Tiểu luận Đầu tư quốc tế Thực trạng mất cân đối trong các hình thức đầu tư FDI tại Việt Nam và những giải pháp khắc phục

Header Page
1 ofTƯ
145.QUỐC TẾ
ĐẦU

MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 2
CHƯƠNG I: KHÁI NIỆM VỀ NGUỒN VỐN FDI VÀ CÁC HÌNH THỨC ĐẦU TƯ
FDI ................................................................................................................................. 3
1. Khái niệm về nguồn vốn FDI ................................................................................. 3
2. Các hình thức đầu tư trực tiếp nước ngoài hiện nay ............................................... 4
2.1.

Hợp đồng hợp tác kinh doanh .......................................................................... 4

2.2.

Công ty liên doanh – Xí nghiệp liên doanh ..................................................... 4

2.3.

Công ty hay xí nghiệp có 100% vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài ................... 5

2.4.

Các hình thức khác: ......................................................................................... 6

3. Tác động của FDI ................................................................................................... 6
CHƯƠNG II: THỰC TRẠNG MẤT CÂN ĐỐI TRONG CÁC HÌNH THỨC ĐẦU
TƯ FDI VÀO VIỆT NAM ........................................................................................... 9
1. Tình hình thu hút vốn đầu tư đăng ký vào Việt Nam từ 1988 – 2013 .................... 9

2. Mất cân đối trong các hình thức đầu tư FDI tại Việt Nam ................................... 11
2.1.

Thực trạng: ..................................................................................................... 11

2.2.

Nguyên nhân: ................................................................................................. 13

2.3.

Hậu quả: ......................................................................................................... 17

CHƯƠNG III: GIÁI PHÁP KHẮC PHỤC TÌNH TRẠNG MẤT CÂN ĐỐI ...... 20
1. Nhóm các giải pháp chung.................................................................................... 20
1.1.

Hoàn thiện các chính sách về FDI ................................................................ 20

1.2.

Tăng cường đào tạo bồi dưỡng cán bộ quản lý; nâng cao năng lực thực thi của

các cơ quan chức năng ............................................................................................. 21
1.3.

Tăng sự phối hợp và trách nhiệm giải trình của các cơ quan quản lý .......... 21

1.4.

Tiếp tục thực hiện cải cách hành chính ......................................................... 22

2. Giải pháp cho mất cân đối hình thức đầu tư trực tiếp (FDI) ................................ 23
2.1.

Đối với hình thức kinh doanh trên cơ sở hợp đồng:...................................... 23

2.2.

Đối với hình thức liên doanh: ........................................................................ 24

2.3.

Đối với hình thức 100% vốn nước ngoài: ..................................................... 24

2.4.

Đối với hình thức BOT: ................................................................................. 25

KẾT LUẬN ................................................................................................................. 26
TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................................... 27
Footer Page 1 of 145.

-1-


Header Page
2 ofTƯ
145.QUỐC TẾ
ĐẦU

LỜI MỞ ĐẦU
Trong thời đại ngày nay, không một quốc gia nào trên thế giới có thể phát triển mà
lại đứng biệt lập, tách rời quan hệ kinh tế với các nước khác. Xu thế quốc tế hoá nền kinh
tế thế giới là một trong những xu hướng vận động chủ yếu trong đời sống kinh tế quốc tế
hiện nay. Việc mở rộng quan hệ kinh tế quốc tế là yêu cầu rất cấp bách để xây dựng nền
kinh tế phát triển nhanh ở nước ta. Muốn phát triển nền kinh tế lạc hậu, thiếu vốn, thiếu
những kinh nghiệm quản lý tiên tiến của nước ngoài thì đầu tư nước ngoài đã trở nên một
vấn đề quan trọng và cần thiết để phát triển nền kinh tế. Thông qua đầu tư nước ngoài thì
nước tiếp nhận đầu tư có thể tranh thủ huy động được nguồn vốn, công nghệ, kỹ
thuật hiện đại của nước ngoài, tiếp thu được những kinh nghiệm quản lý tiên tiến của
nước ngoài. Không những thế đầu tư nước ngoài còn là cơ hội để tìm kiếm thị trường bên
ngoài, tạo chỗ đứng vững chắc trên thị trường thế giới.
Nắm bắt được tình hình thực tế đó, Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VI (tháng 12
năm 1986) đã đề ra những chính sách hết sức đúng đắn, đánh dấu bước chuyển biến quan
trọng, xoá bỏ hoàn toàn cơ chế quan liêu bao cấp cũ. Một trong những bước chuyển biến
lớn trong định hướng đổi mới kinh tế, thể chế hoá đường lối của Đại hội VI là việc ban
hành luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam năm 1987. Sau khi Luật đầu tư nước ngoài ra
đời và thay đổi, bổ sung liên tục quá trình thu hút đầu tư nước ngoài Việt Nam đã đạt
được những thành tựu đáng kể, đóng góp tích cực vào quá trình phát triển kinh tế xã
hội của đất nước. Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đạt được đó, quá trình thu hút đầu
tư, sự vận hành của các dự án đã làm nảy sinh vấn đề mất cân đối cần được khắc phục
nhằm nâng cao hơn nữa hiệu quả sử dụng nguồn vốn này. Chính vì vậy mà nhóm chúng
em chọn đề tài: “ Thực trạng mất cân đối trong các hình thức đầu tư FDI tại Việt Nam và
những giải pháp khắc phục ”.
Do thời gian có hạn nên đề tài chỉ tập trung nghiên cứu sự mất cân đối trong đầu tư
trực tiếp nước ngoài vào Việt Nam, đánh giá hậu quả mất cân đối và đề ra giải pháp.Các
số liệu thống kê lấy từ năm 1988 đến năm 2013. Nhóm hy vọng bài tiểu luận này sẽ hữu
ích cho mọi người.

Footer Page 2 of 145.

-2-


Header Page
3 ofTƯ
145.QUỐC TẾ
ĐẦU

NỘI DUNG
CHƯƠNG I: KHÁI NIỆM VỀ NGUỒN VỐN FDI VÀ CÁC HÌNH THỨC ĐẦU TƯ
FDI
1. Khái niệm về nguồn vốn FDI
Với ý nghĩa cốt lõi nhất, FDI hay đầu tư trực tiếp nước ngoài là hình thức đầu tư
dài hạn của cá nhân hay công ty nước này vào nước khác bằng cách thiết lập cơ sở sản
xuất, kinh doanh.
Theo IMF: FDI là hình thức đầu tư quốc tế phản ánh mục tiêu của một thực thể cư
trú tại một nền kinh tế nhằm có được lợi ích lâu dài trong một doanh nghiệp cư trú tại một
nên kinh tế khác. Lợi ích lâu có nghĩa là tồn tại một mối quan hệ dài hạn giữa nhà đầu tư
trực tiếp và doanh nghiệp và một mức độ ảnh hưởng đáng kể của nhà đầu tư đối với việc
quản lý doanh nghiệp. [nguồn: IMF 1993]
Theo OECD: FDI phản ánh mục tiêu của một thực thể cư trú tại một nền kinh tế
(“nhà đầu tư trực tiếp”) muốn có được lợi ích lâu dài trong một thực thể cư trú tại một
nền kinh tế khác nền kinh tế của nhà đầu tư (“doanh nghiệp đầu tư trực tiếp”). Lợi ích lâu
dài ngụ ý một mối quan hệ dài hạn giữa nhà đầu tư trực tiếp và doanh nghiệp và một mức
độ ảnh hưởng đáng kể trong việc quản lý doanh nghiệp đó. [nguồn: OECD 1996]
Có thể thấy FDI được đặc trưng bởi mục đích tìm kiếm lợi ích lâu dài và một mức
độ ảnh hưởng đáng kể của các nhà đầu tư đối với doanh nghiệp. Tuy nhiên, tùy từng thái
độ và mục tiêu phát triển, mỗi quốc gia lại có những tiêu chuẩn riêng về mức sở hữu tối

thiểu và các yếu tố của mối quan hệ đầu tư trực tiếp (như đại diện trong ban giám đốc,
tham gia vào quá trình ra quyết định, các giao dịch vật chất bên ngoài công ty, việc trao
đổi nhân sự quản lý, cung cấp các thông tin kĩ thuật, cung cấp tín dụng dài hạn với mức
lãi suất thấp hơn lãi suất thị trường). Tựu chung lại, có thể thấy sự khác biệt cơ bản của
FDI so với các hình thức đầu tư quốc tế khác như sau:
Thứ nhất, mọi hình thức đầu tư quốc tế đều được tiến hành ở bên ngoài nước của
công ty đầu tư, nhưng FDI, khác với các hình thức khác, được tiến hành bên trong công
ty đầu tư: quyền kiểm soát đối với việc sử dụng những nguồn lực được di chuyển vẫn
nằm trong tay nhà đầu tư, cho phép nhà đầu tư đưa ra quyết định sản xuất và đầu tư.
Thứ hai, trong khi mọi hình thức đầu tư liên quan đến việc di chuyển của nguồn
lực tài chính ra khỏi biên giới, FDI còn liên quan đến việc di chuyển những tài sản và
nguồn lực khác, ví dụ như công nghệ, kĩ năng quản lý và những kĩ năng khác, khả năng

Footer Page 3 of 145.

-3-


Header Page
4 ofTƯ
145.QUỐC TẾ
ĐẦU

tiếp cận thị trường, năng lực kinh doanh….Vì vậy, có thể nói, FDI không chỉ bao gồm
dòng chảy của các nguồn lực tài chính vào nước chủ nhà mà đây là một gói các nguồn lực
và tài sản cần thiết cho sự tăng trưởng và phát triển của nước chủ nhà. FDI cũng liên quan
đến quyền kiểm soát của nhà đầu tư nước ngoài đối với hoạt động sản xuất tại nước chủ
nhà.
2. Các hình thức đầu tư trực tiếp nước ngoài hiện nay
2.1.

Hợp đồng hợp tác kinh doanh

Đây là một văn bản được ký kết giữa một chủ đầu tư nước ngoài và một chủ đầu
tư trong nước (nước nhận đầu tư) để tiến hành một hay nhiều hoạt động sản xuất kinh
doanh ở nước chủ nhà trên cơ sở quy định về trách nhiệm và phân phối kết quả kinh
doanh mà không thành lập một công ty, xí nghiệp hay không ra đời một tư cách pháp
nhân mới nào.
Ưu điểm:
 Với nước tiếp nhận: giải quyết được tình trạng thiếu vốn, thiếu công nghê, tạo
thêm đuợc mối quan hệ trong hợp tác kinh doanh, được nắm quyền điều hàng dự
án.
 Với nước đầu tư: chia sẻ đuợc sự rủi ro trong đầu tư, tận dụng đựoc hệ thống phân
phối có sẵn , điều hành, phân bổ của nước tiếp nhận trong quá trình đầu tư. Xâm
nhập vào thị truờng nước sở tại đễ dàng hơn mà không mất thời gian thăm dò,
nghiên cứu.
Nhược điểm
 Với nước tiếp nhận: khó thu hút vốn đầu tư,chỉ thực hiện được ở một số lĩnh vực
sinh lời.
 Với nước đầu tư: không được trực tiếp điều hành dự án.
2.2.

Công ty liên doanh – Xí nghiệp liên doanh

Xí nghiệp hay công ty liên doanh được thành lập giữa một bên là một thành viên
của nước nhận đầu tư và một bên là các chủ đầu tư ở nước khác tham gia. Một xí nghiệp
liên doanh có thể gồm hai hoặc nhiều bên tham gia liên doanh.
Ưu điểm

Footer Page 4 of 145.

-4-


Header Page
5 ofTƯ
145.QUỐC TẾ
ĐẦU

 Với nước tiếp nhận đầu tư: trước hết giải quyết đưoc tình trạng thiếu vốn, đổi mới
công nghệ,nâng cao được trình độ của của người lao động , học hỏi được cách
thức quản lý làm việc chuyên nghiệp.
 Với nước đầu tư: chia sẻ được rủi ro,tận dụng được hệ thông phân phối có
sẵn,thâm nhập được vào thị trường truyền thông và không mất thời gian chi phí
cho viêc nghiên cứu thị trường tại nước sở tại.
Nhựơc điểm
 Cả hai bên đều gặp phải những rắc rối khó khăn trong quản lý như mất nhiều thời
gian để thương thảo,bàn luận,khác biệt về văn hoá nhìn nhận trong đầu tư nên dễ
xuất hiện mâu thuẫn trong quản lý.
 Với nước tiếp nhận đầu tư:thay đổi nhân sự ở công ty mẹ sẽ ảnh hưởng đến sự
phát triển của liên doanh, đối tác nước ngoài thường quan tâm đến lợi ích toàn cầu
vì vậy liên doanh nhiều khi phai chịu thua thiệt vì lợi ích ở nơi khác.
 Với nhà đầu tư:không chủ động được trong việc điều hành,dễ bị mất cơ hội kinh
doanh.
2.3.

Công ty hay xí nghiệp có 100% vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài

Đây là hình thức các công ty hay xí nghiệp hoàn toàn thuộc quyền sở hữu của tổ
chức cá nhân nước ngoài và do bên nước ngoài tự thành lập, tự quản lý và hoàn toàn chịu

trách nhiệm về kết quả kinh doanh.
Ưu điểm
 Với nước tiếp nhận đầu tư:thu được lợi nhuận từ doanh nghiệp(tiền thuê đất,thuế)
tiếp cận đựơc thị trường nước ngoài.
 Với nhà đầu tư nước ngoài:tận dụng được tài nguyên của nước sở tại, chủ động
trong việc quản lý, điều hành.
Nhược điểm
 Với nước tiếp nhận đầu tư:khó tiếp thu đựơc kinh nghiệm quản lý,công nghệ để
nâng cao được trình độ của cán bộ quản lý,cán bộ kỹ thuật của doanh nghiệp trong
nước.Bị chia sẻ thị truờng của nước mình,bị tận dụng nguồn tài nguyên.
 Với nhà đầu tư nước ngoài:phải chịu hoàn toàn mọi rủi ro trong quá trình đầu

Footer Page 5 of 145.

-5-


Header Page
6 ofTƯ
145.QUỐC TẾ
ĐẦU

tư,mất nhiều thời gian và chi phí cho việc nghiên cứu thị truơng,khó xâm nhập vào
nhiều lĩnh vực thị trưòng trong nước lớn.
2.4.

Các hình thức khác:

Đầu tư vào các khu chế xuất, khu phát triển kinh tế, thực hiện những hợp đồng xây
dựng - vận hành - chuyển giao (B.O.T). Những dự án B.O.T thường được chính phủ các

nước đang phát triển tạo mọi điều kiện thuận lợi để thực hiện việc nâng cấp cơ sở hạ tầng
kinh tế.
Ưu điểm
 Với nước tiếp nhận đầu tư:thu được vốn đầu tư vào nhưng dự án hạ tầng đòi vốn
đầu tư lớn,giảm sức ép cho ngân sách nhà nước,nâng cao được các công trình hạ
tầng trong nước.
 Với nhà đầu tu nước ngoài:hiệu quả sử dụng vốn được đảm bảo,chủ động quản lý,
điều hành và tự chủ kinh doanh lợi nhuận.

Nhược điểm
 Với nước tiếp nhận đầu tư: khó tiếp cận khả năng quản lý và ra soát công
trình.Nhà nước cung chịu rủi ro ngoài kiểm soat của nhà đầu tư.
 Với nhà đầu tư nước ngoài: mất nhiều thời gian trong việc đàm phán ,thực hiện
hợp đồng.
3. Tác động của FDI
Mặc dù FDI vẫn chịu sự chi phối của Nhà nước nhưng FDI ít lệ thuộc vào mối
quan hệ chính trị giữa hai bên. Mặt khác bên nước ngoài trực tiếp tham gia quản lý sản
xuất, kinh doanh nên mức độ khả thi của dự án là khá cao, đặc biệt là trong việc tiếp cận
thị trường quốc tế để mở rộng xuất khẩu. Do quyền lợi gắn chặt với dự án, họ quan tâm
đến hiệu quả kinh doanh nên có thể lựa chọn công nghệ thích hợp, nâng cao trình độ quản
lý và tay nghề của công nhân. Vì vậy FDI ngày càng có vai trò to lớn đối với việc thúc
đẩy quá trình phát triển kinh tế ở các nước đầu tư và các nước nhận đầu tư.

Footer Page 6 of 145.

-6-


Header Page
7 ofTƯ

145.QUỐC TẾ
ĐẦU

Đối với nước chủ đầu tư :
Đầu tư ra nước ngoài giúp nâng cao hiệu quả sử dụng những lợi thế sản xuất ở các
nước tiếp nhận đầu tư, hạ giá thành sản phẩm và nâng cao tỷ suất lợi nhuận của vốn đầu
tư và xây dựng được thị trường cung cấp nguyên liệu ổn định với giá phải chăng. Mặt
khác đầu tư ra nước ngoài giúp bành trướng sức mạnh kinh tế và nâng cao uy tín chính
trị. Thông qua việc xây dựng nhà máy sản xuất và thị trường tiêu thụ ở nước ngoài mà
các nước đầu tư mở rộng được thị trường tiêu thụ, tránh được hàng rào bảo hộ mậu dịch
của các nước.
Đối với nước nhận đầu tư:
FDI có tác dụng lớn trong việc giải quyết những khó khăn về kinh tế, xã hội như
thất nghiệp và lạm phát… Qua FDI các tổ chức kinh tế nước ngoài mua lại những doanh
nghiệp có nguy cơ phá sản, giúp cải thiện tình hình thanh toán và tạo công ăn việc làm
cho người lao động. FDI còn tạo điều kiện tăng thu ngân sách dưới hình thức các loại
thuế để cải thiện tình hình bội chi ngân sách, cải thiện cán cân thanh toán, tạo ra môi
trường cạnh tranh thúc đẩy sự phát triển kinh tế và thương mại, giúp người lao động và
cán bộ quản lý học hỏi kinh nghiệm quản lý của các nước khác.
FDI giúp các nước đang phát triển khắc phục được tình trạng thiếu vốn kéo dài.
Nhờ vậy mà mâu thuẫn giữa nhu cầu phát triển to lớn với nguồn tài chính khan hiếm
được giải quyết, đặc biệt là trong thời kỳ đầu của quá trình công nghiệp hoá - hiện đại
hoá. Theo sau FDI là máy móc thiết bị và công nghệ mới giúp các nước đang phát triển
tiếp cận với khoa học - kỹ thuật mới. Quá trình đưa công nghệ vào sản xuất giúp tiết kiệm
được chi phí và nâng cao khả năng cạnh tranh của các nước đang phát triển trên thị
trường quốc tế.
Cùng với FDI, những kiến thức quản lý kinh tế, xã hội hiện đại được du nhập vào các
nước đang phát triển, các tổ chức sản xuất trong nước bắt kịp phương thức quản lý công
nghiệp hiện đại, lực lượng lao động quen dần với phong cách làm việc công nghiệp cũng
như hình thành dần đội ngũ những nhà doanh nghiệp giỏi. FDI giúp các nước đang phát

triển mở cửa thị trường hàng hoá nước ngoài và đi kèm với nó sẽ là những hoạt động
Marketing được mở rộng không ngừng.
Bên cạnh những tác động tích cực, FDI còn có những tác động tiêu cực đối với cả
nước chủ đầu tư và nước nhận đầu tư:

Footer Page 7 of 145.

-7-


Header Page
8 ofTƯ
145.QUỐC TẾ
ĐẦU

Với nước chủ đầu tư: vốn đầu tư chảy ra nước ngoài có khả năng làm giảm tăng
trưởng GDP và việc làm của quốc gia; khi các công ty lớn đầu tư ra nước ngoài sản xuất
những mặt hàng cùng loại sẽ tạo nên khả năng cạnh tranh mới giữa các doanh nghiệp
ngoài nước với chính doanh nghiệp trong nước, thậm chí cạnh tranh với chính doanh
nghiệp đầu tư.
Với nước nhận đầu tư: nhà đầu tư nước ngoài có thể kiểm soát thị trường địa phương, làm
mất tính độc lập, tự chủ về kinh tế, phụ thuộc ngày càng nhiều vào nước ngoài; FDI chính
là công cụ phá vỡ hàng rào thuế quan bảo hộ, làm mất tác dụng của công cụ thuế quan;
tạo cạnh tranh giữa các doanh nghiệp đầu tư nước ngoài với các doanh nghiệp trong
nước, có thể dẫn đến suy giảm sản xuất của các doanh nghiệp trong nước; FDI, nhất là
của các TNCs, có thể gây nên những vấn đề phức tạp mới về chuyển giao các công nghệ
quá hiện đại mà không phù hợp; lợi nhuận thu được có xu hướng chuyển ra nước ngoài,
làm giảm tiềm lực phát triển kinh tế lâu dài; các nước phát triển có xu hướng chuyển giao
các công nghệ lạc hậu sang các nước nhận đầu tư; góp phần làm phát sinh nhiều vấn đề
xã hội mới như phân hóa đội ngũ cán bộ, “chảy máu chất xam”, tham nhũng, hối lộ…

Footer Page 8 of 145.

-8-


Header Page
9 ofTƯ
145.QUỐC TẾ
ĐẦU

CHƯƠNG II: THỰC TRẠNG MẤT CÂN ĐỐI TRONG CÁC HÌNH THỨC ĐẦU
TƯ FDI VÀO VIỆT NAM
1. Tình hình thu hút vốn đầu tư đăng ký vào Việt Nam từ 1988 – 2013
Những năm cuối thập niên 80 – đầu thập niên 90 trong bối cảnh quốc tế: chế độ
xã hội chủ nghĩa ở Liên Xô và Đông Âu tan vỡ; các thế lực thù địch tìm cách chống phá
Việt Nam trên nhiều mặt. Thế giới có những diễn biến phức tạp của tình hình chính trị và
an ninh quốc tế, sự phục hồi chậm của nền kinh tế thế giới và biến động giá cả trên thị
trường quốc tế... Các nước đang phát triển ở khu vực Đông Á và Đông Nam Á thực hiện
cải cách kinh tế, trở thành khu vực phát triển năng động của thế giới. Tình hình trong
nước: Việt Nam là một nước nông nghiệp lạc hậu, bị tàn phá nặng nề bởi chiến tranh, nền
kinh tế ở tình trạng kém phát triển, sản xuất nhỏ, mang nặng tính chất tự cấp tự túc, cơ
chế quản lý tập trung quan liêu bao cấp, nền kinh tế lâm vào tình trạng khủng hoảng trầm
trọng, mức lạm phát lên tới trên 700% vào năm 1986, sản xuất đình trệ, cơ sở kỹ thuật lạc
hậu và lâm vào tình trạng thiếu vốn trầm trọng. Với bối cảnh trong nước và quốc tế như
vậy, để khôi phục và phát triển kinh tế - xã hội, Đảng ta đã chủ trương mở cửa nền kinh
tế, thực hiện công cuộc “đổi mới” toàn diện, trong đó có việc hoàn thiện, nâng Điều lệ
Đầu tư năm 1977 thành bộ Luật Đầu tư nước ngoài tại Việt Nam năm 1987, đã khẳng
định sự đúng đắn của chủ trương.
Trong 3 năm 1988 – 1990, mới thực thi Luật Đầu tư trực tiếp nước ngoài tại Việt

Nam nên kết quả thu hút vốn đầu tư vào Việt Nam còn ít (214 dự án với tổng số vốn dăng
ký cấp mới 1,6 tỷ USD), ĐTNN chưa tác động nhiều đén tình hình kinh tế -xã hội đất
nước.
Trong thời kỳ 1991 – 1996, vốn ĐTNN đã tăng lên mạnh mẽ với 1.781 dự án được
cấp phép có tổng số vốn đăng ký 28,3 tỷ USD. Đây có thể xem là thời kỳ “bùng nổ”
ĐTNN vào Việt Nam, đây là giai đoạn mà môi trường đầu tư kinh doanh tại Việt Nam đã
bắt đầu hấp dẫn nhà đầu tư do chi phí đầu tư – kinh doanh tấp so với một số nước trong
khu vực, sẵn lực lượng lao động với giá cả nhân công rẻ, thị trường mới, vì vậy ĐTNN
tằng trưởng nhanh chóng có tác động lan tỏa đến thành phần kinh tế khác và đóng góp
tích cực vào việc thực hiện các mục tiêu kinh tế xã hội của đất nước. Năm 1955 thu hút
đc 6,6 tỷ USD tăng 5,5 lần so với năm 1991 (1,2 tỷ USD ). Năm 1996 thu hút được 8,8 tỷ
USD vốn đắng ký tăng 45% so với năm trước.

Footer Page 9 of 145.

-9-


Header Page
10 of
145.
ĐẦU
TƯ
QUỐC TẾ

Trong 3 năm 1997-1999 có 961 dự án được cấp phép với tổng số vốn đăng ký hơn
13 tỷ USD; nhưng số vốn đã giảm mạnh ít hơn năm trước khá nhiều, đó là do tác động
của cuộc khủng khoảng kinh tế ở Châu Á năm 1997. Trong khoảng thời gian này nhiều
dự án ĐTNN đực cấp phép trong những năm trước đã phải tạm dừng triển khai hoạt động
do nhà đầu tư gặp khó khăn về tài chính (đa số là từ các nhà đầu tư Hàn Quốc và Hồng

Công).
Từ năm 2000 - 2003, dòng vốn ĐTNN vào Việt Nam bắt đầu có dấu hiệu phục hồi
chậm. Vốn đăng ký cấp mới năm 2000 đạt 2,7 tỷ USD, tăng 21% so với năm 1999; năm
2001 tăng 18% so với năm 2000; năm 2002 vốn dăng ký giảm, chỉ bằng 91,6% so với
năm 2001; năm 2003 đạt 3,1 tỷ USD ,tăng 45,1% so với năm trước.
Từ năm 2004 – 2007, ĐTNN vào Việt Nam tăng mạnh năm 2005 đã tăng 50,8%
so với năm 2003, và đặc biệt là đầu tư nước ngoài vào Việt Nam đã đạt được con số cao
kỷ lục trong năm 2007 với 20,3 tỷ USD vốn ĐTNN , đó là con số cao nhất trong 20 năm
(1988-2007) và tăng gần gấp đôi so với năm 1996.
Theo báo cáo nhanh của Cục Đầu tư nước ngoài vào ngày 25-12-2008, tổng số
vốn đầu tư ngước ngoài đăng ký của cả nước đạt 64,01 tỷ USD, tăng hơn 200% so với
năm 2007,đây là con số cao nhất từ trước đến nay.
Năm 2009, tình hình vốn đầu tư nước ngoài FDI vào Việt Nam chỉ đạt 21,48 tỷ
USD, vốn thực hiện đạt 10 tỉ USD. Đây là mức suy giảm khá mạnh và chỉ bằng 30% so
với năm 2008, nhưng đây cũng là con số khá cao trong bối cảnh cuộc khủng hoảng khinh
tế toàn cầu vào cuối năm 2008.
Năm 2010, năm cuối thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm 20062010, FDI ở Việt Nam đạt được những kết quả đáng khích lệ. Năm 2010,tuy chỉ đạt được
18,5 tỷ USD vốn FDI, nhưng ước tính các dự án FDI đã giải ngân được 11 tỉ USD, tăng
10% so với năm 2009, trong đó, giải ngân của các nhà đầu tư nước ngoài (ĐTNN) ước
đạt 8 tỷ USD. Vốn FDI chiếm 25,8% tổng vốn đầu tư toàn xã hội năm 2010, cao hơn năm
2009 (chiếm 25,5%). Tưởng như nề kinh tế đã bắt đầu khôi phục thì theo kết quả báo cáo
của Bộ Công Thương, ước tính cho cả năm 2011, tổng vốn đăng ký đầu tư trực tiếp nước
ngoài (FDI) là 14 tỷ USD và vốn giải ngân đạt gần 11 tỷ USD, tổng vốn đăng ký 2011
giảm 24% so với năm 2010.
Năm 2012 tình hình thu hút vốn đầu tư nước ngoài đã bắt đầu phục hồi với vốn
đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vào Việt Nam đạt 16,3 tỷ USD, tăng 16,43% so với
Footer Page 10 of 145.

- 10 -

Header Page
11 of
145.
ĐẦU
TƯ
QUỐC TẾ

năm 2011. Con số này đã cao hơn nhiều so với ước tính sơ bộ mà Cục Đầu tư nước ngoài
đã công bố hồi cuối năm 2012: cả vốn cấp mới và tăng thêm là 13,013 tỷ USD, bằng
84,7% so với cùng kỳ 2011. Như vậy, năm 2012, Việt Nam đã đạt mục tiêu về thu hút
FDI (15-16 tỷ USD) và đã tăng so với năm trước, đây là một kết quả rất tích cựccho nền
kinh tế Việt Nam.
Năm 2013, theo các báo cáo nhận được, tính đến ngày 15/12/2013 cả nước có
1275 dự án mới được cấp Giấy chứng nhận đầu tư với tổng vốn đăng ký là 14,272 tỷ
USD, tăng 70,5% so với cùng kỳ năm 2012 và 472 lượt dự án đăng ký tăng vốn đầu tư
với tổng vốn đăng ký tăng thêm là 7,355 tỷ USD, tăng 30,8% so với cùng kỳ năm 2012.
Dây là con số với số liệu đáng mừng cho nền kinh tế Việt Nam đang trong giai đoạn phục
hồi sau cuộc khủng khoảng nền kinh tế toàn cầu.

2. Mất cân đối trong các hình thức đầu tư FDI tại Việt Nam
2.1.

Thực trạng:

Trong giai đoạn đầu thu hút FDI vào Việt Nam (1988 – 1994), , FDI tập trung chủ
yếu vào hình thức liên doanh,chiếm khoảng 80% tổng vốn đăng ký, 20% còn lại chia đều
cho các hình thức khác. Một trong những nguyên nhân là do trong thời kỳ đầu thu hút
FDI, các nhà đầu tư nước ngoài còn chưa am hiểu về môi trường đầu tư của Việt Nam, về
những thủ tục pháp lý cần thiết… vì thế họ lựa chọn hình thức liên doanh để tìm hiểu

Footer Page 11 of 145.

- 11 -


Header Page
12 of
145.
ĐẦU
TƯ
QUỐC TẾ

thêm về môi trường đầu tư của Việt Nam thông qua các đối tác liên doanh của mình.Tuy
nhiên, từ năm 1995 đến nay, FDI theo hình thức 100% vốn nước ngoài gia tăng thông qua
đầu tư mới hoặc chuyển từ liên doanh sang, do vậy hình thức liên doanh giảm đi rõ rệt.
Tính đến hết năm 2007, chủ yếu các doanh nghiệp ĐTNN thực hiện theo hình
thức 100% vốn nước ngoài, có 6.685 dự án ĐTNN với tổng vốn đăng ký 51,2 tỷ USD,
chiếm 77,2% về số dự án và 61,6% tổng vốn đăng ký. Theo hình thức liên doanh có
1.619 dự án với tổng vốn đăng ký 23,8 tỷ USD, chiếm 18,8% về số dự án và 28,7% tổng
vốn đăng ký. Theo hình thức Hợp đồng hợp tác kinh doanh có 221 dự án với tổng vốn
đăng ký 4,5 tỷ USD chiếm 2,5% về số dự án và 5,5% tổng vốn đăng ký. Số còn lại
thuộc các hình thức khác như BOT, BT, BTO. Có thể so sánh tỷ trọng dự án hoạt động
theo hình thức 100% vốn nước ngoài tính đến hết năm 2004 là 39,9%, theo hình thức
liên doanh là 40,6% và theo hình thức hợp doanh là 19,5% để thấy được hình thức 100%
vốn nước ngoài được các nhà đầu tư lựa chọn hơn.
Trong số 1275 dự án đầu tư nước ngoài vào Việt Nam được cấp mới từ đầu năm
đến năm 2013, thì có tới 778 dự án đầu tư theo hình thức đầu tư 100% vốn nước ngoài
với số vốn đạt 5,27 tỷ USD, còn lại là theo các hình thức khác như: BOT, BT, BTO; liên
doanh; cổ phần; hợp đồng hợp tác kinh doanh.

Ta có thể minh họa cụ thể bằng biểu đồ dưới đây:

Nguồn: Cục đầu tư - Bộ kế hoạch và đầu tư
Ta có thể thấy trong khi tỷ trọng của các hình thức FDI 100% vốn nước ngoài, hay
liên doanh chiếm đa số thì hợp đồng BOT, BT, hay BTO chiếm tỷ trọng rất khiêm
tốn.Trên thực tế trong thời gian qua, phương thức huy động vốn ngoài nhà nước hoặc vốn

Footer Page 12 of 145.

- 12 -


Header Page
13 of
145.
ĐẦU
TƯ
QUỐC TẾ

viện trợ phát triển ODA để xây dựng các công trình kinh tế xã hội theo phương thức BOT
chưa thực sự diễn ra đúng thực chất nên đạt hiệu quả thấp. Mặc dù những dự án nếu được
thực hiện đúng theo phương thức BOT là rất đáng hoan nghênh do tính năng ưu việt nhất
của phương thức này là huy động tối đa các nguồn vốn ngoài nhà nước vào việc thực hiện
xây dựng các công trình kinh tế- xã hội. Hay nói cách khác dự án BOT là sự hợp tác giữa
khu vực nhà nước và khu vực tư nhân, trong đó nguồn vốn và hiệu quả hoạt động của khu
vực tư nhân được đem ra phục vụ lợi ích công cộng.
Theo thống kê chưa đầy đủ, cho đến thời điểm này cả nước có hơn 70 dự án chủ
yếu xây dựng các công trình hạ tầng được thực hiện bằng phương thức BOT.Hiện nay có
rất nhiều những dự án lớn của ngành Giao thông Vận tải như: dự án xây dựng cầu Yên
Lệnh, hầm đường bộ qua đèo Ngang... được ký kết thực hiện theo phương thức BOT (xây

dựng- kinh doanh- chuyển giao).
2.2.

Nguyên nhân:

Khách quan:
Toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế là xu thế tất yếu, mua bán trao đổi hàng
hóa không chỉ gói gọn trong phạm vi ranh giới quốc gia nữa mà một quốc gia muốn tồn
tại phải hội nhập, hòa vào dòng chảy chung của thế giới, vì thế vốn đầu tư được lưu
thông, luân chuyển một cách thuận lợi giữa các quốc gia với nhau, do đó việc các công ty
đa quốc gia và xuyên quốc gia cũng dễ dàng và thuận lợi hơn trong việc thành lập các
công ty con ở nước ngoài để tiếp cận thị trường mới, mở rộng thị trường do đó xu hướng
công ty 100% vốn nước ngoài và liên doanh trở thành những hình thức phổ biến và chiếm
tỷ trọng cao đặc biệt trong nguồn vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài của nước ta.
Chính phủ VN coi trọng việc thu hút FDI nên liên tục cải thiện môi trường đầu
tư.Chính sách ưu đãi để thu hút đầu tư của chính phủ tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt
động của các nhà đầu tư nước ngoài, các tập đoàn đa quốc gia.
Cũng chính chính sách thuế, và cơ chế hạch toán kế toán còn nhiều non yếu của
nước ta mà các tập đoàn đa quốc gia có thể thông qua hoạt động chuyển giá để tối đa hóa
lợi nhuận.
Ngoài ra,tỷ trọng FDI theo hình thức 100% vốn nước ngoài ngày càng chiếm ưu
thế do đầu tư mới hoặc chuyển đổi từ hình thức liên doanh sang.Sở dĩ có hiện tượng trên
là vì từ khi xảy ra cuộc khủng hoảng kinh tế trong khu vực thì xu hướng chuyển đổi FDI
sang 100% vốn nước ngoài đã gia tăng.
Footer Page 13 of 145.

- 13 -


Header Page

14 of
145.
ĐẦU
TƯ
QUỐC TẾ

Thêm vào đó với hình thức BTO, BT hay BOT với tỷ trọng khiêm tốn có thể lý
giải do đối tác ký kết các hợp đồng BOT đa phần là các doanh nghiệp nhà nước,mặc dù
mục tiêu xây dựng công trình có vẻ khả quan nhưng kết quả huy động nguồn vốn ngoài
nhà nước là hết sức mờ nhạt.Theo thống kê cho thấy vốn Nhà nước trong các dự án BOT
thường chiếm tới 20-40% tổng vốn đầu tư. Như vậy, cần phải làm rõ hơn đâu là vốn hỗ
trợ của Nhà nước, đâu là vốn góp của Nhà nước. Nguyên nhân chính do những quy định
hiện hành chưa thực sự cho phép cũng như cuốn hút các thành phần kinh tế tư nhân vào
cuộc.
Với những dự án lớn của ngành Giao thông Vận tải như: dự án xây dựng cầu Yên
Lệnh, hầm đường bộ qua đèo Ngang... mặc dù được ký kết thực hiện theo phương thức
BOT (xây dựng- kinh doanh- chuyển giao) nhưng trên thực tế lại không đáp ứng được
yêu cầu của hình thức đó, do những dự án này vẫn sử dụng các nguồn vốn nhà nước để
thực hiện. Đây là một trong những tình trạng phổ biến được xem là áp dụng phương thức
BOT để xây dựng các công trình công cộng hiện nay.
Nguyên nhân chính là do các dự án BOT trong ngành Giao thông Vận tải hầu hết
đều do các đơn vị thi công tham gia đầu tư, với lợi thế là họ có năng lực và hiểu biết
trong gia đoạn thi công, song sẽ gặp nhiều khó khăn trong việc quản lý và vận hành dự án
sau này.
Một nguyên nhân khác đó là những ưu điểm, và tính chất riêng biệt của mỗi hình
thức mang lại những lợi ích khách nhau cho nhà đầu tư:Hình thức 100% vốn nước ngoài:
nhà đầu tư có quyền kiểm soát mọi hoạt động cũng như chịu trách nhiệm toàn bộ cho rủi
ro


Hình thức liên doanh: nhà đầu tư sẻ chia sẻ những rủi ro và chi phí với đối tác liên
doanh



Hình thức hợp đồng hợp tác kinh doanh: nhà đầu tư nước ngoài không được trực
tiếp điều hành quản lý dự án và mối quan hệ hợp tác đối với nước sở tại thiếu tính
chắc chắn. Điều này làm họ trở nên e dè hơn khi đầu tư theo hình thức này.



Hình thức hợp đồng BOT, BT, BTO: nhà đầu tư được chủ động quản lý điều hành
và tự chủ kinh doanh, hiệu quả đồng vốn đầu tư của họ được đảm bảo và lợi nhuận
không bị chia sẻ. Ngoài ra, các dự án đầu tư được nhà nước sở tại đảm bảo và tránh
được rủi ro bất thường ngoài khả năng kiểm soát. Tuy nhiên, chi phí đầu tư cho

Footer Page 14 of 145.

- 14 -


Header Page
15 of
145.
ĐẦU
TƯ
QUỐC TẾ

những dự án BTO cao và việc đàm phán cũng như thực thi hợp đồng BTO thường
gặp nhiều khó khăn, tốn nhiều thời gian và công sức, nhất là đàm phán và ký kết

hợp đồng với các nhà cung cấp nguyên liệu đầu vào và khách hàng tiêu thụ sản
phẩm, dịch vụ.
Mặc dù chính phủ rất muốn thu hút đầu tư nước ngoài theo hình thức BTO vì những
ưu điểm của nó nhưng vì những lý do sau khiến các nhà đầu tư e dè khi đầu tư theo hình
thức này:
Khó thu hồi vốn, thời gian thu hồi vốn lâu thường trên 20 năm
 Tính hiệu quả trong kinh doanh không cao thậm chí có khả năng thua lỗ
 Khó khăn về vốn và chính sách hỗ trợ của nhà nước chưa đủ để thu hút các nhà đầu tư
BTO trong lĩnh vực xây dựng đường giao thông.
 Việc thiếu các văn bản áp dụng cho các hình thức này cũng là trở ngại lớn cho quá
trình hình thành các dự án thuộc hình thức đầu tư này.Ngoài ra, việc nhà đầu tư ít có
điều kiện tiếp cận thông tin về cơ hội đầu tư trong lĩnh vực này (tiếp cận thông tin về
danh mục các dự án kết cấu hạ tầng thu hút đầu tư) cũng là một trở ngại cho việc phát
triển của hình thức BTO tại Việt Nam.
Chủ quan:
Xét trên góc độ từ việc phân tích mục tiêu của nhà đầu tư:
Theo quan điểm của các nhà đầu tư nước ngoài, hình thức doanh nghiệp liên
doanh sẽ giúp họ giảm chi phí đầu tư, tận dụng cơ sở sẵn có của nước ta như đất đai, thiết
bị và mạng lưới phân phối, lợi nhuận thu được ổn định và quan trọng hơn là việc dễ hòa
nhập với thị trường nên sẽ dễ dàng tiếp cận với các nhà hoạch định chính sách hơn. Tuy
nhiên, sau một thời gian, khi đã hiểu hơn về thị trường cùng với những sửa đổi trong
chính sách nới lỏng của nước ta, họ chuyển từ liên doanh sang 100% vốn nước ngoài.
Sở dĩ mà doanh nghiệp có vốn 100% nước ngoài chiếm tỷ trọng cao như vậy là do
nhà đầu tư đã hiểu thêm về chính sách, luật pháp và phong tục tập quán, cách thức hoạt
động kinh doanh ở Việt Nam, hơn nữa, thực tế khả năng của các bên đối tác Việt Nam
trong liên doanh thường yếu cả về vốn lẫn trình độ quản lý, dẫn đến hoạt động kinh
doanh kém hiệu quả. Từ đó các đối tác nước ngoài có xu hướng rút dần ra khỏi liên

Footer Page 15 of 145.

- 15 -


Header Page
16 of
145.
ĐẦU
TƯ
QUỐC TẾ

doanh, thành lập các doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài, đứng lên làm chủ toàn bộ
doanh nghiệp mình bỏ vốn đầu tư.
Phát triển hạ tầng mặc dù được Chính phủ ưu tiên thu hút FDI, nhưng nhà đầu tư
chưa mặn mà. Đầu tư hạ tầng yêu cầu vốn lớn, thời gian thu hồi dài và lợi nhuận ít. Cho
nên nhà đầu tư nước ngoài nếu không thấy có ưu đãi thì họ không đầu tư.
Đối với nhà đầu tư nước ngoài, hình thức 100% vốn nước ngoài này khiến họ có
thể chủ động trong quản lý điều hành doanh nghiệp, không phải xung đột, mâu thuẫn về
quản lý điều hành như trong hình thức liên doanh; họ sẽ có thể chủ động trong việc tuyển
chọn nguồn nhân lực , triển khai nhanh các dự án đầu tư để thực hiện chiến lược toàn cầu
của tập đoàn nhưng dĩ nhiên họ cũng phải gánh chịu toàn bộ rủi ro cũng như phải chi phí
nhiều hơn cho nghiên cứu tiếp cận một thị trường mới.
Thêm vào đó,vì mục đích tối đa hóa lợi nhuận các doanh nghiệp sẽ tận dụng các
hình thức 100% vốn nước ngoài, công ty liên doanh hay công ty mẹ con để thực hiện hoạt
động chuyển giá do lợi dụng những “kẽ hở” trong chính sách thuế, cơ chế hạch toán và
kế toán với hình thức này lợi dụng ưu đãi về chính sách thuế.
Rõ ràng với các hình thức đầu tư như 100% vốn góp nước ngoài hay hình thức liên
doanh, các công ty đa quốc gia đã đầu tư vào nhiều nước trên thế giới không chỉ nhằm
mục đích khai thác lợi thế về tài nguyên, thiên nhiên, lao động, hay chiếm lĩnh thị trường
mở rộng thị phần mà mục tiêu tiềm ẩn trong những hình thức đầu tư đó chính là để họ có
thể thực hiện việc “chuyển giá” nhằm tối đa hóa lợi nhuận của công ty.

Cái lợi thông qua những hình thức đầu tư này của các tập đoàn đa quốc gia chính
là lợi dụng hành vi “chuyển giá” các công ty con ở nước ngoài sẽ chuyển lợi nhuận,
doanh thu về nước dưới các hình thức như: công ty mẹ bán nguyên vật liệu, thiết bị, máy
móc cho công ty con với giá cao hơn giá thị trường để làm tăng chi phí, tăng khấu hao
máy móc, thiết bị tại công ty con. Ngược lại, công ty con bán thành phẩm cho công ty mẹ
với giá thấp hơn giá thị trường để làm giảm thu nhập chịu thuế. Điều này sẽ giúp nước
xuất khẩu vốn thu được ngoại tệ nhiều hơn nhờ đó góp phần cải thiện cán cân thương
mại, cán cân thanh toán quốc tế của nước xuất khẩu vốn.
Nhiều doanh nghiệp nước ngoài lợi dụng hình thức chuyển giá để nâng chi phí đầu
vào, hạ thấp giá đầu ra để giảm số thuế thu nhập doanh nghiệp phải nộp.

Footer Page 16 of 145.

- 16 -


Header Page
17 of
145.
ĐẦU
TƯ
QUỐC TẾ

=>Một thực trạng nghịch lý diễn ra trong các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài
đó là các doanh nghiệp thường xuyên báo lỗ trong khi vẫn mở rộng quy mô sản xuất
kinh doanh.
Khi các khoản thuế VAT, thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế nhập khẩu ở nước
xuất khẩu vốn (nơi có công ty mẹ của các tập đoàn mNC’s) cao hơn ở nước nhập khẩu
vốn, các tập đòan sẽ tận dụng lợi thế này đề tối đa hóa lợi nhuận.
Ngoài ra, hình thức 100% vốn nước ngoài lại chiếm tỷ trọng cao còn vì mục đích

đảm bảo độc quyền công nghệ. Việc sao chép công nghệ là hiện tượng khá phổ biến ở các
nước đang phát triển. Nếu công nghệ không được kiểm soát thì dễ bị các đối tác hoặc
công ty địa phương sao chép. Do đó, các nhà đầu tư nước ngoài thường dùng hình thức
100% vốn nước ngoài trong trường hợp cần kiểm soát bản quyền công nghệ.
2.3.

Hậu quả:

Như đã nêu trong nguyên nhân, các doanh nghiệp nước ngoài vì mục tiêu tối đa
hóa lợi nhuận đã thực hiện hoạt động chuyển giá để rồi liên tục báo lỗ dù quy mô kinh
doanh vẫn mở rộng.
Đơn cử như việc TP.HCM có khoảng 3.500 doanh nghiệp có vốn đầu tư nước
ngoài đang hoạt động, báo cáo quyết toán thuế từ năm 2009 trở về trước, năm nào cũng
có khoảng 61% trong số này kê khai kinh doanh thua lỗ và tình trạng này không có dấu
hiệu thuyên giảm. Nhưng điều đáng nói là, mặc dù kê khai hoạt động kinh doanh thua lỗ,
song các doanh nghiệp không ngừng mở rộng hoạt động sản xuất - kinh doanh, tăng quy
mô hoạt động. Nguyên nhân là do các công ty mẹ ở nước ngoài đã thực hiện chuyển giá,
tìm mọi cách để công ty con không có lãi và toàn bộ số lãi của công ty con được chuyển
về công ty mẹ, làm thất thu cho ngân sách nhà nước 60% trong 3.500 doanh nghiệp FDI
hoạt động trên địa bàn Thành phố báo lỗ trong năm 2009, năm 2008 là 50% và năm 2007
là 70%. Mới đây, Cục Thuế TP.HCM đã tiến hành thanh tra thuế tại Khách sạn
Equatorial (liên doanh giữa Công ty Dịch vụ tổng hợp Hoàng Việt và Công ty Planego –
Hồng Kông) và Khách sạn Metropolitan (liên doanh giữa Công ty Xây dựng và sản xuất
vật liệu xây dựng và Công ty Saigon Metropolitan Ltd. Thuộc Tập đoàn British Virgin
Island – Vương quốc Anh). Tại các cuộc thanh tra này, đã xác định được các khoản trốn
thuế và lỗ lên tới hàng chục triệu USD.

Footer Page 17 of 145.

- 17 -

Header Page
18 of
145.
ĐẦU
TƯ
QUỐC TẾ

Ngoài ra,theo thống kê của tỉnh Lâm Đồng, tình trạng báo lỗ của các doanh nghiệp
FDI trên địa bàn tỉnh này rất tồi tệ, khi có đến 104/111 doanh nghiệp có báo cáo lỗ trong
năm 2009.
Nhiều tập đoàn đa quốc gia thường áp dụng “chiêu thức” này tại các nước có mức
thuế thu nhập doanh nghiệp cao như Việt Nam (28%), Trung Quốc (30%) nhằm nâng
khống giá nguyên vật liệu, tăng khống chi phí quảng cáo tiếp thị... để giảm lợi nhuận đến
mức thấp nhất, thậm chí hạch toán ra những con số lỗ “ảo” để trốn thuế.
Khi tình trạng thua lỗ “ảo” của liên doanh kéo dài, những doanh nghiệp Việt Nam
trong liên doanh sẽ không thể trụ nổi, đành ôm nợ, xin rút! Lúc đó, công ty liên doanh sẽ
bị thôn tính thành doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài.Điều này dẫn đến hiện trạng là tại
Việt Nam, “con” cứ báo lỗ trong khi đó tại bản xứ, “mẹ” cứ ung dung hưởng lợi. Tình
trạng trên đang là thách thức đối với các cơ quan chức năng Việt Nam. Tại Mỹ và Nhật
Bản, trong quá khứ hai quốc gia này đã từng xử phạt rất nặng một số tập đoàn đa quốc gia
của nước khác gian lận qua chuyển giá.
Cách thức thông thường được nhiều DN thực hiện là công ty mẹ bán nguyên vật
liệu, thiết bị, máy móc cho công ty con với giá cao hơn giá thị trường để làm tăng chi phí,
tăng khấu hao máy móc, thiết bị tại công ty con. Ngược lại, công ty con bán thành phẩm
cho công ty mẹ với giá thấp hơn giá thị trường để làm giảm thu nhập chịu thuế. Kết quả
của việc chuyển giá là ngân sách nhà nước bị thất thu do không thể thu được thuế TNDN,
trong khi DN lại phát triển.
Mặt tích cực cũng là tiêu cực vì khi các công ty đa quốc gia bán hàng hóa, nguyên

liệu, dịch vụ với giá cao cho các công ty con ở nước ngoài, thu về ngoại tệ cho nước ta
thế nhưng lượng ngoại tệ này thực chất là tiền lời của các công ty con được chuyển về
công ty mẹ khiến lượng ngoại tệ (vốn) rời khỏi quốc gia tiếp nhận đầu tư gây tác động
xấu đến hoạt động vĩ mô và quan trọng hơn là làm thất thu cho ngân sách nhà nước, nhà
nước bị thất thu do không thể thu thuế thu nhậ doanh nghiệ trong khi doanh nghiệp lại
phát triển
Trong một số trường hợp công ty mẹ bán giá nguyên liệu rẻ, hỗ trợ tiền quảng cáo,
chi phí tiếp thị cho các công ty con để các công ty con ở hải ngoại này sản xuất sản phẩm
với giá thành thấp nhờ đó mà chiếm lĩnh thị trường loại đối thủ cạnh tranh là những nhà
sản xuất nội địa cùng ngành ra khỏi thị trường. Và khi đã độc quyền thì các công ty con
mới nâng giá lên cao đạt được lợi nhuận siêu ngạch, lúc bấy giờ công ty mẹ mới nâng giá
nguyên vật liệu đầu vào lên cao để chuyển lợi nhuận về nước.
Hoạt động chuyển giá làm cho nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ sức cạnh tranh yếu
bị phá sản tác động tiêu cực đến nền kinh tế-xã hội của nước ta.

Footer Page 18 of 145.

- 18 -


Header Page
19 of
145.
ĐẦU
TƯ
QUỐC TẾ

Footer Page 19 of 145.

- 19 -

Header Page
20 of
145.
ĐẦU
TƯ
QUỐC TẾ

CHƯƠNG III: GIÁI PHÁP KHẮC PHỤC TÌNH TRẠNG MẤT CÂN ĐỐI
1. Nhóm các giải pháp chung
1.1.Hoàn thiện các chính sách về FDI
Việc thiếu một chiến lược riêng đối với FDI, chính sách FDI thiếu đồng bộ,
không có qui hoạch hợp lý là một trong những yếu tố gây khó khăn cho hoạt động thu
hút, quản lý và sử dụng FDI. Do đó, để nâng cao hiệu quả của công tác này, trước hết cần
hoàn thiện các chính sách cũng như nâng cao hiệu quả của các chính sách.
Trước hết, cần nhanh chóng xây dựng một qui hoạch cụ thể cho vốn FDI. Qui
hoạch mới về FDI của Việt Nam cần được hình thành trên cơ sở khảo sát và đánh giá
khách quan thực trạng tình hình vốn đầu tư FDI vào các hình thức đầu tư, định hướng,
mục tiêu của Chiến lược Phát triển kinh tế - xã hội, xu thế phát triển của FDI thế giới sau
khủng hoảng kinh tế với sự điều chỉnh chiến lược đối ngoại của các nền kinh tế lớn như
Mỹ, EU, Nhật Bản, Trung Quốc và các tập đoàn xuyên quốc gia (TNCs). Qui hoạch này
cần hình thành theo 4 định hướng lớn, gồm chất lượng và hiệu quả cao; phát triển bền
vững, xây dựng nền kinh tế ít các - bon; có cam kết về chuyển giao công nghệ thích hợp
với từng ngành, từng dự án và lao động có kỹ năng cao; Đưa ra những yêu cầu cụ thể về
hạ tầng và lao động để từ đó lập các chiến lược, kế hoạch về lao động và hạ tầng phù hợp,
thống nhất.
Trong qúa trình điều chỉnh dòng vốn FDI vào các hình thức dầu tư, cần phải
đổi mới chính sách FDI cần tăng cường sự tham gia của các doanh nghiệp, các bộ ngành,
để có thể biết được nhu cầu thực sự của ngành đối với sự tham gia của vốn đầu tư nước

ngoàivà khả năng thực hiện chính sách của các cơ quan này. Xây dựng nhóm kĩ trị năng
động, chịu trách nhiệm trực tiếp với Thủ tướng, được tuyển chọn từ các chuyên viên,
công chức trẻ, có trình độ, từ các Bộ ngành để tham gia, lồng ghép ý tưởng. Nhóm này sẽ
chịu trách nhiệm xây dựng chính sách cho toàn Chính phủ, thường xuyên có tương tác
hai chiều với Thủ tướng và các Bộ, cơ quan thực thi chính sách. Sau nữa cần tạo cơ chế
để các bộ ngành thường xuyên trao đổi với các nhà đầu tư nước ngoài đặc biệt là những
nhà đầu tư đang hoạt động với qui mô lớn để tránh cho họ những rủi ro khi có thay đổi về
chính sách và giải quyết các vướng mắc trong hoạt động kinh doanh của họ. Tiếp tục phát
huy hoạt đông gặp gỡ hàng năm giữa Thủ tướng và các doanh nghiệp, phát triển hoạt
động này thành những cuộc gặp gỡ riêng của thủ tướng và các doanh nghiệp FDI, như

Footer Page 20 of 145.

- 20 -


Header Page
21 of
145.
ĐẦU
TƯ
QUỐC TẾ

vậy các doanh nghiệp FDI và nhà nước sẽ có cơ hội trao đổi tiến đến những mục tiêu
chung.
1.2.Tăng cường đào tạo bồi dưỡng cán bộ quản lý; nâng cao năng lực thực thi
của các cơ quan chức năng
Để thực hiện phân cấp quản lý FDI một cách có hiệu quả thì một trong những
điều kiện tiên quyết là phải xây dựng được đội ngũ cán bộ quản lý có đầy đủ năng lực từ
đội ngũ hành chính thông thường cho đến đội ngũ cán bộ chuyên trách về hoạch định,

xúc tiến đầu tư, đào tạo nhân lực, đội ngũ thanh tra hoạt động FDI.
Để thực hiện được điều đó, trước hết cần rà soát lại đội ngũ cán bộ đang làm
việc tại các cơ quan liên quan trực tiếp tới FDI, từng bước hình thành đội ngũ cán bộ tinh
thông nghiệp vụ đầu tư quốc tế, am hiểu kinh tế thị trường và tập quán thông lệ quốc tế.
Các chương trình đào tạo đặc biệt cần được xây dựng để trang bị cho người học không
chỉ những kĩ năng và kiến thức về đầu tư và tài chính, các kĩ năng tính toán mà còn trang
bị cho họ khả năng bao quát tình hình kinh tế vĩ mô, các về văn hóa, xã hội học, nhân
khẩu học, marketing có tính đến yếu tố quốc tế vì FDI gắn với các TNCs đầu vào và đầu
ra là các thị trường quốc tế.Trang bị cho đội ngũ này đấy đủ kiến thức về quản lý nhà
nước và khả năng kết hợp giữa kiến thức về đầu tư với kiến thức quản lý. Đối với các
cán bộ không đủ tiêu chuẩn vừa phải đào tạo lại (nếu còn trẻ), vừa phải mạnh dạn chuyển
công tác đi cơ quan khác. Thứ hai, cần chú trọng đào tạo thường xuyên cho đội ngũ cán
bộ quản lý. Mở các khóa học đào tạo ban đầu, đào tạo dài hạn, và sau đó chú trọng mở
các khóa đào tạo ngắn hạn vài ngày, một vài tuần nhằm bồi dưỡng nâng cao năng lực làm
việc trong suốt quá trình. Phải có cơ chế chính sách tuyển dụng và sử dụng và đãi ngộ
tương ứng với năng lực và hiệu quả công việc đã thực thi. Ngoài ra, cần xây dựng đội ngũ
thanh tra có năng lực và chuyên môn trên tất cả các lĩnh vực, đặc biệt là lĩnh vực công
nghệ và tài chính để phục vụ tốt hơn nữa hoạt động quản lý đối với các dự án FDI sau cấp
phép.
1.3.Tăng sự phối hợp và trách nhiệm giải trình của các cơ quan quản lý
Do đặc điểm của hoạt động thu hút vốn FDI vào các hình thức đầu tư, quản lý
và sử dụng FDI là bao gồm rất nhiều nội dung, các nội dung này lại thuộc các lĩnh vực
chuyên môn không giống nhau, cần có sự tham gia của nhiều bộ ngành, cơ quan để các
hoạt động có thể thống nhất theo một mục đích chung. Ngoài ra, cấp Trung ương và địa
Footer Page 21 of 145.

- 21 -


Header Page

22 of
145.
ĐẦU
TƯ
QUỐC TẾ

phương cũng cần phối hợp với nhau để đảm bảo các chính sách FDI của nhà nước được
thực thi đúng ở địa phương và các thông tin về FDI ở địa phương được cập nhật kịp thời
về Trung ương cho mục đích phân tích dự báo. Do đó cần có biện pháp để tăng sự phối
hợp đồng bộ, nhịp nhàng giữa các cơ quan quản lý các bộ ngành, các cấp; đồng thời, phải
tăng trách nhiệm giải trình của từng bộ ngành, cơ quan, từng vị trí cán bộ để những người
làm công tác quản lý có trách nhiệm hơn đối với các quyết định quản lý của mình.
Trên cơ sở rà soát, tổng kết, đánh giá tình hình phân cấp trong quản lý nhà
nước đối với hoạt động đầu tư nước ngoài, Bộ Kế hoạch đầu tư cần lấy ý kiến của các bộ,
ngành và địa phương nghiên cứu và ban hành một văn bản quy định về quy chế phối hợp
giữa Trung ương và địa phương, và giữa các bộ ngành trong quản lý hoạt động đầu tư
nước ngoài. Cần tạo ra cơ chế giúp các Bộ, cơ quan có báo cáo nhanh, cập nhật thông tin
hàng tháng về tình hình tiếp nhận, cấp Giấy chứng nhận đầu tư và vốn thực hiện của các
dự án đầu tư nước ngoài thuộc phạm vi thẩm quyền của mình về Bộ Kế hoạch và Đầu tư
một cách cập nhật nhất.
1.4.Tiếp tục thực hiện cải cách hành chính
Xây dựng được một nền hành chính thống nhất, thông suốt là một trong những
điều kiện quan trọng đảm bảo hiệu lực và hiệu quả của hoạt động quản lý nhà nước. Do
đó, để nâng tăng cường hoạt động quản lý nhà nước về FDI, nhất thiết phải thực hiện cải
cách hành chính để tạo thuận lợi cho các doanh nghiệp FDI, và cho chính cho các cơ
quan quản lý trong quá trình thực hiện hoạt động quản lý của mình.
Trước hết, cần sắp xếp bộ máy các cơ quan theo hướng tinh giảm gọn nhẹ, ít
đầu mối: Các cơ quan quản lý FDI các cấp cần rà soát lại hệ thống phòng ban chức năng
và đội ngũ cán bộ. Xóa bỏ, hợp nhất những phòng ban có chức năng tương đương hoặc
có thể hợp nhất để tạo ra hệ thống quản lý đơn giản nhất, loại bỏ những qui định chồng

chéo và tiết kiệm thời gian cho nhà đầu tư. Nâng cao năng lực bộ máy quản lý hành
chính: đổi mới tư duy từ “ban phát” sang “phục vụ”. Cần có chế độ lương bổng và đãi
ngộ chính đáng. Tuy nhiên cũng cần ban hành cơ chế thưởng phạt đích đáng đối với cán
bộ thực thi công việc.
Tiếp đến, Nhà nước cần thực hiển rà soát tổng thể, bãi bỏ các loại giấy tờ trái
với qui định của luật, những giấy phép không cần thiết (theo tinh thần của đề án 30), kèm
theo việc sửa đổi bổ sung các qui định về những giấy phép còn lại. Đối với các thủ tục gia
Footer Page 22 of 145.

- 22 -


Header Page
23 of
145.
ĐẦU
TƯ
QUỐC TẾ

nhập thị trường, đặc biệt là các điều kiện kinh doanh, giấy phép kinh doanh, các bộ ngành
cần tăng cường cơ chế phối hợp để đảm bảo rà soát , bãi bỏ thủ tục một cách hợp lý.
Thực hiện minh bạch hóa đối với các thủ tục và qui trình đầu tư: Đẩy mạnh hơn nữa
chính sách một cửa công khai qui trình thủ tục có liên quan đến toàn bộ quá trình hoạt
động của doanh nghiệp. Việc thực hiện cơ chế một cửa theo chỉ đạo của chính phủ nhằm
giảm tầng nấc thời gian trong việc giải quyết công việc của doanh nghiệp cần được các
địa phương duy trì và thực hiện nghiêm túc, nhằm thể hiện mối quan hệ giữa cơ quan
hành chính nhà nước với các đối tượng trong nền kinh tế. Thủ tục hành chính liên quan
đến quá trình đầu tư cần được công bố cụ thể, công khai và thực hiện một cách nhất quán.
Thực hiện tốt công tác cải cách hành chính, nâng cao năng lực cán bộ quản lý,
tăng cường phối hợp và trách nhiệm giải trình của các cơ quan quản lý sẽ làm tăng tính

minh bạch trong môi trường quản lý, môi trường đầu tư; từ đó góp phần giảm bớt nạn
tham ô, tham nhũng để các hoạt động quản lý nhà nước nói chung và quản lý nhà nước về
FDI nói riêng diễn ra hiệu quả hơn.
2. Giải pháp cho mất cân đối hình thức đầu tư trực tiếp (FDI)
2.1.

Đối với hình thức kinh doanh trên cơ sở hợp đồng:

Về phía nhà nước:
Việc cung cấp các dịch vụ viễn thông hiệu quả, hiện đại và kinh tế có ý nghĩa rất
quan trọng đối với tăng trưởng kinh tế của VN. Đầu tư trực tiếp nước ngoài và các
chuyên gia nước ngoài rất cần thiết cho việc cung cấp những dịch vụ này và phát triển kỹ
năng quản lý dịch vụ của ta.Việc duy trì hình thức hợp doanh trong lĩnh vực khai thác
dịch vụ viễn thông (Internet, điện thoại nội hạt và quốc tế), dịch vụ chuyển phát thư, hoạt
động báo chí, phát thanh, truyền hình, nhằm đảm bảo an ninh trong giai đoạn trước mắt là
cần thiết.
Vấn đề đặt ra là sửa đổi những quy định về hình thức hợp doanh đã lỗi thời và
không còn hấp dẫn đối với các nhà đầu tư nước ngoài
Về phía nhà đầu tư nước ngoài:
Cần xác định hình thức kinh doanh trên cơ sở hợp đồng là bước đệm để có thể
thâm nhập vào thị trường VN, tham gia vào các lĩnh vực kinh doanh có hiệu suất sinh lời
cao mà theo lộ trình sẽ mở cửa trong tương lai.Để giảm rủi ro và nâng cao hiệu quả kinh
doanh đối với hình thức đầu tư này, các nhà đầu tư cần nghiên cứu, đề xuất mô hình thích

Footer Page 23 of 145.

- 23 -


Header Page

24 of
145.
ĐẦU
TƯ
QUỐC TẾ

hợp với dự án của mình trong việc kết hợp kinh doanh trên cơ sở hợp đồng với việc thành
lập doanh nghiệp liên doanh hay doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài.
2.2.

Đối với hình thức liên doanh:

Về phía nhà nước:
Cần có cơ chế tuyển dụng và bổ nhiệm cán bộ VN làm việc trong các doanh
nghiệp liên doanh có sự tham gia của doanh nghiệp nhà nước, đảm bảo những người
được đưa vào có đủ năng lực bảo vệ quyền lợi của Nhà nước và bên VN, tiếp thu được
công nghệ, kinh nghiệm quản lý của nước ngoài.
Để tăng tính hấp dẫn cho hình thức liên doanh, cần tạo dựng hành lang pháp lý
thông thoáng trong lĩnh vực dịch vụ du lịch lữ hành, dịch vụ đại lý tàu biển, dịch vụ vận
tải đường biển, đường không v.v...
Về phía nhà đầu tư nước ngoài:
 Nghiên cứu kỹ đối tác liên doanh trước khi đi tới ký kết hợp đồng liên
doanh.
 Đặt mục đích làm ăn lâu dài ở VN và phải biết tôn trọng đối tác VN
 Muốn liên doanh thành công phải đạt được các yêu cầu sau:
 Chia sẻ được chi phí và rủi ro đầu tư
 Tận dụng được những cơ sở và tiện ích sẵn có của đối tác trong nước
 Thực hiện được việc chuyển giao công nghệ cho VN
 Khi đàm phán với đối tác VN nên đề xuất phương án lựa chọn nhân sự thật
khách quan, tuyển người điều hành liên doanh không phụ thuộc vào bất kỳ

bên nào.
2.3.

Đối với hình thức 100% vốn nước ngoài:

Về phía nhà nước:
Tạo điều kiện để phát triển đặt biệt là dưới hình thức công ty cổ phần tham gia vào
thị trường chứng khoán VN. Khuyến khích hơn nữa bằng đòn bẩy kinh tế thông qua sự
hỗ trợ của nhà nước đối với các dự án 100% vốn nước ngoài sử dụng công nghệ cao,
công nghệ mới;v.v...
Vấn đề đặt ra là các tập đoàn xuyên quốc gia thường lợi dụng hình thức đầu tư này
để chiếm lĩnh thị trường tạo dựng thế độc quyền của mình. Để ngăn chặn tình trạng các
công ty xuyên quốc gia lũng đoạn và giành thị trường trong nước, cần sớm đưa Luật cạnh

Footer Page 24 of 145.

- 24 -


Header Page
25 of
145.
ĐẦU
TƯ
QUỐC TẾ

tranh vào nhằm tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh, thực thi các biện pháp chống hoạt
động “chuyển giá” của các doanh nghiệp.
Về phía nhà đầu tư nước ngoài:
Nên tận dụng cơ hội hiện nay, VN là một điểm đến an toàn trên thế giới đối với

các nhà đầu tư, cần mạnh dạn thực hiện các ý tưởng đầu tư của mình tại VN.
2.4.

Đối với hình thức BOT:

Về phía nhà nước:
Chính phủ cần hỗ trợ tích cực các nhà đầu tư nước ngoài tham gia đầu tư theo hình
thức BOT thông qua việc lựa chọn và công bố một cách rộng rãi danh mục thiết thực các
dự án kết cấu hạ tầng thu hút đầu tư theo hình thức này. Tổ chức đấu thầu quốc tế rộng
rãi lựa chọn chủ đầu tư đối với các dự án đầu tư theo hình thức BOT.
Cần ban hành các hợp đồng mẫu về BOT và các hợp đồng phụ khác như hợp đồng
mua bán sản phẩm đầu ra, hợp đồng mua, bán nguyên, nhiên liệu đầu vào liên quan đến
dự án đầu tư BOT, tạo thuận lợi cho việc đàm phán và ký kết hợp đồng.
Cần có chính sách khuyến khích các nhà đầu tư triển khai nhanh các dự án, đưa
công trình vào hoạt động trước thời hạn quy định trong hợp đồng , cho phép hưởng ưu
đãi trong thời gian vượt tiến độ
Về phía nhà đầu tư nước ngoài:
Đầu tư theo hợp đồng BTO, BOT, BT là hình thức ít bị rủi ro nhất ở VN vì những
rủi ro phát sinh ngoài tầm kiểm soát của nhà đầu tư đều do chính phủ gánh chịu.Tuy
nhiên trước khi quyết định đầu tư theo hình thức này, nhà đầu tư cần khẳng định chắc
chắn khả năng tài chính cho dự án, không nên trông chờ vào hỗ trợ của chính phủ.
Những lĩnh vực đang có nhu cầu lớn về BOT là: xây dựng nhà máy điện, hệ thống
cấp thoát nước, hệ thống xử lý nước thải và chất thải công nghiệp, đường giao thông, cơ
sở hạ tầng đô thị...Tuy nhiên việc tiếp cận thông tin dự án là trở ngại lớn đối với các nhà
đầu tư do đó để khắc phục các nhà đầu tư cần thường xuyên liên lạc với cơ quan chính
phủ như Bộ công nghiệp, Bộ giao thông vận tải, Bộ kế hoạch và đầu tư để tìm hiều nhu
cầu thu hút đầu tư và thông tin về các dự án kêu gọi đầu tư theo hình thức BOT.

Footer Page 25 of 145.

- 25 -