Tác động của kinh tế thị trường tới báo chí tiểu luận cao học

Tiểu luận " Tác động của kinh tế thị trường tới báo chí"

I.MỞ ĐẦU:
1. Tính cấp thiết của đề tài:
Ngày nay, thể chế kinh tế thị trường không những chỉ chiếm lĩnh đời
sống kinh tế của các nước tư bản, các nước phát triển mà nó đang len lỏi vào
từng ngõ ngách của nền kinh tế ở các nước xã hội chủ nghĩa, các nước đang
phát triển. Nước ta là một trong những ví dụ điển hình nhất. Tất nhiên, thể chế
kinh tế thị trường ở nước ta có điểm khác so với kinh tế thị trường ở các nước
tư bản chủ nghĩa. Đó là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa.Nhưng điều đó không có nghĩa là không có sự thay đổi trong nền kinh
tế của nước ta. Kinh tế bao giờ cũng là xương sống, là tiền đề của mọi sự phát
triển.Lẽ dĩ nhiên, sự thay đổi trong kinh tế sẽ tác động rất lớn tới tất cả các
lĩnh vực khác của đời sống xã hội.
Nước ta đã đi qua 22 năm đổi mới. Sự đổi mới đó là vô cùng cần thiết và
hết sức đúng đắn, giúp vực dậy một đất nước đang lâm vào khủng hoảng về
mọi mặt. Bắt đầu từ Đại hội Đảng toàn quốc 12/1986, đất nước ta quyết tâm
đi theo con đường kinh tế thị trường nhưng vẫn kiên trì xã hội chủ nghĩa,
không bao giờ thay đổi, cho nên, nền kinh tế của nước ta từ đó đến nay là
kinh tế thi trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Hiện nay, đất nước ta đã có
nhiều biến chuyển về chính trị, văn hoá,… và cả trong báo chí.Báo chí nước
ta cho dù sinh sau đẻ muộn hơn báo chí thế giới nhưng cũng đã trải qua rất
nhiều giai đoạn phát triển, gắn liền với lịch sử của dân tộc.Sau chiến tranh thế
giới thứ nhất, và nhất là những năm 20 của thế kỷ XX, báo chí Việt Nam đã
đạt được những sự phát triển quan trọng. Cả nước đã có hơn 70 tờ báo và tạp
chí xuất bản bằng các thứ chữ quốc ngữ, chữ Pháp và chữ Hán.
Chiến thắng mùa xuân năm 1975 mở ra một giai đoạn phát triển mới cho
đất nước nói chung và cho báo chí nói riêng. Báo chí phát triển cả về loại
hình, phương thức hoạt động, về tổ chức cán bộ và quy mô tác động trong xã

Tiểu luận " Tác động của kinh tế thị trường tới báo chí"

hội. Và năm 1986 cũng là một bước ngoặt quan trọng nữa cho sự phát triển
của báo chí. Như đã nói, sự du nhập của kinh tế thị trường vào nước ta tác
động mạnh mẽ tới báo chí. Vì thế, việc nghiên cứu vấn đề này là một yêu cầu
bức thiết đối với những người làm báo nói riêng và của toàn xã hội nói chung.
Nói như thế là bởi báo chí có một vai trò cực kỳ to lớn trong đời sống xã hội
loài người. Báo chí là một thành tố của quản lý xã hội. Sự quản lý chỉ đạt
được hiệu quả khi cơ chế thông tin hai chiều thuận và ngược được thực hiện.
Chiều thông tin từ chủ thể quản lý đến khách thể quản lý chuyển đi những
quyết định quản lý cũng như các thông tin cần thiết để hướng dẫn về cách
thức, phương pháp, điều kiện thực hiện chúng. Yêu cầu đặt ra đối với chiều
thông tin này là chính xác, kịp thời, đầy đủ. Đó cũng là điều kiện cần thiết cho
khả năng tác động một cách có hiệu lực của chủ thể quản lý vào khách thể
quản lý, làm cho khách thể quản lý vận động, phát triển theo chiều hướng đã
định. Thông tin ngược chiều là kênh thông tin từ khách thể quản lý đến chủ
thể quản lý. Kênh thông tin này đảm bảo mối liên kết ngược cần có giữa
khách thể và chủ thể quản lý. Kênh thông tin kịp thời, đầy đủ, toàn diện là
điều kiện tiền đề cho việc đưa ra những sự điều chỉnh hay những quyết định
quản lý mới một cách đúng đắn, hợp lý. Báo chí thực hiện chức năng quản lý
của mình bằng việc cung cấp những thông tin theo cả hai chiều. Xã hội ngày
càng phát triển, nhu cầu thông tin báo chí ngày càng lớn và toàn diện, do đó
vai trò của báo chí ngày càng lớn.
Mặt khác, đối với nước ta, báo chí là một công cụ đắc lực của Đảng ta
trong việc thực hiện công tác tư tưởng. Nhân dân làm ra lịch sử theo ý thức
của mình. Cho nên việc tác động có định hướng vào ý thức của nhân dân
chính là tác động có định hướng một cách gián tiếp vào tiến trình của lịch sử.
Với khả năng tác động một cách rộng lớn, nhanh chóng và mạnh mẽ vào toàn
bộ xã hội, hoạt động của các phương tiện thông tin đại chúng, trong đó có báo
chí, đóng vai trò và ý nghĩa hết sức to lớn trong công tác tư tưởng. Đấu tranh

Tiểu luận " Tác động của kinh tế thị trường tới báo chí"

với những âm mưu, những luận điệu phản tuyên truyền, chống Đảng, chống
chế độ là một nội dung và mục đích quan trọng của công tác tư tưởng, đồng
thời của các chức năng tư tưởng của báo chí.
Một nguyên nhân nữa làm cho việc nghiên cứu vấn đề trở nên bức thiết,
đó là trong các lĩnh vực của đời sống xã hội thời kỳ đổi mới kinh tế( từ kinh tế
bao cấp sang kinh tế thị trường), có lẽ báo chí là lĩnh vực phát triển khá sớm
và khá nhanh. Số lượng tăng, loại hình phong phú, phát thanh và truyền hình
phát triển nhanh, công nghệ tiến bộ, hình thức trình bày đẹp, phong phú, mở
ra quảng cáo. Đặc biệt là thông tin đã tự chủ, kịp thời hơn, đa dạng hơn, nhiều
chiều hơn. Một số tờ báo đã thích nghi với cơ chế mới, quan tâm hơn đến nhu
cầu đa dạng của người đọc, người xem, người nghe, người mua báo… để tăng
số phát hành. Diện mạo của báo chí nước ta nói chung là phong phú, đa dạng,
có hiệu quả xã hội cao. Tuy nhiên, bên cạnh những mặt tích cực đó vẫn còn
những vấn đề cần bàn, những vấn đề mới đặt ra cần được giải quyết, xuất hiện
một số khuynh hướng mới cần được quan tâm. Do đó, những tác động của
kinh tế thị trường tới báo chí cần được đặt ra và nghiên cứu càng sớm càng
tốt, càng sâu càng tốt để nền báo chí của chúng ta không đi chệch hướng và
vẫn giữ được vai trò to lớn mình.
Kinh tế thị trường cũng có tính chất hai mặt của nó. Do vậy, những tác
động của nó tới nền báo chí nước ta không phải lúc nào cũng tốt. Ngay cả báo
chí nước ta, một số lượng không nhỏ các tờ báo cũng không biết "gạn đục
khơi trong" mà lại chạy theo những cái lợi trước mắt của kinh tế thị trường,
bỏ qua những giá trị đích thực.
Vì tất cả những thực trạng trên, việc nghiên cứu vấn đề này đã trở nên
cấp thiết hơn bao giờ hết. Phát triển phải đi đôi với quản lý tốt, mà quản lý ở
đây trước hết là định hướng của Đảng và Nhà nước. Báo chí phải hướng tới

việc thực hiện mục tiêu của sự phát triển đất nước, dân giàu nước mạnh, xã
hội công bằng, văn minh.Phải đảm bảo báo chí thật sự là một phương tiện


Tiểu luận " Tác động của kinh tế thị trường tới báo chí"

hoạt động trong lĩnh vực văn hoá - tư tưởng theo định hướng của nhà nước ta
chứ không phải là một sản phẩm thương mại. Thực ra Đảng và Nhà nước ta
cũng đã có sự quan tâm dành cho báo chí như trong Đại hội VIII đã chỉ rõ
"coi trọng việc nâng cao chất lượng". Chất lượng của báo chí, nhất là chất
lượng chính trị phải được đo bằng hiệu quả xã hội việc thực hiện chức năng
thông tin, giáo dục, chỉ đạo. Ngoài ra, chất lượng còn được đánh giá thông
qua hình thức của báo chí. Báo chí cần đẹp, hấp dẫn bạn đọc, nhưng hấp dẫn
là để thu hút người đọc hướng tới mục tiêu, chứ không thể thay thế được chất
lượng nội dung.
Nghiên cứu vấn đề này cũng không chỉ hướng tới Đảng và Nhà nước ta
mà còn hướng tới bản thân báo chí và cả công chúng nữa.
2.Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu:
Như đã nói ở trên, báo chí có tác động rất lớn tới đời sống xã hội của con
người. Báo chí góp phần định hướng dư luận xã hội, mà ở bất kỳ quốc gia
nào, dư luận xã hội có một sức mạnh cực kỳ ghê gớm. Đặc biệt đối với nước
ta, một nước xã hội chủ nghĩa " đẩy thuyền là dân, lật thuyền cũng là dân"
điều này lại càng có ý nghĩa hơn. Một khi báo chí định hướng sai lệch, chệch
hướng, hậu quả để lại là vô cùng nặng nề. Nghiên cứu vấn đề là nhằm xác
định những tác động nào là tích cực, tác động nào là tiêu cực của kinh tế thị
trường tới báo chí thế giới nói chung, báo chí Việt Nam nói riêng. Từ đó,
Đảng và Nhà nước, các cơ quan báo chí cùng công chúng ( ba nhân tố quan
trọng làm nên bản sắc của một nền báo chí) sẽ biết phát huy những ưu điểm,
khắc phục những hạn chế, thiếu sót để đưa nền báo chí nước ta ngày càng
phát triển.

Cụ thể:
• Đối với Đảng và Nhà nước ta: Đảng và Nhà nước có nhiệm vụ tỏ
chức và quản lý báo chí. Tổ chức một cơ quan báo chí không


Tiểu luận " Tác động của kinh tế thị trường tới báo chí"

giống một cơ quan quản lý nhà nước cho dù đó là tiếng nói của
Đảng, Nhà nước; tổ chức một cơ quan báo chí cũng không giống
một cơ quan tuyên huấn mặc dù nó có một nhiệm vụ chung là
công tác văn hoá - tư tưởng; tổ chức một cơ quan báo chí cũng
không giống một doanh nghiệp, cho dù nó có nhiệm vụ hạch toán
kinh doanh. Mỗi tổ chức có một nhiệm vụ khác nhau, có đặc tính
công việc khác nhau cho nên chắc chắn phải có phương thức quản
lý khác nhau. Ngay cả trước đây, khi nước ta chưa đổi mới, việc
quản lý báo chí của Dảng và nhà nước ta cũng đã không dễ dàng,
trong khi hiện nay nền báo chí ấy dã thay đổi rất nhiều về mọi
mặt. Vì vậy, không thể áp dụng một cách rập khuôn cơ chế quản
lý trước đây trong giai đoạn hiện nay.
• Đối với các cơ quan báo chí: Bản thân báo chí là một loại hình lao
động hết sức đặc biệt. Nhắc tới báo chí trước hết phải nói tới thông
tin và bình luận. Báo chí đang đổi mới, thông tin phong phú, đa
dạng. Những căn bệnh khô khan, một chiều đang dần được khắc
phục, tuy nhiên lại nảy sinh ra một vấn đề là hiện tượng nhà báo
đưa tin giật gân, câu khách. Do vậy, khi nghiên cứu những tác
động của kinh tế thị trường tới hoạt động báo chí, những người
trực tiếp làm ra sản phẩm báo chí sẽ có cơ hội được nhìn lại mình,
xem mình đã tận dụng được những lợi ích từ kinh tế thị trường
mang lại để phát triển báo chí như thế nào, hay là lợi dụng những
mặt trái của nó để tự bẻ cong ngòi bút của mình. Từ đó đúc rút ra

những bài học cho bản thân.
• Đối với công chúng: So với trước dây, vai trò của công chúng với
báo chí hiện nay đã được nâng lên rất nhiều lần. Đó là bởi tác
động không nhỏ của nền kinh tế thị trường. Một khi nội dung của


Tiểu luận " Tác động của kinh tế thị trường tới báo chí"

tờ báo không được độc giả hưởng ứng, ngay lập tức, tờ báo đó
phải tìm ra nguyên nhân và cách khắc phục.
Khi nghiên cứu bất cứ một vấn đề ở bất cứ một lĩnh vực nào, mục đích
trước nhất là thúc đẩy lĩnh vực đó phát triển hơn. Cụ thể là cần tìm ra
nguyên nhân của những mặt tích cực cùng những điểm hạn chế. Đối với bài
tiểu luận này cũng vậy. Mục đích của nó là trả lời những câu hỏi như: kinh
tế thị trường tác động như thế nào đến báo chí? Thông qua con đường nào?
Tích cực và hạn chế?...
3. Lịch sử nghiên cứu:
Trên thế giới, đặc biệt ở các nước tư bản, nơi mà nền kinh tế thị trường
xuất hiện từ rất sớm, những tác động của nó tới báo chí đã được nghiên cứu
khá nhiều và kỹ lưỡng. Tuy nhiên, ở nước ta, kinh tế thị trường chỉ mới
chính thức xuất hiện cách đây hơn 20 năm - khi chúng ta bắt đầu công cuộc
đổi mới toàn diện, trong đó bao gồm cả lĩnh vực kinh tế. Do vậy cho dù đã
có những thay đổi lớn của báo chí do tác động của thể chế kinh tế mới này
nhưng những nghiên cứu về vấn đề này là chưa nhiều.
• Cuốn sách " Báo chí trong kinh tế thị trường" của tác giả
Grabennhicốp ( NXB Thông tấn Hà Nội - 2004). Nội dung cuốn
sách đề cập đến những dặc trưng của báo chí trong điều kiện thị
trường; những phương diện hoạt động chủ yếu của phóng viên,
biên tập viên, cộng tác viên trong toà soạn; cơ cấu, chức năng của
toà soạn; quan hệ giữa ban biên tập và độc giả - khán, thính giả;

quy trình tổ chức xuất bản, những thể loại báo chí. Những vấn đề
được trình bày trong cuốn sách khá chi tiết, cụ thể.
• Chương " Truyền thông và kinh tế" - chương IV của cuốn "Truyền
thông đại chúng - những kiến thức cơ bản" của tác giả Claudia
Mast (NXB Thông tấn Hà Nội - 2004), đề cập đến nghề nghiệp


Tiểu luận " Tác động của kinh tế thị trường tới báo chí"

báo chí và hoạt động truyền thông trong cơ chế thị trường. Ở đây,
tác giả dã phân tích một cách kỹ càng những khía cạnh liên quan
đến kinh tế của báo chí như báo chí vì công chúng có định hướng
thị trường, cơ sở kinh tế của một tờ báo, phương thức hạch toán
của đài phát thanh, truyền hình…
• " Những điều kiện kinh tế và các yếu tố tự do của các phương tiện
thông tin đại chúng". Đây là một bài viết trong cuốn " Cơ sở lý
luận của báo chí" của tác giả E.P.Prôkhôrốp ( NXB Thông tấn Hà
Nội - 2004).
• " Tìm hiểu quảng cáo trên báo chí truyền thông Mỹ" của TS.Lê
Thanh Bình, sách " Báo chí những vấn đề lý luận và thực tiễn"
( NXB Đại học quốc gia Hà Nội).
• Bài báo " Nghĩ về báo chí trong cơ chế thị trường hiện nay" trên
www.vietnamnet.vn của Nguyễn Mẫn Cán ( 21/6/2006).
• Bài báo " Đạo đức nghề nghiệp của nhà báo trong nền kinh tế thị
trường" trên www.songtre.vn của Ths.Trường Giang ( giảng viên
khoa Phát thanh - Truyền hình, Học viện báo chí và tuyên truyền),
đăng ngày 25/10/2008. nghề nghiệp - Nhà
• Bài báo " Đạo đức nghề nghiệp: Nhà báo và doanh nghiệp" của
Nguyễn Thuý Hà ( Học viện báo chí và tuyên truyền).
Tất cả những cuốn sách, những bài viết này đã phần nào phát hiện ra

những vấn đề cơ bản của báo chí thế giới nói chung, báo chí nước ta nói
riêng trong nền kinh tế thị trường hiện nay. Đây là những tư liệu quý giá, là
tiền đề quan trọng cho những nghiên cứu sau này. Tuy nhiên, như thế vẫn là
chưa đủ bởi đây là một vấn đề còn khá mới đối với nước ta, đồng thời nó lại
liên tục biến đổi. Yêu cầu đang đặt ra vô cùng bức thiết hiện nay là cần có
thêm những công trình nghiên cứu có chất lượng để tìm ra giải pháp khả thi.


Tiểu luận " Tác động của kinh tế thị trường tới báo chí"

4. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu:
Phạm vi và đối tượng nghiên cứu là một phần rất quan trọng của bất kỳ
một nghiên cứu dù lớn hay nhỏ nào vì nó giúp khoanh vùng những khía cạnh
cần được tìm hiểu, tránh tình trạng lan man, xa đề, thậm chí lạc đề.
Đối với một bài tiểu luận có dung lượng không lớn như thế này, chúng ta
không thể đề cập đến toàn bộ nền báo chí thế giới mà chỉ tập trung nghiên
cứu trong phạm vi nền báo chí Việt Nam trong thời kỳ từ sau đổi mới cho
đến nay. Thời kỳ này, cũng như thời kỳ những năm đầu thế kỷ XX và sau
năm 1975, mang tính bước ngoặt hết sức quan trọng.
Đối tượng nghiên cứu là những tác động của kinh tế thị trường tới hoạt
động báo chí nước ta.
5. Phương pháp nghiên cứu:
Bao gồm phương pháp luận và phương pháp công cụ.
Phương pháp luận: Là quan điểm để nhìn nhận, đánh gía và phân tích
vấn đề. Ở đây, chúng ta đang đi sâu tìm hiểu nền báo chí Việt Nam là chủ
yếu - nền báo chí của một nước xã hội chủ nghĩa. Do đó, chúng ta cần đứng
trên quan điểm của chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh để xem xét
mọi khía cạnh của vấn đề. Mặt khác, bản thân chúng ta cũng là những công
dân của nước Việt Nam, là Đảng viên hoặc Đoàn viên thanh niên, đi theo lý
tưởng cộng sản.

Báo chí cũng là một lĩnh vực được Đảng và Nhà nước tổ chức, quản lý
một cách chặt chẽ. Vì vậy, khi nghiên cứu về báo chí nước ta cần dựa trên
nền tảng là những quan điểm, quy định của Đảng và Nhà nước. Chỉ khi
chúng ta dựa trên những quan điểm này, chúng ta mới có thể tìm ra bản chất
của vấn đề một cách đúng đắn nhất. Bởi trên thế giới hiện nay đang có nhiều
chủ nghĩa, hệ tư tưởng khác biệt nhau, thậm chí đối lập nhau. Ví dụ: Theo
quan điểm của chủ nghĩa Mác Lênin, báo chí mang tính giai cấp và luôn


Tiểu luận " Tác động của kinh tế thị trường tới báo chí"

luôn tham gia vào cuộc đấu tranh giai cấp trong khi báo chí tư sản lại không
thừa nhận điều này. Hay như trong vấn đề tự do báo chí, báo chí theo chủ
nghĩa Mac Lênin và báo chí tư sản đều công nhận cần có sự tự do báo chí,
tuy nhiên báo chí tư sản lại đòi hỏi một sự tự do hoàn toàn, trong khi đó, báo
chí vô sản lại cho rằng, sự tự do ấy cần được giới hạn trong một khuôn khổ
pháp luật…
Phương pháp công cụ: Bài tiểu luận này chủ yếu dùng phương pháp
nghiên cứu văn bản, có thể là những cuốn sách hay những bài báo ( báo in
và báo mạng). Ngoài ra, phương pháp thống kê, phân tích cũng được sử
dụng để đi sâu hơn vào vấn đề, xem xét, đánh giá vấn đề dưới nhiều góc độ.
Mỗi một phương pháp đều có một ưu điểm riêng. Sử dụng một cách đa
dạng nhiều phương pháp tạo điều kiện thực hiện một cái nhìn tổng quan hơn
cho bài tiểu luận.


Tiểu luận " Tác động của kinh tế thị trường tới báo chí"

II. NỘI DUNG:
1. Một số vấn đề lý luận về kinh tế thị trường:

1.1. Kinh tế thị trường là gì?
Có thể nói, kinh tế thị trường là kinh tế tiền tệ và sự vận động, lưu thông
của tiền tệ chính là sự vận động và lưu thông toàn bộ của kinh tế trong kinh
tế thị trường. Trong kinh tế thị trường, ai nắm được tiền tệ và sự vận động,
lưu thông của tiền tệ, người đó là người quyết định. Quy luật giá trị là quy
luật kinh tế cơ bản của kinh tế thị trường. Hai phạm trù chủ yếu của thị
trường là cung và cầu. Cung và cầu là hai phạm trù xuất phát từ hai phạn trù
hàng hoá và tiền tệ, sản xuất và tiêu dùng. Đây đồng thời là hai lực lượng
kinh tế, chúng tương tác với nhau và đi tới xác định giá cả thị trường, là giá
cả của một hàng hoá được xác định bởi cung và cầu trên thị trường. Đây là
nội dung cốt lõi của kinh tế thị trường: sự tương tác giữa hàng hoá và tiền tệ,
giữa sản xuất và tiêu dùng, giữa cung và cầu về một hàng hoá.
Như vậy, trong kinh tế thị trường, "cầu" là một yếu tố hết sức quan trọng
và nó được quyết định bởi người tiêu dùng. Nếu một mặt hàng không được
khách hàng đón nhận thì người bán sản phẩm sẽ phải chịu thiệt hại không
nhỏ. Mặt hàng phải đáp ứng được nhu cầu cả về hình thức lẫn chất lượng.
Thể chế kinh tế thị trường phụ thuộc vào mối quan hệ giữa nhà nước và
thị trường trong nền kinh tế. Sự thay đổi của nó đã chứng minh điều đó. Ở
các nước tư bản phát triển, trước thế kỷ XX, kinh tế thị trường tự do thống
trị và lý luận về " bàn tay vô hình" là lý luận thống trị. Sau đó, sự tập trung,
tích tụ tư bản dẫn tới sự ra đời của tư bản độc quyền nhà nước. Có thể coi
đây là một vòng xoáy giữa tiến trình chính trị và tiến trình kinh tế của thị
trường tư bản. Sau chiến tranh thế giới thứ hai là sự thắng thế của nền kinh
tế dưới sự điều khiển của Nhà nước. Như vậy, nhà nước trở thành một yếu tố
nội sinh của cấu trúc kinh tế thị trường.


Tiểu luận " Tác động của kinh tế thị trường tới báo chí"

Qua quá trình lịch sử, mỗi xã hội đều đối diện với một vấn đề kinh tế cơ

bản là quyết định sản xuất sản phẩm nào và cho ai với những nguồn tài
nguyên giới hạn. Trong thế kỷ XX, hai hệ thống kinh tế, một cách tổng quát
có thể nói là cạnh tranh nhau, đã đưa ra hai câu trả lời khác nhau: những nền
kinh tế chỉ huy điều khiển bởi chính quyền trung ương và những nền kinh tế
thị trường dựa trên những công ty tư nhân. Cuối thế kỷ XX thì người dân
trên toàn thế giới đã thấy rõ ràng nền kinh tế trung ương chỉ huy đã không
làm phát triển được nền kinh tế, không đạt đến mức thịnh vượng hay ngay cả
không cung cấp được sự an sinh kinh tế cho người dân. Mặc dù sự thành
công của kinh tế thị trường đã được thể hịên ở nhiều xã hội khác biệt nhau,
nhưng những nguyên tắc căn bản và cơ cấu của nó vẫn còn chưa quen thuộc
hay bị hiểu lầm bởi nhiều người. Bản chất tiên quyết của nền kinh tế thị
trường là phân quyền, uyển chuyển, thực tiễn và thay đổi được. Yếu tố trung
tâm của những nền kinh tế thị trường là ở chỗ nó không có trung tâm.
Những nền kinh tế thị trường dựa trên nguyên tắc căn bản là quyền tự do
cá nhân: khách hàng tự do lựa chọn trong số những sản phẩm hay dịch vụ
cạnh tranh nhau; nhà sản xuất tự do khai lập hay mở mang cơ sở kinh doanh
và chấp nhận những điều may rủi hay thành công; công nhân viên tự do lựa
chọn nghề nghiệp, gia nhập công đoàn lao động hay đổi qua các xưởng khác.
Chính những sự khẳng định của tự do, may rủi và cơ hội này đã kết hợp
những nền kinh tế thị trường và nền chính trị dân chủ lại với nhau. Như vậy,
nền kinh tế thị trường không đối lập với chế độ xã hội chủ nghĩa.
Kinh tế thị trường lấy khu vực kinh tế tư nhân làm chủ đạo. Những quyết
định kinh tế được thực hiện một cách phi tập trung bởi các cá nhân người
tiêu dùng và công ty. Ưu điểm của kinh tế thị trường là bốn vấn đề sản xuất
cái gì, ai sản xuất, sản xuất như thế nào và sản xuất cho ai được giải quyết
rất hiệu quả. Trong nền kinh tế thị trường, nếu lượng càu hàng hoá cao hơn
lượng cung, thì giá cả hàng hoá sẽ tăng lên, mức lợi nhuận cũng tăng khuyến


Tiểu luận " Tác động của kinh tế thị trường tới báo chí"

khích người sản xuất tăng lượng cung. Người sản xuất nào có cơ chế sản
xuất hiệu quả hơn, thì cũng có tỷ suất lợi nhuận cao hơn cho phép tăng quy
mô sản xuất, và do đó các nguồn sản xuất sẽ chảy về phía những người sản
xuất hiẹu quả. Những người sản xuất có cơ chế sản xuất kém hiệu quả sẽ có
tỷ suất lợi nhuận thấp, khả năng mua nguồn lực sản xuất thấp, sức cạnh tranh
kém sẽ bị đào thải.
Nhược điểm của kinh tế thị trường thể hiẹn ở những thất bại thị trường.
Cơ chế phân bổ nguồn lực trong nền kinh tế thị trường có thể dẫn tới bất
bình đẳng. Đây là chưa kể vấn đề thông tin không hoàn hảo có thể dẫn tới
việc phân bổ nguồn lực không hoàn toàn hiệu quả. Do một số nguyên nhân,
giá cả có thể không linh hoạt trong các khoảng thời gian ngắn hạn khiến cho
việc điều chỉnh cung cầu không suôn sẻ, dẫn tới khoảng cách giữa tổng cung
và tổng cầu. Đây là nguyên nhân của các hiện tượng thất nghiệp, lạm phát.
Trong thực tế hiện nay, không có một nền kinh tế thị trường hoàn hảo,
cũng như không có nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung hoàn toàn ( trừ kinh
tế Bắc Triều Tiên). Thay vào đó là nền kinh tế hỗn hợp. Tuỳ ở mỗi nước mà
yếu tố thị trường nhiều hay ít.
Trong thương mại quốc tế, mức độ thị trường hoá nền kinh tế có thể
được sử dụng làm tiêu chí trong xác định điều kiện thương mại giữa hai
nước.
1.2. Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa:
Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là hệ thống kinh tế được
Đảng cộng sản Việt Nam sáng tạo và chủ trương triển khai tại Việt Nam từ
thập niên 90 của thế kỷ XX. Đó là nền kinh tế vận hành theo cơ chế thị
trường có sự quản lý chặt chẽ của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa
hướng tới mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn
minh. Hệ thống này là hoàn toàn mới, chưa từng có tiền lệ trong lịch sử.

Tiểu luận " Tác động của kinh tế thị trường tới báo chí"

Hệ thống kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa có các đặc
trưng sau:
• Là một nền kinh tế hỗn hợp, nghĩa là vừa vận hành theo cơ chế thị
trường, vừa có sự điều tiết của nhà nước. Các quy luật khách quan
của nền kinh tế thị trường được tôn trọng. Các thông lệ quốc tế
trong quản lý và điều hành kinh tế được vận dụng một cách hợp
lý. Nền kinh tế chịu sự chi phối của các quy luật kinh tế xã hội chủ
nghĩa.
• Là một nền kinh tế đa dạng các hình thức sở hữu, nhưng khu vực
kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo trong nền kinh tế, kinh tế nhà
nước và kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng vững chắc
của nền kinh tế. Đất đai thuộc sở hữu toàn dân.
• Là nền kinh tế phát triển nhanh, hiệu quả, bền vững và chủ động
hội nhập kinh tế thành công.
• Việc phân phối được thực hiện chủ yếu theo kết quả lao động và
theo hiệu quả kinh tế, đồng thời theo cả mức đóng góp vốn. Chú
trọng phân phối lại theo phúc lợi xã hội. Việc phân bổ các nguồn
lực vừa được tiến hành theo hướng nâng cao hiệu quả, vừa theo
hướng giúp thu hẹp khoảng cách phát triển giữa các địa phương.
Phát triển kinh tế gắn với tiến bộ, công bằng xã hội; công bằng xã
hội được chú ý trong từng bước, từng chính sách phát triển.
• Phát triển kinh tế gắn với bảo vệ môi trường.
2. Thực tiễn báo chí thế giới trong kinh tế thị trường:
Báo chí là một phạm trù liên quan mật thiết với mọi lĩnh vực của đời
sống, không chỉ ở lĩnh vực văn hoá tư tưởng, chính trị mà còn cả kinh tế.
Thể chế thị trường du nhập vào bất cứ một quốc gia nào cũng tạo nên những
tác động lớn tới nền báo chí của quốc gia ấy.

Tiểu luận " Tác động của kinh tế thị trường tới báo chí"

Ở đây, chúng ta chỉ khảo sát một số nền báo chí tiêu biểu trên thế giới.
2.1. Báo chí Đức:
Trên thị trường truyền thông của Đức, không chỉ có sự cạnh tranh để
giành giật công chúng đơn thuần, mà cuộc cạnh tranh truyền thông còn diễn
ra trên cả lĩnh vực kinh tế. Mức độ thành bại của cuộc cạnh tranh này biểu
hiện trực tiếp bằng đồng tiền, ví dụ như lãi lỗ, thị phần, doanh số, giá trị tổng
sản lượng… Các thành quả về mặt công chúng như tính thời sự, tính trung
thực khách quan, sự phong phú về ý tưởng hoặc hiệu quả thông tin liên lạc
không dễ thể hiện bằng những đại lượng tiền tệ và lại vô cùng biến hoá.
Ảnh hưởng của kinh tế thị trường khiến cho các sản phẩm truyền thông
đối mặt với cuộc cạnh tranh trên hai phương diện: một mặt là tình trạng cạnh
tranh giữa các ngành báo chí, phát thanh và truyền hình; mặt khác là trong
nội bộ ngành giữa các cơ sở với nhau.
Biểu hiện rõ rệt nhất tác động của kinh tế thị trường tới báo chí là sự
phát triển của ngành quảng cáo trên báo chí. Bởi kinh tế thị trường có phát
triển thì hàng hoá mới dồi dào, khi đó, những người sản xuất mới có nhu cầu
quảng bá sản phẩm của mình để kích thích nhu cầu tiêu thụ. Năm 1996, trên
toàn Cộng hoà Liên bang Đức, tổng thu nhập chính thức về quảng cáo của
các phương tiện truyền thông là 37,5 tỷ mác, trong đó báo ngày chiếm 10,7
tỷ mác, truyền hình 6,7 tỷ mác, phát thanh 1,2 tỷ mác, báo hàng tuần và báo
chủ nhật 0,4 tỷ mác, tạp chí phổ thông 3,4 tỷ mác, còn lại là quảng cáo trực
tiếp, tờ rơi và quảng cáo nơi công cộng. Như vậy, rõ ràng là báo chí chiếm
phần lớn thu nhập của ngành quảng cáo.
Kinh tế thị trường cũng đã đẩy mạnh quá trình tư nhân hoá các cơ quan
báo chí. Ở Đông Đức cũ tồn tại các nhà độc quyền địa phương: Từ 14 tờ báo
tỉnh uỷ thuộc Đảng Xã hội thống nhất Đức ( SED) cũ đã có tới 12 tờ chuyển
thành tờ báo tư nhân, hai tờ còn lại thì những cổ đông hàng đầu vẫn chiếm

ưu thế trong cuộc cạnh tranh.


Tiểu luận " Tác động của kinh tế thị trường tới báo chí"

Trong lĩnh vực truyền hình, cuộc cạnh tranh ngày càng gia tăng buộc các
doanh nghiệp truyền hình nhà nước phải nghĩ tới động thái tiếp thị các sản
phẩm truyền thông của họ, tất nhiên trong khuôn khổ nhiệm vụ báo chí bao
gồm tin tức, văn hoá, giáo dục và giải trí.
Hoạt động báo chí có những chi phí của nó, vì vậy các dự án báo chí
pahir được đưa ra thị trường. Quan trọng là vị thế của một phương tiện
truyền thông trên thị trường và sách lược của doanh nghiệp. Về phía nhà
báo, ngày nay nếu họ không có những kiến thức cơ bản về hoạt động kinh tế
thị trường thì không thể đáp ứng được nhiệm vụ, nếu họ muốn không chỉ là
người thừa hành nhiệm vụ, mà còn tích cực tham gia vào dự án và sách lược
của doanh nghiệp truyền thông. Biên tập viên được yêu cầu thể hiện một
cách tích cực công tác biên tập của mình. Mặt khác biên tập viên với các
kiến thức kinh tế của mình có thể đánh giá tốt hơn các ý tưởng và cách thể
hiện trên báo chí cùng tính khả thi về tài chính của nó.
Trong bối cảnh kinh tế như vậy, một kết quả lao động tối ưu sẽ đạt được
khi sản phẩm báo chí được sản xuất một cách có hiệu quả. Tức là với chi phí
đầu vào thấp nhất ( tiền, sức lao động, kỹ thuật), một kết quả của dự án phải
hoàn thành, kết quả này phải đáp ứng tối đa các nhu cầu của độc giả và khán
thính giả. Các doanh nghiệp truyền thông hiện đại có khả năng giải quyết
những mục tiêu này qua dàn xếp giữa nhà kinh tế của khâu xuất bản và
người chịu trách nhiệm về nội dung.
2.2. Báo chí Nga:
Ở đây chúng ta đề cập đến công tác toà soạn trong kinh tế thị trường. Sau
khi Đảng cộng sản Liên Xô giải tán, toàn bộ nền báo chí được thả tự do.
Tưởng như tự do mà các nhà báo mong đợi đã đến. Tuy nhiên cùng với cơ

quan quản lý xuất bản của đảng, các điều kiện thuận lợi mà hị ưu tiên người
làm báo, bắt đầu từ việc thuê địa điểm tới tổ chức đặt báo và phát hành cũng
biến mất theo. Giờ đây, tập thể toà soạn phải tự làm mọi thứ - học cách kiếm


Tiểu luận " Tác động của kinh tế thị trường tới báo chí"

tiền trong điều kiện cạnh tranh qua việc bán sản phẩm thông tin của chính
mình và dùng tiền đó chi trả cho tất cả chi phí sản xuất. Nhiều nhà báo
không sẵn sàng cho việc đó, vì không có đầy đủ thực tế trong thời Xô viết.
Tình hình đó dẫn đến khủng hoảng báo chí địa phương, nhà nước buộc phải
cấp cứu bằng các ưu tiên và viện trợ tài chính.
Trong đièu kiện kinh tế mới, tại nhiều toà soạn, việc phát hành sản phẩm
thông tin cơ bản - báo, tạp chí - được tiến hành đồng thời với các hoạt động
kinh doanh - kinh tế khác. Ví dụ: quảng cáo,marketing, môi giới, triển lãm…
Các hoạt động gián tiếp không có liên quan trực tiếp tới hoạt động của toà
soạn, trong đa số các trường hợp đều nhằm mục đích bổ sung ngân sách của
toà soạn.
Do thiếu khoản tài chính cho các phương tiện thông tin đại chúng từ phía
nhà nước nên các nhà báo và cơ quan xuất bản buộc phải tìm con đường
riêng để thoát khỏi khủng hoảng tài chính. Trong cơ cấu toà soạn, ngoài bộ
phận hành chính, sáng tạo và kỹ thuật còn xuất hiện cả bộ phận kinh doanh.
Trong điều kiện thị trường, công việc hàng đầu không chỉ là thu thập và xử
lý thông tin, mà còn cả phát hành quảng bá nó. Trong toà soạn các báo lớn
thì bộ phận kinh doanh chiếm vị trí đáng kể.
Ngày nay, nhu cầu marketing toà soạn đã là nhu cầu cần thiết của tất cả
các báo và tạp chí muốn tồn tại được trong điều kiện cải cách không dễ gì ở
Nga và cạnh tranh trên thị trường thông tin. Marketing của toà soạn có 3
mục tiêu chính:
• Thoả mãn các nhu cầu thông tin và đòi hỏi có các ấn phẩm

thường kỳ của bạn đọc.
• Tạo điều kiện cho tờ báo hoặc tạp chí đến với thị trường để đạt
được mục tiêu trên.
• Bằng cách đó đảm bảo sự tồn tại và hoạt động hiệu quả của tờ báo
hay tạp chí và các toà soạn phát hành nó.


Tiểu luận " Tác động của kinh tế thị trường tới báo chí"

2.3. Báo chí Australia:
Báo in của Australia tất cả đều do tư nhân sở hữu. Thị trường báo in của
Australia rất tập trung, phần lớn do hai tập đoàn tư nhân sở hữu là Rupert
Murdoch và John Fairfax.
Phát thanh truyền hình của Australia bao gồm 3 khối: khối thương
mại, khối công chúng và khối cộng đồng.
Một điểm đáng chú ý trong sự phát triển của báo chí Australia là những
đài phát thanh thương mại của nước này. Các đài phát thanh thương mại
đóng vai trò rất lớn đối với người dân sống ở vùng sâu, vùng xa ở nước này.
Các đài truyền hình thương mại của Australia thường được bảo vệ để tránh
sự cạnh tranh. Tuy nhiên, để được bảo vệ khỏi sự cạnh tranh khốc liệt của
cuộc chiến truyền hình thì đổi lại, các đài truyền hình phải cam kết thực hiện
một số quy tắc nhằm đáp ứng nhu cầu phục vụ " lợi ích công chúng".
2.4. Báo chí Mỹ:
Một tác động rất tiêu biểu của kinh tế thị trường tới báo chí Mỹ nói riêng
và truyền thông Mỹ nói chung, đó là quảng cáo trên báo chí truyền thông.
Quảng cáo vừa là một quá trình thông tin, vừa là một ngành công nghiệp
không thể tách rời khỏi các phương tiện thông tin đại chúng ở Mỹ. Quảng
cáo được định nghĩa như là hoạt động nhằm thu hút sự chú ý của công chúng
đến một sản phẩm nào đó hoặc một vấn đề cần lưu ý.
Nhìn chung, quảng cáo trên báo chí, truyền hình, phát thanh… của Mỹ

thường có thiên hướng ưa sự giật gân, tốc độ nhanh chíng cùng với những
cuộc đua tranh ngoạn mục. Ngoài việc quảng cáo trên các media cũ, người ta
sử dụng rất mạnh hình thức quảng cáo trên Internet, trên các xa lộ thông tin
và việc mua hàng thông qua quảng cáo trên mạng máy tính rất phát triển.
Một tác động khác nữa của kinh tế thị trường tới báo chí, đó là việc báo
chí bị biến thành một công cụ chính trị. Trong các kỳ bầu cử Tổng thống


Tiểu luận " Tác động của kinh tế thị trường tới báo chí"

Mỹ, các ứng cử viên Tổng thống đã chi rất nhiều tiền để thuê các tờ báo, các
đài phát thanh truyền hình đưa các thông tin có lợi cho mình.
3. Tác động của kinh tế thị trường tới báo chí Việt nam:
Cùng với sự phát triển chung của xã hội trong sự nghiệp đổi mới dưới sự
lãnh đạo của Đảng, báo chí Việt Nam cũng có sự phát triển vượt bậc về mọi
mặt. Ở nước ta, báo chí trực tiếp được Đảng và Nhà nước giáo dục, rèn
luyện không ngừng phát triển. Sự phát triển của báo chí Việt Nam luôn gắn
bó mật thiết với lịch sử của dân tộc. Từ khi ra đời cho đến nay, báo chí Việt
Nam luôn đóng một vai trò hết sức quan trọng trong đời sống xã hội. Báo chí
thực sự đã trở thành cầu nối giữa các cơ quan trung ương với nhân dân trên
khắp mọi miền Tổ quốc.
Sau hơn 20 năm thực hiện công cuộc đổi mới, chúng ta đã dần xoá bỏ cơ
chế bao cấp trong hoạt động kinh doanh - đây là một xu hướng tất yếu thúc
đẩy nền kinh tế của đất nước phát triển. Trong hoàn cảnh đó, không ít người
đã nhấn mạnh đến tính chất hàng hoá của báo chí - một công cụ đặc biệt
phục vụ cho công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Do vậy, không ít quan
điểm cho rằng: hoạt động báo chí hiện nay là một hoạt động sản xuất kinh
doanh, tuân theo quy luật thị trường. Đây thực sự là một vấn đề cần được
nghiên cứu, xem xét kỹ càng, để có cái nhìn khách quan, đầy đủ về chức
năng, vai trò của báo chí trong thời đại hiện nay.

Kinh tế thị trường tác động đến nhiều mặt của hoạt động báo chí. Tất
nhiên vấn đề nào cũng có tính hai mặt của nó. Dưới đây là một số điểm nổi
bật.
3.1. Tác động tích cực:
3.1.1. Đối với sản phẩm báo chí:
Như đã nói, kinh tế thị trường phát triển là phù hợp với quy luật phát
triển kinh tế, và nó góp phần vực dậy, thúc đẩy một nền kinh tế đang khủng


Tiểu luận " Tác động của kinh tế thị trường tới báo chí"

hoảng như kinh tế nước ta những năm 80 vươn lên như nền kinh tế nước ta
hiện nay. Kinh tế phát triển là điều kiện hết sức thuận lợi cho sự phát triển
của báo chí cả về số lượng và chất lượng.
Về số lượng: Sự phát triển của báo chí nước ta trong những năm qua tuy
không tính ra phần trăm như trong lĩnh vực kinh tế, nhưng chắc chắn đó là
sự phát triển rất nhanh chóng. Tháng 7- 2006, cả nước có gần 620 cơ quan
báo chí, hơn 803 ấn phẩm, sản phẩm báo chí; 172 báo, 448 tạp chí, 67 đài
phát thanh, truyền hình ( 2 đài quốc gia), hơn 800 đài cấp huyện. Đến tháng
10 - 2008, cả nước có hơn 700 tờ báo, tạp chí, gần 1000 bản tin, phụ trương,
sóng phát thanh, truyền hình đã phủ hơn 90% diện tích quốc gia. Gần 7%
dân số Việt Nam đã sử dụng internet.
Về chất lượng:
Báo chí hiện nay có nội dung cực kỳ phong phú, thông tin đa dạng về tất
cả các lĩnh vực của đời sống xã hội. Trong khi trước đây nội dung của báo
chí chỉ gói gọn trong các mặt chính trị, tư tưởng là chủ yếu mà ít nói đến các
mặt khác như kinh tế, giải trí. Điều đó thực sự đáp ứng được nhu cầu của
độc giả. Bởi khi kinh tế thị trường đã xâm nhập vào nước ta thì người người
làm kinh tế, nhà nhà làm kinh tế. Do vậy, thông tin về kinh tế là vô cùng cần
thiết. Trong kinh doanh, ai làm chủ thông tin thì đó là người chiến thắng.

Cũng như vậy, nhu cầu giải trí hiện nay của người dân ngày một phát triển.
Kinh tế, xã hội càng phát triển, con người càng có ít thời gian để dành cho
giải trí. Họ ưa chuộng những hình thức giải trí nhanh chóng, tiện lợi chứ ít đi
tìm tòi xa xôi. Tương tự như vậy ở các lĩnh vực khác. Báo chí đứng trước
hiện thực ấy cần phải nhạy bén hơn, phải liên tục thay đổi để thu hút đông
đảo công chúng. Đó chính là tác động của kinh tế thị trường.
Không cần nhìn đâu xa, chúng ta chỉ cần quan sát sự thay đổi của Đài
truyền hình Việt Nam là đã thấy rất rõ điều này. Ban đầu khi mới ra đời, Đài
truyền hình Việt Nam chỉ có một kênh duy nhất là VTV1, chủ yếu là đưa các


Tiểu luận " Tác động của kinh tế thị trường tới báo chí"

thông tin thời sự, chính trị. Sau đó một thời gian thì có thêm VTV2 - kênh
khoa học đời sống. Và đài phát triển mạnh nhất khi đưa vào phát sóng kênh
VTV3 - kênh thể thao, giải trí, thông tin kinh tế. Bởi kênh này thực sự đã
đáp ứng được nhu cầu của một bộ phận rất lớn nhân dân. Tiếp tục dòng phát
triển mạnh mẽ dó, hiện nay Đài truyền hình Việt Nam đã tăng thêm nhiều
kênh như VTV4 dành cho người Việt Nam ở xa tổ quốc, VTV5 dành cho
đồng bào dân tộc ít người, VTV6 dành cho đối tượng là thanh thiếu niên…
Số lượng kênh tăng lên cùng với sự chuyên biệt của nội dung làm cho thông
tin trở nên đa dạng và phong phú để công chúng có thể lựa chọn theo nhu
cầu và sở thích của mình. Trong sự đa dạng, phong phú đó, có sự phát tăng
lên rất nhanh về thời lượng của các chương trình mang tính kinh tế. Chúng
ta đã được biết đến các chương trình như " Làm giàu không khó"( VTV1),
"Nhà đầu tư tài ba" (VTV3), "Bản tin tài chính" (VTV1)…
Mặt khác, báo chí hiện nay cũng không còn duy trì cách thông tin một
chiều, khô khan nữa. Trên báo chí đã tăng cường sự phản hồi của độc giả.
Bởi giờ đây, dưới tác động của kinh tế thị trường, vai trò của công chúng
được nâng lên rõ rệt. Cơ quan báo chí phải nắm bắt được ý kiến của họ thì

mới có hướng điều chỉnh thích hợp. Điều này không chỉ diễn ra ở riêng một
loại hình báo nào mà ở tất cả các loại hình báo chí. Ở trên báo in thường có
mục " Trả lời thư bạn đọc" hay trên truyền hình như ở VTV3 có chương
trình " Với khán giả VTV3"…
Một khía cạnh nữa của sản phẩm báo chí là hình thức. Hình thức của
báo chí đã được cải thiện rõ rệt. Khâu in ấn đã được chú trọng hơn trước.
Kinh tế thị trường tác động đến mức sống của nhân dân và qua đó gián tiếp
tác động tới hình thức của báo chí. Cũng giống như từ nhu cầu ăn no mặc ấm
chuyển sang ăn ngon mặc đẹp, báo chí hiện nay không chỉ đơn thuần để đọc
mà còn để xem.


Tiểu luận " Tác động của kinh tế thị trường tới báo chí"

Tóm lại, kinh tế thị trường đã có tác động tích cực đến báo chí. Nhờ đó,
chất lượng của báo chí đang không ngừng tăng lên.
3.1.2. Phẩm chất nhà báo:
Trong kinh tế thị trường, nhà báo có điều kiện thể hiện hết khả năng
của mình. Kinh tế thị trường tác động đến nhà báo ở hai khía cạnh. Đó là:
kinh tế thị trường tạo điều kiện tốt về vật chất để người làm báo có thể phát
huy hết khả năng của mình và kinh tế thị trường cũng tạo nên sự cạnh tranh
cần thiết để nhà báo có ý thức không ngừng nâng cao chuyên môn nghiệp vụ
của mình.
Ở khía cạnh thứ nhất: Nếu như trước đây, khi nhà báo phát hiện ra một
đề tài nào đó, việc giải quyết cho nhà báo được thực hiện đề tài đó khá phức
tạp, thì với cơ chế hiện nay, điều này được giải quyết khá linh hoạt. Điều
kiện tác nghiệp của nhà báo vì thế cũng thuận lợi hơn rất nhiều. Hơn thế,
máy móc, thiết bị ngày nay hiện đại hơn trước.
Ở khía cạnh thứ hai: Trong nền kinh tế thị trường hiện nay, báo chí hầu
như không còn được bao cấp như trước. Vì thế, bên cạnh việc thực hiện

những nhiệm vụ chính trị, tư tưởng - văn hoá của mình, báo chí còn phải duy
trì sự tồn tại của mình. Tức là mỗi một tờ báo phải có tiềm lực kinh tế, phải
có khả năng làm kinh tế. Do vậy, sự cạnh tranh trở nên khốc liệt hơn, vì nó
liên quan trực tiếp sự sống chết của tờ báo. Giữa các nhà báo vì lẽ đó cũng
cần cạnh tranh với nhau. Bởi một mặt, trong kinh tế thị trường, các cơ quan
báo chí cần giảm thiểu đến mức tối đa chi phí, trong đó có tiền lương của
nhà báo. Nếu không có năng lực tốt, nhà báo cũng đứng trước nguy cơ bị
mất việc. Mặt khác, bản thân toà soạn trong sự cạnh tranh gay gắt hiện nay
cũng đòi hỏi ở nhà báo năng lực cao hơn nữa.
Như đã phân tích, hiện nay nội dung của báo chí rất đa dạng, trong đó
nhu cầu thông tin về kinh tế rất lớn. Trong số hơn 700 cơ quan báo chí được
Bộ văn hoá thông tin cấp giấy phép hoạt động, có hàng trăm tờ báo kinh tế.


Tiểu luận " Tác động của kinh tế thị trường tới báo chí"

Hàu như 100% cơ quan báo chí đều có trang, chuyên mục, chuyên đề về
kinh tế - xã hội hoặc lực lượng phóng viên, biên tập viên chuyên nghiệp thực
hiện mảng đề tài này. Do đó, nhà báo không những cần có hiểu biết về
chính trị, văn hoá… như trước đây, mà cần có hiểu biết về kinh tế. Vì
khi viết báo về kinh tế, cũng như khi viết về bất cứ lĩnh vực nào, nhà báo
không thể viết như cưỡi ngựa xem hoa. Ví dụ: viết về chứng khoá, nhà báo
không những phải hiểu những kiến thức cơ bản như chứng khoán là gì mà
phải biết những kiến thức sâu hơn thế. Có những tác giả về lịch sử báo chí
cho rằng, cách đây 300 năm, báo chí ra đời trước hết gắn với hoạt động sản
xuất hàng hoá và nhu cầu về thông tin thương mại. Trong khi đó, lịch sử báo
chí hơn 130 năm của chúng ta, đặc biệt là thời kỳ hơn 70 năm báo chí cách
mạng, nhiệm vụ của báo chí là đấu tranh giành lấy độc lập dân tộc, thống
nhất đất nước, giành chính quyền về tay nhân dân nên báo chí chưa có điều
kiện làm gì nhiều cho phát triển kinh tế. Tuy vậy, từ khi nước ta chuyển sang

kinh tế thị trường, báo chí đã tham gia rất nhiều vào công cuộc phát triển
kinh tế.
Mặt khác, trong kinh tế thị trường, mọi thứ đều chuyển động rất nhanh
chóng. Cho nên tạo cho nhà báo sự năng động hơn thời kỳ trước đây rất
nhiều.
Bên cạnh đó, kinh tế thị trường cũng là cơ hội để nhà báo thể hiện bản
lĩnh và đạo đức của mình thông qua việc khơi dậy một không khí phê bình
dân chủ, công khai, thẳng thắn; hỗ trợ cho công tác điều tra của các cơ quan
chức năng mà thể hiện rõ nhất trong cuộc đấu tranh chống tham nhũng, tiêu
cực.
Từ các vụ Trương Văn Cam, vụ Lã Thị Kim Oanh, vụ Tổng công ty dầu
khí Việt Nam, các vụ đất đai tại Phú Quốc, Đồ Sơn, Bình Thuận… đến vụ
cầu Văn Thánh II, vụ PMU18 bị lôi ra ánh sáng, bị xử lý đúng người, đúng
tội đều có sự góp phần tích cực và hiệu quả của đội ngũ nhà báo. Họ thực sự


Tiểu luận " Tác động của kinh tế thị trường tới báo chí"

đã trở thành gạch nối giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân. Nhà báo đã được
dân yêu, dân tin và tự nguyện trao gửi tâm tư, tình cảm của mình hơn trước
rất nhiều.
3.1.3. Cơ cấu tổ chức cơ quan báo chí quy củ, thanh gọn hơn.
Đây là một trong những tác động tích cực nhất của kinh tế thị trường tới
báo chí. Trước đổi mới, việc tổ chức các cơ quan nhà nước cồng kềnh là một
vấn đề rất bất cập của nước ta, không chỉ trong báo chí mà trong tất cả các
lĩnh vực khác. Đó là hậu quả của một cơ chế bao cấp thích hợp với thời
chiến nhưng đã trở nên lạc hậu trong thời bình. Cơ chế này đã kìm hãm mọi
sự phát triển. Đến khi áp dụng cơ chế kinh tế thị trường, cơ quan báo chí nào
không có tổ chức nhân sự hợp lý sẽ tự tạo cho mình gánh nặng và tự đào thải
mình.

Hiện này, nhiều cơ quan báo chí sử dụng một đội ngũ rất gọn nhẹ các
phóng viên, nhà báo mà sử dụng nhiều bài của đội ngũ cộng tác viên để tiết
kiệm chi phí. Ưu điểm của mô hình này ngoài việc hạn chế quỹ tiền lương,
nó còn tăng tính thời sự và diện phản ánh của tờ báo đó. Ví dụ như báo Hoa
học trò. Tờ báo này là một trong những tờ sử dụng nhiều bài của cộng tác
viên nhất. Đặc biệt, vào đầu năm 2008, báo Hoa học trò đã tổ chức một cuộc
tuyển chọn cộng tác viên trên cả ba miền đất nước. Trên báo Hoa học trò có
nhiều chuyên mục giành riêng cho cộng tác viên như " Tin teen", ngoài ra
còn tổ chức các cuộc thi như " Tôi yêu tổ quốc tôi" như một hình thức sử
dụng bài của cộng tác viên.
3.1.4. Đối với công chúng:
Hiện nay có một hiện tượng là nguồn thu chính của một tờ báo không
phải là tiền bán báo, mà là từ quảng cáo, qua kinh doanh các phương tiện in
ấn, truyền thông và nhiều ngành nghề khác. Xét cho cùng, quảng cáo cũng
có thể coi như một sự tài trợ của các tập đoàn kinh tế đối với những tờ báo,
đổi lại họ đạt được mục đích thương mại nhờ phương tiện truyền thông này.


Tiểu luận " Tác động của kinh tế thị trường tới báo chí"

Chính vì nguồn thu nói trên, các toà soạn bán báo với giá rẻ hơn ( có khi
thấp hơn giá trị thật), hợp với túi tiền của mọi tầng lớp nhân dân, nhất là
người lao động. Vì vậy, báo chí có điều kiện thâm nhập sâu hơn vào công
chúng, qua đó thực hiện được nhiệm vụ chính trị của mình. Hiện nay, mức
thu nhập của nhân dân ta mặc dù đã tăng lên đáng kể nhưng so với mặt bằng
chung những nước trong khu vực vẫn còn khá thấp. Nhu cầu mua báo vì thế
cũng xếp sau các nhu cầu khác thiết yếu hơn như ăn, mặc, ở… Nếu như giá
báo cao quá khả năng chi trả của người dân thì nó chỉ đến được với một số ít
những người có mức sống cao. Trong khi sức mạnh của báo chí được tạo
nên từ một lượng công chúng đông đảo. Giả sử như báo Nhân Dân - cơ quan

ngôn luận của Đảng không đến được tay của nhân dân lao động thì làm sao
nó có thể hoàn thành tốt nhiệm vụ tuyên truyền đường lối, chính sách của
Đảng. Như vậy, vô hình chung, báo chí chỉ còn là một sản phẩm hàng hoá
chứ không còn là một công cụ đặc biệt góp phần quan trọng vào sự nghiệp
xây dựng và bảo vệ đất nước nữa.
Trên đây là một vài tác động tích cực nổi bật của kinh tế thị trường tới
báo chí. Có thể thấy, kinh tế thị trường có vai trò rất lớn trong công cuộc đổi
mới báo chí. Nó giúp nâng cao chất lượng của báo chí từ nội dung đến hình
thức: nội dung phong phú, đa dạng, in ấn đẹp. Mặt khác nó còn đưa báo chí
đến gần hơn với công chúng, giúp báo chí hoàn thành tốt nhiệm vụ của
mình. Nhờ đó, chúng ta đã chứng minh được rằng: kinh tế thị trường không
đối lập với chế độ xã hội chủ nghĩa. Trái lại, kinh tế thị trường đã thúc đẩy
sự phát triển của xã hội chủ nghĩa về mọi mặt, trong đó có báo chí.
Tuy nhiên, do kinh tế thị trước còn khá mới mẻ đối với chúng ta ( mới
xuất hiện ở nước ta hơn 20 năm), cho nên, chúng ta còn thiếu kinh nghiệm
trong việc quản lý. Do vậy kinh tế thị trường cũng mang đến không ít bất
cập cần được xử kịp thời.


Tiểu luận " Tác động của kinh tế thị trường tới báo chí"

3.2. Tác động tiêu cực:
Tác động tiêu cực chung nhất của kinh tế thị truờng tới báo chí chính là
báo chí hiện nay đang bị thương mại hoá. Chính điều này đã gây nên những
hiện tượng xấu, làm mất niềm tin của công chúng vào báo chí và báo chí
cũng tự đánh mất vai trò to lớn của mình.
Dưới đây là một số khía cạnh tiêu biểu.
3.2.1. Đạo đức nhà báo bị băng hoại.
Trong thời gian qua, một bộ phận nhà báo Việt Nam " đức không trong,
tâm không sáng" đã quên mất vị trí ngòi bút cách mạng của mình, họ cũng

quên mất trách nhiệm khách quan, tôn trọng sự thật của nhà báo, cho phép
mình uốn cong ngòi bút…
Họ đã dựa vào mặt trái của cơ chế thị trường để làm việc sai trái, trở
thành người cầm bút thiếu nhân cách, vào hùa với thế lực xấu để đổi trắng
thay đen, đảo lộn sự thật, làm hoang mang dư luận và đặc biệt những bài viết
không trung thực của họ đã làm thành tầm bình phong che chắn bằng công
luận hết sức hữu hiệu cho hàng loạt những hành vi sai trái, tội lỗi. Các nhà
báo này vì đồng tiền đã tự nguyện đứng về một phía, tìm mọi cách để nói
sai, viết sai về phía kia, tham gia vào việc cạnh tranh không lành mạnh của
các đơn vị kinh tế, thậm chí liên minh với những thế lực xấu xa để trù dập
người tốt, người dũng cảm chống tiêu cực… Đọc bài thì tưởng họ là những
nhà báo đang tích cực đấu tranh chống tiêu cực, song chính họ đang lợi dụng
việc chống tiêu cực để thu tiền bất chính.
Trong nền kinh tế thị trường, một số nhà báo khi phát hiện ra những
doanh nghiệp làm ăn phi pháp thì không viết bài phanh phui sự thật mà lại
sử dụng nó để đe doạ các doanh nghiệp đó. Có lúc, có nơi từng nhóm nhà
báo đến " thăm", đến gợi ý các cơ sở, doanh nghiệp sai phạm. Họ tự mình ra
giá, đòi tiền… bằng việc liên kết lại để gây áp lực đe doạ. Những bài viết