Nghiên cứu vốn cổ dân tộc và ứng dụng

L I NÓI

U

Bài gi ng h c ph n Nghiên c u v n c dân t c và ng d ng là h c ph n th c
hành trang trí n i ti p h c ph n Trang trí c b n. Sau khi h c xong h c ph n Trang trí
c b n sinh viên có th n m m t cách c b n và c m th đ c cái đ p trong trang trí
nh đ ng nét, hình m ng, b c c và màu s c, có kh n ng sáng t o trong th c hi n
bài t p trang trí, có th v n d ng m t cách sáng t o trang trí c b n đ gi i quy t các
bài t p ph n Trang trí ng d ng. Tuy nhiên mu n nâng cao n ng l c sáng t o trong
trang trí, ng i h c ti p t c nghiên c u m t cách c th h n trong hoc ph n này
H c ph n biên so n g m có ph n lý thuy t, rõ ràng đ h ng d n ph ng
pháp , k n ng th c hành bài t p trang trí. N i dung g m có 3 ch ng: Nghiên c u v n
c dân t c, Chép và cách đi u hoa lá, Trang trí v i hoa. Sau ph n lý thuy t có ph n ph
l c bài tham kh o c a sinh viên chuyên m thu t, sinh viên s ph m m thu t i h c
Ph m V n ng m t ph n s đáp ng cho vi c nghiên c u h c t p c a sinh viên đang
h c h c ph n này. Sinh viên có th đ c ph n lý thuy t đ n m v ng ki n th c c b n
c a bài h c, ng d ng vào vi c chu n b bài t p (ph n phác th o ) tr c khi đ n l p
và ch đ ng d ki n cho ho t đ ng sáng t o trong h c t p môn trang trí.
H c ph n ti p t c giúp ng i h c rèn luy n kh n ng sáng t o và c m th cái
đ p trong ngh thu t trang trí. H ng d n nghiên c u ghi chép h a ti t trang trí c đ
tìm hi u cái đ p, v tính dân t c trong ngh thu t trang trí, h c t p và k th a trong
sáng t o h a ti t trang trí có giá tr đ ng d ng m t cách hi u qu trên bài h c ng
d ng đ u tiên là trang trí m t n n v i hoa. Ng i h c ph i nghiên c u m t h th ng
v n c dân t c đ c s c mà cha ông đa đ l i hàng nghìn n m qua đ có th đi l i hành
trình sáng t o c a ng i x a nh ng sáng t o ph i k t h p hi n đ i v i b n s c dân
t c. Qua bài h c ng i h c s c m nh n đ c giá tr c a ngh thu t trang trí hi n đ i
và trang trí dân t c, trên n n t ng giá tr ngh thu t trang trí. S rèn luy n sáng t o
trong h c t p môn trang trí giúp ng i h c th y đ c giá tr cái đ p, s sáng t o đ có
th v n d ng ngh thu t làm đ p vào các h c ph n ng d ng k ti p, các h c ph n m
thu t và ng d ng m t cách r ng rãi trong đ i s ng hàng ngày.

Biên so n bài gi ng Nghiên c u v n c dân t c và ng d ng, đ c tham kh o
giáo trình trang trí 1- Nhà xu t b n HSP - 2004 là tài li u chính th c. và tài li u sách
giáo khoa M thu t 6,7,8,9 đ có th đáp ng vi c đ ng l p gi ng d y sau này. Trong
quá trình biên so n đ s d ng vào gi ng d y h c ph n, không tránh kh i m t s thi u
sót, xin đóng góp ý ki n chân thành đ đ c hoàn thi n h n.

1


BÀI GI NG H C PH N
NGHIÊN C U V N C
-

DÂN T C VÀ

NG D NG

S tín ch : 2(54 ti t)
Lý thuy t: 6 ti tTh c hành: 48 ti t

1. M c tiêu đào t o chung c a h c ph n
- Sinh viên hi u sâu h n truy n th ng th m m đ c s c c a dân t c. Vai trò quan tr ng
c a ngh thu t truy n th ng trong đ i s ng xã h i và trong giáo d c th m m
tr ng
ph thông.
- N m đ c v đ p c a v n c , có ý th c trong nghiên c u tìm hi u và v n d ng sáng
t o trong h c t p chuyên môn, k t h p hài hòa gi a truy n th ng và hi n đ i.
- Vân d ng c th vào bài đ n gi n và cách đi u hoa lá.
- T hào và tôn tr ng ngh thu t truy n th ng dân t c.
2. M c tiêu đào t o c th

Ch ng 1: Tìm hi u nghiên c u ghi chép v n c dân t c đ làm t li u m thu t
Ch ng 2: Ghi chép hoa lá th c t ng d ng v n c đ cách đi u nên h a ti t trang trí
Ch ng 3: N m đ c nguyên t c trang trí m u v i hoa ng d ng vào th c t , s d ng
t li u là h a ti t dân t c và h a ti t sáng t o.

2


CH

NG 1. NGHIÊN C U V N C

DÂN T C: 20 ti t

Lý thuy t: 2 ti t - Th c hành: 18 ti t
Ki n th c c a bài h c:
1 Khái ni m
2.Nét đ c đáo phong phú c a v n c dân t c
3. Vai trò c a nghiên c u v n c dân t c trong h c t p m thu t nói chung, trang trí nói
riêng
4. Ph ng pháp ghi chép h a ti t trang trí c
5. Bài t p: Chép m t s h a ti t trang trí c qua b n d p ho c phù điêu ch m kh c
Yêu c u: Kh gi y: 30x40(cm)
S l ng: 4-8 bài, ch t li u: chì đen, có di n t đ m nh t nh m u
PH N LÝ THUY T
M c tiêu bài h c:
Ki n th c: Nh n th c đ c giá tr v ngh thu t và giá tr s d ng c a v n c ,
bi t v n d ng sáng t o trong h c t p môn m thu t và môn trang trí nói riêng.
- K n ng: N m đ c các ph ng pháp, k n ng ghi chép v n c
- Thái đ : Bi t trân tr ng và b o v nh ng v n quý c a cha ông đ l i.

1. Khái ni m
-

Ngh thu t trang trí Vi t Nam đã có t lâu đ i. Tr i qua hàng ngàn n m d ng n c
và gi n c, ông cha ta đã đ l i cho th h ngày nay nh ng trang s hào hùng và m t
kho tàng v n hóa, ngh thu t, trong đó có ngh thu t trang trí.(H.1.1.). Ngh thu t
trang trí luôn g n li n v i đ i s ng h ng ngày và g n bó v i truy n th ng dân t c.
Nghiên c u v n c dân t c giúp sinh viên hi u đ c s sáng t o trong ngh thu t c a
nhân dân ta qua các th i đ i, t đó có th ng d ng vào bài h c ngh thu t trang trí
hi n đ i m t cách m nh b o, sáng t o, đ y ng u h ng nh ng v n b c l b n s c v n
hóa Vi t Nam.

3


Hình1. 1.M t Tr ng đ ng Ng c L - ông S n
2. Nét đ c đáo, phong phú c a v n c dân t c
N n ngh thu t c Vi t Nam có giá tr r t l n và là di s n v n hóa quý báu. Cùng
v i thành t u đáng t hào v ki n trúc là nh ng hình trang trí v m thu t, tr i qua
hàng ngàn n m t n t i v t lên trên m i s phá ho i c a thiên nhiên và con ng i đ
còn l i đ n ngày nay.
Tr ng đ ng Ng c L – ông S n (H.1.1.) không nh ng th hi n trình đ khoa h c cao
th i k đ đ ng mà còn là nh ng b c tranh trang trí tuy t đ p. Trên m t tr ng đ c
trang trí ngôi sao nhi u cánh gi a, các thú v t, chim muông và con ng i ch y vòng
quanh v i t duy liên t ng đã t o nên hình t ng con ng i và thiên nhiên hòa quy n
m t cách nhu n nhuy n. ó là con ng i nhân h u, hi n hòa mang tính nhân v n sâu
s c, bên c nh đó là nh ng hình chim, hình cá, hình t ng ghép đôi muông thú và con
ng i ph n ánh tín ng ng ph n th c c a n n v n minh lúa n c, luôn khát khao cu c
s ng n y n d i dào.
Nh ng công trình ki n trúc không nh ng th hi n trình đ khoa h c v xây d ng mà

còn là nh ng ki t tác c a ngh thu t t o hình nh chùa Bút Tháp, chùa Tr m Gian,
chùa Tây Ph ng, đình Chu Quy n, Tây ng, ào Xá, Th Hà, v.vầ v i nh ng b c
t ng, b c ch m g , kh c đá, nh ng trang trí c u trúc đ u h i, nh ng b c hoành phi,
nh ng đ g m, s ầ v i nh ng hình nét hoàn ch nh, v ng chãi, m u m c c a s trau
chu t và cách đi u. Dù t ng i, t v t hay hoa v n, đ u đ c s p x p nh p nhàng theo

4


h th ng m ch l c, khúc chi t. Cách dàn d ng hài hòa ch ng t c m xúc và trình đ
t o hình c a ông cha ta hàng ngàn n m tr c đã đ t t i trình đ th m m cao.
iêu kh c đình làng x B c là m t di s n ngh thu t quý giá. Ph n ch m tr trên các
m ng ch m n i, ch m l ng còn nguyên ch t g đ m c, th hi n s h n nhiên, gi n d ,
t cu c s ng bình dân không câu n vào các quy t c gò bó nh
đình V H - Hà Nam,
đình Liên Hi p, Chu Quy n – Hà Tây. Nh ng m u v t đ c trang trí s n son th p vàng
trang tr ng và r c r nh t ng Nghìn m t nghìn tay chùa Bút Tháp. Các đình, chùa
nh chùa Tây Ph ng, chùa Thái L c, chùa Mía, chùa Th y, v.v ầ đ u mang m t s c
thái riêng và có giá tr ngh thu t cao.

Hình 1.2. á c u. Hình1. 3. Tiên c

i r ng

Ngh thu t dân t c Vi t Nam b t ngu n t cu c s ng th c t c a con ng i. Nó ph n
ánh t p quán, phong t c, truy n th ng c a đ t n c mình. Nh ng tác ph m ngh thu t
đ u bi u hi n s g n bó v i làng quê, n i dung đ u đ c khai thác t cu c s ng dân
gian, g n bó v i v n hóa đình làng là nét truy n th ng c a dân t c Vi t. M i m t đ a
ph ng đ u có ngôi đình, mái chùa, là n i th cúng thành hoàng, n i h i h p bàn vi c
5

công, n i l h i vui ch i c a m i ng i. Nh ng nét hoa v n trang trí ch m trên g ho c
trên đá đ u r t m m m i và thanh thoát, nh ng m ng cong đ c t o ghép r t tinh t ,
h a ti t hoa v n r t g n v i th c t nh ng l i đ c trang trí nâng lên thành ngh thu t.
Trang trí điêu kh c đình làng xu t phát t ngu n c m h ng sáng t o c a các ngh nhân
x a v i nh ng ch đ : tiên, r ng, nh ng c nh sinh ho t quen thu c nh m i r u, đá
c u, đánh c , đ u v t, làm xi c, chèo thuy n, trai gái đùa nhauầ hay có nh ng n i
dung n d : R ng m c m tr ng n ra r ng (đình Liên Hi p, Chu Quy n – Hà Tây), m
cho h búầ T t c đ u nói lên nguy n c c a con ng i là th cúng th n linh, t tiên,
mong c m t cu c s ng thanh bình.

Nh ng di tích l ch s nh V n Mi u, Bút Tháp,
Th Hà, chùa Dâu, chùa Keo, l ng Lê L i (Lam
S n), cung đình Hu ầ tuy có n i dung ph c v
cho tôn giáo nh ng t t c nh ng mô típ trang trí
đ u ph n ánh cu c s ng sinh ho t r t đ i th ng.
H a ti t đ c s d ng là con ng i, đ ng v t t p
trung vào Long, Ly, Quy, Ph ng, hoa lá nh sen,
cúc, đào, mai, đ c bi t hoa sen đ c s d ng cách
đi u và r ng rãi nh t.
Hình1.4. T
nghìn m t

ng Ph t Bà Quan Âm nghìn tay

T ng Ph t Bà Quan Âm nghìn tay nghìn m t
(Chùa Bút Tháp – B c Ninh) đ c t c b ng g
n m 1656 là pho t ng đ p nh t trong s các
t ng c Vi t Nam. T ng cao 2m v i 42 tay l n

và 952 tay nh : toàn b c t ng và b cao 3m70
là m t th th ng nh t tr n v n, toát lên nét đ p.
Hoa sen là bi u t ng c a s thanh cao. Do v y,
t ng Ph t th ng đ c đ t ng i trên tòa sen. Nh ng chân đèn, chân b , c t, hoành phi
c ng th ng s d ng h a ti t trang trí r t phong phú và sinh đ ng.
ng nét ngh thu t trong v n c dân t c linh ho t và d t khoát, kh e kho n nh ng
l i t o đ c s m m m i, nh p nhàng. Trong các tác ph m ngh thu t c , các h a ti t
trang trí luôn có s liên hoàn và tr nên g n bó ch t ch trong m t t ng th chung. Ví
6


d : trên nh ng hoa v n ch y xung quanh bia đá V n Mi u, ta th y 82 bia không có
h a ti t nào gi ng nhau v t o hình và b c c, m i bia có giá tr v m t l ch s và ngh
thu t. Song toàn b v n bia đã t o thành m t th th ng nh t r t n ý và đ p m t.
3. Nghiên c u h c t p v n c trong m thu t nói chung, trang trí nói riêng
3.1. Quan ni m v v n c
M i dân t c, m i đ t n c đ u có c i ngu n, có l ch s v n hóa riêng. Ng i
h c v ph i hi u sâu s c v v n c dân t c, có cái nhìn đúng đ n v i m t góc đ
nghiêm túc đ k th a và phát huy trong h c t p. Nh ng k th a và phát huy nh th
nào? ó là câu h i đ t ra cho m i sinh viên trong nhà tr ng c n gi i quy t trong nh n
th c và trong h c t p. K th a không ph i là sao chép y nguyên b n g c, không nên
nh m l n gi a k th a và n c , b t ch c nguyên xi nh ng mô-típ trang trí l n hình
th c di n đ t n i dung b ng cách nhìn c a ng i x a, sao y nh ng h a ti t c vào tranh
c a mình đ di n đ t cái hi n t i, không thoát ra đ c cách nhìn, cách v , cách t duy
hình t ng c a t tiên x a. Dù tinh hoa dân t c là th đã đ c th m đ nh, tinh l c qua
th i gian và n m tháng nh ng không nên coi là b t di b t d ch mà không tìm tòi đ
t o ra cái m i. Mu n phát huy và k th a, tr c tiên ph i hi u v cái đ p và bi t đánh
giá cái đ p m t cách đúng đ n.
N n ngh thu t Vi t Nam đ c b o l u theo cách cha truy n, con n i, đ i này
truy n cho đ i khác kinh nghi m c ng nh ph ng pháp làm vi c, sáng t oầ Do v y

mà các ngh th công m ngh , ch m l ng, mây tre đan, s n mài, g m s không b mai
m t và ngày càng phát tri n tr thành m t hàng quan tr ng cho xu t kh u. Các ngh
nhân luôn mi t mài lao đ ng, sáng t o ra nhi u nh ng tác ph m m i, v a phát huy
đ c truy n th ng dân t c, v a phù h p v i th i đ i và con ng i m i.
Ng i h c v c n n m b t và ti p thu ki n th c t nh ng b c tranh dân gian đ n gi n,
nh ng tác ph m điêu kh c, nh ng công trình ki n trúc, nh ng làn đi u dân ca đã nuôi
d ng tâm h n mình và c m xúc sáng t o trong ngh thu t.
Trong quá trình c b n h c t i tr ng, sinh viên s đ c h c v m thu t và l ch s m
thu t Vi t Nam qua t ng th i k m t cách m ch l c và có h th ng, đ c đi tham quan
m t s b o tàng và di tích l ch s đình chùa tiêu bi u đ hi u sâu thêm v ngh thu t
dân t c. Qua các bài h c c th , s phát hi n ra v đ p sáng t o c a truy n th ng ngh
thu t c dân t c, xác đ nh r ng k th a luôn ph i ph c v hi n t i. K th a v n c k t
h p v i cái nhìn th gi i m i, hi n đ i đ làm phong phú thêm v n c , sáng t o nên
m t n n m thu t v i đ c đi m riêng nh ng hòa nh p v i xu th phát tri n chung.
7


Ng i Vi t Nam luôn nhìn s v t thiên v cách nhìn c l , nh t là đ i v i ngh
thu t trang trí. Nh ng nét v ch l u loát và khúc chi t tinh gi n đ n m c cao nh t v i
nh ng nét to nh , sâu, r ng. Các m ng hình có đ dày m ng và di n tích thay đ i v i
nh p đi u uy n chuy n nh p nhàng t o nên nh ng b c tranh sinh đ ng trên g hay trên
đá. iêu kh c đình làng là bi u t ng đ c bi t c a trang trí cách đi u v i k thu t ch m
tr điêu luy n, giàu bi n hóa. Các ngh nhân ch y u phát tri n nh ng hình m u trang
trí thành kinh đi n, đó là nhóm t linh: Long, Ly, Quy, Ph ng. Trong đó, hình r ng
đ c h c u m c đ cao, v t xa các m u khác, nh t là th i Lý , Tr n, Lê. K ti p
đ n chim ph ng c ng chú ý nhi u v i nh ng hình d ng trang trí cách đi u khác nhau,
phong phú c v n i dung l n hình th c. Ngoài n i dung v thú v t, nh ng hình trang
trí mây, n c, l a, hoa lá, nh c c , con ng i, qu n th , v.vầ c ng đ c s d ng v i
nh ng bi n t u k t h p hài hòa t o nên nh ng hình t ng đa d ng. T t c các hình m u
giàu tính ng u h ng đã t o nên nét đ p r t riêng c a ngh thu t trang trí.

3.2. K th a v n trang trí c (ph n đ c thêm)
Ngày nay, ngh thu t trang trí luôn ph i g n bó v i nh ng h a ti t dân t c.
Nh ng hàng trang trí m ngh c a ta nh g m, s , mây tre đan, đ g , đ ch m đ u
th y h i h ng h a ti t dân t c nh ng đã đ c bi n đ i thay th v n i dung và cách
nhìn đ phù h p v i xu th chung; b i v y khi hòa nh p v i th tr ng th gi i, ta v n
d dàng nh n ra đó chính là phong cách trang trí c a ng i Vi t Nam.
Trích đo n b c phù điêu d ng t ng đài Quang Trung – gò ng a, Hà N i(H.1.6.)
v i ch t li u bê tông (3mx 9m), v n d ng các y u t hoa v n l a, n c, song mang h i
h ng các h a ti t c mà ta th ng th y di n t
các đình chùa Vi t Nam nh ng th
k tr c, nh ng v n mang m t hình th c th hi n hi n đ i và r t m i b ng nh ng
m ng hình ch c kh e, cách t o dáng các nhân v t v i các hình trang trí cách đi u đã
nêu rõ đ c n i dung c a tr n đánh gi i phóng Th ng Long mùa xuân 1789
Ví d :
-

G m v i c u t o hình dáng t ng t nh g m c nh ng đ c s d ng hình
trang trí hi n đ i.
G m v i phong cách t o hình hi n đ i, m nh m , phóng khoáng và s d ng
nh ng h a ti t trang trí c đã đ c cách tân.
Th c m v i nh ng m u cách đi u khác nhau

8


Hình 1.5. Phù điêu t

ng đài Quang Trung

V n trang trí c dân t c luôn luôn gi m t vai trò quan tr ng trong ngh thu t trang

trí, nó giúp sinh viên h c t p nh ng nét tinh hoa, tính sáng t o trong cách s p x p b
c c, cách t o hình th m m trong b n v . T đó, bi t v n d ng và k th a vào các bài
h c c th , áp d ng vào cu c s ng th c t trong t ng lai và h n h t là trong công vi c
gi ng d y, truy n bá ki n th c cho th h tr . V i nh n th c và hi u bi t đúng đ n,
ng i giáo viên s d dang truy n t i, phân tích và ch d n các bài gi ng d y sau này
tr ng ph thông.,bi t v n d ng các ki n th c đó vào vi c gi ng d y, k th a v n c
k t h p v i cái nhìn th gi i m i, hi n đ i đ làm phong phú, đ t o nên m t n n ngh
thu t trang trí mang phong cách Vi t Nam.
4. Ph ng pháp ghi chép h a ti t trang trí c
4.1. Ghi chép h a ti t đ n gi n (hoa lá đ n)

Hình 1.6
9


u tiên c n quy vào các m ng hình k hà, phác các m ng l n nh t c a h a ti t.
V i hoa v n đ i x ng qua tr c, ph i phác nh đ ng tr c đ phân chia cho đ u. Chú ý
các kho ng tr ng trong h a ti t vì nó t o cho b c c h p lí và t o v đ p cho toàn b
h a ti t trang trí đó. Sau khi đã phân đ nh đ c đúng t ng quan t l gi a chi u ngang
và chi u d c, phác các m ng l n nh đ i x ng qua tr c, nh ng kho ng tr ng phù h p
v i t l chung, b t đ u v chi ti t c th và chính xác v hình, đ cong, đ ng l n.
Ghi chép v n c ch y u là h c các y u t m ng hình và nét. Do v y, không c n
đánh bóng t o kh i nh v hình h a. Không nên v quá đ m và s c nét (nét đanh và
đ u nh vi n dây thép) vì trong th c t , các đ ng kh c ch m do đã đ c th i gian bào
mòn và đ c ngu n ánh sáng tác đ ng nên t thân nó đã t o nét đ m, nét thanh, nét
m , nét t , nét cao, nét th p. Chú ý ghi chép nh ng chi ti t đi m t o cho b c c hoàn
h o, có th ghi chép theo đ m nh t c a ánh sáng chi u vào nh ng tránh nh n đ m tùy
ti n khi n h a ti t tr nên c ng nh c, m t đi tính m m m i v n có c a chúng.
4.2.

Ghi chép h a ti t ph c t p

Nh ng h a ti t ph c t p là hình trang trí cách đi u k t h p nhi u h a ti t t o
thành m t t ng th chung. Ví d : chim ph ng và mây, đ ng v t k t h p v i hoa lá,
r ng, mây, l a, hoa dây, tiên n , v.vầ Th ng h a ti t trang trí c k t h p v i nhau
t o thành h a ti t liên t c g n bó ch t ch , đ ng nét trong trang trí c r t linh ho t, d t
khoát, không ng p ng ng nh ng nhìn chung m m m i, uy n chuy n, đó là nét đi n
hình trong trang trí c c a Vi t Nam. Dù kh c trên g hay đá, dù ch m l ng nh ng
m ng hình l n hay k t h p nét và m ng v n t o thành m t hình t ng chung th ng
nh t.
4.3.

Cách ghi chép h a ti t c b ng bút chì
Ghi chép thông th ng đ i v i ng i h c v là b ng bút chì đen có th rèn
luy n k n ng ghi chép d dàng chính xác, có th t y xóa đ c. Ph i th c hi n
qua các b c sau:

B c 1: Tìm t l chi u cao và chi u dài c a h a ti t, phác nh ng hình nét ch đ o v
kho ng cách gi a các m ng. Chú ý t l cu các m ng tr ng gi a các h a ti t. Tr c
tiên, c n quy chúng vào các hình k hà cho đúng v trí.(H.1.8.)
B c 2: S p x p các m ng chính, m ng ph có tính quy lu t, xen k m ng hình to v i
nh ng h a ti t hoa v n ph h a thành th th ng nh t. Trên c s đó đi d n t i s chính
xác v các m ng hình c a h a ti t.(H.1.9.)

10


Hình1.7 .

Hình 1.8.

Nh n sâu vào các h a ti t cho chính xác. Chú ý các đ ng l n c a hình, toàn b hình
m ng và các đ ng cong s t o thành nh p đi u c a b c c. Nét đ p c a h a ti t đ c
t o nên b i nh ng m ng to, m ng nh , nét đanh, nét thô. Trong khi ghi chép, c n chú ý
đ n các nguyên t c xen k (to nh , l n bé, cong th ng, c ng m mầ); nguyên t c đ i
x ng (cân b ng v kh i và hình); nguyên t c xoay chi u (thay đ i chi u h ng c a các
hoa v n)ầ(H.1.10.).

Hình 1.9.
11


4.4.

Ghi chép h a ti t trang trí c b ng b n r p

B n r p là ph ng pháp dùng gi y dó, gi y b n ho c m t s gi y m m khác đ t
lên m t b n kh c trên đá ho c g , sau đó dùng b t màu ho c m c r p lên trên m t gi y.
Ph ng pháp này ch th c hi n đ c v i nh ng hình kh c chìm và ch m n i không cao
quá. Hi u qu c a th lo i b n r p ph n ánh đ c chính xác v nguyên tr ng b m t
hình trang trí. T t c nh ng hình trang trí n i s đ c hi n lên m t cách hoàn h o và
m m m i trên m t gi y, nh ng g cong, nh ng c nh c a hình ch m t o nên m t đ c
tính riêng gi ng nh nh ng nét v b ng bút v i nh ng ch t ch m nh ng l i t o
đ c nh ng đ ng nét tinh x o k t h p v i nh ng kho ng tr ng không ti p c n v i
màu (là nh ng nét kh c sâu). Nh đ c s lây lan chuy n ti p c a màu nên chúng t o
đ c đ m m, gây không gian cho toàn b b m t h a ti t. Vì là b n r p nên t t c các
chu vi không th lên h t và s c đ u nh nhau, ch t li u gi y dùng đ r p ph i m ng và
dai khi n hình c a b n d p c ng tr nên r t m m m i và có đ đ m nh t trong t ng
mi ng hình. Di n t đ m nh t theo b n m u nh ng c n chú ý t p trung vào cách t o
hình c ng nh s chuy n đ ng c a đ ng nét. Ví d : b n r p r ng kh c trên đá b

t ng Ph t chùa Ph t Tích (B c Ninh)(, ph i chú ý đ n h ng và s chuy n đ ng c a
thân r ng, càng v ph n đuôi càng nh và hút d n. Bên c nh là nh ng d i tóc u n l n
v phía sau, v i chân và vây t o c m giác nh song l n (H.1.12.). M ng đ m trên
thân r ng đ i l p v i hình t ng lá đ đ c k t c u b ng nh ng nét thanh và m nh
trông gi ng nh hình M t Tr i v i nh ng qu ng l a. Hay m t b c ch m khác đ c
ngh nhân sáng t o ra hai con cá châu đ u vào nhau b ng hình th c s d ng m t hình
đ u cá chính gi a v a mang tính cách đi u( H.1.12.), v a mang tính n d dân gian “
cá trong cá “. Nghiên c u k , ta th y tuy hai con cá cùng m t đ u nh ng cách di n đ t
vây và đuôi cá khác nhau.

12


Hình 1.10 .
Ph n trang trí hai bên c ng thay đ i, nó nói lên s giao hòa c a loài v t đ t o thành
thiên nhiên. B c c b ng n p bó phía trên và d i c a hình không ph i là hai n p th ng
đ u, n u không chú ý khighi chép thì hình s b thô c ng.

Hình.1.11. Cá

Hình 1.12. R ng(kh c trên đá}
13


B n r p và b n chuy n th thành nét m i lo i có nét đ p riêng, nh ng không m t đi
tính ch t chung c ng nh nét đ p đi n hình c a h a ti t. Cách m t khai thác nét đ p
m m m i c a m ng hình, cách hai khai thác s chuy n đ ng và nh p đi u c a đ ng
nét. Nh ng dù ghi chép theo th lo i và hình th c nào thì đi u đ u tiên mà ng i h c
v c n n m b t đ c là đ chính xác v hình, m ng, t l , các kho ng cách so v i h a
ti t c ng nh so sánh l n nhau. N m b t đ c tinh th n c ng nh tính khái quát c a

h a ti t trang trí là đi u quan tr ng nh t thông qua bài h c ghi chép v n c dân t c v
cái đ p c a ngh thu t c dân gian, hi u cách t duy sáng t o ngh thu t c a ông cha ta
đ không ng ng h c t p tìm hi u v n c c ng v i s nh n th c v cái m i mà hoàn
thi n mình.
4.5.

Ghi chép h a ti t c

b ng phù điêu

H a ti t trang trí c th lo i phù điêu v i ch t li u th ch cao do đ c sao chép l i
ho c đ c đ khuôn tr c ti p trên b n th t đ có nh ng b n hình sao y b n chính. Vì
đ c đ l i khuôn v i ch t li u th ch cao nên ph n nào c ng m t đi s s c nét c ng
nh v đ c ng c a hình. Th ch cao l i màu tr ng nên phân tích và tìm hi u v nét
c ng có ph n h n ch . Ghi chép hình trên phù điêu ch y u v b c c và cách s p x p
các m ng hình chung. C n chú ý v đ m nh t, sáng t i c a ánh sáng chi u vào, qua đó
mà ph n ánh hình b ng kh i. Khi v nên di n t đ m nh t theo màu ch không ph i t
k và đánh bóng nh v hình h a. Ghi chép theo th lo i trang trí ch y u ph i di n t
hình b ng các nét đ m, nh t, to, nh , s chuy n đ ng c a hình kh i b ng cách g i
bóng, không nên di n t sâu nh hình h a.( Bài h c ghi chép v n c s giúp ích tr c
ti p đ các bài gi ng d y sau này t i tr ng ph thông đ t đ c hi u qu cao. Sách
giáo viên M thu t 4 đã h ng d n cách ghi chép c th h a ti t dân t c v i nh ng
m u t ng đ i khó, nh ng i cách đi u trên tr ng đ ng, hoa sen, cò cách đi u. sách
giáo viên M thu t 7, các h a ti t ph c t p h n, nh ng n u giáo viên h ng d n đúng
cách và ph ng pháp thì h c sinh v n d ti p thu và v đ c t t các h a ti t đó).
PH N BÀI T P
1. Bài t p: Chép m t s h a ti t trang trí c qua b n d p ho c phù điêu ch m kh c
2. Yêu c u th c hi n:
- Ng i v c n đi th c t và t ch n các công trình ki n trúc c
đ a ph ng, h a

ti t trên b n r p, trên phù điêu ghi chép chính xác đ làm t li u m thu t.
- Kh gi y: A3, s l ng: 4-8 bài, m i t gi y 1 h a ti t.
- Ch t li u: chì đen, có di n t đ m nh t nh m u.
- Th i gian làm bài: 18 ti t.
14


CH

NG 2.

N GI N VÀ CÁCH I U HOA LÁ: 25 ti t
Lý thuy t: 2 ti t - Th c hành: 23 ti t

Ki n th c c a bài h c:
1. Khái ni m v đ n gi n và cách đi u hoa lá
2. H a ti t trang trí
3. Khai thác tinh hoa v n c dân t c trong cách đi u hoa lá
4. Vai trò h a ti t trang trí trong ngh thu t
5. Ph ng pháp ghi chép hoa lá th t
6. Ph ng pháp đ n gi n
7. Ph ng pháp cách đi u
8. Bài t p: Ghi chép hoa lá th t: 10 ti t
n gi n và cách đi u hoa lá: 13 ti t
PH N LÝ THUY T
M c tiêu bài h c:

-

Ki n th c: Hi u đ c v đ p c a hoa lá t thiên nhiên, t m quan tr ng c a nó

trong ghi chép đ h c t p và sáng t o h a ti t trang trí.
K n ng: N m đ c ph ng pháp ghi chép và sáng t o h a ti t trang trí.

-

Thái đ : Yêu quý cái đ p c a thiên nhiên và ngh thu t.

-

1. Khái ni m v đ n gi n vƠ cách đi u hoa lá:
1.1
n gi n hoa lá:
Qua nghiên c u v n c dân t c, ta nh n th y: t t c nh ng hình trang trí khi
đ c đ a vào ng d ng trong th c t , t hình ng i cho đ n hoa lá, chim muông đ u
đ c cách đi u cao. Mu n có m t hình t ng trang trí c th , đ p m t, tr c tiên ng i
v ph i bi t tinh gi n, g n l c nh ng nét đi n hình nh t c a v t m u.
n gi n hoa lá là l c b đi nh ng chi ti t không c n thi t, r m rà đ gi l i nh ng
nét đ p đi n hình c a lo i hoa lá đó, giúp cho chúng đ p thêm, có giá tr h n.
n gi n
là ph n nào bi t nâng nh ng hình v hoa lá t t nhiên lên m t b c, ti n d n đ n trang
trí cách đi u.(H.2.1.)
15


Hình.2. 1
1.2. Cách đi u hoa lá:
Cách đi u là s ch t l c t nh ng đ ng nét, hình th đ c tr ng nh t c a m t
v t th có th t. Thông qua s sáng t o c a ngh s , v t th đã đ c s p x p l i, thêm
b t chi ti t, màu s cầđ có th đ t đ n m c t ng tr ng trong hình v . ây chính là
giai đo n đ ng i v bày t quan ni m và t duy sáng t o c a mình. Sáng t o khác v i

b a đ t và bóp méo hi n th c, sáng t o d a trên th c t d a vào quy lu t chung. Gi a
tìm hi u hi n th c v i khai thác và sáng t o ph i luôn g n bó m t thi t v i nhau đó là
nguyên t c chung c a ngh thu t trang trí (H.2)

Hình.2. 2.
2. H a ti t trang trí
Là m t hình v đã đ
trí.

c cách đi u hóa t th c t đ bi n thành m t hình trang

16


T t c các h a ti t trang trí đ u đ c con ng i l y c m h ng sáng t o t thiên nhiên
và trong lao đ ng nh c cây, hoa lá, chim muôngầ(H.2.3,H.2.4.)Trong th c t b n
thân m i v t đ u có s n nh ng nét đ p ti m n t o c m xúc cho các h a s tìm tòi, khai
thác và chuy n th thành nh ng hình c th mang tính sáng t o. Dù khai thác v đ p
thiên nhiên góc đ nào thì nó v n mang s c thái và v đ p riêng c a nó, không th
thay đ i nh m l n v i nh ng th khác. Nh ng hoa cúc cách đi u dù đ c th hi n cách
này hay cách khác v n khi n ng i xem phân bi t v i hoa sen, hoa h ngầNh ng đ
tài đ c ch n l a đ cách đi u th ng là nh ng v t r t g n g i v i cu c s ng và n p
ngh c a con ng i, đôi khi có nh ng h a ti t sáng t o theo trí t ng t ng v th n
thánh, tiên, r ng, ph ngầnh ng hình t ng đó v n na ná nh ng v t trong đ i s ng.
Tiên: gi ng nh các cô gái m nh mai, m m m i.

H.2.3.
R ng, nghê: khai thác t s t , h , tr n, r nầ
Phât, ông Thi n, ông Ác: t ng ni, ph t t ầ đ u đ c s d ng hình m u có trong đ i
s ng con ng i mà nâng lên thành bi u t ng nh m ph c v nhu c u tâm linh, tôn

giáo.
Ngh thu t trang trí r t đa d ng, nó bi n t t c v t d ng và đ a đi m c n trang trí tr
nên đ p h n và có giá tr h n. H a ti t trang trí bi n các v t d ng s n ph m nh m
chén, bàn gh , l , kh nầcho đ n thi p chúc m ng tr nên h p d n. Trang trí làm đ p
công c ng, sinh ho t xã h i, góp ph n làm thay đ i b m t c a đ t n c, t p th , gia
đình và m i cá nhân. âu đâu h a ti t trang trí c ng đóng góp m t cách tích c c cho s
phát tri n chung c a th i đ i

17


Hình.2.4.
3.Khai thác tinh hoa v n c dân t c trong cách
đi u hoa lá
C cây hoa lá, chim muông trong thiên nhiên
luôn g n bó v i đ i s ng con ng i t xa x a. B n
thân c a chúng ít nhi u mang v đ p trang trí b i
nh ng hình dáng, đ ng nét, c u trúc c ng nh hài
hòa v màu s c, s phong phú v ch ng lo i. S đa
d ng, phong phú đó là ngu n c m h ng sáng t o
cho con ng i.

Hình.2.5.
H a ti t v n c dân t c là m t kho tàng ngh thu t
vô cùng quý giámà ông cha ta đ l i, tuy đã trãi qua
bao th ng tr m l ch s nh ng v n còn nguyên giá tr
cho đ n ngày nay: h a ti t trên tr ng đ ng Ng c L , ông S n, là nh ng hình r ng,
ph ng, mây, n cầđ c ch m tr tinh vi và công phu. Cái đ p c a h a ti t c dân
t c mang tính đ c đáo nh đ ng nét d t khoát, kh e kho n nh ng không kém ph n
m m m i, trau chu t, uy n chuy n, s ng đ ng. Nét cách đi u cao, bi u hi n đ c tr ng

c a t ng lo i h a ti t thiên nhiên nh ng không quá c ng đi u, bóp méo, xa r i thiên
18


nhiên nhiên. Cái đ p c a h a ti t trang trí c dân t c là cái đ p c a s bao quát, đi n
hình, c l và cách đi u cao, b c c h t s c ch t ch và khe kh t nh ng v n r t th a
mái, nh nhàng, không c u k nh ng không s l c.
H a ti t c có tính cách đi u r t cao trong cách th hi n. H a ti t các hình
trang trí c a các dân t c thi u s th ng đ c quy vào các d ng hình c b n: vuông,
tròn, ô van, trám, hình bi n th (H.2.5)ầb ng s ph i h p màu t i sáng, r c r v i s
t ng ph n cao đ t c nh nhau khá m nh b o. S khái quát cao v hình nh m đ t đ c
c nguy n bi u hi n cu c s ng th c v i nh ng s v t hi n t ng th ng ngày: c
cây, hoa lá, chim muôngầ
V n trang trí c dân t c luôn luôn gi m t vai trò quan tr ng trong ngh thu t trang
trí, nó giúp sinh viên h c t p nh ng nét tinh hoa, tính sáng t o, tính cách đi u, tính dân
t c. V n d ng và k th a v n c trong sáng t o h a ti t trang trí s làm nên giá tr cho
bài h c và khai thác đ c b n s c dân t c.
3. Vai trò h a ti t trang trí trong ngh thu t
Ngh thu t trang trí chính là s ng d ng c a ngh thu t t o hình vào đ i s ng
nh m t o ra nh ng v t ph m, nh ng công trình làm cho chúng thêm đ p và hoàn thi n.
H a ti t trang trí là đi m quan tr ng hàng đ u c a ngh thu t làm đ p v i s ch n l c
và ph i h p hài hòa các y u t v hình, nét, m ng, màu s c trong m t t ng th chung
và đ c s d ng m t cách r ng rãi trong m i l nh v c kinh t xã h i khác nhau. Vai trò
c a ngh thu t trang trí c ng có m t tác đ ng l n lao, góp ph n d n d t và xây d ng l i
s ng, nhân cách con ng i.
Cùng v i s phát tri n chung c a th i đ i, ngh thu t trang trí là lo i hình không
th thi u đ i v i cu c s ng tinh th n c a con ng i. Nh t là đ i v i nh ng ng i h c
v , vi c n m v ng nh ng ki n th c c b n chung đ sáng t o ra nh ng h a ti t trang trí
m i đ ng d ng vào các môn h c c th là r t c n thi t. Ngh thu t trang trí dù th
lo i nào thì ngôn ng t o hình nói chung v n là s v n d ng nh ng hi u bi t qua s s p

đ t các m ng, kh i, hình, nét, màu s c. Thông qua các ph ng pháp sáng t o các h a
ti t trang trí, ng i h c v s đ c trang b v k n ng th c hành c ng nh nh ng ki n
th c và s hi u bi t c n thi t đ d n nâng cao ý th c th m m c ng nh t duy sáng
t o.

19


Hình 2 6.

Hinh 2. 7

20


H a ti t trang trí đ ng đ n s ch là m t hình th c tô đi m, trang trí cho đ p m t
v t d ng hay m t đ a đi m c th . K t h p m t nhóm h a ti t ho c nhi u h a ti t s
hình thành m t b c c trang trí c th (trong hình vuông, hình tròn, hình ch nh t, hình
bi n d ng, đ ng di mầ) nó có th tr thành m t tác ph m ngh thu t có giá tr nh
di m bia, l ng t m, đình, chùa, ch m kh c, di m, th m n nầ (H2.6, H.2.7.)T t c các
tác ph m đ u có s k t h p c a các h a ti t, hay nói cách khác là h a ti t t o nên
nh ng tác ph m ngh thu t
4. Ph ng pháp ghi chép hoa lá th t
Hoa, lá, chim muông là đ tài muôn thu cho sáng t o và làm n y sinh các h a ti t
trang trí. T r t xa x a, ông cha ta đã bi t khai thác và tìm ra nh ng nét đ p c a hoa lá
trong thiên nhiên đ đ a vào áp d ng trong các th lo i trang trí ph c v cho xã h i và
con ng i, đáp ng đòi h i và yêu c u chung c a xã h i. B n ch t c a s v t trong
thiên nhiên luôn n ch a nh ng nét đ p. Ng i h c v là ph i bi t khai thác, tìm ra
nh ng nét đ p đó đ phát tri n, nâng lên thành m c đi n hình nh t. Có ghi chép th t
m i tránh đ c s nghèo nàn ho c l p l i nh ng suy ngh , sáng t o c a ng i khác.

Khi ghi chép hoa lá th t đ hi u rõ đ c cách c u t o, cách s p x p nét, hình c ng nh
đ c đi m c a loài hoa lá đó, b i nh ng lo i hoa lá đó đ u có tính đ c thù riêng v i ki u
dáng, c u trúc, nét đ p, tính h p d n riêng bi t. Sau đó ph i nghiên c u, tìm tòi m i có
th phát hi n ra đ c di n m o c ng nh nét đ p c a m i th lo i hoa lá. Trên c s
ghi chép m i có th bi n đ i m t hình c th thành m t h a ti t trang trí m i v i tính
th m m cao, có tính thuy t ph c.
4.1.Ghi chép hoa lá b ng nét và m ng đen tr ng
Khi ti n hành ghi chép hoa lá c n ph i th c hi n theo các b

c sau:

4.1.1.L a ch n m u và nghiên c u đ c đi m
Tr c khi v , ph i quan sát và l a ch n nh ng lo i hoa lá có hình dáng đ p v i
nh ng đ ng nét h p d n, có kh n ng cách đi u thành h a ti t trang trí. Khi quan sát
c n chú ý đ n đ c đi m và c u t o c a m u. V i các lo i m u khác nhau v hình c n
quan tâm đ n t ng th chung, dáng, h ng , th c a chúng cùng v i nh ng chi ti t
riêng, mang tính đ c thù. nh ng d ng hoa lá có hình dáng t ng đ i gi ng nhau c n
ph i tìm ra đ c nh ng nét riêng.

21


Hình 2. 8.
Thí d
d ng lá ba ch :(H.2. 8.)
Khi nhìn t ng th tuy ta th y cùng m t d ng v hình nh ng có s khác nhau chi ti t,
nên ng i xem v n d dàng nh n bi t đ c đó là lo i lá gì. B c quan sát và l a ch n
r t c n thi t cho công vi c nghiên c u và ghi chép m u. Tr c khi v c n chú ý đ n
nh ng đi m sau:
- Hình toàn th là m t nguyên m u hoa lá

c đi m riêng v c u trúc và chi ti t c a hoa lá đó
- Dáng th thay đ i v hình và h ng c a m u.
Không nên ch quan sát m t h ng, mà ph i ch n góc nhìn v i các góc đ khác
nhau: nhìn th ng, nhìn nghiêng, t trên xu ng, t d i nhìn lên đ phát hi n đ c s
thay đ i c a hình qua nhi u góc h ng nhìn khác nhau v i nh ng nét đ p riêng đ l a
ch n hình v . Cùng m t m u, có th ghi chép 3 – 4 chi u h ng khác nhau(H.2.9.),
qua đó s ch n ra đ c m t hình ng ý nh t.

Hinh 2. 9.
C n tìm cái chung và cái riêng c a t ng b ph n c ng nh các chi u h ng thay đ i
c a cành, hoa và lá, đ c đi m c a gân lá ch y theo quy lu t nào.

22


Hình 2. 10.
Khi ghi chép, ph i c g ng gi đúng tinh th n và dáng hình toàn b . N u chép hoa lá
b ng bút chì nên khai thác ch y u v đ p c a chúng b ng h th ng nét, không c n
ph i đánh bóng t o kh i nh v hình h a.(H.2.10.)
4.1.2. Các b c ti n hành:
B c 1.Quy hình dáng chung c a v t m u theo các chi u h ng l n b ng các đ ng
th ng. Chú ý v t l chi u ngang v i chi u dài c a hoa lá đó và t l to nh v m ng
hình gi a hoa và lá, gi a các khóm lá v i nhau.(H.211.)

Hình 2.11.
Hình 2,12.
B c 2. Phác hình đ i th c a các m ng b ng hình k hà, so sánh v đ l n bé c ng
nh chi u h ng c a chúng. Thí d , mu n v m t bông hoa ta ph i so sánh gi a cánh
hoa v i đài hoa, cu ng hoaầ
Khi v m t cành ho c nhi u cành, ph i so sánh gi a khóm hoa và khóm lá, các m ng

l n, nh khác nhau, hình dáng và chi u h ng chung c a khóm hoa lá đó. T t c ph i
đ c quy vào hình k hà m t cách khá chính xác.
B c 3. C th hóa dáng hình c a h a ti t cho sát v i m u, nh n đ m các chi ti t và
các đ c đi m đi n hình đ t o s thay đ i v đ m nh t b ng nét v .(H.2.12.) Có nh ng
23


ch không c n thi t ph i v k chi ti t (ví d nh r ng c a quá nhi u, gân lá quá nh )
vì chúng s khi n cho v t m u tr nên r m rà, v n v t, m t đi s cân đ i chung.
Ng c l i có nh ng ch c n ph i đi sâu, nghiên c u k l ng, nh n đ m tr ng tâm nh
cánh hoa, nh hoa, cách chuy n đ đ m nh t c a màu s c c ng nh s phân b m ng
gi a bông hoa và nh hoa đó. Chú ý quan sát cách phân chia gi a các nhánh c a hoa
hay các k lá, ch b t đ u c a cu ng và đài hoaầ ó chính là c s đ có th phát
tri n, nâng cao các b c ti p theo là b c trang trí, cách đi u.
Quan sát c u t o c a m t nhóm hoa lá, tr c tiên ta c n ph i n m v ng và hi u rõ s
c u t o c a cánh hoa, đài hoa, n hoa, s s p x p phân b gi a các nhành lá, nh ng lá
non đ c m c ra gi a ch lá và cành. V i c u t o toàn b g m nh ng nhóm lá to nh
khác nhau, h ng c a khóm hoa chia ra t ng đôi m t v i t l khác bi t và chênh nhau
v đ l n bé khi n cành hoa nhìn chung t o đ c s chuy n đ ng v nh p trông r t
m m m i và đ p m t.(H2.13, H.2.14.)
Trong khi ghi chép hoa lá th t, ng i v đã bi t l c b nh ng chi ti t không c n thi t
và g n l c nh ng nét đ p đi n hình c a v t m u nh m t o ra m t hình v có tính ngh
thu t.

Hình 2.14.

Hình 2.13.
 Các lo i hoa lá d s d ng trong trang trí, có th ghi chép:
Hoa: bèo, sen, cúc, bìm bìm, rau mu ng, râm b t, m p, gi y, trúc đào, phù dung, lan,
c d i,ầ

Lá: đu đ , m p, thài lài, cúc, đ u, bìm bìm, bèo, khoai n c, rau mu ng, lan, c
d iầ.

24


Có th s d ng v hoa, lá đ n ho c k t h p c c m hoa lá, n hoa, cành hoa,v.vầ Tuy
v y c ng không nên ôm đ m ghi chép quá nhi u th ph c t p cùng m t lúc vì nh v y
s khó nh n bi t đ c nh ng nét đ p riêng bi t c a b n thân hoa lá đó, đ ng th i l i
gây r i m t khó phân bi t trong quá trình ghi chép hình.
Ghi chép hoa lá th t nên s d ng b ng bút chì đ d dàng s a ch a hay t y xóa, ti n
l i cho ng i v khi lên hình, đ ng th i công vi c này mang tính ph thông, d làm, d
th hi n trong lúc v . Tuy nhiên c ng có th ghi chép hoa lá b ng m c nho hay bút
kim, bút d đ i v i nh ng ng i có kh n ng nhìn hình t t và có th x lí ch t li u m t
cách thu n th c, linh ho t.
4.1.3.Ghi chép hoa lá b ng màu
S d ng màu n c đ v hoa
lá c ng t ng t nh cách v m c
nho. Tuy nhiên công đo n đ u tiên
tr c khi v v n ph i tr i qua các
b c ti n hành nh ghi chép hoa lá
b ng bút chì, t c là v n ph i tr i qua
các giai đo n quan sát m u, ch n
h ng, khái quát v hình, phác
nh ng đ ng h ng l n, phân chia
kho ng cách và nh ng di n l n r i
lên d n chi ti t. Ph i phác hình
t ng đ i chu n xác r i m i v
màu. Có th phác hình b ng hai
cách:

Hình 2. 15.
Cách 1: Phác nh hình khái quát b ng bút chì tr c khi v màu t nh t đ n đ m
Cách 2: Dùng bút lông phác hình b ng màu nh t. sau đó lên màu đ m d n.
Xác đ nh màu chung toàn b v t m u (đ , xanh, vàng, nâuầ). Nên v t màu nh t đ n
đ m d n, n u ta s d ng màu đ m ngay thì khó x lý các đ đ m nh t khác c a hoa lá.
Ví d : Cách v m t bông hoa bìm bìm: v toàn b bông hoa b ng màu tím nh t, s
d ng màu tím đ m trong ph n gi a c a hoa khi màu ch a khô toàn b , màu tím đ m s
lan t a nh sang màu tím nh t và chúng s t o nên đ c m t c m giác êm, m m cho
25