Tiết 45: Cảnh khuya, rằm tháng riêng

Bài: Cảnh khuya - Rằm tháng giêng
Tiết 45: Giảng văn
( Hồ Chí Minh)
A.Mục đích, yêu cầu:
-Giúp học sinh cảm nhận và phân tích được tình yêu thiên nhiên gắn
liền với lòng yêu nước, phong thái ung dung của Hồ Chí Minh biểu
hiện trong hai bài thơ.
-Giúp học sinh biết được thể thơ và chỉ ra được những nét đặc sắc về
nghệ thuật của hai bài thơ.
B.Chuẩn bị:
-Giáo viên: giáo án; bài dạy trên powerpoint; tư liệu, tranh ảnh về Hồ
Chí Minh, về thiên nhiên, núi rừng Việt Bắc.
-Học sinh: đọc hai bài thơ và trả lời các câu hỏi ở SGK trang 142.
C.Lên lớp
1. Ổn định(1 phút)
2. Kiểm tra bài cũ( 4 phút):
? Trong chương trình Ngữ văn 7, chúng ta đã tìm hiểu những bài thơ
nào thuộc thể Thất ngôn tứ tuyệt ?
3.Bài mới:
*Giáo viên: giới thiệu và trình diễn slide 1.
Chủ tịch Hồ Chí Minh vốn là một con người với tâm hồn nghệ sĩ.
Mặc dù Người đã từng nói : "Ngâm thơ ta vốn không ham" là vì Người
bận trăm công nghìn việc. Thế nhưng, khi ở nơi rừng sâu nước thẳm
của chiến khu Việt Bắc, tình cờ gặp một cảnh đẹp, vẳng nghe một tiếng
hát hay dõi theo một mảnh trăng xa thì Người lại làm thơ. Bài thơ
"Cảnh khuya" viết bằng tiếng Việt và bài thơ "Rằm tháng giêng" viết
bằng chữ Hán mà chúng ta sẽ tìm hiểu trong tiết học hôm nay chính là
những bài thơ được làm trong trường hợp hiếm hoi như thế.
TT
HOẠT ĐỘNG CỦA GIÁO VIÊN-HỌC SINH

NỘI DUNG GHI BẢNG
5'
? Hãy nêu những hiểu biết của em về tác giả
Hồ Chí Minh ?
- Học sinh: phát biểu theo hiểu biết.
*Giáo viên: kết luận slide 2, slide 3, slide 4,
I.Vài nét về tác giả và xuất xứ
hai bài thơ:
1.Tác giả:

1

Bài: Cảnh khuya - Rằm tháng giêng
5'
10
'
9
'
3
'
slide 5,slide 6
? Hai bài thơ được Bác sáng tác trong thời
gian nào? ở đâu?
-Học sinh: Trả lời
*Giáo viên: Kết luận slide 7.
? Hãy nêu yêu cầu về giọng đọc của mỗi bài
thơ ?
-Học sinh: nêu yêu cầu.
*Giáo viên: chốt lại và đọc 2 bài thơ.
-Học sinh : đọc lại nội dung bài thơ( slide 8,

slide 9)
*Giáo viên: kiểm tra vài từ khó.
? Hai bài thơ này được Bác viết theo một thể
thơ mà Bác rất yêu thích, đó là thể thơ gì?
? So với những bài thơ Thất ngôn tứ tuyệt mà
chúng ta đã tìm hiểu, em thấy mỗi bài thơ
trong tiết học này có điểm gì giống và khác?
-Học sinh: nêu theo sự hiểu biết.
*Giáo viên: trình diễn nội dung slide 10
? Ở bài "Rằm tháng giêng" so với nguyên
tác, bản dịch thơ có gì khác?
-Học sinh: nêu theo sự hiểu biết.
*Giáo viên: trình diễn nội dung slide 11.
*Giáo viên: trình diễn slide 12.
-Học sinh: đọc lại bài thơ.
? Theo em, chúng ta nên phân tích bài thơ
"Cảnh khuya" theo hướng nào?
- Học sinh: trả lời
* Giáo viên: định hướng.
? Hai câu đầu trong bài "Cảnh khuya" tả cảnh
gì?
*Giáo viên: trình diễn slide 13
-Học sinh: đọc nội dung slide 13.
? Có gì độc đáo trong cách tả tiếng suối ở câu
thơ thứ nhất?
2. Hoàn cảnh sáng tác:
II. Đọc, tìm hiểu chung:
1. Đọc:
2. Tìm hiểu chú thích:
3. Thể loại:

III. Phân tích văn bản:
1.Cảnh khuya:
a.Cảnh khuya trên rừng Việt
Bắc:
-So sánh: tiếng suối-tiếng hát.

2

Bài: Cảnh khuya - Rằm tháng giêng
5
'
? Cách tả này gợi trong em một cảnh tượng
như thế nào?
? Em cảm nhận như thế nào qua hình ảnh so
sánh ấy?
*Giáo viên: liên hệ với Nguyễn Trãi, Thế Lữ.
*Giáo viên: trình diễn slide 14.
-Học sinh: đọc nội dung slide 14.
? Tác giả sử dụng biện pháp nghệ thuật gì
trong câu thơ thứ 2?
? Phép nhân hoá và điệp ngữ "lồng" trong
câu 2 có sức gợi tả một cảnh tượng thiên
nhiên như thế nào trong hình dung của em?
-Học sinh: nêu cảm nhận.
? Các biện pháp nghệ thuật đó đã mang lại
cho ánh trăng ở núi rừng Việt Bắc một vẻ
đẹp như thế nào?
-Học sinh: nêu cảm nhận.
*Giáo viên : chốt lại
? Từ đây em có thể cảm nhận như thế nào về

cảnh trăng trên rừng Việt Bắc trong thơ Bác?
*Giáo viên: chuyển ý.
*Giáo viên: trình diễn slide 15.
-Học sinh: đọc nội dung slide 15.
? Tác giả sử dụng biện pháp nghệ thuật gì
trong hai câu cuối?
? Câu thơ 3 trong bài có gì đặc biệt? Nó có
vai trò gì trong bài thơ?
? Câu thơ "Cảnh khuya như vẽ người chưa
ngủ" cho ta thấy Bác đang trong trạng thái
nào? Vì lí do gì?
? Thế nhưng, trong lời thơ "Chưa ngủ vì lo
nỗi nước nhà" thì ta biết Bác chưa ngủ còn vì
lí do chủ yếu nào khác nữa?
? slide 16:( thảo luận nhóm)
-Học sinh: trả lời
*Giáo viên: kết luận slide 17
? slide 18:( thảo luận nhóm)
Học sinh: trả lời
*Giáo viên: kết luận slide 19
*Giáo viên: bình giảng.
→cảnh gần gũi với con người,
trẻ trung, sống động.
-Điệp từ, nhân hoá: “lồng”
→lộng lẫy, nhiều đường nét,
hình khối, giao hoà, giao cảm.
⇒ Có nhạc, có họa.
b.Tâm trạng của Bác:
- So sánh, điệp từ.
- Chưa ngủ:

+Mãi ngắm cảnh đẹp
+Lo việc nước

3

Bài: Cảnh khuya - Rằm tháng giêng
? Qua việc chưa ngủ của Bác, ta có thể hiểu
thêm điều gì về tâm hồn và tình cảm của
Người ?
? Em cảm nhận từ bài thơ "Cảnh khuya"
những ý nghĩa biểu hiện nào?
- Học sinh: nêu ý nghĩa biểu hiện
* Giáo viên: kết luận, củng cố bài.
*Giáo viên: chuyển ý và trình diễn slide 20.
-Học sinh : đọc nội dung slide 20.
? Hai câu đầu trong bài "Rằm tháng giêng" tả
cảnh gì? ỏ đâu?
? Hãy so sánh 2 câu đầu trong phiên âm và
dịch thơ để rút ra nhận xét?
? Câu thơ mở đầu mở ra một không gian như
thế nào?
? Câu thơ 2 tác giả sử dụng biện pháp nghệ
thuật gì? biện pháp nghệ thuật đó đã tạo nên
sắc thái đặc biệt nào của đêm xuân rằm tháng
giêng?
*Giáo viên: chuyển ý.
-Học sinh: đọc hai câu thơ cuối.
? Trong phiên âm, ở câu thơ thứ 3, tác giả
điểm thêm những nét đẹp gì cho dòng sông
xuân?

*Giáo viên: bình giảng sự kết hợp hài hoà
giữa màu sắc cổ điển và tinh thần hiện đại
trong thơ Bác.
? Nơi khói sóng ấy là nơi Bác cùng các đồng
chí ngắm trăng hay làm một công việc nào
khác?
? Đặt trong đề tài thơ kháng chiến của Bác,
em hiểu như thế nào về chi tiết " bàn quân
sự"? Chi tiết đó gợi lên một không khí như
thế nào?( slide 21)
? Tình cảm nào của Bác được phản ánh trong
chi tiết "bàn quân sự"?
*Giáo viên: chuyển ý,trình diễn slide 22 và
đọc câu thơ thứ tư:
" Dạ bán quy lai nguyệt mãn thuyền"
⇒ hài hoà chất nghệ sĩ và chất
chiến sĩ.
2.Rằm tháng giêng:
a.Cảnh trăng rằm tháng giêng
trên sông Việt Bắc:
- Không gian: cao rộng, bát
ngát.
-Điệp từ: "xuân"
→Cảnh vật lộng lẫy, trong trẻo,
trẻ trung, đầy sức sống.
2. Hình ảnh con người
- Bàn việc quân
→yêu quê hương, cách mạng.

4

Bài: Cảnh khuya - Rằm tháng giêng
? Em hình dung một cảnh tượng như thế nào
qua câu thơ 4?
?Qua đó, em thấy được nét đẹp gì trong
phong thái của Bác?
? Từ đó, em có nhận xét như thế nào về mối
quan hệ giữa con người với cảnh vật trong
bài thơ ?
*Giáo viên: kết luận và bình giảng.
? Qua phân tích ta có thể kết luận như thế
nào về phong cách thơ của Bác?
*Giáo viên: giáo viên chốt lại.
? Hai bài thơ Bác có những nét đặc sắc gì về
nghệ thuật?
*Giáo viên: trình diễn slide 23.
? Qua hai bài thơ này, em học tập được
gì về phong cách và lối sống của Bác?
-Học sinh: trả lời.
? Hai bài thơ " Cảnh khuya" và "Rằm tháng
giêng" vừa học thể hiện ý nghĩa chung nào?
-Học sinh: đọc ghi nhớ SGK trang 143.
*Giáo viên: trình diễn slide 24.
-Học sinh: làm cá nhân.
*Giáo viên: trình diễn slide 25.
-Học sinh: thảo luận nhóm.
*Giáo viên: sửa bài nhóm và kết luận( slide
25)
- Trăng đầy thuyền.
→phong thái ung dung, lạc quan,

tin tưởng vào thắng lợi của cách
mạng.
⇒Chất thép hài hoà chất nghệ sĩ
trong tâm hồn Bác.
VI. Tổng kết:
1. Nghệ thuật:
-Kết hợp hài hoà giữa màu
sắc cổ điển và tinh thần hiện đại.
- Lời thơ tự nhiên gợi cảm.
- Sử dụng các biện pháp tu từ
đạt hiệu quả cao.

2. Nội dung:
- Hai bài thơ miêu tả cảnh
trăng ở chiến khu Việt Bắc, thể
hiện tình yêu thiên nhiên, tâm
hồn nhạy cảm, lòng yêu nước
sâu nặng và phong thái ung
dung, lạc quan của Bác Hồ.
V. Luyện tập:
1. Trắc nghiệm
2.Tự luận
4. Hướng dẫn về nhà:( slide 26)(3 phút)

5