những phát hiện về vạn vạt và con người
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.8 MB, 230 trang )
Nhû
ng
pha
t
hiï
n
vï
va
n
vê
t
va
con
ngûú
i
1
m e
d
ia.com
MU
C
LU
C
LÚ
I
GIÚ
I
THIÏ
U
.................................................................................
3
PHÊ
N
I:
BÊ
U
TRÚ
I
BAO
LA
.............................................................................
4
Chûúng
1
Sû
quyï
n
ru
cu
a
mù
t
trùng
.................................................
5
Chûúng
2
Tuê
n
lï
:
ngûú
ng
cû
a
khoa
ho
c
...........................................
13
Chûúng
3
Thûú
ng
àï
va
ca
c
nha
chiïm
ti
nh
.....................................
18
PHÊ
N
II
TÛ
THÚ
I
GIAN
MÙ
T
TRÚ
I
ÀÏ
N
THÚ
I
GIAN
ÀÖ
NG
HÖ
...........
23
Chûúng
4
Ào
nhû
ng
giú
tö
i
.................................................................
24
Chûúng
5
Pha
t
minh
giú
àö
ng
àï
u
.....................................................
32
Chûúng
6
Mang
thú
i
gian
ài
khù
p
núi
...............................................
37
PHÊ
N
III
CHIÏ
C
ÀÖ
NG
HÖ
CU
A
NHA
TRUYÏ
N
GIAO
.............................
45
Chûúng
7
Mú
àûú
ng
va
o
Trung
Hoa
..................................................
46
Chûúng
8
Me
cu
a
ca
c
ma
y
mo
c
..........................................................
54
Chûúng
9
Ta
i
sao
la
i
xa
y
ra
bïn
Têy
.................................................
56
PHÊ
N
IV
ÀÕA
LY
CU
A
TRÑ
TÛÚNG
TÛÚNG
................................................
61
Chûúng
10
Kinh
sú
tr
ûú
c
nu
i
non
......................................................
62
Chûúng
11
Ve
ba
n
àö
bê
u
trú
i
va
êm
phu
.........................................
66
Chûúng
12
Sû
löi
cuö
n
cu
a
tñnh
àöi
xûng
..........................................
71
Chûúng
13
Gia
o
àiï
u
giam
ha
m
kiï
n
thû
c
........................................
81
Chûúng
14
Quay
vï
vú
i
tra
i
àê
t
phù
ng
..............................................
85
PHÊ
N
V
ÀÛÚ
NG
ÀI
ÀÏ
N
PHÛÚNG
ÀÖN
G
..................................................
90
Chûúng
15
ca
c
cuö
c
ha
nh
hûúng
Kitö
gia
o
........................................
91
Chûúng
16
Ngûú
i
Mö
ng
Cö
àa
mú
àûú
ng
nhû
thï
na
o
.....................
97
Chûúng
17
Ca
c
nha
truyï
n
gia
o
n
g
oa
i
giao
.....................................
102
Chûúng
18
Kha
m
ph
a
chêu
A
..........................................................
107
m e
d
ia.com
Daniel
J.
Boorstin
2
Chûúng
19
Thú
i
àa
i
àen
tö
i
trïn
àûú
ng
bö
......................................
112
PHÊ
N
VI
ÀI
VO
NG
QUANH
TRA
I
ÀÊ
T
.......................................................
116
Chûúng
20
Phu
c
Hûng
va
tu
sû
a
ly
thuyï
t
Ptolïmï
.......................
117
Chûúng
21
Ca
c
nha
ha
ng
ha
i
Bö
Àa
o
Nha
tiïn
phong
...................
124
Chûúng
22
Bïn
kia
mu
i
hiï
m
nghe
o
................................................
133
Chûúng
23
Àï
n
Ê
n
Àö
va
trú
vï
.......................................................
140
Chûúng
24
Ta
i
sao
kh
öng
pha
i
ngûú
i
A
Rê
p?
..................................
145
m e
d
ia.com
Nhû
ng
pha
t
hiï
n
vï
va
n
vê
t
va
con
ngûú
i
3
LÚ
I
GIÚ
I
THIÏ
U
"Thú
i
gian
la
nha
kha
m
pha
vô
à
a
i
nhê
t",
Francis
Bacon
(1625).
Kha
m
ph
a
vô
àa
i
àê
u
t
i
ïn
la
thú
i
gian,
khung
cu
a
kinh
nghiï
m.
Chó
khi
b
i
ï
t
phên
àõnh
nùm
tha
ng,
tuê
n
lï
,
nga
y
giú
,
ph
u
t
giêy,
con
ngûú
i
m
ú
i
thoa
t
ra
àûú
c
ca
i
chu
ky
àún
àiï
u
cu
a
thiï
n
nhiïn.
Do
ng
cha
y
cu
a
bo
ng
tö
i,
ca
t,
nûú
c
va
cu
a
thú
i
gian,
àûú
c
chuyï
n
à
ö
i
tha
nh
nhû
ng
àoa
n
ng
ù
t
àï
u
cu
a
àö
ng
hö
.
No
àa
trú
tha
nh
m
ö
t
du
ng
cu
hûu
ñch
àï
co
n
ng
ûú
i
ào
lûú
ng
chuyï
n
àö
ng
trïn
khù
p
ha
nh
tinh.
Ca
c
kha
m
p
h
a
vï
thú
i
gian
va
khöng
gia
n
se
trú
tha
nh
mö
t
chiï
u
kñch
liïn
tu
c.
Ca
c
cö
ng
àö
ng
cu
a
thú
i
gian
se
mang
àï
n
cho
ca
c
cö
ng
àö
ng
tri
thû
c
àê
u
tiïn
nhû
ng
ca
ch
thû
c
àï
chia
se
kha
m
pha
,
mö
t
giú
i
tuyï
n
chung
vï
ca
i
co
n
chûa
àûú
c
biï
t
àï
n.
m e
d
ia.com
Daniel
J.
Boorstin
4
Phên
I:
Bê
u
trú
i
bao
la
"Thûú
ng
Àï
àa
ta
o
dû
ng
ca
c
ha
nh
t
i
nh
va
ca
c
ngöi
sao
khöng
pha
i
àï
chu
ng
thö
ng
trõ
con
ngûúi,
nhûng
àï
chu
ng
cu
ng
nhû
ca
c
ta
o
vê
t
kha
c,
vêng
phu
c
va
phu
c
vu
con
ng
ûú
i"
-
Paracelsus
(1541)
m e
d
ia.com
Nhû
ng
pha
t
hiï
n
vï
va
n
vê
t
va
con
ngûú
i
5
CHÛÚN
G
1
SÛ
QUY
Ï
N
RU
CU
A
MÙ
T
TRÙNG
Tû
cû
c
t
ê
y
bù
c
Greenland
tú
i
cû
c
nam
Patagonia,
ngûú
i
ta
àêu
àêu
cu
ng
ào
n
cha
o
trùng
mú
i
-
mö
t
thú
i
gian
àï
ca
ha
t
va
cê
u nguyï
n,
ùn
uö
ng
va
vui
chúi.
Ngûú
i
Eskimö
mú
mö
t
lï
hö
i,
trong
ào
ca
c
pha
p
sû
cu
a
ho
cû
ha
nh,
ho
tù
t
hï
t
àe
n
röi
v
ui
ve
vú
i
nhû
ng
ngûú
i
p
hu
nû
.
C
a
c
thö
dên
Nam
Phi
ha
t
mö
t
ba
i
tha
nh
ca:
"Trùng
Mú
i!..
Kñnh
cha
o,
Kñnh
cha
o
Trùng
Mú
i!".
Dûú
i
a
nh
trùng,
mo
i
ngûú
i
àï
u
thñch
k
hiïu
v
u
.
Va
mù
t
trùng
co
n
co
nhû
ng
sû
quyï
n
ru
kha
c.
Theo
lú
i
kï
cu
a
sû
gia
Tacit
u
s
ca
ch
àêy
gê
n
2000
n
ù
m,
nhû
ng
cö
ng
àö
ng
ngûú
i
Àû
c
cö
àa
i
thûú
ng
tö
chû
c
lï
hö
i
va
o
nhû
ng
nga
y
trù
n
g
non
hay
trùng
tro
n,
la
"n
hû
ng
mu
a
àûú
c
coi
la
tö
t
àe
p
nhê
t
àï
bù
t
àê
u
cö
ng
v
i
ï
c
la
m
ùn".
Khù
p
núi
ta
àï
u
tòm
thê
y
nhû
ng
y
nghôa
thê
n
thoa
i,
huyï
n
bñ
va
la
ng
ma
n
vï
mù
t
trùng
-
mù
t
trùng
àûú
c
go
i
la
chõ
Hùng,
chõ
Nguyï
t;
mù
t
trùng
gù
n
liï
n
vú
i
truyï
n
Thù
ng
Cuö
i
ngö
i
gö
c
cêy
àa;
mù
t
trùng
àûú
c
coi
la
khung
ca
nh
ly
tûú
ng
àï
àöi
trai
ga
i
he
n
ho
tònh
tû
.
Nhûng
y
ng
hôa
sêu
xa
va
quan
tro
ng
nhê
t
cu
a
mù
t
trùng
co
liï
n
quan
tú
i
viï
c
ào
lûú
ng
t
h
ú
i
gia
n
;
mù
t
trùng
àûú
c
g
o
i
la
nguyï
t,
la
mö
t
tuê
n
trùng
,
ng
hôa
la
mö
t
tha
ng.
Ngûú
i
cö
xû
a
àa
biï
t
du
ng
mù
t
trùng
la
m
mö
t
àún
võ
ào
lûú
ng
thú
i
gian.
Tuy
viï
c
sû
du
ng
mù
t
trùng
la
m
àún
võ
t
h
ú
i
gian
na
y
kha
àún
gia
n,
nhûng
no
tû
ng
la
mö
t
ca
m
bê
y
àöi
vú
i
àê
u
o
c
ngêy
thú
cu
a
con
ngûúi.
Tñnh
t
h
a
ng
the
o
mù
t
trùng
rê
t
tiï
n
lú
i,
v
ò
khù
p
núi
trïn
mù
t
àê
t
àï
u
co
thï
nhòn
thê
y
ca
c
chu
ky
tr
ùn
g
,
th
ï
nhûng
no
dê
n
ngûú
i
ta
va
o
ngo
cu
t.
Àiï
u
ma
ca
c
thú
sùn
va
nöng
dên
cê
n
co
mö
t
lõch
ca
c
mu
a
-
mö
t
ca
ch
à
ï
dû
ba
o
se
co
mûa
hay
t
u
yï
t,
no
ng
hay
la
nh.
Co
n
bao
lêu
nû
a
mú
i
tú
i
thú
i
k
y
gieo
trö
ng
?
Khi
na
o
se
co
àú
t
sûúng
gia
àê
u
tiï
n
?
Khi
na
o
se
co
mûa
lu
?
Mù
t
trùng
khöng
giup
àû
ú
c
bao
nhiïu
cho
nhû
ng
nhu
cê
u
ê
y.
Thû
c
ra,
nhû
ng
chu
ky
cu
a
mù
t
trùng
tûúng
û
ng
m
ö
t
ca
ch
k
y
la
vú
i
chu
ky
k
i
nh
nguyï
t
cu
a
phu
nû
,
vò
mö
t
tuê
n
t
r
ùng,
m e
d
ia.com
Daniel
J.
Boorstin
6
ng
hôa
la
mö
t
thú
i
gian
cê
n
thiï
t
àï
mù
t
trùng
trú
vï
cu
ng
mö
t
v
õ
tr
ñ
tron
g
m e
d
ia.com
Nhû
ng
pha
t
hiï
n
vï
va
n
vê
t
va
con
ngûú
i
7
bê
u
t
r
ú
i,
la
hún
k
e
m
28
nga
y
va
mö
t
ngûú
i
phu
nû
co
thai
co
thï
tröng
chú
se
sinh
con
sau
10
tuê
n
trùng
na
y.
Nhûng
mö
t
nùm
tñ
nh
theo
mù
t
trú
i
-
ca
ch
ào
lûú
ng
chñnh
xa
c
ca
c
nga
y
giû
a
ca
c
mu
a
trú
vï
-
la
365
1/4
nga
y.
Ca
c
chu
ky
cu
a
mù
t
trùng
la
do
chuyï
n
àö
ng
cu
a
mù
t
trùng
xoay
quanh
tra
i
àê
t
cu
ng
lu
c
vú
i
tra
i
àê
t
xoay
quanh
mù
t
trú
i.
Quy
àa
o
cu
a
mù
t
trùng
hònh
ïlñp
va
rúi
xa
quy
àa
o
cu
a
tra
i
àê
t
vú
i
mù
t
trú
i
mö
t
go
c
khoa
ng
5
àö
.
Àêy
la
ly
do
ta
i
sao
nhê
t
thû
c
khö
n
g
xa
y
ra
hù
ng
tha
ng.
Ca
c
chu
ky
cu
a
mù
t
trùng
khöng
tûúng
û
ng
vú
i
ca
c
chu
ky
cu
a
mù
t
trú
i,
àêy
la
mö
t
sû
kiï
n
g
ê
y
thù
c
mù
c
va
kñ
ch
thñ
c
h
su
y
nghô
cu
a
con
ngûúi.
Gia
ma
ngûú
i
ta
co
thï
tñnh
toa
n
àûú
c
chu
ky ca
c
m
u
a
va
ca
c
nùm
bù
ng
ca
ch
chó
cê
n
nhê
n
lïn
ca
c
chu
ky
cu
a
mù
t
trùng
thò
viï
c
tñnh
toa
n
àú
rù
c
röi
cho
ngûú
i
t
a
biï
t
bao.
Nhûng
nï
u
nhû
v
ê
y,
co
le
chu
ng
ta
cu
ng
mê
t
ài
àö
ng
cú
àï
ng
hiï
n
cû
u
vï
bê
u
trú
i
va
trú
tha
nh
nhû
ng
nha
toa
n
ho
c.
Nhû
chu
ng
ta
biï
t
nga
y
nay,
ca
c
mu
a
tro
n
g
nùm
b
õ
chi
p
h
ö
i
bú
i
ca
c
chuyï
n
àö
ng
cu
a
tra
i
àê
t
xoay
quanh
mù
t
trú
i.
Mö
i
chu
ky
ca
c
mu
a
àa
nh
dê
u
viï
c
tra
i
àê
t
trú
vï
võ
trñ
cu
cu
a
no
trïn
quy
àa
o,
mö
t
chuyï
n
àö
ng
tû
mö
t
àiï
m
phê
n
(hay
àiï
m
chñ)
s
a
ng
àiï
m
kï
tiï
p.
Loa
i
ngûú
i
cê
n
co
mö
t
lõch
àï
sinh
hoa
t
trong
mu
a.
Pha
i
bù
t
àê
u
thï
na
o?
Ngûú
i
Babylon
cö
àa
i
bù
t
àê
u
vú
i
lõch
mù
t
trùng
va
tiï
p
tu
c
duy
trò
no
.
Sû
cö
chê
p
cu
a
h
o
vú
i
ca
c
chu
k
y
mù
t
trùng
trong
viï
c
la
m
lõch
àa
ta
o
ra
nhû
ng
hê
u
qua
nghiïm
t
r
o
ng.
Khi
tòm
ca
ch
ào
chu
ky
ca
c
mu
a
theo
bö
i
sö
cu
a
ca
c
chu
ky mù
t
trùng,
ho
àa
kha
m
p
h
a
ra,
kho
a
ng
nùm
432
trûú
c
C.N.,
chu
ky
19
nùm
go
i
la
chu
ky
Mïtönic
(theo
tïn
cu
a
nha
thiïn
vùn
Mïtön).
Ho
thê
y
rù
ng
nï
u
du
ng
mö
t
chu
ky
19
nùm,
gö
m
7
nùm
co
13
tha
ng
va
12
nùm
chó
co
12
tha
ng
,
ho
co
thï
tiï
p
tu
c
sû
du
ng
ca
c
chu
ky
ro
ra
ng
thuê
n
tiï
n
cu
a
mù
t
trùng
la
m
c
ú
sú
àï
tñnh
lõch
cu
a
ho
.
Viï
c
ho
che
n
va
o
mö
t
tha
ng
p
hu
trö
i
tra
nh
à
û
ú
c
ca
i
bê
t
tiï
n
cu
a
mö
t
nùm
"tröi
nö
i"
tro
n
g
ào
ca
c
mu
a
dê
n
dê
n
trö
i
nö
i
theo
ca
c
tha
ng
m
ù
t
trùng,
khiï
n
k
h
öng
thï
biï
t
àûú
c
tha
ng
na
o
se
bù
t
àê
u
mö
t
mu
a
mú
i.
Lõch
Mïtönic
vú
i
chu
m
19
nùm
qua
phû
c
ta
p
khöng
tiï
n
cho
viï
c
s
û
du
ng
hù
ng
nga
y.
Ngûú
i
Ai
Cê
p
hê
u
nhû
t
r
a
nh
à
û
ú
c
nhû
ng
quyï
n
ru
cu
a
mù
t
trùng.
N
hû
chu
ng
ta
biï
t,
ho
la
nhû
ng
ng
ûú
i
àê
u
tiïn
kha
m
pha
ra
thú
i
gian
cu
a
nùm
mù
t
trú
i
va
xa
c
àõnh
no
mö
t
ca
ch
cu
thï
va
thû
c
m e
d
ia.com
Daniel
J.
Boorstin
8
du
ng.
Giö
ng
nhû
vú
i
ca
c
tha
nh
tû
u
quan
tro
ng
k
h
a
c
cu
a
nhên
loai,
chu
ng
ta
biï
t
àûú
c
ca
i
gò
rö
i,
nhûng
vê
n
co
n
thù
c
m
ù
c
vï
ca
i
ta
i
sao,
ca
i
thï
na
o
va
ca
ca
i
khi
na
o.
Thù
c
mù
c
thû
nhê
t
la
ta
i
sao
la
i
do
ngûú
i
Ai
cê
p
tòm
ra.
Ngûú
i
Ai
Cê
p
khöng
co
sù
n
nhû
ng
d
u
ng
cu
thiïn
vù
n
àûú
c
biï
t
àï
n
trong
thï
giú
i
cö
àa
i.
Ho
khöng
co
nhû
ng
thiïn
ta
i
toa
n
ho
c
xuê
t
sù
c.
Khoa
thiïn
vù
n
cu
a
ho
co
n
rê
t
thö
s
ú
so
vú
i
khoa
thiïn
vùn
cu
a
ngûú
i
Hy
La
p
va
ca
c
dên
tö
c
k
h
a
c
ú
vung
Àõa
Trung
Ha
i
va
chõu
a
nh
hûúng
ma
nh
bú
i
ca
c
ng
hi
tiï
t
tön
gia
o.
Nhûng
co
le
va
o
khoa
ng
2500
trûú
c
C.N.,
ho
àa
mûú
ng
tûú
ng
ra
ca
c
dû
àoa
n
thú
i
àiï
m
mù
t
trú
i
mo
c
hay
mù
t
trú
i
lù
n
se
chiï
u
do
i
lïn
àónh
cu
a
mö
t
tha
p
ky
niï
m,
nhú
ào
ho
t
ù
n
g
t
h
ï
m
c
a
nh
rû
c
rú
cho
ca
c
lï
nghi
hay
ca
c
cuö
c
mû
ng
ky
niï
m
cu
a
h
o
.
Phûúng
thû
c
la
m
lõch
cu
a
Babylon
sû
du
ng
chu
ky
mù
t
trùng
va
àiï
u
chónh
ca
c
mu
a
va
nùm
mù
t
trú
i
bù
ng
ca
ch
che
n
thïm
mö
t
tha
ng,
nïn
to
ra
bê
t
tiï
n.
Nhû
ng
s
û
tu
y
tiï
n
cu
a
ca
c
àõa
phûúng
thù
ng
thï
.
Ta
i
Hy
La
p,
ca
c
miï
n
àê
t
nûú
c
bõ
phên
ca
ch
bú
i
ca
c
nu
i àöi
va
ca
c
v
u
ng
biï
n
va
ca
c
àö
ng
bù
ng
p
hò
nhiïu,
mö
i
tiï
u
quö
c
co
lõch
riï
n
g
cho
mònh,
tu
y
t
i
ï
n
"che
n
va
o"
tha
ng
p
hu
trö
i
àï
àa
nh
dê
u
mö
t
lï
hö
i
àõa
phûúng
hay
àa
p
û
ng
ca
c
nhu
cê
u
chñnh
t
r
õ.
Kï
t
qua
la
la
m
ho
ng
chñnh
m
u
c
àñch
cu
a
lõch
-
mö
t
khung
thú
i
g
i
an
àï
giup
quy
tu
ngûú
i
ta
la
i
vú
i
nhau,
g
i
u
p
thû
c
hiï
n
dï
da
ng
ca
c
kï
hoa
ch
chung,
nhû
ca
c
tho
a
thuê
n
v
ï
thú
i
ky
bù
t
àê
u
gieo
trö
ng
va
phên
phö
i
ha
ng
ho
a.
Ngûú
i
Ai
Cê
p
khöng
co
gen
toa
n
ho
c
cu
a
ngûú
i
H
y
La
p,
nhûng
ho
àa
gia
i
quyï
t
àûú
c
vê
n
àï
thû
c
tiï
n.
Ho
àa
pha
t
minh
ra
mö
t
lõch
phu
c
vu
cho
ca
c
nhu
cê
u
hù
ng
nga
y
tr
ïn
khù
p
àê
t
nûú
c
ho
.
Ngay
tû
nùm
3200
trûú
c
C.
N.,
toa
n
v
u
ng
thung
lu
ng
söng
Nile
àa
thö
ng
nhê
t
vú
i
chêu
thö
s
ö
n
g
N
il
e
t
h
a
nh
mö
t
àï
quö
c
duy
nhê
t
trong
suö
t
3000
nùm,
ma
i
cho
tú
i
Thú
i
àa
i
Clïöpatra.
Sû
thö
ng
nhê
t
chñnh
trõ
co
n
àûú
c
sû
hö
trú
cu
a
thiï
n
nhiïn.
Giö
ng
nhû
ca
c
thiïn
thï
trïn
bê
u
trú
i,
s
ö
ng
Nile
cu
ng
m
a
ng
mö
t
do
ng
cha
y
tû nhiïn
ïm
àï
m
va
thú
mö
ng.
La
con
söng
da
i
nhê
t
ú
chê
u
Phi,
söng
Nile
tra
i
da
i
4
nga
n
dù
m
tû
àê
u
nguö
n
xa
tù
p,
thu
gom
lûú
ng
nûú
c
mûa
va
tu
y
ï
t
dö
i
da
o
cu
a
ca
c
cao
ng
uyïn
Ïtiöpia
va
toa
n
thï
miï
n
àöng
bù
c
cu
a
lu
c
àõa
trong
mö
t
do
ng
söng
lú
n
duy
nhê
t
va
àö
ra
Àõa
Trung
Ha
i.
N
g
ûú
i
cö
àa
i
dû
a
theo
gú
i
y
cu
a
Hero
dotus
àa
go
i
Ai
Cê
p
la
"qua
tù
ng
cu
a
söng
Nile".
Viï
c
ài
tòm
ca
c
ng
uö
n
cu
a
söng
Nile,
giö
ng
nhû
v
i
ï
c
ài
tòm
Che
n
Tha
nh,
chê
t
chû
a
vö
sö
nhû
ng
y
m e
d
ia.com
Nhû
ng
pha
t
hiï
n
vï
va
n
vê
t
va
con
ngûú
i
9
nghôa
huyï
n
bñ
va
àa
kñch
thñch
nhû
ng
nha
tha
m
hiï
m
ga
n
da
va
o
thï
ky
19.
Söng
Nile
àa
la
m
h
o
a
ma
u
tûúi
tö
t,
ta
o
thuê
n
lú
i
cho
nï
n
thûúng
ma
i
va
nga
nh
k
i
ï
n
tru
c
cu
a
Ai
Cê
p.
L
a
àûú
n
g
gi
ao
th
ön
g
thûúng
ma
i
lú
n,
söng
Nile
co
n
la
àûú
ng
vê
n
ta
i
ca
c
v
ê
t
liï
u
àï
xêy
dû
ng
ca
c
àï
n
thú
va
kim
tû
tha
p
àö
sö
.
Mö
t
cêy
tha
p
bù
ng
àa
granñt
nù
ng
3
ng
hòn
tê
n
co
thï
àûú
c
khai
t
h
a
c
ú
As
wan
röi
àûú
c
vê
n
chuy
ï
n
2
trùm
dù
m
xuöi
do
ng
söng
tú
i
tha
nh
Thebes.
Söng
Nile
nuöi
dûú
ng
ca
c
tha
nh
phö
cù
m
do
c
ha
i
bïn
bú
söng.
Chù
ng
la
gò
ng
ûú
i
Ai
Cê
p
go
i
söng
Nile
la
"biï
n"
va
trong
Kinh
Tha
nh
no
àûú
c
go
i
la
"Söng
Ca
".
Nhõp
cha
y
cu
a
s
ö
ng
Nile
cu
ng
chñnh
la
nhõp
cha
y
c
u
a
àúi
sö
ng
Ai
Cê
p.
Mû
c
nûú
c
sö
ng
dêng
lïn
hù
ng
nùm
àõnh
ra
lõch
gieo
trö
ng
va
gù
t
ha
i
vú
i
ba
mu
a:
tûú
i
tiïu,
tùng
trûú
ng
va
thu
hoa
ch. Nûú
c
lu
cu
a
söng
Nile
tû
cuö
i
tha
ng
6
àï
n
cuö
i
tha
ng
10
bö
i
nhiï
u
àê
t
phu
sa
phò
nhiïu,
giup
cho
hoa
ma
u
à
û
ú
c
gieo
trö
ng
va
tùng
trûú
ng
tû
cuö
i
tha
ng
10
à
ï
n
cuö
i
tha
ng
2,
àûú
c
thu
hoa
ch
tû
cuö
i
tha
ng
2
àï
n
cuö
i
tha
ng
6.
Vû
a
àï
u
àù
n
vû
a
cê
n
thiï
t
cho
àúi
sö
ng
giö
ng
nhû
mù
t
trú
i,
m
û
c
nûú
c
söng
Nil
dê
ng
lïn
àa
nh
dê
u
cho
nùm
cu
a
söng
Nil.
H
i
ï
n
nhiï
n,
lõch
Ai
Cê
p
sú
khúi
la
mö
t
"àö
ng
hö
söng
Nil"
-
m
ö
t
cêy
thûú
c
àún
sú
àa
nh
dê
u
m
û
c
nûú
c
sö
ng
dê
ng
lï
n
hù
ng
nùm.
Chó
cê
n
tñnh
t
o
a
n
niïn
lõch
söng
Nil
tro
n
g
mö
t
ñt
nùm
cu
ng
cho
thê
y
ro
no
khöng
tûúng
û
ng
vú
i
ca
c
chu
k
y
mù
t
trùng.
Nhûng
ngay
tû
rê
t
sú
m,
ng
ûú
i
Ai
Cê
p
àa
kha
m
pha
ra
rù
ng
co
thï
la
m
ra
mö
t
lõch
vï
mu
a
r
ê
t
hûu
ñch
vú
i
m
û
ú
i
hai
t
h
a
ng,
mö
i
tha
ng
gö
m
ba
mûúi
nga
y,
cö
ng
thïm
5
nga
y
va
o
c
u
ö
i
nùm,
tha
nh
mö
t
nùm
365
nga
y.
Ào
la
lõch
"dên
sû
",
hay
"lõch
söng
Nile,
ma
ngûú
i
Ai
Cê
p
àa
bù
t
àê
u
sû
du
ng
ngay
tû
nùm
4241
trûú
c
C
.
N".
Khöng
d
u
ng
chu
ky
tiï
n
d
u
ng
cu
a
mù
t
trùng,
ngûú
i
Ai
Cê
p
àa
tòm
ra
mö
t
ky
hiï
u
k
h
a
c
àï
àa
nh
dê
u
nùm
cu
a
ho
:
sao
Thiïn
Lang,
ng
öi
sao
sa
ng
nhê
t
trïn
bê
u
trú
i.
Mö
i
nùm
m
ö
t
lê
n,
s
a
o
Thiïn
La
ng
mo
c
v
a
o
buö
i
s
a
ng
cu
ng
àûú
ng
t
h
ù
ng
vú
i
mù
t
trú
i.
Sao
Thiï
n
Lang
mo
c
hù
ng
nùm
tûúng
û
ng
vú
i
g
i
û
a
mu
a
nûú
c
lu
cu
a
söng
Nile,
àa
trú
tha
nh
àê
u
nùm
theo
lõch
Ai
Cê
p.
Sû
kiï
n
na
y
à
û
ú
c
àa
nh
dê
u
bù
ng
mö
t
lï
hö
i
àê
u
nùm
gö
m
5
nga
y
(n
hû
ng
nga
y
khö
n
g
nù
m
trong
ca
c
tha
ng),
àûú
c
cû
ha
nh
àï
t
ö
n
kñnh
m e
d
ia.com
Daniel
J.
Boorstin
10
lê
n
lûú
t
sinh
nhê
t
cu
a
Osiris,
cu
a
thê
n
Horus
(con
thê
n
Osiris),
t
h
ê
n
Set
(thu
àõch
cu
a
Os
iris),
cu
a
Is
is
(chõ
va
vú
cu
a
Os
iris)
va
cu
a
Nepththys
(vú
cu
a
Set).
m e
d
ia.com
Nhû
ng
pha
t
hiï
n
vï
va
n
vê
t
va
con
ngûú
i
11
Hiï
n
nhiïn,
vò
nù
m
mù
t
trú
i
khöng
àu
ng
365
nga
y,
nï
n
tra
i
qua
nhiï
u
thï
ky
,
nùm
Ai
Cê
p
365
nga
y
àa
trú
tha
nh
mö
t
"nùm
tröi
nö
i"
vú
i
mö
i
t
h
a
ng
à
û
ú
c
xa
c
à
õ
nh
dê
n
dê
n
xa
y
ra
va
o
mö
t
mu
a
kha
c
nhau.
Sû
sai
bi
ï
t
na
y
qua
nho
khiï
n
pha
i
thê
t
nhiï
u
nùm,
da
i
hún
mö
t
àúi
ngûú
i
rê
t
nhiï
u,
t
hò
s
û
sai
biï
t
na
y
mú
i
gêy
xa
o
trö
n
cho
àúi
sö
ng
hù
ng
ng
a
y.
Mö
i
tha
ng
di
chuyï
n
q
u
a
mo
i
mu
a
trong
suö
t
mö
t
nghòn
bö
n
trùm
sau
m
û
úi
nùm.
Hún
nû
a,
lõch
Ai
Cê
p
na
y
ñch
lú
i
hún
bê
t
ky
lõch
na
o
kha
c
va
o
thú
i
ào
nïn
àa
àû
ú
c
Julius
Cesar
du
ng
àï
la
m
lõch
Julia
n
cu
a
öng.
No
tö
n
ta
i
suö
t
thú
i
Trung
C
ö
va
vê
n
co
n
àûú
c
Copernic
sû
du
ng
trong
ca
c
ba
ng
tñnh
thiïn
thï
cu
a
öng
va
o
thï
ky
16.
Mù
c
dê
u
vú
i
lõch
hù
ng
nga
y
cu
a
mònh,
ngûú
i
Ai
Cê
p
àa
tha
nh
cöng
trong
viï
c
tuyïn
bö
ho
khöng
lï
thuö
c
mù
t
trùng,
nhûng
m
ù
t
trùng
vê
n
co
n
ta
o
sû
mï
h
o
ù
c
cho
co
n
ngûú
i
cö
àa
i.
Nhiï
u
dê
n
tö
c,
kï
ca
ngûú
i
Ai
Cê
p,
vê
n
du
ng
chu
ky
mù
t
trùng
àï
hûúng
dê
n
ca
c
lï
hö
i
tön
gia
o
va
ca
c
nga
y
ky
niï
m
huyï
n
bñ
cu
a
mònh.
Ngay
ca
ng
a
y
nay,
nhû
ng
ng
ûú
i
chõu
a
nh
hûúng
tñn
ng
ûú
ng
ma
nh
vê
n
bõ
chi
phö
i
bú
i
ca
c
chu
ky
cu
a
mù
t
trùng.
Nhû
ng
bê
t
tiï
n
cu
a
viï
c
sö
ng
theo
lõch
mù
t
trùng
trú
tha
nh
mö
t
bù
ng
chû
ng
cho
niï
m
tin
tön
g
i
a
o
hù
ng
nga
y.
Ngûú
i
Do
Tha
i,
chù
ng
ha
n,
vê
n
t
h
eo
êm
lõch
cu
a
ho
va
mö
i
tha
n
g
ê
m
l
õ
c
h
D
o
T
h
a
i
vê
n
bù
t
àê
u
k
h
i
trùng
mú
i
xuê
t
hiï
n.
Àï
nùm
êm
lõch
cu
a
ho
phu
hú
p
vú
i
nùm
theo
mu
a,
ng
ûú
i
Do
Tha
i
àa
thïm
va
o
mö
t
tha
ng
cho
mö
i
nùm
nhuên
v
a
lõch
Do
Tha
i
àa
trú
tha
nh
m
ö
t
mön
ho
c
ky
cu
c
cu
a
ca
c
gia
o
sô
Do
Tha
i.
Nùm
êm
lõch
Do
Tha
i
gö
m
12
tha
ng,
mö
i
tha
ng
29
hay
30
nga
y,
töng
cö
ng
354
nga
y.
Àï
la
m
cho
àu
nùm
dûúng
lõch,
nhû
ng
nùm
nhuên
thï
m
va
o
mö
t
tha
ng,
mö
i
tha
ng
29
hay
30
nga
y,
töng
cö
ng
354
nga
y.
Àï
la
m
cho
àu
nùm
dûúng
lõch,
nhû
ng
nùm
nhuên
thïm
va
o
mö
t
tha
ng
cho
ca
c
nùm
thû
ba,
sa
u,
ta
m,
mûú
i
mö
t,
mûú
i
nùm.
Thónh
tho
a
ng
cê
n
co
ca
c
sû
àiï
u
chónh
kha
c
cho
ca
c
dõp
lï
cu
a
ho
xa
y
ra
àu
ng
mu
a
-
vñ
du
,
àï
àa
m
ba
o
cho
dõp
lï
Vûú
t
Qua
la
lï
mu
a
xuên
diï
n
ra
sau
xuên
phê
n
.
Tro
n
g
Kinh
Tha
nh,
hê
u
hï
t
ca
c
tha
ng
àï
u
lê
y
tïn
Babylon
thay
vò
tïn
Do
Tha
i.
Kitö
gia
o
theo
Do
Tha
i
gia
o
trong
hê
u
hï
t
ca
c
lï
cu
a
m
ò
nh
,
àa
duy
trò
sû
gù
n
bo
cu
a
mònh
vú
i
nùm
êm
lõch.
Ca
c
"nga
y
lï
di
àö
ng"
cu
a
Gia
o
Hö
i
khöng
cö
àõnh
t
h
eo
nùm
dûúng
lõch
vò
Gia
o
H
ö
i
muö
n
giû
cho
ca
c
nga
y
lï
ê
y
tûúng
û
ng
vú
i
ca
c
chu
ky
cu
a
mù
t
m e
d
ia.com
Daniel
J.
Boorstin
12
trùng.
Nhû
ng
ng
a
y
lï
na
y
vê
n
co
n
gú
i
la
i
cho
chu
ng
ta
niï
m
hû
ng
m e
d
ia.com
Nhû
ng
pha
t
hiï
n
vï
va
n
vê
t
va
con
ngûú
i
13
ca
m
ban
àê
u
cu
a
lu
ö
ng
a
nh
sa
ng
rû
c
rú
trïn
bê
u
t
r
ú
i
ban
àïm.
Hiï
n
nhiïn
nga
y
lï
di
àö
ng
quan
tro
ng
nhê
t
cu
a
Kitö
gia
o
la
lï
Phu
c
Si
nh,
cû
ha
nh
cuö
c
sö
ng
la
i
cu
a
Chu
a
Giïsu.
Theo
Sa
ch
Kinh Chung
cu
a
Gia
o
Hö
i
Anh
gia
o,
nga
y
lï
Phu
c
Sinh
luön
luön
rúi
va
o
chu
nhê
t
àê
u
tiïn
sau
trùng
tro
n,
tû
c
la
ng
a
y
chu
nhê
t
àê
u
tiïn
sau
nga
y
21
tha
ng
ba
hoù
c
nga
y
kï
tiï
p,
va
nï
u
t
r
ùng
tro
n
xa
y
ra
va
o
mö
t
nga
y
chu
nhê
t,
thò
lï
Phu
c
Sinh
se
rúi
va
o
nga
y
chu
nhê
p
kï
tiï
p.
Co
ca
chu
c
nga
y
lï
kha
c
cu
a
Gia
o
Hö
i
àûú
c
ê
n
àõnh
dû
a
va
o
nga
y
l
ï
Phu
c
Sinh
va
nga
y
ê
m
lõch
cu
a
l
ï
na
y,
kït
qua
la
lï
Phu
c
Sinh
chi
phö
i
khoa
ng
17
tuê
n
lï
trong
lõch
Gia
o
Hö
i.
Viï
c
ê
n
àõnh
nga
y
lï
Phu
c
Sinh
-
hay
no
i
ca
ch
kha
c,
viï
c
ê
n
à
õ
nh
lõch
-
àa
la
mö
t
vê
n
àï
va
mö
t
biï
u
tûú
ng
lú
n.
Vò
sa
ch
Kinh
Tha
nh
Tên
Ûú
c
kï
la
i
rù
ng
Chu
a
Giïsu
bõ
ào
ng
àinh
va
o
nga
y
lï
Vûú
t
Qua
cu
a
Do
Tha
i
gia
o,
cho
nïn
viï
c
ky
niï
m
Chu
a
Sö
ng
La
i
va
o
nga
y
lï
Phu
c
Sinh
ro
ra
ng
gù
n
liï
n
vú
i
lõch
Do
Tha
i.
Kï
t
qua
tê
t
yï
u
la
viï
c
ê
n
àõnh
nga
y
lï
Phu
c
Sinh
se
tu
y
thuö
c
va
o
lö
i
tñnh
toa
n
phû
c
ta
p
cu
a
Thûú
ng
Hö
i
Àö
ng
Do
Tha
i
gia
o
trong
viï
c
ê
n
àõnh
nga
y
lï
Vûú
t
Qua.
Nhiï
u
Kitö
hûu
thú
i
ky
àê
u
gia
i
thñch
Kinh
Tha
nh
theo
nghôa
àen
nïn
àa
xa
c
àõnh
rù
ng
Chu
a
Giïsu
chï
t
va
o
n
g
a
y
thû
sau
va
sö
ng
la
i
va
o
nga
y
Chu
nhê
t
Phu
c
Sinh
tiï
p
theo.
Nhûng
nï
u
nga
y
lï
na
y
àûú
c
mû
ng
theo
êm
lõch
Do
Tha
i,
thò
khöng
co
gò
ba
o
àa
m
la
lï
Phu
c
Si
nh
pha
i
rúi
va
o
nga
y
Chu
nhê
t.
Cuö
c
tranh
ca
i
gay
gù
t
vï
lõch
àa
gêy
ra
cuö
c
ly
gia
o
à
ê
u
tiïn
giû
a
Gia
o
Hö
i
Chñnh
Thö
ng
Phûúng
Àöng
vú
i
Gia
o
Hö
i
Cöng
Gia
o
Röma.
Ca
c
Kitö
hûu
phûúng
àöng
theo
êm
lõch
nïn
tiï
p
tu
c
duy
trò
lï
Phu
c
Si
nh
va
o
nga
y
14
cu
a
tha
ng
êm
lõch,
bê
t
kï
nga
y
na
y
co
thï
la
chu
nhê
t
hay
khöng.
Ta
i
Cöng
Àö
ng
Chung
àê
u
tiïn
cu
a
Kitö
gia
o
h
o
p
ú
Nicea
bïn
Tiï
u
a
va
o
nùm
325,
m
ö
t
trong
nhû
ng
vê
n
àï
pha
i
thö
ng
nhê
t
trong
toa
n
thï
giú
i
Kitö
g
i
a
o
la
viï
c
ê
n
àõnh
nga
y
lï
Phu
c
Sinh.
Ngûú
i
ta
àa
ê
n
àõnh
mö
t
nga
y
chung
sao
cho
ca
hai
gia
o
hö
i
àï
u
duy
trò
êm
lõch
va
àö
ng
t
h
ú
i
ba
o
àa
m
cho
nga
y
Ph
u
c
Sinh
luön luön
rúi
va
o
Chu
nhê
t.
Nhûng
àiï
u
na
y
khöng
gia
i
quyï
t
àûú
c
vê
n
àï
.
Àï
co
thï
ê
n
àõnh
chung,
pha
i
co
ng
ûú
i
lo
viï
c
dû
ba
o
nhû
ng
chu
ky
mù
t
trùng
va
àûa
no
va
o
trong
dûúng
lõch.
Cö
ng
Àö
ng
Nicea
àa
trao
nhiï
m
vu
na
y
cho
gia
m
mu
c
tha
nh
Alexa
n
dria.
Ta
i
trung
t
ê
m
thiïn
vùn
cö
kñnh
ê
y,
võ
gia
m
mu
c
na
y
pha
i
dû
ba
o
nhû
ng
chu
ky
cu
a
m e
d
ia.com
Daniel
J.
Boorstin
14
mù
t
trùng
cho
tê
t
ca
ca
c
nùm
t
r
ong
tûú
n
g
la
i.
Sû
bê
t
àö
ng
vï
ca
ch
dû
m e
d
ia.com
Nhû
ng
pha
t
hiï
n
vï
va
n
vê
t
va
con
ngûú
i
15
ba
o
nhû
ng
chu
k
y
àù
c
b
i
ï
t
na
y
àa
dê
n
àï
n
mö
t
sû
ph
ên
r
e
trong
Gia
o
Hö
i,
vú
i
kït
qua
la
ca
c
miï
n
k
h
a
c
nhau
trïn
thï
giú
i
tiï
p
tu
c
mû
ng
lï
Phu
c
Si
nh
va
o
ca
c
chu
nhê
t
kha
c
nhau.
Viï
c
s
û
a
à
ö
i
lõch
do
Gia
o
Hoa
ng
Gregorio
XIII
thû
c
hiï
n
la
cê
n
t
hiï
t,
vò
lõch
ma
Julius
Cesar
àa
mûú
n
cu
a
Ai
Cê
p
va
toa
n
thï
phûúng
Têy
àa
sû
du
ng
cho
tú
i
thú
i
ào
thò
khöng
àu
chñnh
xa
c
àï
ào
chu
k
y
dûúng
lõch.
Nùm
dûúng
lõch
thû
c
t
ï
-
thú
i
gian
cê
n
t
hiï
t
àï
tra
i
àê
t
quay
àu
mö
t
vo
ng
qua
nh
quy
àa
o
mù
t
trú
i
-
la
365
nga
y,
5
giú
,
48
ph
u
t
va
46
giêy.
Nghôa
la
ñt
hún
11
phu
t
14
giêy
so
vú
i
con
s
ö
365
1/4
nga
y
cu
a
nùm
theo
lõch
Ai
Cê
p.
Kï
t
qua
la
ca
c
nga
y
tha
ng
trong
lõch
dê
n
dê
n
mê
t
ài
sû
tûúng
quan
vú
i
ca
c
sû
kiï
n
cu
a
mù
t
trú
i
va
ca
c
m
u
a.
Nga
y
tr
o
ng
yï
u
àï
tñnh
nga
y
lï
Phu
c
Sinh
la
nga
y
xuên
phên,
àa
àûú
c
Cöng
Àö
ng
Nicea
ê
n
àõnh
la
nga
y
21
tha
ng
3.
Nhûng
nhû
ng
sû
thiï
u
chñnh
xa
c
tñch
lu
y
dê
n
trong
lõch
Julian
àa
khiï
n
cho
nga
y
xuên
phên
cu
a
nùm
1582
thû
c
sû
rúi
va
o
nga
y
11
tha
ng
3.
Gia
o
Hoa
ng
Greg
orio
XIII
la
mö
t
nha
ca
i
ca
ch
àê
y
nghõ
lû
c
trong
mö
t
sö
lônh
vû
c.
Nga
i
àa
quyï
t
têm
tu
sû
a
niïn
lõch
mö
t
ca
ch
dû
t
khoa
t.
Nùm
1582,
ng
a
i
àa
truyï
n
rù
ng
nga
y
kï
tiï
p
sau
4
tha
ng
10
nga
y
la
nga
y
15
tha
ng
10.
Nhû
thï
cu
ng
co
nghôa
la
xu
ên
phên
cu
a
n
ù
m
tú
i
se
rúi
v
a
o
nga
y
21
tha
ng
3,
àu
ng
theo
àoi
ho
i
cu
a
dûúng
lõch
ca
c
mu
a.
Thï
la
niï
n
lõch
theo
mu
a
àa
àûú
c
hö
i
phu
c
la
i
theo
niïn
lõch
àa
co
nùm
325.
Nhû
ng
nùm
nhuên
cu
a
lõc
h
Julia
n
cu
àa
àûú
c
àiï
u
chónh
la
i.
Àï
tra
nh
tñch
lu
y
sû
kha
c
biï
t
do
11
phu
t
mö
i
nùm
,
lõch
Gregorio
à
a
loa
i
bo
nhû
ng
nga
y
nhuên
trong
ca
c
nùm
co
hai
sö
0
tê
n
cu
ng
,
trû
khi
chu
ng
chia
chù
n
cho
400.
Lõch
na
y
àa
tr
ú
tha
nh
lõch
mú
i
àûú
c
phûúng
Têy
sû
du
ng
cho
tú
i
nay.
Trú
la
i
nùm
1582,
khi
Gia
o
Hoa
ng
Gregorio
cù
t
bú
t
10
nga
y
trong
lõch
nùm
ê
y,
àa
co
nhû
ng
sû
pha
n
na
n
va
xa
o
trö
n.
N
hû
ng
ngûú
i
la
m
thuï
àoi
hûúng
àu
sö
lûúng
cho
tha
ng
àa
bõ
cù
t
ngù
n
ào
;
ca
c
chu
nhên
tû
chö
i.
Ngûú
i
ta
p
h
a
n
àöi
vò
tuö
i
t
h
o
mònh
bõ
ru
t
ngù
n
do
sù
c
lï
nh
cu
a
Gia
o
Hoang.
Nhûng
khi
nûú
c
Anh
va
ca
c
thuö
c
àõa
chêu
My
ho
p
la
i
àï
thû
c
hiï
n
viï
c
àöi
lõch,
Benjamin
Franklin,
46
tuö
i
khi
öng
bõ
ru
t
mê
t
10
nga
y
àúi
mònh,
à
a
ho
m
hónh
viï
t
cho
ca
c
àö
c
gia
qu
y
ï
n
Poor
Riachard’s
Alm
a
nach
rù
ng
ho
pha
i
vui
mû
ng
mú
i
àu
ng:
"Àö
c
m e
d
ia.com
Daniel
J.
Boorstin
16
gia
thên
mï
n,
ba
n
àû
ng
nga
c
nhiïn,
cu
ng
àû
ng
tû
c
giê
n
v
ò
viï
c
bõ
ru
t
bú
t
10
nga
y,
cu
ng
àû
ng nuö
i
t
i
ï
c
àa
bõ
mê
t
nhiï
u
thú
i
giú
nhû
thï
,
nhûng
ha
y
tû
an
u
i
vò
m e
d
ia.com
Nhû
ng
pha
t
hiï
n
vï
va
n
vê
t
va
con
ngûú
i
17
ca
c
chi
t
i
ïu
cu
a
ba
n
àûú
c
gia
m
nhe
va
têm
trñ
ba
n
àûú
c
tha
nh
thúi
hún".
Thï
giú
i
khöng
bao
giú
chê
p
nhê
n
hoa
n
to
a
n
lõch
ca
i
ca
ch Gregorio.
Gia
o
Hö
i
Chñnh
Thö
ng
Phûúng
Àöng
vê
n
theo
lõch
Julia
n
àï
tñnh
nga
y
lï
Phu
c
Sinh
cu
a
mònh.
Tuy
nhiïn,
àöi
vú
i
ca
c
sinh
hoa
t
thûú
ng
nga
y,
toa
n
thï
giú
i
Kitö
gia
o
àï
u
chê
p
nhê
n
dûúng
lõch
vò
no
tiï
n
lú
i
cho
viï
c
nha
nöng
v
a
cöng
viï
c
buön
ba
n.
Co
n
Hö
i
Gia
o
vò
muö
n
t
r
ung
tha
nh
vú
i
lú
i
tiïn
tri
Möhame
t
cu
a
mònh
va
vú
i
nhû
ng
lú
i
da
y
cu
a
Kinh
Koran,
nïn
vê
n
duy
trò
êm
lõch.
Ta
i
Trung
Hoa,
cuö
c
ca
ch
ma
ng
1911
àa
thû
c
hiï
n
mö
t
cuö
c
ca
i
ca
ch
va
àûa
va
o
sû
du
ng
lõch
phûúng
Têy
bïn
ca
nh
lõch
truyï
n
thö
ng
cu
a
Trung
Hoa.
Nùm
1929
Liïn
Xö
muö
n
xo
a
bo
l
õ
c
h
K
i
t
ö
g
i
a
o,
nïn
àa
thay
thï
lõch
Gregorio
bù
ng
lõch
Ca
ch
ma
ng.
Tuê
n
lï
co
5
n
g
a
y,
4
nga
y
la
m
viï
c,
nga
y
thû
nùm
nghó
va
mö
i
tha
ng
co
sau
t
u
ê
n.
Nhû
ng
nga
y
phu
trö
i
àï
la
m
cho
nùm
àu
365
hay
366
nga
y
se
la
nhû
ng
nga
y
ng
hó.
Tï
n
ca
c
tha
ng
vê
n
giû
theo
lõch
Gregorio,
nhûng
tïn
ca
c
nga
y
trong
tuê
n
àûú
c
go
i
àún
gia
n
bù
ng
con
sö
.
Àï
n
nùm
1940,
Liïn
Xö
àa
quay
trú
la
i
vú
i
lõch
Greg
orio
quen
thuö
c.
m e
d
ia.com
Daniel
J.
Boorstin
18
CHÛÚN
G
2
TUÊ
N
LÏ
:
NGÛÚNG
CÛ
A
KH
OA
HO
C
Bao
lêu
con
ng
ûú
i
co
n
àa
nh
dê
u
àúi
sö
ng
mònh
bù
ng
nhû
ng
chu
ky
cu
a
thiïn
nhiï
n
-
ca
c
m
u
a
àù
p
àö
i,
trùng
no
n
hay
trùng
tro
n
-
t
h
ò
con
ng
ûú
i
vê
n
co
n
bõ
thiïn
nhiïn
g
i
am
ha
m.
Nï
u
co
n
ngûú
i
m
u
ö
n
tû
lê
p
va
àöi
mú
i
t
h
ï
giú
i
bù
ng
nhû
ng
sa
ng
ta
o
cu
a
mònh,
ho
cê
n
pha
i
co
ca
ch
ào
lûú
ng
thú
i
gian
riïng
cu
a
mònh.
Va
nhû
ng
chu
ky
nhê
n
ta
o
na
y
se
trú
nï
n
àa
da
ng
mö
t
ca
ch
ky
diï
u.
Co
le
tuê
n
lï
la
mö
t
trong
nhû
ng
nhom
àún
võ
thú
i
g
i
an
nhê
n
ta
o
co
sú
m
nhê
t
trong
lõch
sû
.
Tuê
n
lï
kh
öng
ph
a
i
la
mö
t
sa
ng
ta
o
cu
a
phûúng
Têy,
cu
ng
khö
n
g
pha
i
ú
àêu
tuê
n
lï
cu
ng
gö
m
7
nga
y.
Trïn
khù
p
thï
giú
i,
ngûú
i
ta
thê
y
co
ñt
nhê
t
la
15
kiï
u
tuê
n
lï
kha
c
nhau,
vú
i
nhû
ng
tê
p
hú
p
tû
5
àï
n
10
nga
y.
Kiï
u
tuê
n
lï
àûú
c
sû
du
ng
phö
biï
n
nhê
t
khöng
pha
i
mö
t
tê
p
hú
p
sö
nga
y
àù
c
biï
t
na
o,
ma
la
do
nhu
cê
u
va
ûú
c
m
u
ö
n
co
mö
t
tê
p
hú
p
na
o
ào
ma
thöi.
Con
ngûú
i
co
mö
t
ûú
c
muö
n
ma
nh
liï
t
va
thu
c
b
a
ch
xû
ly
thú
i
gia
n
,
sû
du
ng
no
cho
lú
i
ñch
cu
a
mònh
nhiï
u
hún
nhû
ng
g
ò
thiïn
nhiïn
cö
ng
hiï
n.
Tuê
n
lï
ba
y
nga
y
ph
ö
biï
n
hiï
n
nay
bù
t
nguö
n
tû
nhu
cê
u
va
sû
tho
a
thuê
n
chung
cu
a
ngûú
i
ta,
chû
khö
n
g
p
h
a
i
do
pha
p
chï
cu
a
mö
t
nha
nûú
c
na
o.
No
àa
xa
y
ra
thï
na
o?
Ta
i
sao?
Khi
na
o?
Ta
i
sao
tuê
n
lï
la
i
la
7
nga
y?
Ngûú
i
H
y
La
p
cö
hònh
nhû
k
h
öng
co
tuê
n
lï
.
Ngûú
i
Röma
sö
ng
theo
tuê
n
lï
8
nga
y.
Ca
c
nöng
dên
la
m
vi
ï
c
ú
àö
ng
ruö
ng
7
nga
y
va
ra
tha
nh
phö
nga
y
thû
8
-
nga
y
chú
phiïn.
Àêy
la
mö
t
nga
y
nghó
ngúi
va
gia
i
trñ.
Khöng
ro
ta
i
sao
ngûú
i
Röma
ê
n
àõnh
tuê
n
lï
8
nga
y
va
ta
i
sao
cuö
i
cu
ng
ho
àa
àöi
tha
nh
7
nga
y.
Co
n
sö
7
co
mö
t
sû
c
löi
cuö
n
ky
bñ
h
ê
u
nhû
ú
khù
p
núi.
Ngûú
i
Nhê
t
c
h
o
rù
ng
co
7
võ
thê
n
ha
nh
phu
c,
tha
nh
Röm
a
àûú
c
x
ê
y
trïn
7
ngo
n
àö
i,
ng
ûú
i
cö
àa
i
k
ï
ra
7
k
y
quan
cu
a
thï
giú
i
va
ca
c
Kitö
hûu
t
h
ú
i
Trung
C
ö
liï
t
kï
ra
7
mö
i
tö
i
àê
u.
Hònh
nhû
khöng
co
vùn
ba
n
chñnh
t
hû
c
na
o
cu
a
chñnh
quyï
n
Röma
àï
thay
àöi
m e
d
ia.com
Nhû
ng
pha
t
hiï
n
vï
va
n
vê
t
va
con
ngûú
i
19
tuê
n
lï
tû
8
m e
d
ia.com
Daniel
J.
Boorstin
20
sang
7
nga
y.
Ngûú
i
Röma
àa
sö
ng
theo
tuê
n
lï
7
nga
y
n
g
ay
tû
àê
u
thï
ky
3
sau
C.N.
Chù
c
hù
n
pha
i
co
nhû
ng
y
tûú
ng
mú
i
phö
biï
n
na
o
ào
vï
tuê
n
lï
ba
y
nga
y.
Mö
t
y
tûú
ng
nö
i
bê
t
la
vï
nga
y
Saba
t,
hònh
nhû
tû
Do
Tha
i
d
u
nhê
p
va
o
Röma.
Giú
i
rùn
thû
ha
i
truyï
n
da
y,
"Ngûúi
ha
y
nhú
nga
y
Saba
t
va
coi
ào
la
nga
y
tha
nh.
Trong
sau
nga
y,
ng
ûúi
se
lao
àö
ng
va
la
m
mo
i
cöng
viï
c
cu
a
ng
ûúi.
Co
n
nga
y
thû
ba
y
la
nga
y
saba
t
kñnh
Àû
c
C
hu
a,
Thiï
n
Chu
a
cu
a
ngûú
i;
nga
y
ào
ngûú
i
khöng
àûú
c
la
m
c
ö
n
g
vi
ï
c
na
o,
ca
ng
ûúi
cu
ng
nhû
con
trai
con
ga
i,
t
ö
i
tú
nam
nû
,
gia
su
c
v
a
ngoai
kiï
u
ú
trong
tha
nh
cu
a
ng
ûúi.
Vò
trong
sau
nga
y,
Àû
c
C
hu
a
àa
dû
ng
nïn
trú
i
àê
t,
biï
n
khúi
v
a
muön
loa
i
trong
ào
,
nhûng
Ngûú
i
àa
nghó
ng
a
y
thû
ba
y.
Bú
i
vê
y,
Àû
c
Chu
a
àa
chu
c
phu
c
cho
nga
y
saba
t
va
coi
ào
la
ng
a
y
tha
nh".
(Xuê
t
Ha
nh
20,
8-11).
Mö
i
tuê
n
lï
àï
u
ta
i
diï
n
la
i
cöng
trònh
s
a
ng
ta
o
cu
a
Thiïn
Chu
a
núi
ta
o
vê
t
cu
a
N
g
û
ú
i.
Ngûú
i
Do
Tha
i
cu
ng
d
u
ng
tuê
n
lï
àï
ky
niï
m
cuö
c
g
i
a
i
pho
ng
cu
a
ho
khoi
ca
nh
nö
lï
.
"Ngûúi
ha
y
nhú
ngûú
i
àa
la
m
nö
lï
ta
i
àê
t
Ai
Cê
p
va
Àû
c
C
hu
a,
Thiïn
Chu
a
cu
a
ng
ûú
i,
àa
du
ng
ca
nh
tay
ma
nh
me
uy
quyï
n
àûa
ngûú
i
ra
khoi
ào
.
Bú
i
v
ê
y,
Àû
c
Chu
a,
Thiïn
Chu
a
c
u
a
ng
ûúi
àa
truyï
n
cho
ngûú
i
cû
ha
nh
nga
y
sab
a
t".
(Àï
Nhõ
Luê
t
5,
15).
Khi
ngûú
i
Do
Tha
i
tuên
giû
nga
y
saba
t,
ho
liïn
tu
c
ta
i
thï
hiï
n
chê
t
lûú
ng
thï
giú
i
cu
a
ho
.
Cung
co
n
co
nhû
ng
ly
do
kha
c
cho
viï
c
ng
hó
nga
y
thû
ba
y,
nhû
nhu
cê
u
bö
i
dûú
ng
t
h
ï
xa
c
va
tinh
t
h
ê
n
cu
a
con
ng
ûú
i.
Y
tûú
ng
na
y
àa
co
tû
thú
i
dên
Do
Tha
i
lûu
àa
y
bïn
Babylon.
N
g
ûú
i
Babylon
kiïng
mö
t
sö
nga
y
n
a
o
ào
trong
tha
ng,
ào
la
ca
c
nga
y
7,
14,
19,
21
va
28.
Trong
nhû
ng
nga
y
na
y,
vua
cu
a
ho
khöng
àûú
c
la
m
mö
t
sö
hoa
t
àö
ng
na
o
ào
.
Chu
ng
ta
co
n
co
mö
t
gú
i
y
kha
c
vï
tïn
go
i
cu
a
nga
y
thû
ba
y.
Àö
i
vú
i
ngûú
i
Röma,
nga
y
c
u
a
thê
n
Saturn,
hay
Saturday,
la
mö
t
nga
y
cu
a
àiï
m
gú
,
mo
i
cöng
v
i
ï
c
àï
u
tru
c
trù
c,
vò
thï
khöng
nï
n
giao
chiï
n,
cu
ng
khöng
nïn
ài
la
i
trong
nga
y
na
y.
Ngûú
i
thê
n
tro
ng
k
h
öng
ai
muö
n
gù
p
nhû
ng
ru
i
ro
do
Saturn
à
e
m
àï
n.
Theo
sû
gi
a
T
a
c
i
tu
sm,
nga
y
thû
ba
y
à
û
ú
c
cû
ha
nh
àï
kñnh
thê
n
Saturn
vò
"trong
ba
y
ngöi
sao
chi
phö
i
cöng
v
i
ï
c
cu
a
loa
i
ngûúi,
Saturn
(sao
Thö
)
co
àõa
võ
va
quyï
n
nùng
cao
nhê
t".
Tû
thï
ky
3,
tuê
n
lï
7
nga
y
àa
phö
biï
n
khù
p
àï
quö
c
Röma
va
mö
i
nga
y
àûú
c
da
nh
àï
kñnh
mö
t
trong
7
ha
nh
tinh.
Theo
khoa
m e
d
ia.com
Nhû
ng
pha
t
hiï
n
vï
va
n
vê
t
va
con
ngûú
i
21
thiïn
vù
n
thú
i
ào
,
7
ha
nh
tinh
na
y
gö
m
ca
mù
t
trú
i
va
mù
t
trùng,
nhûng
khöng
gö
m
tra
i
à
ê
t.
Thû
tû
ma
ca
c
ha
nh
tinh
chi
p
h
ö
i
ca
c
m e
d
ia.com
Daniel
J.
Boorstin
22
nga
y
t
r
ong
t
u
ê
n
la
:
Mù
t
trú
i
(Sun)
,
Mù
t
trùng
(Moon),
sao
Ho
a
(Mars),
sao
Thu
y
(Mercury),
sao
Mö
c
(Jupiter),
sao
Kim
(Venus)
va
sao
Thö
(Saturn).
Chu
ng
ta
nga
y
nay
dï
quïn
rù
ng
nguö
n
gö
c
tïn
go
i
cu
a
ca
c
nga
y
tro
n
g
tuê
n
thû
c
sû
la
tû
tïn
nhû
ng
"ha
nh
tinh"
àûú
c
biï
t
àï
n
ú
Röma
hai
nga
n
nùm
trûú
c
àêy.
Theo
quan
niï
m
t
h
ú
i
ào
,
nhû
ng
ha
nh
tinh
na
y
ta
c
àö
ng
trû
c
tiï
p
tú
i
àúi
sö
ng
mö
i
nga
y
trong
tuê
n
cu
a
chu
ng
ta.
Trong
ca
c
ng
ön
ng
û
c
h
ê
u
Ê
u
n
g
a
y
nay,
tïn
ca
c
nga
y
trong
tuê
n
vê
n
co
n
àûú
c
go
i
theo
tïn
cu
a
ca
c
ha
nh
t
i
nh.
Khi
m
u
ö
n
xo
a
bo
o
c
mï
tñn
dõ
àoan,
ngûú
i
ta
àa
thay
thï
ca
c
tïn
go
i
nga
y
theo
ha
nh
tinh
bù
ng
ca
c
con
sö
tû
1
àï
n
7.
Ta
i
Israe
l
nga
y
nay,
ca
c
nga
y
trong
t
u
ê
n
vê
n
àûú
c
go
i
bù
ng
sö
thû
tû
.
Viï
c
chia
thú
i
g
i
an
tha
nh
tuê
n
lï
la
mö
t
bûú
c
tiï
n
mú
i
cu
a
con
ngûú
i
trong
v
i
ï
c
la
m
chu
thï
gi
ú
i
va
co
n
àûú
ng
àa
t
tú
i
khoa
ho
c.
Tuê
n
lï
la
mö
t
tê
p
hú
p
ca
c
nga
y
do
con
ng
ûú
i
ê
n
àõnh,
chû
khöng
pha
i
do
sû
a
p
àù
t
cu
a
nhû
ng
sû
c
ma
nh
thiïn
nhiïn
(v
ò
a
nh
hûúng
cu
a
ca
c
ha
nh
tinh
àï
u
la
vö
hònh,
chó
co
thï
àa
nh
gia
bù
ng
nhû
ng
hiï
u
qua
cu
a
chu
ng).
Bù
ng
ca
ch
tòm
hiï
u
nhû
ng
chuyï
n
àö
ng
àö
ng
àï
u
cu
a
ca
c
thiïn
thï
va
bù
ng
ca
ch
hònh
dung
ra
rù
ng
ca
c
s
û
c
ma
nh
tû
núi
xa
lù
p
ài
lù
p
l
a
i
co
thï
chi
p
h
ö
i
thï
giú
i,
con
ngûú
i
àa
chuê
n
bõ
cho
mö
t
kho
tû
tûú
ng
mú
i,
mö
t
cuö
c
gia
i
p
h
o
ng
mònh
khoi
sû
tu
tu
ng
cu
a
ca
i
lù
p
ài
lù
p
la
i.
Ca
c
ha
nh
tinh
la
ca
c
sû
c
ma
nh
bïn
ng
oa
i
thï
gi
ú
i,
se
dê
n
àûa
nhên
loa
i
à
i
va
o
thï
giú
i
cu
a
lõch
sû
.
Tuê
n
lï
dû
a
theo
ca
c
ha
nh
tinh
la
mö
t
con
àûú
ng
d
ê
n
tú
i
khoa
chiïm
tinh.
Va
khoa
chiïm
tinh
la
mö
t
bûú
c
dê
n
tú
i
ca
c
kiï
u
tiïn
tri
mú
i.
Ca
c
hònh
t
hû
c
tiïn
tri
cö
xûa
co
thï
gú
i
y
cho
chu
ng
ta
ta
i
sao
khoa
chiïm
tinh
la
mö
t
bûú
c
tiï
n
tú
i
thï
giú
i
khoa
ho
c.
Ca
c
nghi
tiï
t
cö
xûa
go
i
ghem
mö
t
thû
"khoa
ho
c"
phû
c
ta
p
àï
sû
du
ng
ca
c
bö
phê
n
cu
a
mö
t
con
vê
t
bõ
sa
t
tï
àï
tiïn
tri
vï
tûúng
la
i
cu
a
ngûú
i
dêng
hiï
n
tï
.
Ú
Sindh,
trong
thung
lu
ng
Indus,
va
o
giû
a
thï
ky
19,
ca
c
thê
y
bo
i
àa
sû
du
ng
xûúng
vai
cu
a
con
cû
u
sa
t
tï
àï
bo
i
toa
n
vú
i
mö
t
ky
thuê
t
kha
tinh
vi.
Thê
y
bo
i
toa
n
cù
t
xûúng
tha
nh
mûúi
hai
ma
nh,
go
i
la
"n
ha
",
mö
i
ma
nh
tra
lú
i
mö
t
cêu
ho
i
kha
c
nhau
vï
tûúng
lai.
Nï
u
ma
nh
thû
nhê
t
sa
ch
se
trún
tru,
ào
la
dê
u
thuê
n
lú
i
va
ng
ûú
i
àûú
c
b
o
i
se
la
ngûú
i
tö
t.
Nï
u
trong
nha
thû
"hai"
la
nha
thuö
c
àoa
n
su
c
vê
t,
ma
nh
x
û
úng
sa
ch
se
va
trún
tru,
thò
àoa
n
su
c
vê
t
se
lú
n
m
a
nh,
nhûng
nï
u
trong
m e
d
ia.com
Nhû
ng
pha
t
hiï
n
vï
va
n
vê
t
va
con
ngûú
i
23
xûú
n
g
co
nhû
ng
àûú
ng
so
c
ào
va
trù
ng,
ào
la
dê
u
hiï
u
se
co
ke
trö
m
tú
i
thùm.
m e
d
ia.com
Daniel
J.
Boorstin
24
Ta
i
v
u
ng
Assyro
-
Babylon,
ngûú
i
t
a
du
ng
b
o
i
toa
n
bù
ng
gan
con
vê
t
sa
t
tï
.
Hònh
nhû
khoa
bo
i
toa
n
na
y
àa
àûú
c
sû
du
ng
ú
Trung
Hoa
va
o
thú
i
Àö
Àö
ng.
Sau
à
o
ngûú
i
Röma
va
nhiï
u
dên
tö
c
kha
c
cu
ng
a
p
du
ng.
Thê
y
bo
i
se
àoa
n
tûúng
lai
dû
a
va
o
hònh
thu
,
kñch
cú
cu
a
la
gan
va
lûú
ng
ma
u
trong
ga
n.
Mo
i
hoa
t
àö
ng
hay
kinh
nghiï
m
cu
a
con
ng
ûú
i
àï
u
trú
tha
nh
m
ö
t
àiï
m
ba
o
àï
tra
lú
i
cho
niï
m
khao
kha
t
hiï
u
biï
t
tûúng
lai
cu
a
con
ng
ûú
i.
Tûúng
p
h
a
n
vú
i
nhû
ng
hònh
t
hû
c
bo
i
toa
n
na
y,
khoa
chiï
m
tinh
co
tñnh
chê
t
tiï
n
bö
.
Chiïm
t
i
nh
kha
c
biï
t
vú
i
chu
ng
t
r
ong
viï
c
khù
ng
àõnh
vï
sû
c
ma
nh
liïn
tu
c,
àï
u
àù
n
cu
a
mö
t
quyï
n
l
û
c
tû
xa.
A
nh
hûúng
cu
a
ca
c
t
hiïn
thï
àöi
vú
i
nhû
ng
biï
n
cö
tr
ïn
tr
a
i
àê
t
àûú
c
mö
ta
la
nhû
ng
s
û
c
ma
nh
vö
hònh,
co
chu
k
y
,
lù
p
ài
lù
p
la
i
giö
ng
nhû
nhû
ng
sû
c
m
a
nh
se
àiï
u
khiï
n
àê
u
o
c
k
h
oa
ho
c.
Khöng
la
gò
khi
con
ng
ûú
i
cö
xûa
kinh
nga
c
trûú
c
bê
u
trú
i
va
bõ
mï
hoù
c
bú
i
nhûn
g
v
ò
s
a
o
.
N
hû
ng
ngo
n
àe
n
trú
i
àê
u
tiïn
na
y
tû
ng
thu
hu
t
ca
c
gia
o
sô
vung
Bab
y
lon
cö
àa
i
thò
cu
ng
àa
t
hu
hu
t
trñ
tûú
ng
tûú
ng
cu
a
dên
chu
ng.
N
h
õp
sö
ng
àï
u
àù
n
k
h
öng
tha
y
àöi
trïn
tra
i
àê
t
la
m
cho
ngûú
i
ta
thi
võ
ho
a
nhû
ng
bo
àuö
c
sa
ng
ngú
i
trïn
bê
u
trú
i.
Ca
c
tinh
t
u
di
chuyï
n,
àöi
ngöi,
lï
n
va
xuö
ng,
chuyï
n
à
ö
ng
k
h
ù
p
bê
u
trú
i,
àûú
c
nhòn
nhû
la
nhû
ng
cuö
c
tra
nh
gia
nh,
ma
o
hiï
m
cu
a
ca
c
v
õ
thê
n.
Nhû
ng
s
û
c
ma
nh
cu
a
mù
t
trú
i
va
mûa,
sû
tûúng
û
ng
giû
a
nhû
ng
gò
xa
y
ra
trïn
bê
u
trú
i
vú
i
nhû
ng
gò
xa
y
ra
dûú
i
àê
t,
àa
kñc
h
thñch
ng
ûú
i
ta
ài
tòm
ca
c
sû
tûúng
û
ng
k
h
a
c.
Ngûú
i
Babylon
la
nhû
ng
ngûú
i
àê
u
tiïn
àa
ta
o
ra
mö
t
khung
thê
n
thoa
i
cho
nhû
ng
sû
tûúng
û
ng
t
r
ong
vu
tru
.
Nhû
ng
t
û
ú
ng
tûú
ng
linh
hoa
t
cu
a
ho
se
àûú
c
tiï
p
nö
i
bú
i
nhû
ng
ngûú
i
Hy
La
p,
Do
Tha
i,
Rö
ma
va
nhû
ng
dên
tö
c
k
h
a
c
qua
nhû
ng
thï
ky
kï
tiï
p.
Ly
thuyï
t
tûúng
û
ng
àa
trú
tha
nh
khoa
chiïm
tinh,
ng
hiïn
cû
u
nhû
ng
mö
i
tûúng
quan
giû
a
khöng
gian
va
thú
i
gian,
giû
a
nhû
ng
chuyï
n
àö
ng
cu
a
ca
c
vê
t
thï
trong
vu
tru
va
y
ng
hôa
cu
a
mo
i
kinh
nghiï
m
con
ng
ûú
i.
Sû
pha
t
triï
n
cu
a
khoa
ho
c
se
tu
y
thuö
c
ú
chö
con
ngûú
i
co
chõu
tin
va
o
nhû
ng
ca
i
kho
hiï
u,
co
chõu
vûú
t
lïn
trïn
nhû
ng
chó
b
a
o
cu
a
nhê
n
thû
c
thöng
t
hûúng
khöng.
Vú
i
k
h
oa
chiïm
tinh,
con
ngûú
i
àa
la
m
mö
t
bûú
c
nha
y
vo
t
lú
n
vï
khoa
ho
c
àï
ài
va
o
mö
t
chûúng
t
r
ònh
mö
ta
:
la
m
sao
nhû
ng
sû
c
ma
nh
vö
hònh
cu
a
ca
c
vê
t
thï
tû
rê
t
xa
chu
ng
ta
la
i
co
thï
a
nh
hûúng
àï
n
mo
i
chuyï
n
nho
m e
d
ia.com
Nhû
ng
pha
t
hiï
n
vï
va
n
vê
t
va
con
ngûú
i
25
nhù
t
nhê
t
trong
àúi
sö
ng
hù
ng
nga
y
cu
a
chu
ng
ta.
Bê
u
trú
i
do
à
o
chñnh
la
pho
ng
thñ
nghiï
m
cu
a
khoa
