TIỂU LUẬN một số vấn đề XUNG QUANH VAI TRÒ của sử LIỆU

MỞ ĐẦU
Ngày nay, khoa học lịch sử đã và đang chiếm giữa một vị trí rất
quan trọng trong khoa học nói chung và khoa học xã hội nói riêng. Các
công trình nghiên cứu ngày càng tăng về số lượng và chất lượng. Việc
gia tăng số lượng và chất lượng của các công trình nghiên cứu trong lĩnh
vực sử học có nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan. Tuy nhiên ở
đây cần khẳng định một yếu tố hết sức quan trọng là việc các nhà nghiên
cứu đã biết cách đánh giá đúng vai trò và xử lý hiệu quả các nguồn sử
liệu. Điều này chứng tỏ sử liệu có một vị trí vô cùng quan trọng trong
công tác nghiên cứu lịch sử.
Cho đến nay đã có nhiều công trình nghiên cứu về sử liệu học, tiêu
biểu như: Một số vấn đề lý luận sử học (Tác giả: Hà Văn Tấn), Phương
pháp luận sử học (Tác giả: Phan Ngọc Liên)…Bên cạnh đó là các bài
viết trên các tạp chí như:
- Phạm Xuân Hằng: Vận dụng phương pháp sử liệu học trong đánh
giá tài liệu chữ viết, Tạp chí Văn thư – lưu trữ, số 4, 1982.
- Phạm Xuân Hằng: Sử học - một khoa học, một thực trạng, Tạp
chí Nghiên cứu lịch sử, số 5, 1991.
Đặc biệt thông qua việc tiến hành nghiên cứu trực tiếp các đề tài cụ
thể, chúng ta ngày càng nhận thức rõ hơn vai trò của sử liệu học đối với
quá trình nghiên cứu lịch sử. Chính vì thế, bài tiểu luận “ Một số vấn đề
xung quanh vai trò của sử liệu” sẽ đi sâu tìm hiểu những vai trò thiết

1


thực nhất của sử liệu đối với một công trình nghiên cứu lịch sử nói riêng
và khoa học lịch sử nói chung.
NỘI DUNG
I. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ THUYẾT XUNG QUANH KHÁI
NIỆM SỬ LIỆU

Để có một cái nhìn khách quan và chính xác về vai trò của sử liệu
đối với quá trình nghiên cứu lịch sử thì trước hết chúng ta phải đi vào
tìm hiểu các định nghĩa, khái niệm về “sử liệu”.
Cho đến nay, có thể nói rằng có rất nhiều định nghĩa khác nhau về
sử liệu, tiêu biểu là các định nghĩa:
-“ Sử học là kết quả của hành động con người, những kết quả này
hoặc từ một ý đồ có trước, hoặc từ bản thân tồn tại của chúng, đặc biệt
có ích cho nhận thức và kiểm tra các sự kiện lịch sử”( E.Bernheim. Sách
giáo khoa về phương pháp sử học). Như vậy, theo định nghĩa này thì sử
liệu chính là tất cả mọi kết quả mà hành động của con người tạo ra.
-“ Sử liệu là những dấu vết do tư tưởng và hành động của con
người từ quá khứ để lại” (Ch. Langlois, Ch.Seignobos. Nhập môn nghiên
cứu lịch sử. 1989).
- Theo Hà Văn Tấn trong cuốn “ Một số vấn đề lý luận sử học” thì
“sử liệu là toàn bộ những thông tin về quá khứ và những gì mà các thông
tin đó truyền đạt” ( sử liệu gồm cả thông tin và kênh thông tin).
Hiện nay, sử liệu được phân thành các loại chính sau:
- Sử liệu vật thực: Nguồn sử liệu này chính là những “ mảnh” của
lịch sử, là nguồn sử liệu duy nhất để nghiên cứu lịch sử các thời đại khi
2


chữ viết chưa xuất hiện. Đứng trước nguồn sử liệu vật thật, chúng ta sẽ
có được những thông tin trực tiếp về lịch sử.
- Sử liệu hình ảnh: Đây chính là nguồn sử liệu mà ta có thể nhìn
thấy được hay nghe được( tranh ảnh, băng đĩa…). Ngày nay, cùng với sự
phát triển của khoa học, kỹ thuật thì loại sử liệu này ngày càng được lưu
giữ nhiều hơn với chất lượng tốt hơn.
- Sử liệu dân tộc học: Đây cũng có thể là sử liệu viết hay bằng vật
thực, là loại sử liệu giúp cho nhà nghiên cứu quá khứ còn được lưu giữ

lại trong hiện tại thông qua khảo sát dân tộc học.
- Sử liệu ngôn ngữ học: Ta có thể căn cứ vào ngôn ngữ để tìm hiểu
và phân tích các hiện tượng lịch sử bởi vì mỗi thời đại đều mang dấu ấn
ngôn ngữ riêng của nó.
- Sử liệu truyền miệng: Đó là tất cả những thông tin về lịch sử còn
được lưu truyền trong dân gian và có nhiều dị bản khác nhau.
- Sử liệu viết: loại sử liệu này chỉ có từ khi chúng ta có văn tự và
theo thời gian thì nguồn sử liệu này ngày càng phong phú hơn.
Biết cách phân loại sử liệu một cách chính xác sẽ giúp chúng ta
khai thác tối đa các nguồn tin, đồng thời biết được tiềm năng khai thác
thông tin.
Bên cạnh cách phân loại này, các nhà nghiên cứu còn phân sử liệu
thành hai nguồn: đó là sử liệu trực tiếp và sử liệu gián tiếp. Sử liệu trực
tiếp có thể là hiện vật thật, sử liệu viết và bản thân sử liệu đồng thời là
một sự kiện lịch sử. Sử liệu gián tiếp là nguồn sử liệu cho chúng ta
những thông tin về lịch sử thông qua người thông tin trung gian.
3


II. ĐÁNH GIÁ VAI TRÒ CỦA SỬ LIỆU HỌC THÔNG QUA
QUÁ TRÌNH NGHÊN CỨU ĐỀ TÀI CỤ THỂ
Bên cạnh việc tìm hiểu vai trò của sử liệu thông qua việc tham
khảo các tài liệu viết về sử liệu, thông qua quá trình trực tiếp tiến hành
thực hiện đề tài cụ thể nào đó, chúng ta càng có điều kiện nhận thức rõ
hơn, đánh giá chính xác hơn vai trò của sử liệu. Để thực hiện khoá luận
tốt nghiệp, tôi đã chọn đề tài: “Đảng bộ Yên Nhân lãnh đạo thực hiện
nhiệm vụ xây dựng và phát triển Đảng thời kỳ 2000 – 2005”.
Với bất kỳ đề tài nghiên cứu nào thì công việc thiết yếu quan trọng
là phải tập hợp được sử liệu.Việc sưu tầm, nghiên cứu tư liệu, làm biên
niên sự kiện, hệ thống các vấn đề cần nghiên cứu, tổng kết trong phạm vi

không gian và thời gian đã quy định chính là khâu cơ sở, chuẩn bị bước
đầu cho việc làm đề cương, tức là cho toàn bộ công việc sưu tầm tư liệu
có liên quan trong phạm vi không gian và thời gian đã quy định trong kế
hoạch nghiên cứu. Các tài liệu được tập hợp, sưu tầm để phục vụ nghiên
cứu ở đây chủ yếu bao gồm:
Trước hết là các tài liệu do Đảng bộ Yên Nhân trực tiếp ban hành
như:
1. Ban chấp hành Trung ương(1998),
Chỉ thị về tăng cường công tác chính trị - tư tưởng, củng cố tổ
chức Đảng, đoàn thể quần chúng và công tác phát triển đảng viên trong
trường học, Lưu tại văn phòng Huyện uỷ huyện Yên Mô, Ninh Bình.
2. Đảng uỷ xã Yên Nhân(2000), Nghị quyết Đại hội Đại biểu Đảng
bộ xã lần thứ X, Lưu tại văng phòng Đảng uỷ xã Yên Nhân.
4


3. Đảng bộ xã Yên Nhân(2005), Nghị quyết Đại hội Đảng bộ xã
lần thứ XI, Lưu tại văn phòng Đảng uỷ xã Yên Nhân.
4. Đảng bộ xã Yên Nhân(2003), Kế hoạch kiểm tra lãnh đạo, chỉ
đạo thực hiện quyết định 19-QĐ/TW, Lưu tại văn phòng Đảng uỷ xã Yên
Nhân.
5. Đảng uỷ xã Yên Nhân(2002), Kế hoạch kiểm tra việc tổ chức
thực hiện Quy định 55/ QĐ-TW của Bộ chính trị khoá VIII, Lưu tại văn
phòng Đảng uỷ xã Yên Nhân. 11.Đảng uỷ xã Yên Nhân(2002), Kế
hoạch kiểm tra việc tổ chức lãnh đạo chỉ đạo thực hiện giải quyết khiếu
nại tố cáo của công dân, Lưu tại văn phòng Đảng uỷ xã Yên Nhân.
6. Đảng uỷ xã Yên Nhân(2003), Chỉ thị tiếp tục đẩy mạnh việc xây
dựng quy chế dân chủ ở cơ sở, Lưu tại văn phòng Đảng uỷ xã Yên Nhân.
7. Đảng uỷ xã Yên Nhân(2001), Báo cáo kết quả sửa chữa khuyết
điểm qua tự phê bình và phê bình những chủ trương thực hiện nghị

quyết Trung ương 6 lần 2, Lưu tại văn phòng Đảng uỷ xã Yên Nhân.
8. Đảng uỷ xã Yên Nhân(2002), Hướng dẫn thực hiện kế hoạch
kiểm tra số 06-07 của Ban chấp hành Đảng uỷ xã Yên Nhân, Lưu tại văn
phòng Đảng uỷ xã Yên Nhân.
9. Đảng uỷ xã Yên Nhân(2002), Chương trình hành động thực hiện
nghị quyết Trung ương 5 khoá IX, Lưu tại văn phòng Đảng uỷ xã Yên
Nhân.
10. Đảng uỷ xã Yên Nhân(1995), Báo cáo tổng kết nhiệm kì phương hướng và các giải pháp chủ yếu tại Đại hội Đảng bộ xã Yên
Nhân lần thứ IX, Lưu tại văn phòng Đảng uỷ xã Yên Nhân.
5


11. Đảng uỷ xã Yên Nhân(1999), Chương trình thực hiện nghị
quyết Trung ương 6 (lần 2) và cuộc vận động xây dựng, chỉnh đốn
Đảng , Lưu tại văn phòng Đảng uỷ xã Yên Nhân.
12.Đảng uỷ xã Yên Nhân(2003), Chương trình hành động thực
hiện nghị quyết Trung ương 7 khoá IX, Lưu tại văn phòng Đảng uỷ xã
Yên Nhân.
13. Đảng uỷ xã Yên Nhân(1999), Báo cáo thực hiện nhiệm vụ kinh
tế-xã hội năm 1999, Lưu tại văn phòng Đảng uỷ xã Yên Nhân.
14. Đảng uỷ xã Yên Nhân(1998), Báo cáo tình hình thực hiện
nhiệm vụ trong 2 năm 1996-1997, Lưu tại văn phòng Đảng uỷ xã Yên
Nhân.
15. Đảng uỷ xã Yên Nhân(1997), Nghị quyết Đại hội Đại biểu
Đảng bộ xã Yên Nhân lần thứ IX, Lưu tại văn phòng Đảng uỷ xã Yên
Nhân. [8, 49 ]
Bên cạnh đó là các tài liệu liên quan như: Sơ lược lịch sử Yên
Nhân từ sơ khai đến 1986, Văn kiện Đảng toàn tập, các tài liệu do cấp
trên banh hành…
Như vậy, phụ thuộc vào khung của đề tài, nguồn sử liệu được sưu

tầm phục vụ cho đề tài chủ yếu là nguồn sử liệu viết. Nhiệm vụ của
người nghiên cứu là phải làm việc trực tiếp với nguồn sử liệu này, phải
biết phân tích đánh giá, hay nói cách khác là phải có phương pháp
nghiên cứu và xử lý khoa học, chuẩn xác.
Sau khi đã tập hợp được những tư liệu cần thiết, tác giả sẽ phải tiến
hành phê phán sử liệu. Phê phán sử liệu sẽ tuânt theo các bước cơ bản:
6


Thứ nhất: phê phán bên ngoài nhằm xác định thời gian của sử liệu
và tính chân thực của sử liệu.
Thứ hai: phê phán bên trong nhằm xác định các thông tin trong nội
dung sử liệu có đúng đắn hay không.
Nói tóm lại, phê phán bên ngoài chính là phê phán kênh thông tin,
còn phê phán bên trong là phê phán thông tin. Hai bước phê phán này
đối với sử liệu là rất cần thiết bởi vì trong một tài liệu thật chưa chắc mọi
thông tin đã chính xác.
Các trình tự của phê phán bên ngoài bao gồm các bước sau:
1.Xác định niên đại của sử liệu: ví dụ như năm biên soạn, xuất
bản… để biết được những thông tin nằm trong đó xảy ra vào thời gian
nào. Đối với những tài liệu không nghi niên đại thì chúng ta có thể tìm
niên đại qua đặc điểm bên ngoài của sử liệu, qua ngôn ngữ của sử liệu,
qua nội dung sử liệu hay thông qua các tài liệu khác.
2. Xác định tác giả sử liệu: Chúng ta cần xác định tác giả của sử
liệu bởi vì việc đánh giá độ tin cậy của thông tin liên quan mật thiết với
người đưa thông tin.
3. Xác định địa điểm tạo ra sử liệu: đây là yếu tố quan trọng đối
với việc đánh giá độ tin cậy của sử liệu bằng việc dựa vào các yếu tố địa
lý, địa phương có trong sử liệu, dựa vào địa điểm bên ngoài của sử liệu
để xác định địa điểm tạo ra sử liệu.

4. Xác định sử liệu giả hay thật: Đối với người nghiên cứu lịch sử
thì khi sử dụng tài liệu nhất thiết phải xác định được tài liệu đó là thật
hay giả.
7


5. Xác định bản gốc của sử liệu: tức là xác định văn bản được ra
đời đầu tiên của sử liệu. Trong nghiên cứu có nhiều trường hợp chúng ta
phải tiến hành khâu xử lý, khôi phục lại bản gốc của sử liệu.
Còn đối với phê phán bên trong thì chúng ta cần phải:
- Dựa vào giá trị những mệnh đề do người thông tin đưa ra.
- Dựa vào các điểm hiểu biết về bản thân người thông tin.
- Dựa vào tri thức của người thông tin.
- Dựa vào hệ thống giá trị của người thông tin.
- Dựa vào thông tin “ có định hướng” hay “ không có định hướng”.
Nói tóm lại, phê phán bên trong chính là nhằm đánh giá độ tin cậy
của thông tin.
Như vậy, để tiến hành nghiên cứu một đề tài lịch sử thì chúng ta
nhất thiết phải đặt ra được câu hỏi và trả lời câu hỏi lịch sử. Về mặt lý
thuyết thì đề tài bao giờ cũng mang nội dung câu hỏi. Thông thường
người ta chia câu hỏi thành ba loại:
Câu hỏi sự kiện: cái gì đã xảy ra?
Câu hỏi giải thích: vì sao có sự kiện này?
Câu hỏi lý thuyết: nói về ý nghĩa, vị trí của sự kiện đó trong lịch sử.
Khi tiến hành nghiên cứu chúng ta mới thấy rõ vai trò của sử liệu là
vô cùng quan trọng. Bởi nếu không có sử liệu, không tập hợp được sử
liệu thì tất nhiên cũng không có các bước tiếp theo để phê phán sử liệu,
khôi phục sự kiện lịch sử và giải thích sự kiện lịch sử đó. Kết quả là
không thể trả lời câu hỏi mà mình đã đặt ra.

8


Áp dụng vào đề tài được nêu ra ở trên, chúng ta thấy rằng nếu
không sưu tầm được các nguồn tài liệu do Đảng bộ Yên Nhân trực tiếp
ban hành và các tài liệu liên quan thì sẽ không có bất cứ một thông tin
nào về công cuộc xây dựng và phát triển Đảng ở Yên Nhân thời kỳ 2000
– 2005 được tiết lộ hay hé mở. Qua đây có thể khẳng định rằng sử liệu
chính là “ nguyên vật liệu” để người nghiên cứu kết hợp các kỹ năng xây
dựng nên một công trình nghiên cứu lịch sử, cũng giống như một người
xây nhà sẽ không bao giờ hoàn thành được bất kỳ ngôi nhà nào nếu
không có nguyên vật liệu thiết yếu để kết hợp cùng các yếu tố khác tạo
thành một ngôi nhà. Muốn tiến hành nghiên cứu một công trình lịch sử
nào đó nhà người nghiên cứu nhất thiết phải tiếp cận được các nguồn sử
liệu. Theo Giáo sư Phan Huy Lê thì phát hiện và giám định sử liệu chính
là “ xương sống” của sử học. Còn theo Giáo sư Phạm Xanh thì một
nguyên nhân cơ bản khiến nền sử học Việt Nam trong thời gian qua còn
có những khoảng trống là do thiếu tài liệu. Do khí hậu Việt Nam nóng
ẩm, lại kinh qua nhiều cuộc chiến tranh giữ nước nên nhiều nguồn tài
liệu chữ viết, vật thật bị huỷ hoại, bị đánh cắp, được sưu tập và lưu trữ
tại các trung tâm lưu trữ nước ngoài. Đây có thể khẳng định là mảnh đất
màu mỡ cho các nhà sử học trẻ tuổi Việt Nam có thể “ thâm canh” trong
những năm tới.
KẾT LUẬN
Sử liệu chính là vật liệu hết sức quan trọng đối với nhà sử học
trong việc nhận thức lịch sử, nó chính là không khí của người nghiên cứu
9


lịch sử, là chất liệu để nhận thức, trình bày lịch sử. Tuy nhiên do tư liệu

có thể là tư liệu giả hoặc xuyên tạc nên việc đầu tiên của nhà sử học là
phải phân biệt, phê phán, phân tích tư liệu lịch sử, để từ các thông tin
chính xác của tư liệu lịch sử mà dựng lại sự kiện lịch sử.
Tư liệu lịch sử là từ thực tiễn lịch sử. Nó được lưu lại bằng những
hình thức khác nhau như sử liệu viết, văn kiện, hiện vật, phim ảnh…và
thường được lưu trữ tập trung ở một số cơ quan hoặc hiện còn rải rác ở
nhiều nơi, nhiều người, thu nhặt chưa hết. Đối với người nghiên cứu, tư
liệu là thực tiễn quan trọng nhất, dù họ qua thực tiễn đó rồi cũng vậy.
Muốn có tư liệu tốt thì cần phải bảo quản tốt các tư liệu đã có, tiến hành
thống kê danh mục, phổ biến các tài liệu. Có biện pháp sưu tầm tư liệu
mới, phải xuất phát từ mục đích yêu cầu, nội dung, phạm vi chuyên đề
tổng kết của đề tài.
Việc sưu tầm, nghiên cứu tư liệu, làm biên niên sự kiện, hệ thống
các vấn đề cần nghiên cứu, tổng kết trong phạm vi không gian và thời
gian đã quy định chính là khâu cơ sở, chuẩn bị bước đầu cho việc làm đề
cương, tức là cho toàn bộ công việc cần sưu tầm tư liệu có liên quan
trong phạm vi không gian và thời gian, trong kế hoạch nghiên cứu.

10


DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.Phạm Xuân Hằng: Vận dụng phương pháp sử liệu học trong
đánh giá giá trị tài liệu chữ viết. Tạp chí Văn thư – lưu trữ, số 4, 1982.
2. Phạm Xuân Hằng: Sử học - một khoa học, một thực trạng. Tạp
chí Nghiên cứu lịch sử, số 5, 1991.
3.Phạm Xuân Hằng: Vấn đề xử lý tài liệu chữ viết. Tạp chí Nghiên
cứu lịch sử, số 1, 1996.
4.Phan Ngọc Liên, Trương Hữu Quýnh: Phương pháp luận sử học,
Đại học Sư phạm Hà Nội, 1980.

5.Phan Ngọc Liên, Trương Hữu Quýnh: Phương pháp luận sử học,
Nxb ĐHG Hà Nội, 1999.
6. Hà Văn Tấn: Một số vấn đề lý luận sử học.
7. Toposki: Phương pháp luận sử học.
8.Trần Anh Thư: Đảng bộ Yên Nhân lãnh đạo thực hiện nhiệm vụ
xây dựng và phát triển Đảng thời kỳ 2000 – 2005, Khoá luận tốt nghiệp,
Khoa Sử - ĐHKHXH&NV, 2006.

11


MỤC LỤC

12