Quản trị học bài giảng, giáo trình dành cho sinh viên đại học, cao đẳng

TR

NGă

IăH CăPH MăV Nă

NG

KHOA KINH T

BÀIăGI NG
MỌN:ăQU NăTR ăH C
(Dùng cho đào t o tín ch )

L u hành n i b - N m 2013


Ch

ngă1: T NGăQUANăV ăQU NăTR

1.1.Kháiăni măvƠăb năch tăc aăqu nătr ,ănhƠăqu nătr
1.1.1. Quanăni măv ăqu nătr
Qu n tr (Management) là t th

ng đ

c dùng ph bi n trong nhi u sách giáo

khoa và nhi u tài li u khác. N u xét riêng t ng t m t thì ta có th t m gi i thích
nh sau:

- Qu n: là đ a đ i t

ng vào khuôn m u qui đ nh s n.

Ví d : Cha m b t đ a bé ph i làm theo m t k ho ch do mình đ nh ra; sáng
ph i đi h c, bu i tr a ngh ng i, bu i chi u h c bài, tr
chào, …

c khi đi ph i th a v ph i

ó là cái khuôn m u chúng ph i th c hi n ch không đ đ i t

ng t do

ho t đ ng m t cách tùy thích.
- Tr : là dùng quy n l c bu c đ i t
N uđ it

ng ph i làm theo khuôn m u đư đ nh.

ng không th c hi n đúng thì s áp d ng m t hình ph t nào đó đ m nh,

đ s c thuy t ph c đ bu c đ i t

ng ph i thi hành. Nh m đ t t i tr ng thái mong

đ i, có th có và c n ph i có mà ng

i ta g i là m c tiêu.

Sau đây là nh ng khái ni m v Qu n tr c a m t s tác gi là Giáo s , Ti n s
qu n tr h c trong và ngoài n

c.

- Theo GS. H.Koontz “ Qu n tr là m t ho t đ ng t t y u; nó đ m b o ph i h p
nh ng n l c cá nhân nh m đ t đ
c a qu n lý là nh m làm con ng

c nh ng m c đích c a nhóm (t ch c). M c tiêu
i có th đ t đ

c các m c tiêu c a nhóm v i th i

gian, ti n b c, v t ch t và s b t mãn c a cá nhân ít nh t”.
- Theo lỦ thuy t hành vi c a Mary Parker Follet, m t tri t gia qu n tr hàng đ u,
thì: Qu n tr là hoàn thành công vi c thông qua ng

i khác.

ra cách th c ti n hành các ho t đ ng qu n tr thông qua ng

nh ngh a này đư đ a
i khác, qu n tr là ho t

đ ng có m c đích và mang tính t p th .
- Theo GS. V Th Phú: “Qu n tr là m t ti n trình làm vi c v i con ng
thông qua con ng

i đ hoàn thành m c tiêu c a m t t ch c trong m t môi tr

i và
ng

luôn luôn thay đ i. Tr ng tâm c a ti n trình này là s d ng có hi u qu nh ng
ngu n tài nguyên có h n”.

1


T các khái ni m trên, chúng ta có th khái quát nh sau: Qu n tr là quá trình
tác đ ng th

ng xuyên, liên t c và có t ch c c a ch th qu n tr (h th ng qu n

tr ) đ n đ i t

ng qu n tr (h th ng b qu n tr ) nh m ph i h p các ho t đ ng gi a

các b ph n, các cá nhân, các ngu n l c l i v i nhau m t cách nh p nhàng, n
kh p đ đ t đ n m c tiêu c a t ch c v i hi u qu cao nh t.
Th c v y, qu n tr th c ch t là m t quá trình tác đ ng mà quá trình đó không
ph i ng u nhiên mà đ

c ti n hành m t cách có t ch c và có ch đích c a ch th

qu n tr (h th ng qu n tr ) đ

c th c hi n m t cách th

ng xuyên, liên t c nh m

làm cho các ho t đ ng c a t p th (t ch c) mang l i k t qu cao nh t v i chi phí
th p nh t, th a mưn ngày càng nhi u h n nhu c u v v t ch t và tinh th n c a c
c ng đ ng.
1.1.2. B năch tăc aăqu nătr
Qu n tr là m t lo i lao đ ng trí óc đ c thù nh m t ch c, đi u khi n và ph i
h p các ho t đ ng mà doanh nghi p ph i th c hi n đ đ t m c tiêu kinh doanh. Nó
không ch d a trên kinh nghi m mà ph i có c s khoa h c (t ng k t t th c ti n
qu n tr và có s v n d ng các quy lu t, nguyên t c, ph

ng pháp và công c qu n

tr ). M t khác, nó còn là m t ngh thu t trong x lỦ các tình hu ng đa d ng không
th d tính đ y đ ; c n h t s c linh ho t, sáng t o, tu c

ng bi n sao cho có hi u

qu cao nh t. Chính vì v y qu n tr v a là khoa h c v a là ngh thu t
1.1.2.1. Qu n tr v a là khoa h c
Tính khoa h c c a qu n tr th hi n các đòi h i sau:
- Th nh t, qu n tr ph i đ m b o phù h p v i s v n đ ng c a các qui lu t t
nhiên, xư h i.

i u đó đòi h i vi c qu n tr ph i d a trên s hi u bi t sâu s c các

qui lu t khách quan chung và riêng c a t nhiên và xư h i.
- Th hai, trên c s đó mà v n d ng t t nh t các thành t u khoa h c, tr

ch t

là tri t h c, kinh t h c, toán h c, tin h c, đi u khi n h c, công ngh h c, … và các
kinh nghi m trong th c t vào th c hành qu n tr .
- Th ba, qu n tr ph i đ m b o phù h p v i đi u ki n, hoàn c nh c a m i t
ch c trong t ng giai đo n c th .

i u đó c ng có ngh a, ng

2

i Qu n tr v a ph i


kiên trì các nguyên t c v a ph i v n d ng m t cách linh ho t nh ng ph

ng pháp,

nh ng k thu t Qu n tr phù h p trong t ng đi u ki n, hoàn c nh nh t đ nh.
Tóm l i, khoa h c qu n tr cho chúng ta nh ng hi u bi t v các quy lu t,
nguyên t c, ph

ng pháp, k thu t qu n tr ; đ trên c s đó bi t cách gi i quy t các

v n đ qu n tr trong các hoàn c nh c th , bi t cách phân tích m t cách khoa h c
nh ng th i c và nh ng khó kh n tr ng i trong vi c đ t t i m c tiêu. Tuy nhiên, nó
ch là m t công c ; s d ng nó càng ph i tính toán đ n đi u ki n đ c đi m c th
t ng tình hu ng đ v n d ng sáng t o, uy n chuy n (đó là ngh thu t).
1.1.2.2.Qu n tr v a là ngh thu t
Ngh thu t là k n ng, k x o, bí quy t, cái “m o” c a qu n tr . N u khoa h c
là s hi u bi t ki n th c có h th ng thì ngh thu t là s tinh l c ki n th c đ v n

d ng phù h p trong t ng l nh v c, trong t ng tình hu ng. Ví d :
- Ngh ăthu tăs ăd ngăng
th c t c a con ng

i: Tr

c h t ph i hi u đ c đi m tâm lí, n ng l c

i, t đó s d ng h vào vi c gì, l nh v c gì,

c p b c nào là

phù h p nh t; có nh v y m i phát huy h t kh n ng và s c ng hi n nhi u nh t c a
m i cá nhân cho t p th .
- Ngh ăthu tăgiáoăd căconăng

i: Giáo d c con ng

i có th thông qua nhi u

hình th c: khen – chê, thuy t ph c, t phê bình và phê bình, khen th
đ u đòi h i

ng và k lu t

tính ngh thu t r t cao. Áp d ng hình th c giáo d c không phù h p

ch ng nh ng giúp cho ng
thêm tính tiêu c c trong t t

i ta ti n b h n mà ng

c l i làm ph n tác d ng, t ng

ng và hành đ ng.

- Ngh ăthu tăgiaoăti p,ăđƠmăphánătrongăkinhădoanh: Trong giao ti p và đ c
bi t là trong vi c đàm phán thì đòi h i tính ngh thu t r t cao. Trong th c t không
ph i ng

i nào c ng có kh n ng này, cùng m t vi c nh nhau đ i v i ng

đàm phán thành công còn ng

i này

i khác thì th t b i.

- Ngh ăthu tăraăquy tăđ nhăqu nătr : Quy t đ nh qu n tr là m t thông đi p
bi u hi n Ủ chí c a nhà qu n tr bu c đ i t

ng ph i thi hành đ

c di n đ t b ng

nhi u hình th c nh : v n b n ch vi t, l i nói, hành đ ng, … Ngoài đ c đi m chung
c a quy t đ nh qu n tr mang tính m nh l nh, c

ng ch ra thì m i hình th c c a

quy t đ nh l i có nh ng đ c đi m riêng, ch ng h n nh quy t đ nh b ng l i không

3


mang tính bài b n, khuôn m u nh quy t đ nh b ng v n b n ch vi t nh ng l i đòi
h i

tính sáng t o, thích nghi và tính thuy t ph c h n.
- Ngh ă thu t qu ngă cáo: Tr

c h t là gây n t

ng cho ng

đ c. Nh ng trong th c t không ph i doanh nghi p nào c ng làm đ

i nghe, ng

i

c đi u đó. Có

nh ng qu ng cáo chúng ta xem th y vui vui, thích thú, có c m tình s n ph m c a
h . Nh ng c ng có qu ng cáo l i th y chán ngán, gây b c b i, phi n mu n cho
ng

i nghe, ng

i đ c, … Vì sao nh v y? ó chính là ngh thu t qu ng cáo.

- Ngh ă thu tă bánă hƠng:ă “Ngh thu t bán t c là ngh thu t làm cho ng

i

mua tin ch c r ng h có l i khi h mua - SHELDON” (trích: “L i vàng cho các nhà
doanh nghi p” – nhà xu t b n tr n m 1994).
1.1.3. NhƠăqu nătr
1.1.3.1.Khái ni m và phân lo i
- Khái ni m: Nhà qu n tr là ng

i đ ra k ho ch, t ch c, lưnh đ o và ki m

tra các ho t đ ng c a t ch c đ đ t đ
Các nhà qu n tr

c m c tiêu.

trong các t ch c nh ng không ph i ai trong t ch c đ u là

nhà qu n tr . Ho t đ ng qu n tr liên quan đ n s ph i h p, đ nh h
quy t đ nh… đ đ t đ
trong t ch c th

ng, l a ch n,

c m c tiêu chung c a t ch c. Chính vì v y, các thành viên

ng đ

c chia làm hai lo i theo đ c thù công vi c đó là: ng

i

th a hành và nhà qu n tr
Ng

i th a hành là nh ng ng

i tr c ti p th c hi n m t công vi c c th , h

không có trách nhi m ho ch đ nh, t ch c, lưnh đ o và giám sát ho t đ ng c a
nh ng ng

i khác. Còn nhà qu n tr có trách nhi m ch huy, đi u khi n, giám

sát…ho t đ ng c a nh ng ng

i khác.

- Phân lo i: Ho t đ ng qu n tr là m t ho t đ ng xư h i nên nó ph i đ
chuyên môn hoá. Trong m i t ch c, các công vi c qu n tr không ch đ
môn hóa mà còn đ

c

c chuyên

c s p x p m t cách có tr t t , có th b c rõ ràng. Tu theo quy

mô và ph m vi ho t đ ng c a t ch c mà m t t ch c có th có nhi u hay ít nhà
qu n tr . Các nhà qu n tr th

ng đ

c chia làm 3 c p ch y u: Qu n tr v ên c p

cao, qu n tr viên c p trung và qu n tr viên c p th p

4


+ Qu n tr viên c p cao: òi h i nhi u
(làm vi c v i con ng

i) t t; nh ng đòi h i

k n ng nh n th c; bi t cách quan h
k n ng chuyên môn k thu t c th

v các l nh v c qu n tr ít h n so v i qu n tr viên

các c p khác. B i vì, vai trò

c a qu n tr viên c p cao trong h th ng qu n tr là ng
tiêu, đ

i ho ch đ nh ra các m c

ng l i, chính sách, … c a t ch c; các nghi p v chuyên môn c th ph n

l n do qu n tr viên c p trung và c p th p th c hi n.
+ Qu n tr viên c p trung: òi h i các k n ng qu n tr

m c trung bình. B i

nhà qu n tr c p trung là b ph n trung gian, v i vai trò ch y u là chuy n t i “trung
chuy n” các thông tin m nh l nh t c p cao xu ng c p th p và nh n nh ng thông
tin ph n h i t c p th p lên c p cao.
+ Qu n tr viên c p th p:

òi h i nhi u

k n ng chuyên môn nghi p v ,

nh ng k n ng nh n th c l i ít so v i qu n tr viên các c p khác. B i vì, h là
nh ng ng

i tr c ti p thi hành các nghi p v chuyên môn trong t ng l nh v c qu n

tr c th .
1.1.3.2.Vai trò c a nhà qu n tr
Theo m t nghiên c u chuyên sâu c a Henry Mintzberg, nhà qu n tr có ba vai
trò chính: giao ti p nhân s , thông tin và ra quy t đ nh.
 Vai trò giao ti p nhân s : Vai trò đ u tiên mà Mintzberg đ c p đ n là s
giao ti p nhân s . Vai trò này gia t ng t nhà qu n tr c p th p đ n nhà qu n tr c p
cao. Giao ti p nhân s đ c p đ n quan h gi a nhà qu n tr v i các thành viên
trong và ngoài t ch c.
Ba vai trò c a giao ti p nhân s là nhà qu n tr ph i là ng
đ o và ng

i đ i di n, nhà lưnh

i t o ra các m i quan h .

 Vai trò thông tin: Vai trò th hai c a nhà qu n tr mà Mintzberg đ c p đ n
là vai trò thông tin. V i vai trò này, nhà qu n tr ph i có trách nhi m đ m b o lu ng
thông tin đ y đ và chính xác đ các cá nhân trong t ch c có th hoàn thành công
vi c c a h m t cách hi u qu . Thông qua trách nhi m qu n lỦ này, nhà qu n tr tr
thành trung tâm thông tin c a các b ph n và là đ u m i liên l c cho các nhóm khác
trong t ch c. M i ng

iđ u

trong m t c c u qu n lỦ c a t ch c mà ng

5

i


cung c p và kh i x

ng thông tin cho vi c hoàn thành công vi c c a t ch c chính

là nhà qu n tr .
 Vai trò ra quy t đ nh: M t trong nh ng vai trò ra quy t đ nh c a nhà qu n tr
đ

c th hi n trên c

ng v m t ng

i ph trách. V i vai trò c a ng

ki m tra nhà qu n tr s phân tích nh ng thay đ i c a môi tr

i lưnh đ o và

ng bên trong và bên

ngoài t ch c đ có th phát hi n ra các c h i và đe do , các đi m m nh và đi m
y u. V i vai trò là ng
d án trên c s l

i ph trách, nhà qu n tr s đ a ra nh ng d đoán và c các

ng hoá nh ng c h i và đe do m t cách rõ ràng.

1.1.3.3.Ch c n ng c a qu n tr
qu n tr , các nhà qu n tr ph i th c hi n nhi u lo i công vi c khác nhau.
Nh ng lo i công vi c này đ

c g i là ch c n ng qu n tr . Nh v y, các ch c n ng

qu n tr là nh ng công vi c qu n tr khác nhau mà các nhà qu n tr ph i th c hi n
trong quá trình qu n tr m t t ch c. Nhìn chung qu n tr có b n ch c n ng: Ho ch
đ nh, t ch c, lưnh đ o và ki m tra.
 Ho ch đ nh: Ho ch đ nh chính là thi t l p m c tiêu và đ a ra các hành
đ ng c n thi t đ đ t đ

c m c tiêu

Trong khi nhà qu n tr c p cao chú tr ng thi t l p các m c tiêu t ng th và các
chi n l

c thì nhà qu n tr b ph n ph i phát tri n các k ho ch ho t đ ng cho

nhóm mình ph trách nh m tham gia vào vi c th c hi n m c tiêu chung. Các nhà
qu n tr ph i t o ra các m c tiêu trong m i liên k t n l c đ th c hi n m c tiêu
t ng th c a t ch c. H n n a h ph i đ a ra các k ho ch đ qu n lỦ và liên k t
các ngu n l c nh m đ t đ

c m c tiêu c a t ch c.

 T ch c: Ch c n ng t ch c liên quan đ n vi c xác đ nh các công vi c
đ

c th c hi n, ai s th c hi n chúng và cách th c qu n lỦ, liên k t các công vi c

gi a các b ph n trong t ch c.
Các nhà qu n tr ph i t ch c các nhóm làm vi c c ng nh t ch c đ thông
tin, phân b các ngu n l c vào các công vi c m t cách h p lỦ và hi u qu . Thi t l p
v n hoá t ch c và qu n tr ngu n nhân l c c ng là n i dung chính c a ch c n ng t
ch c.

i u quan tr ng nh t c a công tác t ch c là ph i thi t k đ

6

c m t mô hình


t ch c cho phù h p v i chi n l
thay đ i c a môi tr

c và m c tiêu ho t đ ng nh m đáp ng nh ng

ng kinh doanh.

 Lãnh đ o: Nhà qu n tr ph i có kh n ng lưnh đ o các thành viên trong
nhóm, trong t ch c nh m h

ng đ n hoàn thành m c tiêu c a t ch c.

thành m t nhà lưnh đ o có hi u qu , nhà qu n ph i n m b t đ

tr

c kh n ng c a t ng

cá nhân, hành vi c a nhóm, có kh n ng thúc đ y nhân viên và giao ti p hi u qu .
Trong môi tr

ng kinh doanh ngày nay, nhà qu n hi u qu ph i có kh n ng nhìn

xa trông r ng, m t kh n ng nhìn t i t

ng lai. Thông qua lưnh đ o hi u qu thì

m c tiêu c a t ch c m i hoàn thành.
 Ki m tra: Nhà qu n tr là ng
c ng nh ti n hành th c hi n chi n l

i ch x

ng trong vi c đi u hành t ch c,

c và k ho ch ho t đ ng. Ki m tra là c n

thi t đ đi u ch nh nh ng sai l ch gi a k ho ch và th c ti n. Khi t ch c không
v n hành đúng k ho ch, nhà qu n tr ph i có kh n ng đi u ch nh ho t đ ng.
Nh ng hành đ ng nh th nh m h

ng đ n m c tiêu d ki n tr

c ho c đi u ch nh

cho phù h p v i th c t . Ki m tra là m t ch c n ng vô cùng quan tr ng trong ti n
trình qu n lỦ b i nó cung c p m t ph
đang đi đúng h

ng pháp đ m b o ch c ch n r ng t ch c

ng trong n l c đ t đ n m c tiêu.

1.2.V năhoáăt ăch căvƠămôiătr

ngăqu nătr

1.2.1.V năhoáăt ăch c
góc đ c a m t t ch c, v n hoá có th đ

c hi u là m t h th ng nh ng giá

tr chung, nh ng ni m tin, nh ng mong đ i, nh ng thái đ , nh ng t p quán thu c v
t ch c và chúng tác đ ng qua l i v i nhau đ hình thành nh ng chu n m c hành
đ ng mà t t c m i thành viên trong t ch c ph i th c hi n theo.
V n hoá t ch c xu t phát t s m nh, các m c tiêu chi n l

c c a t ch c và

v n hoá xư h i, nó bao g m nh ng giá tr c t lõi, nh ng chu n m c, các nghi l và
truy n thuy t v nh ng s ki n n i b
V n hoá t ch c thông th

ng đ

c th hi n trên ba ph

ng di n:

- G n v i v n hoá xư h i và là t ng sâu c a v n hoá xư h i.
- V n hoá t ch c đ

c hình thành thông qua các quy đ nh, ch đ , nguyên

t c có tính ch t ràng bu c trong n i b . Tr i qua th i gian dài thì nh ng quy đ nh,

7

nh ng nguyên t c đó s tr thành nh ng chu n m c, nh ng giá tr , nh ng t p quán
và nh ng nguyên t c b t thành v n
- V n hoá t ch c nh m đ a các ho t đ ng c a t ch c vào n n n p và đ t
hi u qu cao. M t t ch c có trình đ v n hoá cao là m i ho t đ ng c a nó đ u
đ

c th ch hoá, c th hoá và đ

c m i ng

1.2.2. Kháiăni măvƠăphơnălo iămôiătr
1.2.2.1.Khái ni m: Môi tr

i t giác tuân th .

ngăqu nătr

ng qu n tr là t ng h p các y u t và đi u ki n

khách quan, ch quan có m i quan h t

ng tác l n nhau, nh h

ng tr c ti p hay

gián ti p đ n ho t đ ng c a t ch c.
T t c các nhà qu n tr , cho dù h ho t đ ng

b t k đâu,

b t k khi nào

mu n thành công trong công vi c, mu n đ a t ch c ngày càng phát tri n c ng đ u
ph i phân tích k các y u t c a môi tr
ch c. Trong các y u t

nh h

ng nh h

ng t i s ho t đ ng c a t

ng, có nh ng y u t mà t ch c có th đi u ch nh

làm thay đ i nh ng c ng có nh ng y u t không th ho c khó có th làm thay đ i.
Chính vì v y, c n ph i nghiên c u k nh ng y u t đó đ t n d ng s tác đ ng c a
nh ng nhân t tích c c và h n ch

nh h

ng c a nh ng nhân t tiêu c c đ n t

ch c.
1.2.2.2.Phân lo i môi tr
lo i đó là môi tr
- Môi tr
h

ng qu n tr : Môi tr

ng bên trong và môi tr

ng qu n tr đ

c chia thành hai

ng bên ngoài.

ng bên trong: là nh ng y u t t n t i bên trong t ch c và có nh

ng đ n các quy t đ nh c a nhà qu n tr . Môi tr

ng bên trong bao g m các y u

t nh : c s v t ch t, tài chính, nhân s , v n hoá t ch c,…….
- Môi tr

ng bên ngoài t ch c: bao g m t t c các y u t t n t i bên ngoài

ranh gi i c a t ch c có nh h

ng ti m tàng đ n ho t đ ng c a t ch c. Các y u t

này g m các nhà c nh tranh, các ngu n l c, công ngh và các đi u ki n kinh t ...
nh h

ng đ n t ch c. Môi tr

nhóm: môi tr

ng chung (môi tr

ng bên ngoài c a t ch c đ
ng v mô) và môi tr

vi mô)

8

c phân thành hai

ng tác nghi p (môi tr

ng


+ Môi tr

ng chung (môi tr

ng v mô) là các y u t có nh h

ng r ng và

không tr c ti p đ n t ch c. Chúng bao g m các y u t v n hoá - xư h i, kinh t ,
chính tr - lu t pháp, công ngh ... nh h
+ Môi tr

ng m t cách khách quan lên m i t ch c.

ng tác nghi p (môi tr

ng vi mô) g n v i t ch c h n và bao

g m nh ng nhân t có quan h đ n các ho t đ ng hàng ngày c a t ch c và chúng
nh h

ng tr c ti p đ n k t qu ho t đ ng c a t ch c. Chúng bao g m các y u t

nh đ i th c nh tranh, khách hàng, các nhà cung c p và th tr
1.2.3. nhăh

ngăc aămôiătr

1.2.3.1. Môi tr

ng lao đ ng.

ngăđ iăv iăt ăch c

ng bên trong t ch c: Các t ch c c n ph i phân tích m t

cách ch t ch các y u t bên trong t ch c nh m xác đ nh rõ u và nh

c đi m c a

t ch c. Trên c s phân tích này mà các nhà qu n tr s đ a ra các bi n pháp nh m
kh c ph c nh

c đi m và phát huy th m nh c a t ch c đ đ t đ

c l i nhu n t i

đa
1.2.3.2.Môi tr
- Môi tr

ng bên ngoài t ch c

ng chung (môi tr

ng v mô)

+ V n hoá – xư h i: Y u t v n hóa - xư h i c a môi tr

ng v mô đ i di n

cho các đ c đi m nhân kh u h c c ng nh các quy t c, phong t c, và các giá tr v n
hoá c a c ng đ ng dân c . Các đ c đi m nhân kh u quan tr ng là s phân b đ a lỦ
và m t đ dân s , đ tu i và m c đ h c v n. D li u nhân kh u h c hôm nay chính
là n n t ng cho cho vi c mô t l c l

ng lao đ ng và khách hàng ngày mai. Các nhà

qu n tr khi đ a ra các quy t đ nh c ng c n ph i quan tâm đ n y u t v n hoá – xã
h i trong môi tr

ng v mô.

+ Kinh t : S thay đ i c a y u t kinh t s
là ngày nay do các t ch c ho t đ ng trong môi tr

nh h

ng đ n t ch c, đ c bi t

ng toàn c u, y u t kinh t càng

ph c t p h n và ít ch c ch n h n cho các nhà qu n tr . Ch ng h n nh s gia t ng t
l l m phát hay s gia t ng thu hay s t ng giá nguyên v t li u, ……là nh ng y u
t s

nh h

ng đ n ho t đ ng c a t ch c mà nhà qu n tr ph i xem xét khi đ a ra

các quy t đ nh qu n tr .
+ Chính tr - lu t pháp:

c tr ng n i b t v s tác đ ng c a môi tr

chính tr -lu t pháp đ i v i các ho t đ ng kinh doanh th hi n

9

ng

nh ng m c đích mà

th ch chính tr nh m t i. Th ch chính tr gi vai trò đ nh h

ng, chi ph i toàn b

các ho t đ ng trong xư h i, trong đó có ho t đ ng kinh doanh. H th ng lu t pháp
đ

c xây d ng d a trên n n t ng c a các đ nh h

ng chính tr , nh m quy đ nh

nh ng đi u mà các thành viên trong xư h i không đ

c làm, và là c s đ ch tài

nh ng hành đ ng vi ph m các m i quan h xư h i mà pháp lu t b o v . S
v chính tr , vai trò c a Chính ph đ i v i n n kinh t , nh ng đ nh h

n đ nh

ng chung c a

n n kinh t , h th ng pháp lu t hi n hành… là nh ng n i dung chính c n xem xét
khi nghiên c u y u t chính tr - pháp lu t trong môi tr

ng v mô.

+ Công ngh : công ngh là m t quá trình chuy n hóa làm bi n đ i đ u vào

c a t ch c thành đ u ra. Vì v y, công ngh là nh ng tri th c, công c , k thu t và
ho t đ ng đ

c s d ng đ chuy n đ i nh ng Ủ t

ng, thông tin và nguyên li u

thành hành hóa và d ch v cu i cùng. Ngày nay, t c đ phát tri n c a công ngh
đang di n ra r t nhanh, vì th các nhà qu n tr c n ph i bi t v n d ng nh ng công
ngh m i vào quá trình s n xu t đ có th mang l i hi u qu cho t ch c c a mình.
- Môi tr
+

ng tác nghi p (môi tr

ng vi mô)

i th c nh tranh: Các công ty khác trong cùng ngành ho c cùng lo i

kinh doanh cung c p s n ph m ho c d ch v nh công ty cho khách hàng đ

c xem

nh là đ i th c nh tranh. M i ngành có nh ng v n đ c nh tranh c th . Các t
ch c c n có đ

c nh ng thông tin v đ i th c nh tranh b ng nhi u cách th c khác

nhau đ h tr trong vi c ho ch đ nh chi n l

c và chính sách kinh doanh. Không

nh ng th , c n ph i nh n di n các đ i th c nh tranh hi n t i và nh ng ng

i gia

nh p m i, vì nh ng đe d a c a h đ i v i ho t đ ng c a t ch c.
+ Khách hàng: Nh ng cá nhân và t ch c s d ng s n ph m hay d ch v c a
công ty là khách hàng c a công ty. Khách hàng r t quan tr ng đ i v i t ch c b i vì
h quy t đ nh s thành công c a t ch c. Chính vì v y các nhà qu n tr ph i thu
th p thông tin t khách hàng đ có th đáp ng đ

c v i s thay đ i c a th hi u

khách hàng.
+ Nhà cung c p:

ó là nh ng ng

i cung c p đ u vào cho quá trình s n xu t

kinh doanh c a doanh nghi p. B t k m t s bi n đ i nào t phía ng
s m hay mu n, tr c ti p hay gián ti p đ u gây nh h

10

i cung ng,

ng t i ho t đ ng c a doanh

nghi p. Các nhà ho t đ ng marketing ph i quan tâm đ n h trên nhi u ph
nh : kh n ng cung ng v s l

ng, ch t l

ng di n

ng, giá c , th i gian cung ng, đ a

đi m cung ng…Th m chí còn ph i quan tâm đ n thái đ c a nhà cung c p đ i v i
doanh nghi p mình và các đ i th c nh tranh.
+ Th tr
thuê m

ng lao đ ng: Th tr

ng lao đ ng đ c p đ n nh ng ng

n làm vi c cho t ch c. Th tr

iđ

c

ng lao đ ng tác đ ng đ n t ch c trong

vi c cung ng ngu n nhân l c đ có th đáp ng v i s thay đ i nhanh chóng c a
môi tr

ng

Tóm l i, trong ho t đ ng kinh doanh thì doanh nghi p nào c ng ch u tác đ ng
c a các y u t vi mô và v mô trong môi tr

ng kinh doanh. Tuy nhiên, m i doanh

nghi p do tính ch t ho t đ ng s n xu t kinh doanh khác nhau nên m c đ tác đ ng
c a các y u t đó c ng khác nhau. Vi c phân tích k l
các doanh nghi p nh n bi t đ
l

c các c h i s n xu t kinh doanh đ xây d ng chi n

c kinh doanh đúng đ n và thành công trên th tr

doanh nghi p nh n bi t đ

ng các y u t trên cho phép
ng.

ng th i c ng giúp cho

c nh ng nguy c đ gi m r i ro trong s n xu t kinh

doanh, có th c nh tranh t t trên th tr

ng

1.3.ăS ăphátătri năc aălỦăthuy tăqu nătr

1.3.1. LỦăthuy tăc ăđi năv ăqu nătr
1.3.1.1. LỦ thuy t qu n tr khoa h c: LỦ thuy t “Qu n tr khoa h c” là n l c
đ u tiên c a con ng

i trình bày m t cách có h th ng nh ng quan đi m, nh ng

nguyên t c và nh ng ph
b
ng

ng pháp qu n tr doanh nghi p c n b n. Nó đánh d u m t

c ngo c m i, ch m d t m t quá trình r t dài bao g m nhi u th k mà con
i ch bi t qu n tr theo kinh nghi m.
Taylor không ph i là tác gi duy nh t c a lỦ thuy t này. Nh ng ông th c s

x ng đáng v i tên g i là cha đ c a Qu n tr h c mà nhi u h c gi ph

ng Tây suy

tôn
a-Frederick Winslow Taylor (1856 ậ 1915)
Vào nh ng n m cu i th k XIX, lúc đó Taylor là anh công nhân bình th

ng

ph n đ u thành m t nhà qu n tr s n xu t nhà máy Midvale Steel Works, và theo

11

h c l y b ng k s b ng cách h c

i h c ban đêm

Vi n k thu t Stevens, Hoa

K .
Ông cho ra đ i hai tác ph m: “Qu n tr phân x

ng” (Shop Management) xu t b n

n m 1906 và đ c bi t là “Nh ng nguyên t c qu n tr khoa h c” (Principles of
Scientific Management) xu t b n n m 1911, v i 4 t t
nhi u ng

ng ch y u mà sau này có

i g i đó là 4 nguyên t c chung c a qu n tr .

b- Henry L.Gantt (1861 ậ 1919)
Henry L.Gantt cùng làm vi c v i Taylor trong các nhà máy Midvale, Simonds
và Bethlebem Steel. Ông cho r ng, h th ng tr l
x

ng theo s n ph m do Taylor đ

ng không có tác đ ng khuy n khích nhi u cho công nhân. Do đó, ông ta đư b

sung ch đ tr l

ngày h đ

c th

ng có th

ng. Theo đó, công nhân làm v

ng thêm ti n, k c ng

t đ nh m c trong

i qu n tr tr c ti p.

c- Ông bà Gilbreth: Lilian Gilbreth (1878 ậ 1972) và Frank Gilbreth (1868
ậ 1924)
Cùng quan đi m v i Taylor và Gantt, ông - bà Gilbreth cho r ng n ng su t lao
đ ng quy t đ nh đ n hi u qu . Nh ng, con đ

ng đ t ng n ng su t lao đ ng không

i công nhân, mà b ng cách gi m các đ ng tác th a.

ph i tác đ ng vào ng

Ông – bà Gilbreth c ng cho r ng, làm gi m các đ ng tác th a không nh ng
làm t ng n ng su t lao đ ng mà chúng còn có liên quan tr c ti p đ n s m t nh c
c a công nhân, do đó gi m b t s l
ng

ng thao tác c ng làm gi m m t nh c cho

i công nhân.
 Tómăt tăălỦăthuy tă“Qu nătr ăkhoaăh c”
- Là lỦ thuy t Qu n tr đ u tiên, nó đánh d u m t b

c ngo c m i trong l nh

v c qu n tr doanh nghi p.
- Nh ng t t

ng c a lỦ thuy t “Qu n tr khoa h c” là n n t ng cho các lỦ

thuy t qu n tr sau này
Tuy nhiên, nhi u nhà phê bình hi n nay cho r ng, nói chung t t

ng c a

Taylor và các tác gi thu c lỦ thuy t “Qu n tr khoa h c” là thi u nhân b n, xem
con ng

i nh m t đinh c trong c máy. Còn GS. Koontz thì g i lỦ thuy t qu n tr

12


c a Taylor là lỦ thuy t “Cây g y và c cà r t”. Nh ng, c ng có Ủ ki n bênh v c cho
ông ta cho r ng, t t

ng c a Taylor là s n ph m c a th i đ i ông s ng.

1.3.1.2- LỦ thuy t qu n tr hành chính (t ng quát)
Sau lỦ thuy t “Qu n tr khoa h c”, lỦ thuy t “Qu n tr hành chính” là m t lỦ
thuy t qu n tr xu t hi n r t s m, tiêu bi u nh t là Fayol c a Pháp, Max Weber c a
c và Chester Barnard c a M .
a- Henri Fayol (1841 ậ 1925)
Henri Fayol là m t nhà công nghi p Pháp. N m 1916, Ông xu t b n tác ph m
“Qu n tr công nghi p và qu n tr chung” (Administration inductrielle et generale)
trình bày nhi u quan ni m m i v qu n tr . Trong đó, ông trình bày lỦ thuy t qu n
tr c a mình m t cách có h th ng, t ng h p và

trình đ cao h n so v i các lỦ

thuy t khác cùng th i. Henri Fayol đư đ ra 14 nguyên t c qu n tr
B ngă1. 14ănguyênăt căqu nătr ăc aăFayol
Phân chia công vi c

T p trung và phân tán

T

C pb c

ng quan gi a th m quy n và trách nhi m

K lu t

Tr t t

Th ng nh t ch huy

Công b ng

Th ng nh t đi u khi n

n đ nh nhi m v

Cá nhân l thu c l i ích chung
Thù lao t

Sáng ki n

ng x ng

oàn k t

Bên c nh đó Fayol còn đ ra m t h th ng các ch c n ng qu n tr : Ho ch đ nh,
t ch c, ch huy, ph i h p và ki m tra.
b- Maz Weber (1864 ậ 1920)
Maz Weber là m t nhà Xư h i h c, ng

i sáng l p ra xư h i h c hi n đ i và có

nhi u đóng góp vào Qu n tr h c. Ông ti p c n qu n tr b ng vi c nghiên c u c c u
kinh t và chính tr v mô.
LỦ thuy t qu n tr c a Weber là phát tri n t ch c h p lỦ mà ông đ t tên là H
th ng th l i (Bureaucracy) là h th ng qu n tr h u hi u cho t t c các t ch c

13

chính quy n, doanh nghi p, t ch c xư h i, … LỦ thuy t này cho phép m t t ch c
đ

c s p x p m t h th ng qu n tr theo th b c ch t ch , hành x theo quy n hành

ch c v đ

c qui đ nh rõ ràng.

c- Chester Barnard (1886 ậ 1961)
Chester Barnard t t nghi p

i h c Harvard và làm vi c t i m t công ty đi n

tho i c a M n m 1909, r i 28 n m sau là Ch t ch công ty New Jarsey Bell n m
1927. Trong nhi u n m v i c

ng v công tác c a mình, Ông đư đúc k t nhi u kinh

nghi m và cho ra đ i tác ph m “Các ch c n ng c a Qu n tr ” (The functions of the
executive) vào n m 1938 và đư tr thành m t trong nh ng tác ph m kinh đi n v
qu n tr h c cho đ n ngày nay.
LỦ thuy t c a Chester barnard d a trên n n t ng Ch ngh a nhân v n và Ch
ngh a kinh nghi m, t p trung nghiên c u cá nhân và t ch c.
-

i v i t ch c: Ông cho r ng, m t t ch c (xí nghi p, công ty…) là m t

h th ng h p tác nhi u ng

i v i 3 y u t c b n: S s n sàng h p tác, có m c tiêu

chung, có s trao đ i thông tin. N u thi u m t trong 3 y u t này thì t ch c b tan
v .
-

i v i cá nhân: Chester Barnard nh n m nh y u t quy n hành trong t

ch c. Nh ng ông cho r ng, ngu n g c c a quy n hành không xu t phát t ng
m nh l nh, mà xu t phát t s ch p nh n c a c p d
có v i 4 đi u ki n: C p d

i ra

i. S ch p nh n đó ch có th

i hi u rõ m nh l nh, n i dung ra l nh phù h p v i m c

tiêu c a t ch c, n i dung ra l nh phù h p v i l i ích c a h và h có kh n ng th c
hi n m nh l nh đó.
 Tómăt tălỦăthuy tăqu nătr ăhƠnhăchính
ng quan đi m v i lỦ thuy t “Qu n tr m t cách khoa h c”, lỦ thuy t
“Qu n tr hành chính” ch tr

ng r ng, đ đem l i hi u qu ph i b ng con đ

ng

t ng n ng su t lao đ ng. Nh ng, theo Fayol mu n t ng n ng su t lao đ ng ph i s p

x p t ch c m t cách h p lí thay vì tìm cách tác đ ng vào ng

i công nhân (t c

Taylor và nh ng ng

i công nhân, còn

i tr

c đó xu t phát v n đ t phía ng

Fayol thì xu t phát t phía ng

i qu n tr ).

14


M c dù lúc b y gi có nhi u Ủ ki n nghi ng v giá tr th c t c a lỦ thuy t
“Qu n tr hành chính” c a Fayol, nh ng ngày nay không ai có th bác b đ
th t v s đóng góp to l n c a nó trên ph

cs

ng di n lỦ thuy t và c trong th c hành

qu n tr .


óngăgópăvƠăh năch ăc aălỦăthuy tăqu nătr ăthu cătr

ngăpháiăC ăđi n

Cácăđóngăgóp:
- V m t lỦ thuy t: Các lỦ thuy t qu n tr C đi n đư đ t n n t ng cho qu n
tr h c hi n đ i. Trên c s nh ng Ủ ki n ban đ u c a lỦ thuy t này, qu n tr h c đư
đ

c phát tri n m nh m và ngày càng đ

c hoàn thi n nh nh ng đóng góp b

sung c a các lỦ thuy t qu n tr sau này
- V m t ng d ng th c t : Nh nh ng đóng góp các lỦ thuy t C đi n, vi c
qu n tr các c s kinh doanh, các c s s n xu t, và ngay c các c quan chính
quy n

các n

c ph

ng Tây và nhi u n

c khác trên th gi i đư đ

c nâng cao

m t cách rõ r t trong nhi u th p niên c a th k XX.
Nh s

ng d ng các nguyên t c và k thu t qu n tr c a các lỦ thuy t C

đi n, tình tr ng qu n tr lu m thu m, tu ti n t i các c s s n xu t đư đ
ph c, vi c qu n tr đư đ

c kh c

c đ a vào n n p.

Nh ngăh năch :
- Th nh t là, các lỦ thuy t qu n tr C đi n đư xem con ng
thu n lỦ kinh t ”, b qua các khía c nh xư h i c a con ng
qu n tr theo khuynh h

i là "Con ng

i

i mà sau này các nhà

ng tâm lỦ, xư h i đư c c l c phê phán và vì th các lỦ

thuy t qu n tr hành vi ra đ i.
- Th hai là, các lỦ thuy t qu n tr thu c tr

ng phái C đi n đư xem t ch c

là m t h th ng khép kín
- Th ba là, các nguyên t c qu n tr C đi n mà tiêu bi u nh t là 14 nguyên

t c qu n tr c a Fayol có ng

i nghi ng v giá tr th c ti n.

- Th t là, các lý thuy t c a qu n tr C đi n đ u xu t phát t kinh nghi m
và thi u c s v ng ch c c a s nghiên c u khoa h c.

15


1.3.2. LỦăthuy tătơmălỦăxưăh iătrongăqu nătr ă(lỦăthuy tăhƠnhăvi)
N u tr

ng phái C đi n quan tâm đ n y u t v t ch t c a con ng

ch c, ki m tra ki m soát và khuy n khích b ng l i ích v t ch t thì tr
vi hay còn g i là tr

i, n ng v t
ng phái Hành

ng phái Tâm lỦ - xư h i h quan tâm đ n y u t tâm lỦ, tình

c m, quan h xư h i c a con ng

i trong công vi c. Các lỦ thuy t c a tr

ng phái

này cho r ng hi u qu c ng do n ng su t lao đ ng quy t đ nh, nh ng n ng su t lao

đ ng không ph i do các y u t v t ch t quy t đ nh, mà do s th a mưn các nhu c u
tâm lỦ xư h i c a con ng


i.

óngăgópăvƠăh năch ăc aălỦăthuy tăQu nătr ăthu cătr

ngăpháiăhƠnhăvi

Các đóngăgóp: V i nh ng lu n đi m trên, các lỦ thuy t thu c tr

ng phái

hành vi đư đóng góp to l n vào s nghiên c u và th c hành qu n tr :
- Nh n rõ s

nh h

ng tác phong lưnh đ o c a nhà qu n tr

- Vai trò c a các t ch c không chính th c đ i v i thái đ lao đ ng và n ng
su t lao đ ng
-S

nh h

ng c a t p th đ i v i thái đ cá nhân

- M i quan h gi a các đ ng nghi p, m i quan h nhân s trong công vi c

- Giúp các nhà qu n tr hi u rõ h n v s đ ng viên con ng

i, quan tâm h n

đ i v i nhân viên, đ i v i vi c s d ng quy n hành và thông đ c trong t ch c, …
Nh ngăh năch :
- Quá chú Ủ đ n y u t xư h i c a con ng
- Xem con ng

i

i trong t ch c v i t cách là ph n t c a h th ng khép kín.

B qua m i s tác đ ng các y u t bên ngoài nh : chính tr , kinh t , xư h i, …
1.3.3. LỦăthuy tăđ nhăl
LỦ thuy t đ nh l

ngătrongăqu nătr

ng v qu n tr đ

c xây d ng trên n n t ng nh n th c c b n:

“Qu n tr là quy t đ nh”, và mu n qu n tr có hi u qu thì các quy t đ nh ph i
đúng, đ có quy t đ nh đúng ph i xem xét s v t – hi n t
quan h h u c c a h th ng, s d ng các k thu t đ nh l

ng trong m i quan h
ng, đ

c h tr đ c l c

b i s phát tri n nhanh chóng ngành công nghi p đi n toán, giúp gi i quy t nhi u
mô hình toán ph c t p v i t c đ cao ch a t ng th y.

16


N iădungăc aălỦăthuy t:
- Nh n m nh đ n ph

ng pháp khoa h c trong vi c gi i quy t các v n đ

qu n tr .
- Áp d ng ph

ng pháp ti p c n h th ng đ gi i quy t v n đ .

- S d ng các mô hình toán h c.
-

nh l

ng hóa các y u t có liên quan, và áp d ng các ph

ng pháp toán

h c và th ng kê.
- Quan tâm đ n các y u t kinh t k thu t h n là các y u t tâm lỦ – xư h i.
-

i tìm các quy t đ nh t i u trong h th ng khép kín.

- S d ng công c máy tính vào qu n tr mà ngày nay nó đư thành cao trào.
1.3.4. LỦăthuy tăqu nătr ăhi năđ i
Các nhà qu n tr hi n đ i ngày nay mà tiêu bi u là Harold Koontz, Fiedler,
William Ouchi cho r ng, m i lỦ thuy t qu n tr tr

c đây ch ph n nh nh ng khía

c nh c a qu n tr . H ví các nhà lỦ thuy t qu n tr tr
voi, s th y đ

c đây nh ng

i mù đoán

c cái gì thì nói cái y, m t cách phi n di n. Vì sao nh v y? B i do,

m i tác gi c a lỦ thuy t qu n tr có m t h

ng ti p c n khác nhau

Nói nh v y không có ngh a, các nhà qu n tr hi n đ i ngày nay bác b nh ng
m t tích c c c a các lỦ thuy t qu n tr tr

c đó, h cho r ng m i lỦ thuy t đ u có

đóng góp nh t đ nh cho s phát tri n lỦ thuy t và th c hành qu n tr . Trách nhi m
c a h là t p h p và b sung thêm đ “ Khu r ng lỦ thuy t qu n lỦ” có h th ng và

ngày càng đ

c hoàn thi n h n. Tuy nhiên, h i nh p theo h

t i u nh t thì v n ch a đ

ng nào đ

c xem là

c hoàn toàn th ng nh t. Sau đây là m t s kh o h

ng

h i nh p đáng chú Ủ.
1.3.4.1.H i nh p theo kh o h
Ng
Nh ng ng

ng quá trình qu n tr

i đ ng đ u ng h cho h
i ng h h

ng h i nh p này là giáo s Harold Koontz.

ng h i nh p các lỦ thuy t qu n tri theo quá trình qu n tr

d a trên c s nh ng nh n th c r ng, qu n tr dù có phong phú đ n đâu, dù

trong

l nh v c nào c ng đ u có chung m t quá trình qu n tr , đó là: Ho ch đ nh, t ch c,
lưnh đ o và ki m tra.

17


Hi n v n còn có Ủ ki n tranh cưi, nh ng kh o h
v n là kh o h

ng theo quá trình qu n tr

ng có giá tr c v m t lỦ lu n và th c ti n.

1.3.4.2.H i nh p theo kh o h

ng h th ng: LỦ thuy t h th ng cho r ng, m i

t ch c là m t h th ng, là t p h p nh ng ph n t có liên quan và ph thu c l n
nhau h p thành m t ch nh th th ng nh t. Nhi m v qu n tr là làm cho các y u t
đó phù h p v i nhau đ đ t t i m c tiêu.
Môi tr
Nh ng y u t
đ u vào

Quá trình bi n
đ i

ng

Nh ng y u t
đ u ra

H th ng

1.3.4.3. H i nh p theo kh h

ng tình hu ng ng u nhiên: Nh ng ng

i ng h

h i nh p theo tình hu ng ng u nhiên cho r ng, dù qu n tr có ph c t p đ n đâu, dù
l nh v c nào. T t c các ho t đ ng nào c a ng
các tình hu ng ng u nhiên.

18

i qu n tr c ng ch là ng

i x lỦ


CỂUăH IăTH OăLU N
1. Vì sao m i ho t đ ng đ u c n có s qu n tr ? M c đích c a qu n tr là gì?
2. Vì sao qu n tr mang tính khoa h c, tính ngh thu t? ụ ngh a c a vi c hi u
đ

c b n ch t này?
3. Phân tích các c p qu n tr trong doanh nghi p?
4. Vai trò và nh ng thành t c b n c a v n hoá trong doanh nghi p?

5. Phân tích các y u t c a môi tr

ng qu n tr ? ụ ngh a c a vi c phân tích

nh ng y u t này?
6. Trình bày l ch s phát tri n c a các lỦ thuy t qu n tr : Tác gi tiêu bi u,
quan đi m, nh ng đóng góp?
Tìnhăhu ng:ăHAIă I UăL UăụăTRONGăQU NăLụ
F.W. Taylor (1865 - 1915) đ

c m nh danh là ng

i sáng l p lỦ thuy t qu n

lỦ theo khoa h c cho r ng, mu n qu n lỦ thành công ph i l u Ủ đ n hai đi u:
- Con ng

i v b n ch t là l

i bi ng, không mu n làm vi c.

- Làm vi c ph i có tính khoa h c.
T đó Taylor đ a ra cách t ch c s n xu t theo dây chuy n. V i cách t ch c
nhu v y, Taylor đư thành công trong vi c t ch c ho t đ ng

các xí nghi p do ông

qu n lỦ nh :
+ M t th đ ng h ph i làm 12 thao tác, n u m i thao tác ph i h c 1 n m,
t ng c ng 12 thao tác ph i đào t o trong 12 n m, nay ch phân h làm 1 thao tác nên

h d dàng thông th o công vi c h n ph i làm cùng lúc 12 thao tác.
+ Tr

c kia m t th đ ng h t mình ph i làm c 12 thao tác, n u h l là

công vi c c ng khó phát hi n, thì nay làm theo dây chuy n thì ch c n m t ng
l

i bi ng tr n vi c thì c 11 ng

i

i khác c ng ph i ngh theo nên r t d ki m soát.

+ N ng su t lao đ ng t ng th c t g p 12 -30 l n so v i tr

c.

Câu h i:
1. B n có suy ngh gì v cách qu n lỦ c a F.W. Taylor? Và Taylor đư s d ng
nguyên t c nào trong công tác qu n lỦ?
2. Cách qu n lỦ nh trên c a F.W. Taylor trong c ch th tr
còn hi u qu n a hay không, t i sao?

19

ng hi n nay có


Ch

ngă2:ăCH CăN NGăHO CHă

NH

2.1.Kháiăni măvƠăvaiătròăc aăho chăđ nh
2.1.1. Kháiăni m
Ho ch đ nh là quá trình xác đ nh nh ng m c tiêu c a t ch c và ph
nh t đ đ t đ

ng th c t t

c nh ng m c tiêu đó. Nói cách khác, ho ch đ nh là “quy t đ nh xem

ph i làm cái gì, làm nh th nào, khi nào làm và ai làm cái đó”
Ho ch đ nh có liên quan t i m c tiêu c n ph i đ t đ
đ đ tđ

c, c ng nh ph

ng ti n

c m c tiêu nh th nào. Nó bao g m vi c xác đ nh rõ các m c tiêu, xây

d ng m t chi n l

c t ng th , nh t quán v i nh ng m c tiêu đó, và tri n khai m t

h th ng các k ho ch đ th ng nh t và ph i h p các ho t đ ng.
Mu n cho công tác ho ch đ nh đ t đ

đ

c k t qu mong mu n thì nó ph i đáp ng

c các yêu c u: Khoa h c, khách quan, h th ng, nh t quán, kh thi, c th , linh

ho t, phù h p v i hoàn c nh th c ti n.
2.1.2. Phơnălo i
Trên th c t có nhi u lo i ho ch đ nh khác nhau đ

c phân chia d a theo nh ng

tiêu th c khác nhau, c th là:
2.1.2.1. Theo th i gian: Theo cách phân lo i này, ng

i ta chia ra:

- Ho ch đ nh dài h n: Là ho ch đ nh cho th i gian th c hi n kéo dài t 5 n m
tr lên.
- Ho ch đ nh trung h n: Là ho ch đ nh cho kho ng th i gian t trên 1 n m đ n
d

i 5 n m.
- Ho ch đ nh ng n h n: Là ho ch đ nh cho kho ng th i gian d

i m t n m.

2.1.2.2.Theo l nh v c kinh doanh: D a vào tiêu th c này, ng

i ta chia thành

nhi u lo i ho ch đ nh khác nhau nh : Ho ch đ nh tài chính, ho ch đ nh nhân s ,
ho ch đ nh v t t , ho ch đ nh s n xu t, ho ch đ nh tiêu th …
2.1.2.3.Theo c p đ ho ch đ nh: V i cách phân lo i này, ng

i ta chia ra:

Ho ch đ nh v mô và ho ch đ nh vi mô
2.1.2.4.Theo m c đ ho t đ ng: V i cách phân lo i này, ng
Ho ch đ nh chi n l

i ta chia ra:

c và ho ch đ nh chi n thu t (ho ch đ nh tác nghi p)

20


L u Ủ: Vi c phân chia các lo i ho ch đ nh theo các tiêu th c trên đây ch mang
tính ch t t

ng đ i. Các lo i ho ch đ nh có quan h qua l i v i nhau. Ch ng h n,

ho ch đ nh chi n l

c có th bao g m c ho ch đ nh dài h n và ng n h n. Tuy v y,

ho ch đ nh chi n l

c nh n m nh b c tranh t ng th và dài h n h n, trong khi

ho ch đ nh tác nghi p ph n l n là nh ng ho ch đ nh ng n h n.
2.1.3. Vai trò
- Ho ch đ nh cho bi t h
- Ho ch đ nh gi m đ

ng đi c a doanh nghi p.

c s ch ng chéo và nh ng ho t đ ng lưng phí

- Ho ch đ nh giúp t ch c có th thích nghi đ

c v i s thay đ i c a môi tr

ng

bên ngoài. Do v y ho ch đ nh có tác d ng làm gi m tính b t n đ nh c a doanh
nghi p
- Nh có ho ch đ nh mà m t t ch c có th phát tri n tinh th n làm vi c t p th .
Khi m i ng

i trong t p th cùng nhau hành đ ng và đ u bi t r ng mình mu n đ t

cái gì, thì k t qu đ t đ

c s cao h n

- Ho ch đ nh thi t l p nên nh ng tiêu chu n t o đi u ki n cho công tác ki m tra.
2.2. M cătiêu,ăc ăs khoaăh c vƠăti nătrìnhăc aăho chăđ nh
2.2.1. M cătiêuăho chăđ nh

2.2.1.1.Khái ni m
M c tiêu là cái đích hay k t qu cu i cùng mà công tác ho ch đ nh c n đ t
đ

c. Không có m c tiêu ho c m c tiêu không rõ ràng thì k ho ch s m t ph

h

ng. Thông th

th

ng là m t h th ng các m c tiêu ph thu c và ràng bu c l n nhau.

ng các doanh nghi p không ch h

Trong th c t các doanh nghi p th

ng t i m t m c tiêu mà

ng g p ph i v n đ đ t đ

thì l i làm h ng hay ít nh t c ng làm ph

ng

c m c tiêu này

ng h i đ n m c tiêu khác. Nh v y, v n

đ l a ch n m c tiêu không đ n gi n chút nào. V n đ là ai có quy n xác đ nh m c
tiêu và xác đ nh m c tiêu nh th nào cho đúng là m t chuy n c n ph i làm m t
cách nghiêm túc
2.2.1.2. C n c đ xác đ nh m c tiêu
- Chi n l

c và sách l

c kinh doanh đư l a ch n

- Kh n ng c a m i t ch c

21


- Hoàn c nh khách quan bên ngoài t ch c
òi h i c a các quy lu t (kinh t , chính tr , xư h i,…) khách quan

-

2.2.1.3. Ph
nhi u ph

ng pháp xác đ nh m c tiêu:

xác đ nh m c tiêu chúng ta có

ng pháp khác nhau.

- Ph

ng pháp c n c vào nhi m v đ

c giao

- Ph

ng pháp t p th thông qua quy t đ nh m c tiêu

- Ph

ng pháp logic

- Ph

ng pháp kinh nghi m

2.2.1.4. Quy trình xác đ nh m c tiêu ho ch đ nh: Có nhi u cách xác đ nh m c
tiêu nh ng nhìn chung quy trình xác đ nh m c tiêu trong công tác ho ch đ nh
th

ng tuân theo các b

c c b n sau:

- Xác đ nh nhi m v chung
- Nghiên c u và thu th p thông tin
- Xác đ nh các m c tiêu
- ánh giá và sàng l c nh ng m c tiêu đ

c l a ch n

- Quy t đ nh l a ch n m c tiêu
2.2.2. C ăs khoaăh căc aăho chăđ nh
Xác đ nh đúng đ n nh ng c s khách quan c n thi t và t t y u là m t đòi h i
khách quan trong công tác ho ch đ nh. C s khoa h c c a ho ch đ nh là nh ng ti n
đ ph i có t tr

c mà thi u chúng công tác ho ch đ nh s không khoa h c và s là

tr ng i cho vi c t ch c và th c hi n c a công tác này. Nh ng c s khoa h c ch
y u c a ho ch đ nh là
- M c tiêu và quy t tâm th c hi n m c tiêu đư đ ra
- Phân c p v quy n h n và trách nhi m trong t ch c
-

òi h i c a các quy lu t khách quan chi ph i ho t đ ng qu n tr trong

l nh v c ho ch đ nh
2.2.3. Ti nătrìnhăc aăho chăđ nh
Th c hi n m t ti n trình ho ch đ nh ch t ch là m t y u t quan tr ng làm cho
ho ch đ nh h u hi u. Có nhi u cách s p x p và trình bày các b
ho ch đ nh, nh ng nhìn chung có 8 b

c c b n nh hình 2.1

22

c c a ti n trình

Nh n th c
nh ng v n
đ chung

Xây d ng
các m c tiêu

Xem xét các
ti n đ c a
ho ch đ nh

X/d ng các
chi n l c
phát tri n

i u ch nh,
l p l i ti n
trình H/đ nh

Ki m tra,
đánh giá
k t qu

L p các
ch ng trình
hành đ ng

X/d ng các
KH

tác nghi p

Hình 2.1.ăTi nătrìnhăc aăho chăđ nh
2.2.3.1. Nh n th c nh ng v n đ chung
ti n hành vi c ho ch đ nh, đi u đ u tiên mà chúng ta c n quan tâm là ph i
nh n th c đ

c nh ng v n đ chung. Có r t nhi u v n đ liên quan đ n ho t đ ng

s n xu t kinh doanh c n ph i đ

c nh n th c đúng.

Chúng ta c n đánh giá m t cách chính xác nh ng đi m m nh, đi m y u c a
doanh nghi p c ng nh các c h i và nguy c đang và s di n ra, nh ng thu n l i
ho c b t l i nào đ i v i doanh nghi p. Ch ng h n nh t ch c ph i xác đ nh v th
c nh tranh c a mình trên th tr

ng; các ngu n l c phát tri n c a t ch c (n ng l c

qu n tr nh th nào? V n c a ta m nh hay y u? Trình đ k thu t và công ngh
tiên ti n hay đang l c h u?

i ng công nhân có lành ngh không?, …)

ánh giá các c h i và nguy c t nhi u phía cho phép các nhà qu n tr nh n
bi t đ
tr

c các y u t thu n l i c ng nh r i ro có th x y ra. Các y u t t o ra môi

ng kinh doanh c a doanh nghi p là r t nhi u, nh ng có th chia chúng thành hai

nhóm: đó là môi tr

ng v mô và môi tr

ng vi mô

S nh n th c đúng đ n nh ng v n đ chung đang x y ra chính là đi u ki n
quan tr ng đ th c hi n t t các b

c ti p theo c a ti n trình ho ch đ nh.

2.2.3.2.Xây d ng các m c tiêu
Sau khi t ch c đư nh n th c đ

c nh ng v n đ chung thì b

c ti p theo c a

ti n trình ho ch đ nh đó chính là xây d ng các m c tiêu cho t ch c.
k t qu mong mu n cu i cùng c a t ch c t i m t th i đi m nh t đ nh.

23

ây chính là


2.2.3.3.Xem xét các ti n đ c a ho ch đ nh

Trong h th ng qu n tr đ

c chia thành nhi u c p. Trong m t công ty th

ng

chia thành 3 c p: c p cao, c p trung và c p th p. Mu n xây d ng k ho ch c a m i
c p ph i d a trên các c n c quan tr ng: k ho ch c a c p trên; k ho ch c a doanh
nghi p các n m tr

c và nhu c u th tr

ng.

- K ăho chăc pătrên: K ho ch c a c p trên đ

c hi u là c p trên g n nh t.

Ví d : mu n xây d ng k ho ch c a c p th p ph i c n c vào k ho ch c p trung;
xây d ng k ho ch c a c p trung ph i c n c vào k ho ch c a c p cao; xây d ng
k ho ch c p Công ty ph i c n c k ho ch T ng công ty, …
Trong n n kinh t th tr

ng, k ho ch c p trên mang tính ch t h

nhi u h n là tính b t bu c nh trong c ch t p trung quan liêu bao c p tr

ng d n
c đây.

M i s thiên l ch v m t phía ho c quá nh n m nh tính b t bu c ho c không b t
bu c (tham kh o) đ u d n đ n s thi t h i cho n n kinh t nói chung và cho doanh
nghi p nói riêng.
- K ăho chătr

căđó: C ng là m t c n c không kém ph n quan tr ng, b i

vì khi xem xét các s li u k ho ch c a nhi u n m tr
n ng c a doanh nghi p hi n có và xu h
- Nhu c uăth ătr
tranh hoàn toàn, th tr

c cho phép ta bi t nh ng kh

ng phát tri n c a s vi c trong t

ng: Có nhi u lo i th tr

ng khác nhau: th tr

ng bán đ c quy n và th tr

ng và xu h

ng c a ng

ng c nh

ng đ c quy n, m i lo i có

nh ng đ c đi m riêng. Tuy nhiên, các doanh nghi p quan tâm nh t v n là l
c a th tr

ng lai.

ng c u

i tiêu dùng, là c n c quan tr ng b c nh t mà

các nhà ho ch đ nh c n nh m t i. Nh v y, doanh nghi p v a ph i bi t v s l
hàng hoá và d ch v c n đáp ng v a ph i bi t xu h
ng

i tiêu dùng trong t

ng phát tri n nhu c u c a

ng lai đ th a mưn, b i vì các nhà s n xu t không th bán

nh ng gì mình có mà ph i bán nh ng gì mà con ng
T các c n c trên v i ph
nh ng quy t đ nh v các chi n l
lai, trong đó ph n ánh: s l
chi phí; l

ng

ic n

ng pháp d đoán, d báo doanh nghi p đi đ n

c phát tri n; xây d ng các k ho ch trong t

ng, ch t l

ng

ng s n ph m; k thu t và công ngh ; các

ng cho nhân viên; thu ph i n p; đ u t m i, …

24