và chế độ thủy văn................................................. 38
2.1.2.5. Tài nguyên sinh vật........................................................................... 39
2.1.3. Điều kiện kinh tế - xã hội ........................................................................... 42
2.1.3.1. Dân cư và nguồn lao động ................................................................ 42
2.1.3.2. Cơ sở vật chất, kĩ thuật hạ tầng ......................................................... 43
2.1.3.3. Vốn đầu tư và thị trường ................................................................... 46
2.1.3.4. Đánh giá chung về thuận lợi và khó khăn đối với sự phát triển
kinh tế - xã hội tỉnh Cao Bằng ......................................................... 47
2.2. Hiện trạng tổ chức lãnh thổ kinh tế tỉnh Cao Bằng ................................. 49
2.2.1. Khái quát chung sự phát triển kinh tế Cao Bằng những năm gần đây ...... 49
2.2.1.1. Quy mô và tốc độ tăng trưởng kinh tế ............................................... 49
2.2.1.2. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ............................................................... 50
2.2.1.3. Cơ cấu và sự chuyển dịch cơ cấu lao động ........................................ 54
2.2.2. Tổ chức lãnh thổ các ngành kinh tế tỉnh Cao Bằng ................................... 55
2.2.2.1. Tổ chức lãnh thổ ngành nông – lâm – ngư nghiệp ............................ 55
2.2.2.2. Tổ chức lãnh thổ ngành công nghiệp ................................................ 69
2.2.2.3. Tổ chức lãnh thổ ngành dịch vụ ........................................................ 77

2.2.2.4. Kinh tế cửa khẩu ............................................................................... 82
2.2.2.5. Tổ chức không gian hệ thống đô thị .................................................. 86
Chương 3. ĐỊNH HƯỚNG TỔ CHỨC LÃNH THỔ KINH TẾ TỈNH
CAO BẰNG ...........................................................................90
3.1. Các căn cứ định hướng tổ chức lãnh thổ kinh tế tỉnh Cao Bằng .............. 90
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên




3.1.1. Quan điểm và mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Cao Bằng đến
năm 2020 ................................................................................................... 90
3.1.1.1. Quan điểm phát triển ........................................................................ 90
3.1.1.2. Mục tiêu phát triển ............................................................................ 91
3.2. Định hướng tổ chức lãnh thổ kinh tế tỉnh Cao Bằng ............................... 93
3.2.1. Định hướng tổ chức lãnh thổ công nghiệp ................................................. 93
3.2.1.1. Định hướng chung ............................................................................ 93
3.2.1.2. Tổ chức lãnh thổ công nghiệp ........................................................... 94
3.2.2. Định hướng tổ chức lãnh thổ nông – lâm - ngư nghiệp ............................. 98
3.2.2.1. Định hướng chung ............................................................................ 98
3.2.2.2. Tổ chức lãnh thổ nông – lâm - ngư nghiệp ........................................ 99
3.2.3. Định hướng tổ chức lãnh thổ dịch vụ ....................................................... 102
3.2.3.1. Định hướng chung .......................................................................... 102
3.2.3.2. Tổ chức lãnh thổ dịch vụ ................................................................ 103
3.2.4. Định hướng xây dựng và phát triển hành lang kinh tế ............................. 104
3.2.4.1. Hành lang kinh tế quốc lộ 3 ............................................................ 104
3.2.4.2. Hành lang kinh tế quốc lộ 34 .......................................................... 105
3.2.5. Định hướng tổ chức không gian đô thị .................................................... 106
3.3. Các giải pháp chủ yếu đảm bảo tổ chức lãnh thổ kinh tế đạt hiệu quả....... 106
3.3.1. Giải pháp về quy hoạch ............................................................................ 106

3.3.2. Giải pháp về đầu tư .................................................................................. 107
3.3.3. Giải pháp về cơ chế, chính sách ............................................................... 108
3.3.5. Giải pháp về khoa học công nghệ ............................................................ 109
3.3.6. Giải pháp về hợp tác đối ngoại ................................................................ 110
Phần III: KẾT LUẬN ............................................................................ 111
TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................... 113

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên




DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1: Các hành lang kinh tế quan trọng của Việt Nam ......................... 18
Bảng 1.2: Các Khu kinh tế của Việt Nam (tính đến năm 2008) ................... 20
Bảng 1.3: Các khu công nghiệp ở Việt Nam (tính đến tháng 12/2007) ......... 22
Bảng 1.4: Các khu nông nghiệp công nghệ cao ở Việt Nam, năm 2007 ....... 24
Bảng 2.5: Cơ cấu sử dụng đất tỉnh Cao Bằng, năm 2008 ............................ 36
Bảng 2.6: Cơ cấu lao động phân theo trình độ chuyên môn kĩ thuật,
năm 2009 .............................................................................. 43
Bảng 2.9: Cơ cấu lao động theo thành phần kinh tế, ................................... 54
Bảng 2.10: Sản lượng một số sản phẩm chủ yếu của ngành ........................ 57
Bảng 2.11: Số lượng trang trại tỉnh Cao Bằng, năm 2008 ........................... 60
Bảng 2.13: Bình quân việc sử dụng các loại hình lao động của trang trại,
năm 2007 ............................................................................... 62
Bảng 2.14: Tình hình sản xuất mía của Cao Bằng, giai đoạn 2002 - 2008 .... 63
Bảng 2.15: Tình hình sản xuất vùng nguyên liệu mía nhà máy đường
Phục Hòa tỉnh Cao Bằng, giai đoạn 2002 – 2008 ....................... 64
Bảng 2.16: Tình hình sản xuất vùng nguyên liệu thuốc lá tỉnh Cao Bằng, .... 65

Bảng 2.17: Giá trị sản xuất công nghiệp phân theo thành phần kinh tế và
ngành kinh tế, giai đoạn 2005 - 2008 (Giá cố định1994) ............................ 69
Bảng 2.18: Cơ cấu giá trị sản xuất phân theo thành phần kinh tế và ngành
kinh tế, giai đoạn 2000 – 2008 (Giá thực tế) ............................. 71
Bảng 2.19: Giá trị sản xuất công nghiệp tiểu vùng trung tâm phân theo
thành phần kinh tế, năm 2008 (giá so sánh 1994) ...................... 74
Bảng 2.20: Giá trị sản xuất công nghiệp tiểu vùng miền Đông phân theo
thành phần kinh tế, năm 2008 (giá so sánh 1994) ...................... 74
Bảng 2.21: Giá trị sản xuất công nghiệp tiểu vùng miền Tây phân theo
thành phần kinh tế, năm 2008 (giá so sánh 1994) ...................... 75
Bảng 2.22: Một số kết quả của ngành du lịch Cao Bằng, ............................ 78
Bảng 2.23. Tổng kim ngạch xuất nhập khẩu thông qua các cửa khẩu trên
địa bàn tỉnh Cao Bằng, giai đoạn 2001 – 2008 .......................... 85
Bảng 2.24: Dân số thành thị tỉnh Cao Bằng, giai đoạn 1998 – 2008 ............ 86
Bảng 2.25: Dân số các đô thị tỉnh Cao Bằng, năm 2008 ............................. 88

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên




DANH MỤC HÌNH
Hình 2.1: Bản đồ hành chính tỉnh Cao Bằng .................................................. 27
Hình 2.2: Biểu đồ nhiệt độ, lượng mưa trung bình các tháng năm 2008 ........ 38
Hình 2.3: GDP và chỉ số phát triển GDP tỉnh Cao Bằng, giai đoạn
2000 – 2008 ............................................................................ 49
Hình 2.4: Chuyển dịch cơ cấu ngành kinh tế tỉnh Cao Bằng, giai đoạn
2000 – 2008 ................................................................................... 50
Hình 2.5: Bản đồ phân hóa lãnh thổ kinh tế tỉnh Cao Bằng, năm 2005 .......... 53
Hình 2.6: Bản đồ nông nghiệp tỉnh Cao Bằng, năm 2008 .............................. 68

Hình 2.7: Cơ cấu giá trị sản xuất công nghiệp trong GDP tỉnh Cao Bằng ...... 70
Hình 2.8: Cơ cấu giá trị sản xuất công nghiệp phân theo khu vực,
năm 2008 ................................................................................ 75
Hình 2.9: Bản đồ công nghiệp tỉnh Cao Bằng, năm 2008 .............................. 76
Hình 2.10: Bản đồ du lịch tỉnh Cao Bằng, năm 2008 ..................................... 80

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên




Phần I: MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Tổ chức lãnh thổ kinh tế là một trong những kế hoạch và hành động
nhằm phát huy tốt nhất các nguồn lực để phát triển kinh tế - xã hội của mỗi
quốc gia hay mỗi vùng lãnh thổ. Đây là vấn đề không mới đối với thế giới,
nhưng đối với Việt Nam cũng còn nhiều vấn đề từ lí luận đến thực tiễn chưa
được làm rõ và còn phải tiếp tục nghiên cứu. Trong những năm gần đây, tổ
chức lãnh thổ kinh tế - xã hội đã thu hút được sự quan tâm đặc biệt và được
coi như một trong những công cụ quan trọng để phát triển vùng. Hay nói cách
khác, muốn phát triển một cách có hiệu quả thì không thể không tiến hành tổ
chức lãnh thổ kinh tế một cách hợp lí. Cao Bằng là một trong những tỉnh
nghèo nhất cả nước, việc “thiết kế”, tổ chức lãnh thổ kinh tế nhằm sử dụng
một cách hợp lí các tiềm năng về tự nhiên và kinh tế, xã hội để đem lại hiệu
quả kinh tế - xã hội cao và nâng cao đời sống nhân dân, đảm bảo sự phát triển
bền vững là vấn đề hết sức quan trọng và cấp thiết. Với những lí do đó, chúng
tôi lựa chọn hướng nghiên cứu “Tổ chức lãnh thổ kinh tế tỉnh Cao Bằng”.
2. Lịch sử nghiên cứu của đề tài
Tổ chức lãnh thổ kinh tế là vấn đề không mới trên thế giới, nhiều nhà
khoa học thuộc các ngành khoa học khác nhau đã dành nhiều công sức nghiên

cứu vấn đề này, trong đó tiên phong là các nhà khoa học Địa lí. Từ việc
nghiên cứu thực tiễn đã hình thành những lí thuyết khái quát có thể được coi
là những lí luận cổ điển về tổ chức lãnh thổ kinh tế quý báu để học tập và áp
dụng, như W.Christaller với việc hình thành các trung tâm tạo vùng; FrancoiPerroux với vấn đề phát triển các cực tăng trưởng; VonThunen với tổ chức
lãnh thổ nông nghiệp theo các vành đai xung quanh các đô thị…
Ở Việt Nam, tổ chức lãnh thổ kinh tế là đối tượng nghiên cứu quan
trọng của khoa học Địa lí từ giữa thế kỉ XX. Đã có nhiều luận án, bài báo,
giáo trình về tổ chức lãnh thổ kinh tế được công bố. Viện chiến lược phát
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

1




triển thuộc Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã nghiên cứu và công bố các quy hoạch
phát triển cho cả nước cũng như cho từng vùng lãnh thổ. Tuy vậy, những
công trình đó phạm vi nghiên cứu có qui mô lớn, mặt khác các hình thức tổ
chức sản xuất lãnh thổ cũng có nhiều thay đổi do tác động của nền kinh tế thị
trường. Riêng với Cao Bằng, từ trước đến nay chưa có công trình nào đi sâu
nghiên cứu về lĩnh vực này.
3. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài
3.1. Mục tiêu
Mục tiêu của đề tài nghiên cứu những vấn đề cơ bản về lí luận và thực
tiễn của tổ chức lãnh thổ kinh tế và vận dụng chúng vào việc nghiên cứu tổ
chức lãnh thổ kinh tế tỉnh Cao Bằng. Đề xuất các giải pháp nhằm khai thác và
phát huy hiệu quả các nguồn lực, thúc đẩy kinh tế - xã hội tỉnh Cao Bằng phát
triển nhanh và bền vững.
3.2. Nhiệm vụ
- Tổng quan có chọn lọc những vấn đề lí luận và thực tiễn về tổ chức lãnh thổ

kinh tế và vận dụng vào việc nghiên cứu tổ chức lãnh thổ kinh tế tỉnh Cao Bằng.
- Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến tổ chức lãnh thổ kinh tế tỉnh Cao Bằng.
- Đánh giá thực trạng tổ chức lãnh thổ kinh tế tỉnh Cao Bằng.
- Đề xuất định hướng và kiến nghị những giải pháp chủ yếu tổ chức lãnh thổ
kinh tế tỉnh Cao Bằng.
4. Phạm vi nghiên cứu của đề tài
* Về lãnh thổ: Đề tài nghiên cứu trong phạm vi tỉnh Cao Bằng, gồm 12 huyện
và 01 thị xã.
* Về thời gian: Đề tài sử dụng số liệu có trong Niên giám thống kê của Cục
thống kê tỉnh Cao Bằng và các số liệu thu thập khác từ các cơ quan quản lí
nhà nước trong thời gian từ năm 2000 đến 2010, kế hoạch đến năm 2015 và
tầm nhìn đến năm 2020.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

2




5. Quan điểm và phương pháp nghiên cứu của đề tài
5.1. Các quan điểm nghiên cứu
- Quan điểm lãnh thổ: Các sự vật, hiện tượng địa lí đều tồn tại và phát
triển trên một không gian lãnh thổ nhất định. Vấn đề là phải tìm ra sự phân
hoá của các sự vật, hiện tượng và quy luật phân bố của chúng trong không
gian. Nghiên cứu đề tài cần dựa trên quan điểm này để phân tích sự khác biệt
của các sự vật, hiện tượng và quá trình địa lí, đồng thời vạch ra những mục
tiêu, phương hướng sử dụng phù hợp với điều kiện của lãnh thổ.
- Quan điểm hệ thống: Quán triệt quan điểm này làm cho việc phân
tích, đánh giá một lãnh thổ được khách quan, khoa học và qua đó hiểu được

các mối quan hệ tác động qua lại giữa các yếu tố cấu thành nên hệ thống và
giữa các hệ thống với nhau.
- Quan điểm lịch sử, viễn cảnh: Sự phát triển của một lãnh thổ kinh tế
là một quá trình xuyên suốt từ quá khứ đến hiện tại và tương lai. Qua đó có
thể thấy được sự biến đổi, những nguyên nhân chủ yếu dẫn đến biến đổi đó và
xu hướng phát triển trong tương lai.
- Quan điểm kinh tế: Quan điểm này được thể hiện thông qua đánh giá
một số chỉ tiêu kinh tế cụ thể, như tốc độ tăng trưởng, hiệu quả kinh tế…
- Quan điểm phát triển bền vững: Quán triệt quan điểm bền vững đòi
hỏi phải đảm bảo cả về ba mặt: kinh tế; xã hội và môi trường. Về mặt kinh tế,
đó là tốc độ tăng trưởng, hiệu quả và sự ổn định của nền kinh tế. Dưới góc độ
xã hội, phải chú trọng đến việc xóa đói giảm nghèo, xây dựng thể chế và bảo
tồn di sản văn hóa dân tộc. Còn về phương diện môi trường là việc giữ gìn
tính đa dạng sinh học, bảo vệ và sử dụng hợp lí tài nguyên thiên nhiên, ngăn
chặn sự ô nhiễm và xuống cấp của môi trường.
5.2. Các phương pháp nghiên cứu
Quá trình thực hiện luận văn, chúng tôi sử dụng các phương pháp
nghiên cứu chủ yếu sau:
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

3




- Phương pháp thu thập và xử lí tài liệu: Việc thu thập tài liệu phải từ
nhiều nguồn để có thể chọn lọc những tài liệu cần thiết đáp ứng được yêu cầu
của công tác nghiên cứu. Việc thu thập tài liệu chủ yếu từ các Ban, Ngành, cơ
quan chức năng trên địa bàn tỉnh Cao Bằng và các nguồn tài liệu khác trên
báo chí, giáo trình…Trên cơ sở đó tiến hành xử lí số liệu theo mục tiêu của đề tài.

- Phương pháp phân tích hệ thống: Thực trạng tổ chức lãnh thổ kinh tế
tỉnh Cao Bằng có thể thấy được qua phân tích các mối quan hệ không gian,
thời gian của các ngành cũng như các lĩnh vực kinh tế, các mối quan hệ giữa
tự nhiên và kinh tế - xã hội. Quá trình phân tích đánh giá, đề xuất được tiến
hành trên cơ sở so sánh, tổng hợp để rút ra bản chất của hiện tượng kinh tế và
đưa ra những kết luận đúng đắn.
- Phương pháp bản đồ, biểu đồ: Đây là những phương pháp đặc trưng
của Địa lí, được sử dụng để làm rõ hiện trạng kinh tế, sự phân bố, các mối liên
hệ lãnh thổ trong không gian, những mối liên hệ kinh tế và những dự kiến phát
triển kinh tế. Các bản đồ sẽ được biên tập theo từng nội dung của luận văn.
- Phương pháp thực địa: Tiến hành khảo sát thực tế ở một số huyện,
một số cơ sở sản xuất. Tham khảo những ý kiến của các nhà khoa học, các
nhà quản lí có am hiểu về lĩnh vực tổ chức lãnh thổ kinh tế.
6. Những đóng góp chính của đề tài
- Trên cơ sở tổng quan có chọn lọc những vấn đề liên quan đến hướng
nghiên cứu, luận văn làm sáng tỏ thêm về cơ sở lí luận và thực tiễn của tổ
chức lãnh thổ kinh tế và vận dụng chúng vào việc nghiên cứu tổ chức lãnh thổ
kinh tế tỉnh Cao Bằng - một tỉnh đặc trưng cho vùng núi biên giới.
- Đánh giá các nhân tố ảnh hưởng đến tổ chức lãnh thổ kinh tế tỉnh Cao
Bằng. Xác định rõ các thế mạnh và những hạn chế hay những lợi thế so sánh
giữa tỉnh Cao Bằng với các địa phương khác.
- Phân tích hiện trạng tổ chức lãnh thổ kinh tế tỉnh Cao Bằng, từ đó
đánh giá những thế mạnh và những hạn chế cần khắc phục.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

4

data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....



data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not

read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not
read....